نجات از جهنّم و قرار گرفتن در بهشت عنبر سرشت‏

منابع مقاله:

کتاب : تفسير و شرح صحيفه سجاديه جلد چهارم

نوشته: حضرت آیت الله حسین انصاریان

عالم حيات و زندگى همچون كاروانى است كه از جهان عدم به حركت درآمده و در مسير بى انتهاى خود به سوى بى نهايت كه ذات پاك خداست پيش مى رود، هر چند مخلوقات محدودند و محدود هرگز بى نهايت نخواهد شد ولى سير او به سوى تكامل نيز متوقّف نمى گردد، حتى پس از قيام قيامت باز اين سير تكاملى ادامه مى يابد.

و از آنجا كه آغاز اين حركت از ناحيه پروردگار شروع شده و نخستين جرقه حيات از او پديد آمده و اين حركت تكاملى نيز به سوى او است، تعبير رجوع و بازگشت شده است.

حضرت حق مى فرمايد:

إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا إِنَّهُ يَبْدَؤُاْ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ لِيَجْزِىَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصلِحتِ بِالْقِسْطِ وَ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَهُمْ شَرَابٌ مّنْ حَمِيمٍ وَ عَذَابٌ أَلِيمُ بِمَا كَانُواْ يَكْفُرُونَ» «1»

بازگشت همه شما فقط به سوى اوست. [خدا شما را وعده داد] وعده اى حق وثابت؛ بى ترديد اوست كه جهان آفرينش را مى آفريند، سپس آن را [به قيامت ] بازمى گرداند تا كسانى كه ايمان آورده اند و كارهاى شايسته انجام داده اند، به عدالت و انصاف پاداش دهد، و براى كسانى كه كافر شدند به كيفر كفرى كه همواره مى ورزيدند، شربتى از آب بسيار جوشان و عذابى دردناك است.

در آيه ديگر كوشش و تلاش نيكوكاران را تشبيه به يك مسابقه معنوى كرده كه هدف نهايى آن آمرزش الهى و نعمت هاى جاويدان بهشت است.

وَسَارِعُواْ إِلَى مَغْفِرَةٍ مّن رَّبّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّموَ تُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ» «2»

و به سوى آمرزشى از پروردگارتان و بهشتى كه پهنايش [به وسعتِ ] آسمان ها و زمين است بشتابيد؛ بهشتى كه براى پرهيزكاران آماده شده است.

سارعوا از مسارعت به معنى كوشش و تلاش دو يا چند نفر براى پيشى گرفتن در رسيدن به يك هدف است. و در كارهاى نيك، قابل ستايش و در كارهاى بد نكوهيده است.

در حقيقت قرآن در اين جا از يك نكته روانى استفاده كرده كه انسان براى انجام دادن يك كار اگر تنها باشد معمولًا كار را بدون سرعت و عادى انجام مى دهد ولى اگر جنبه مسابقه به خود بگيرد آنهم مسابقه اى كه جايزه باارزشى دارد، تمام نيرو و انرژى خود را به كار مى گيرد و با سرعت هر چه بيشتر به سوى هدف پيش مى تازد، اگر هدف اين مسابقه در درجه اول مغفرت قرار داده شده براى اين است كه رسيدن به مقام معنوى بدون آمرزش و شستشوى از گناه ممكن نيست، نخست بايد خود را از گناه شست و سپس به مقام قرب پروردگار گام نهاد.

و مؤمنان چنين اند كه در راه يابى به حقيقت آخرت در مسابقه اند.

خلود، يعنى ماندن هميشگى و جاودانگى ماندگار است. و مراد حضرت از اين درخواست اين است كه؛ مسافران پرهيزگار، آخرت را از ورود در آتش دائمى و مطلق سالم نگه دارد و جايگاه آسايش را براى آنها فراهم كند.

مقيل ، محل استراحت در نصف روز است. در روايات آمده است كه خداوند در حسابرسى بر اهل بهشت به مقدار نصف روز دنيا در بهشت تخفيف مى دهد و براى جهنّميان همچنين مقدار مقرّر شده است. «3» سپس به جايگاه ابدى منتقل مى شوند.

و امّا حضرت سجّاد عليه السلام در دعاى مورد شرح فرمود: «مَقيل المتقين» كه تنها متقيان به آن جايگاه عنبر سرشت، وعده هميشگى داده شده اند نه ديگران، همان طور كه در سوره فرقان مى فرمايد:

قُلْ أَذَ لِكَ خَيْرٌ أَمْ جَنَّةُ الْخُلْدِ الَّتِى وُعِدَ الْمُتَّقُونَ كَانَتْ لَهُمْ جَزَآءً وَ مَصِيرًا* لَّهُمْ فِيهَا مَا يَشَآءُونَ خلِدِينَ كَانَ عَلَى رَبّكَ وَعْدًا مَّسُولًا» «4»

بگو: آيا اين [آتش سوزان ] بهتر است يا بهشت جاودانى كه به پرهيزكاران وعده داده اند كه پاداش و بازگشت گاه آنان است؟* در آنجا هر چه بخواهند در حالى كه جاودانه اند براى آنان فراهم است، اين بر عهده پروردگارت وعده اى است درخواست شده [و مورد انتظار اهل ايمان از خداى بخشنده و كريم.]

زيرا كه خداوند بهشت را به مؤمنان متقى وعده داده است و هيچ گونه حق و استحقاقى در كار نيست ولى به خاطر تقواى فوق العاده و پذيرش سختى هاى دنيا و دورى از لذت هاى مباح و غيرمباح بايد پاداشى شايسته داشته باشند.

پرسشى در اين جا مطرح است كه چرا خداوند درباره مژده جايگاه دوزخيان و بهشتيان كلمه «خُلد» را به كار برده است؛ با اين كه اهل گناه اگر هدايت مى شدند و يا گروهى در آزمايش هاى دشوارى قرار مى گرفتند؛ اهل طاعت نمى شدند و امور دنيا همه محدود است پس اين جاودانگى بر اساس عدالت نيست؟

پاسخ اين سؤال از دقت در مطالب گذشته روشن مى شود كه با مطالعه آيات و روايت به دست مى آيد:

خداوند به مؤمنان پرهيزگار وعده بهشت ابدى با قيد تقوا داده است و هرگز بنده اى حق يا استحقاقى نسبت به بهشت رفتن ندارد و حتى بسيارى از انسان ها با تخفيف در محاسبه و شفاعت و گذشت خداوند و اولياء اللّه به بهشت مى روند. و نكته ديگر اين كه هميشگى بودن پاداش و كيفر مؤمنان و كافران بر اساس نيت آنان است؛ زيرا قصد و علاقه و هدف اهل ايمان، انجام عمل صالح و طاعت الهى براى هميشه است پس اطاعت و پرهيزگارى دائمى حالتى سخت و كوبنده لذت است، پس عاقبت خوشى و راحتى است.

امّا اهل گناه نيت شان تا هنگامى كه زندگى مى كنند اين است كه به دنبال لذت ها و هوس ها و دورى از راه حق و انكار معاد باشند؛ پس سرانجام آنها درد و آتش است. با اين حال هر كسى بر اساس نيت زندگى مى كند و همان گونه جاودانه مى ماند. بنابراين بر كسى يا گروهى ظلمى صورت نمى گيرد.

حضرت صادق عليه السلام اين نكته را مستند به شاكله انسان مى داند و مى فرمايد:

إِنَّمَا خُلِّدَ اهْلُ النَّارِ فِى النَّارِ لِأَنَّ نِيَّاتِهِمْ كانَتْ فِى الدُّنْيا انْ لَوْ خُلِّدُوا فِيها انْ يَعْصُوا اللَّهَ أَبَداً، وَ انَّما خُلِّدَ اهْلُ الْجَنَّةِ فِى الْجَنَّةِ لِأَنَّ نِيَّاتِهِم كانَتْ فِى الدُّنْيا أَنْ لَوْ بَقُوا فِيها انْ يُطِيعُوا اللَّهَ أَبَداً فَبِالنِّيَّاتِ خُلِّدَ هَؤُلاءِ وَ هَؤُلاءِ ثُمَّ تَلا قَوْلَهُ تَعالى :

قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ» «5»

قالَ: عَلَى نِيَّتِهِ. «6»

دوزخيان از اين رو در آتش جاويدانند كه در دنيا نيتشان اين بود كه چنانچه تا ابد زنده بمانند، خدا را نافرمانى كنند و بهشتيان در بهشت جاويدانند كه در دنيا بر اين نيت بودند كه هميشه خدا را فرمان برند. پس به نيت ها هر دو گروه جاودانه هستند. سپس حضرت اين آيه را تلاوت فرمود: «بگو هر كس بر پايه خلق و خوى و عادت هاى اكتسابى خود عمل مى كند» و فرمود: يعنى با نيت خود.

مؤمنان با نيت هاى پاك و ضميرهاى مطمئن و اميدوار به دار امان وارد مى شوند و در سراى امنيت و آسايش، تلخى هاى دنيا از بين مى رود.

چقدر بهشت رفتن ارزان است؟! كه با اطاعت و شكيبايى به دست مى آيد.

حضرت رسول اللّه صلى الله عليه و آله فرمود:

وَالَّذى بَعَثَنى بِالحَقِّ بَشيراً لايُعذِّبُ اللَّهُ بِالنَّارِ مُوَحِّداً أَبَداً. «7»

سوگند به آن كه مرا نويد دهنده برانگيخت، خداوند هرگز يكتاپرست را در آتش عذاب ندهد.

حضرت باقر صلى الله عليه و آله مى فرمايد:

بهشت در گرو گرفتارى ها و بردبارى است. پس، هر كه در دنيا بر ناملايمات صبر كند به بهشت رود و دوزخ در گرو لذت ها و خواهش هاى نفس است پس، هر كه لذت و هوس ها را برآورده كند به جهنّم رود. «8» پس راه بهشت را بايد شناخت و از صاحبانش كليد راه يابى را درخواست نمود كه امام على عليه السلام فرمود:

هر كس شش خصلت در او گرد آيد به بهشت درآيد و از آتش برهد: كسى كه خدا را بشناسد و فرمانش برد و شيطان را بشناسد و نافرمانيش كند و حق را بشناسد و پيرويش نمايد و باطل را بشناسد و از آن بپرهيزد و دنيا را بشناسد و دورش افكند و آخرت را بشناسد و آن را بجويد. «9»

و چون مؤمن به اين خصلت ها دست يافت در منازلى سكونت خواهد گزيد كه مقدار آن به هيچ اندازه اى محاسبه نشود.

در اين زمينه حضرت على عليه السلام مى فرمايد:

منازل شيعيان ما در ديده بهشتيان چنان به نظر مى رسد كه هر انسانى ستارگان را در آسمان مى بيند. «10»

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- يونس (10): 4.

(2)- آل عمران (3): 133.

(3)- التفسير الكبير، فخر رازى: 24/ 72- 73، ذيل آيه 24 سوره فرقان.

(4)- فرقان (25): 15- 16.

(5)- اسراء (17): 84.

(6)- الكافى: 2/ 85، حديث 5؛ وسائل الشيعة: 1/ 50، باب 6، حديث 96.

(7)- بحار الأنوار: 3/ 1، باب 1، حديث 1؛ التوحيد 29/ 31.

(8)- بحار الأنوار: 68/ 72، باب 62، حديث 4؛ الكافى: 2/ 89، حديث 7.

(9)- مجموعة ورام: 1/ 135؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد: 20/ 264.

(10)- بحار الأنوار: 8/ 148، باب 23، حديث 78.