ايمان و آثار آن - جلسه دوازدهم (1) - (متن کامل + عناوین)

اخلاق مؤمن

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله رب العالمين و الصلا و السلام على محمّد و اهل بيته الطاهرين صلوات الله عليهم اجمعين

اگر دربار آيات قرآن كريم، و دربار روايات و اخبارى كه از طريق شنيدن يا مطالعه به آن ها دست يافته ايم، دقت نماييم، نظام عالى اسلام از سه برنامه تشكيل شده است: يك برنام آن درباره عقيده، و به عبارت ديگر، دربار پيوند، ارتباط و ريشه است، و برنام ديگر آن، درباره اخلاق مى باشد، و برنام سوم آن، درباره عمل فعاليت، كوشش، حركت و به ثمر رساندن سرمايه هايى است كه پروردگار بزرگ عالم در اصل خلقت به هر مرد و زنى عنايت فرموده است. در اين سه برنامه، خداى بزرگ انبيا ى خود را به عنوان كامل ترين و شاخص ترين افرادى كه تربيت حق را پذيرفتند و وجودشان منبع تمام كمالات، و سدى در برابر تمام مفاسد بود، در قرآن مجيد معرفى كرده است، در آيه دويست و هشتاد و پنج سور مبارك بقره، پروردگار بزرگ عالم به ايمان رهبر عاليقدر اسلام و به پيوند پيغمبرش و به عقيده اى كه آن حضرت از جانب خداوند براى آن مبعوث شده، اشاره دارد:

آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَ قالُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا غُفْرانَكَ رَبَّنا وَ إِلَيْكَ الْمَصيرُ «1»

______________________________
(1) پى نوشت

1. بقره: 285: معناى آيه چنين است: گرويد رسول به آنچه فرو فرستاده شد به سوى او از پروردگارش، و گروندگان همگى گرويدند به خدا و فرشتگانش، كتاب هايش و رسولانش (در حالى كه مى گويند) تفرقه نمى كنيم ميان احدى از رسولانش و گفتند شنيديم و فرمان برديم، آمرزش تو را مى طلبيم اى پروردگار ما! و به سوى تو است مرجع.

و در آيه چهارم سوره مبارك نون و قلم، به اخلاق رهبر عاليقدر اسلام صلى الله عليه وآله به عنوان «خلق عظيم» اشاره دارد:

وَ إِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظيمٍ «1»

قرآن كريم در آيات متعددى هم از اعمال مثبت پيغمبراكرم صلى الله عليه وآله در تمام جبهه هاى زندگى و حيات ياد مى كند. براى همين به هنگام تعريف از يك مسلمان واقعى، بحث قرآن در اين سه محورى كه گفته شد، اين است كه مسلمان آن انسانى مى باشد كه از نظر عقيده و پيوند، موجودى صد در صد سالم و مثبت است.

نقش اخلاق در زندگى

اخلاق، يعنى هزينه كردن عواطف عالى انسانى و نحو پيوند مثبتى كه بايد او با همنوع خود و با افراد ديگر داشته باشد. در حقيقت، اخلاق در پيوند انسان با خانواده و جامعه، نظير نورافكنى است كه بر پيشانى لكوموتيوى قطار نصب شده است. اين نورافكن راه را چنان عالى به رانند لكوموتيو نشان مى دهد كه راننده با تمام توجّهى كه از طريق نور آن براى او پديد مى آيد، مى تواند قطار به آن سنگينى را با هم مسافرانش به مقصد برساند. در زندگى انسان، اخلاق، كارى همانند آن نورافكن را انجام مى دهد تا او بتواند راه زندگى را در خانه و در اجتماع آن چنان كه شايسته است، طىّ مسير كند. بى ترديد، انسانى كه عقيده به خدا دارد و مؤمن به حق هست، اما از اخلاق پسنديده دور است، مطرود خدا است.

مضرات نداشتن اخلاق حسنه در مؤمن

حضرت امام صادق عليه السلام، در دو روايت در باب سوءالخلق كه دانشمند بزرگ اسلامى مرحوم كلينى اعلى الله مقامه الشريف آن ها را در كتاب كافى نقل كرده، ايمان را در مسلمانى كه آراسته به صفات حسن اخلاقى نيست و دچار بد خلقى است، به عسلى تشبيه نموده است كه با سركه مخلوط شده و فاسد گرديده است؛ «2» ديگر چنين عسلى قابل

______________________________
(1) 2. قلم: 4 و يقيناً تو بر ملكات و سجاياى اخلاقى عظيمى قرار دارى.

(2) 3. دركافى، ج 2، ص 322، باب سوء الخلق، در اين مضمون دو روايت آمده است:

عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَهَ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ: إِنَّ سُوءَ الْخُلُقِ لَيُفْسِدُ الْإِيمَانَ كَمَا يُفْسِدُ الْخَلُّ الْعَسَل.

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام: أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى بَعْضِ أَنْبِيَائِهِ: الْخُلُقُ السَّيِّئُ يُفْسِدُ الْعَمَلَ؛ كَمَا يُفْسِدُ الْخَلُّ الْعَسَل.

خوردن نيست و طبع سالم آن را نمى پذيرد. خداى مهربان مؤمن بداخلاق را دوست ندارد «1»، انبيا و ائمه طاهرين عليهم السلام هم همين طور بودند؛ يعنى جانب داران حق، در مقابل مردم بداخلاق، قوه دافعه داشتند و آن هارا طرد مى كردند و قبول نمى فرمودند؛ براى اين كه انسان بداخلاق در عين اين كه ايمان به خدا دارد، اما وجود ناقص، ضرر و مفسده اى دارد كه هم خودش فاسد مى شود؛ يعنى اين كه از درون، خودش را مى خورد و نابود مى كند، و هم روابط عالى روان را مثل قيچى اى كه پارچه را مى برد، قطع مى كند؛ يعنى بيرون را هم فاسد مى كند و خرابى به بار مى آورد.

تاثير اخلاق در پيشرفت انبيا

بعد از عقيده، يك رمز پيشرفت انبيا در هدف مقدسى كه داشتند، همين مسأل اخلاق بود. البته، اخلاق واقعيت بسيار گسترده اى دارد كه خوشرويى، بر خلاف توجّهى كه عده اى به كلم اخلاق به عنوان خوشرويى مى كنند، تنها جزيى از اجزاى آن است.

اخلاق اقتضا مى كند كه يك ملت با اخلاق، با تمام برنامه هاى منفى قطع رابطه داشته باشند؛ اخلاق اقتضا مى كند كه گاهى انسان با افرادى در تمام زواياى زندگى قطع رابطه كند؛ چنان كه اخلاق اقتضا مى كند انسان با افرادى كه خودش نمى خواهد، در تمام زواياى حيات پيوند برقرار كند.

سومين برنامه عبارت است از عمل، فعاليت، كوشش، و حركت كه اسلام در قرآن مجيد گاهى از اين فعاليت و عمل، تعبير به «جهاد» به معناى وسيع كلمه مى كند.

مبناى نفى و اثبات در زندگى انسان

امّا نكته اى كه در اين سه موضوع بايد همه ما آن را بدانيم و به آن توجّه كنيم، اين است كه زندگى انسان و شايد حيوانات و همين طور نباتات و جمادات عالم، بر دو مبنا پايه گذارى شده است، مبناى نفى، و مبناى اثبات. شايد تمام موجودات عالم اين طور باشند و دائماً در ميدان جنگ نفى و اثبات قرار گيرند.

______________________________
(1) 4. ديلمى، إرشاد القلوب إلى الصواب، ج 1، ص 137:

وَ قَالَ صلّى الله عليه و آله و سلّم: خُلُقَانِ يُحِبُّهُمَا اللَّهُ، السَّخَاءُ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ، وَ خُلُقَانِ يُبْغِضُهُمَا اللَّهُ، الْبُخْلُ وَ سُوءُ الْخُلُق.

هر ايمانى در اين عالم مسلماً متضمن كفر است؛ چنان كه هر برنامه اى در اين عالم مسلماً متضمن عصيان مى باشد. آنچه انسان آن را مى خواهد، بى ترديد، ضدش را نمى خواهد، و آنچه انسان آن را نمى خواهد، بى ترديد ضدش را مى خواهد. محال است كه در دوره تاريخ و در جويبار خلقت، ما مرد و زنى را پيدا كنيم كه يك طرفه به تمام معنا باشند؛ يعنى فقط در طريق اثبات، يا فقط در طريق نفى باشند. به طور حتم، مسأله عقيده، متضمّن اين دو جهت است و اگر چنين نباشد، عقيده نيست؛ هم چنين مسأله اخلاق هم متضمّن اين دو جهت است، و اگر متضمّن آن ها نباشد، اخلاق نيست. مسأل عمل، فعاليت، كوشش و حركت، به تعبيرى «جهاد» نيز همين طور مى باشد و متضمّن اين دو جهت است، و اگر متضمّن آن دو نباشد، جهاد نيست.

سه برنام مهم در زندگى پيامبران

بنا به فرمود وجود مقدس حضرت كاظم عليه السلام و بنا به نقل محدث بى نظير، علام مجلسياعلى الله مقامه الشريف در بحار الانوار، صد و بيست و چهار هزار نماينده براى اصلاح اين سه موضوع حياتى از طرف پروردگار به رسالت مبعوث شدند، و تمام اين انبياى خدا اين سه برنام عقيده، عمل و اخلاق را در خط مشى بعثت و نبوت خود داشتند. «1» اين سه مسأله در ضمن بيان هدف بعثت انبيا به دست مى آيد. آن جا كه تمام پيغمبران در مرز بعثت، فريادشان در باب عقيده برمى خاست، فرياد آن ها متضمّن نفى و اثبات بود: «قولوا لا اله الا الله.» «لا اله»، نفى است و «الا الله»، اثبات مى باشد. آن ها مى گفتند، براى تأمين سلامت خود، بياييد از ما دلايلى را كه در اختيار داريم، بشنويد، كه خدايى، كارگردانى، حاكمى، ولايتدارى، آمرى و برنامه گردانى از اسامى وجود مقدس پروردگار عالم كه صاحب تمام جهان آفرينش و خلقت است، مى باشد.

محال بودن جلو حق در دلى كه خالى از اغيار نيست

عقيده؛ يعنى نفى تمام خدايان ساختگى، اعم از خدايان بى جان بيرونى و درونى كه عبارتند از بت ها، مظاهر عالم طبيعت، هواى نفس، تجاوز در شهوات، آمال و آرزوهاى غلط، خواسته هاى بى ريشه و بى بنيان، و بت هاى جاندار كه

______________________________
(1) 5. بحار الأنوار، ج 75، ص 300، باب 25 مواعظ موسى بن جعفر و حكمه عليه السلام:

تحف العقول يَا هِشَامُ مَا بَعَثَ اللَّهُ أَنْبِيَاءَهُ وَ رُسُلَهُ إِلَى عِبَادِهِ إِلَّا لِيَعْقِلُوا عَنِ اللَّهِ، فَأَحْسَنُهُمُ اسْتِجَابَهً أَحْسَنُهُمْ مَعْرِفَهً لِلَّهِ وَ أَعْلَمُهُمْ بِأَمْرِ اللَّهِ أَحْسَنُهُمْ عَقْلًا وَ أَعْقَلُهُمْ، أَرْفَعُهُمْ دَرَجَهً فِى الدُّنْيَا وَ الْآخِرَه.

عبارت مى باشند از چهره هاى طاغوتى مثل: چهر قابيل و چهر فرعون، و هر موجود زنده اى كه در لباس آدمى در خط سير آنان به عنوان ارباب و كارگردان بشر، دست اندر كار زندگى انسان است. اعتقاد به خدا؛ يعنى به تمام معنا، جنگ درون با خدايان شكل دهند پستى و ذلت و اثبات خداى دهند عزت و واقعيت. اين معنا معناى عقيده است، و شما بدانيد كه طبق آيات قرآن مجيد، بدون نفى خدايان قلابى، اثبات خداى واقعى در دنياى جان، كار محالى است؛ يعنى تا خان دل، خلوت از اغيار و بيگانگان، مظاهر طاغوتى و مظاهر خطر نشود، محال است نور وجود مقدّس حضرت حق در چنين خانه اى جلوه كند. من در اول بى شمار خطا كردم و اهرمن را در حصار راه دادم.

يك نظر در كار اين ويرانه كن دشمن خود را برون زين خانه كن «1»

نراقى

پرستش ساخت خود

فرقى نمى كند كه پيوند من با بت جاندار بيرونى باشد، يا با بت بى جان بيرونى، يا با بت بى جان درونى. ممكن است اين جا بعضى از دوستان از شنيدن اين موضوع تعجّب كنند و بگويند چگونه ممكن است بشر به پرستش و به قبول حاكميت ساخت خودش برخيزد؛ يعنى چگونه ممكن است بشر در خانه اى بيايد و در مقابل سيصد و شصت بت بى جان تعظيم و كرنش كند؟ من مى گويم، چرا چنين چيزى ممكن نيست؟ مگر در زمان خود ما، جهان قرن بيستم، با اين فرهنگ عريض و طويل، به پرستش طلا و دلار برنخاسته است؟ مگر جهان، موجود ساخت دست خود را و زرادخانه هاى خود را نمى پرستد؟ مگر جهان، ماده پرست نشده است؟ مگر در ميان همين مردمى كه ادعاى مسلمانى دارند، مردمى وجود ندارند كه آخرين هدف خود را دلار، درهم و دينار قرار داده اند؛ يعنى دين، همسر، زندگى و حتى نماز خود را پول گذاشته اند؟ اين موضوع شايد براى عده اى از شما روشن باشد كه گاهى اتفاق افتاده كه يك نفر بيست يا پانزده سال در نماز جماعت شركت كرده و بعد از اين كه به وسيل سپر نماز اعتمادها را جلب نموده، به خيانت در تمام زواياى حيات برخاسته است. چه بسا، مردمى مانند مردم زمان معاويه كه قرآن را به نيزه كردند و با حق جنگيدند، شمع، چراغ و پرچم به دست گرفتند و جلوى دسته هاى سينه زنى به عنوان حسين عليه السلام حركت

______________________________
(1) 6. ملا احمد نراقى.

صفح 156- 158 مثنوى طاقديس، به تناسب طرح قصه ابرهه و حضرت عبدالمطلب، به نقل ازمقال سيرى در مثنوى طاقديس نوشت عسكر ديرباز منبع:www .naraqi .com

كردند، و بعد از اين كه جاى پاى خود را محكم كردند، مانند عمر بن سعد، به جنگ با حسين بن على عليه السلام برخاستند. البته، چيزى كه بود، در اين ميان، خود حسين عليه السلام نبود و تنها اهداف ابى عبدالله عليه السلام حضور داشت، و آن ها آن اهداف را با دفاع از خانه، دل، فكر، روان، عقل، روح، زن و بچ خود بيرون ريختند و بيرون راندند، و در حقيقت، براى خود اين حس را به وجود آوردند كه ما در زندگى غالب شديم، و زندگى همان بود كه ما داشتيم و ما آن را بنيانگذارى كرديم. در حالى كه مى دانيد اين حس و اين تصوّر با مبانى اى كه پروردگار عالم در اختيار ما گذاشته، باطل است، اما چه بايد كرد كه انسان باور نمى كند كه بشر ساخت دست خودش را پرستش كند، يا بشر، انتخاب شد خود را بپرستد؛ باور نمى كند كه ملتى در مقابل فرعونى چند صد سال بنا به مشهور، يا مثلًا پنجاه سال، در مقابل فرعون مصر، يا فرعون چين، يا فرعون شوروى، فرقى نمى كند، يا هر كسى كه در چهر فرعون در تاريخ قديم و قرون وسطى و جديد بوده، در مقام پرستشش برآمده است. البته، ديگر پول پرستى و شخص پرستى، براى ما يك امرى معلوم و قابل باور است.

پيوند انسان با خداى واقعى

عده اى هستند كه ارباب پرست و شخص پرست هستند؛ يعنى آدم زنده اى را دخيل در تمام برنامه هاى حيات مى دانند، و تا آخر عمر هم سعى مى كنند كه به اين ابرو خدشه اى وارد نشود، از ترس اين كه مبادا برنام شكم، شهوت و زندگى شان بند بيايد. عقيده به خدا، يعنى نفى تمام خدايان قلابى. عقيده به خداى قلابى، يعنى نفى خداى واقعى. هر كسى به خداى واقعى عقيده دارد، تمام خدايان قلابى را طرد مى كند، و هر كسى كه به خداى قلابى عقيده دارد، نمى تواند با خداى واقعى پيوند داشته باشد. عبادت شيطان با عبادت خدا، عبادت پول با عبادت حق و عبادت زن با عبادت حق نمى سازد. انسان در مقام نفى و اثبات است؛ يا اثبات و نفى مى كند، يا نفى و اثبات مى كند. در هر صورت، اولين درس انبيا عليهم السلام، و على الخصوص، آخرين دين الهى، اسلام، عبارت بود از ايجاد يك پيوند سالم با خداى واحد، آن هم به خاطر شكل گيرى، نه عقيده خالىِ حبس شده در درون و زواياى جان.

 ادامه دارد...