حقيقت هلاكت و سعادت‏

منابع مقاله:

کتاب  : تفسیر و شرح صحیفه سجادیه جلد دو

نوشته: حضرت آیت الله حسین انصاریان

گاهى براى انسان سختى هايى آماده مى گردد كه زمينه بدبختى اكتسابى او مى شود و چنانچه زمينه نگون بختى ذاتى هم باشد، در سقوط اوج مى گيرد. گاهى نيز مشكلاتى براى انسان پيش مى آيد كه زمينه خوشبختى اكتسابى او مى شود. و اگر زمينه خوشبختى هم ذاتى داشته باشد در خوشبختى اوج مى گيرد.

گاهى نيز عكس اين دو صورت اتّفاق مى افتد، به اين معنا كه اگر كسى زمينه بدبختى ذاتى داشته باشد ولى محيط آرامى برايش فراهم باشد از بدبختى او كاسته شود، همچنين براى فردى كه زمينه سعادت، ذاتى او شده باشد و فضاى آرامى براى او فراهم شود از خوشبختى او كاسته شود. پس بايد شرايط را در نظر گرفت تا انسان، حقيقت را دريابد.

هلاكت و سعادت در قرآن

خداوند متعال در قرآن مجيد به دوگانه بودن مردم اشاره مى كند و مى فرمايد:

يَوْمَ يَأْتِ لَا تَكَلَّمُ نَفْسٌ إِلَّا بِإِذْنِهِ فَمِنْهُمْ شَقِيٌّ وَسَعِيدٌ* فَأَمَّا الَّذِينَ شَقُوا فَفِي النَّارِ لَهُمْ فِيهَا زَفِيرٌ وَشَهِيقٌ* خَالِدِينَ فِيهَا مَا دَامَتِ السَّمواتُ وَالْأَرْضُ إِلَّا مَا شَاءَ رَبُّكَ إِنَّ رَبَّكَ فَعَّالٌ لِمَا يُرِيدُ* وَأَمَّا الَّذِينَ سُعِدُوا فَفِي الْجَنَّةِ خَالِدِينَ فِيهَا مَا دَامَتِ السَّمواتُ وَالْأَرْضُ إِلَّا ما شَاءَ رَبُّكَ عَطَاءً غَيْرَ مَجْذُوذٍ» «1»

روزى كه چون فرا رسد، هيچ كس جز به اجازه او سخن نمى گويد؛ پس برخى تيره بخت و برخى نيك بخت اند.* اما تيره بختان [كه خود سبب تيره بختى خود بوده اند] در آتش اند، براى آنان در آن جا ناله هاى حسرت بار و عربده و فرياد است.* در آن تا آسمان ها و زمين پابرجاست جاودانه اند، مگر آنچه را كه مشيّت پروردگارت اقتضا كرده است؛ بى ترديد پروردگارت هر چه را اراده مى كند، انجام مى دهد.* اما نيك بختان [كه به توفيق و رحمت خدا سعادت يافته اند] تا آسمان ها و زمين پابرجاست، در بهشت جاودانه اند مگر آنچه را مشيّت پروردگارت اقتضا كرده، [بهشت ] عطايى قطع ناشدنى و بى پايان است.

سعادتمند كسى است كه: فرمان خدا را اطاعت كند و دل را به سوى حق بگرداند. و بدبخت كسى است كه بر خلاف رضا و خشنودى خدا، خويش را تباه كند و زمينه خسارت دنيايى و عذاب آخرتى را فراهم سازد.

اين تفاوت در قيامت بيشتر نمايان مى شود. در آن روز كه صف ها جدا شوند و سپيدرويان در يك سو و سيه رويان در سوى ديگر قرار گيرند، در حالى كه عريان هستند و ذلّتِ بار گناهان سنگين شان را به دوش مى كشند. هر كسى به هر سو كه مى نگرد، مردم را در كارهايشان درگير مى بيند. در آن روز كه چهره هاى خندان و چهره هاى سرگردان و نگران، از يكديگر گريزانند.

يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِيهِ* وَأُمِّهِ وَأَبِيهِ* وَصَاحِبَتِهِ وَبَنِيهِ* لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ يَوْمَئِذٍ شَأْنٌ يُغْنِيهِ* وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ* ضَاحِكَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ* وَ وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ عَلَيْهَا غَبَرَةٌ* تَرْهَقُهَا قَتَرَةٌ* أُولئِكَ هُمُ الْكَفَرَةُ الْفَجَرَةُ» «2»

روزى كه آدمى فرار مى كند، از برادرش* و از مادر و پدرش* و از همسر و فرزندانش* در آن روز هركسى از آنان را كارى است كه او را به خود مشغول مى كند [تا جايى كه نمى گذارد به چيز ديگرى بپردازد.]* در آن روز چهره هايى درخشان و نورانى است* خندان و خوشحال* و در آن روز چهره هايى است كه بر آنان غبار نشسته* [و] سياهى و تاريكى آنان را فرا گرفته است؛* آنان همان كافران بد كارند.

و سرانجام آنان در بهشت و دوزخ، حاصل عمل خود را مشاهده مى كنند.

هلاكت و سعادت در روايات

امام صادق عليه السلام در زمينه هلاكت و سعادت انسان مى فرمايد:

السَّعادةُ سَبَبُ خَيْرٍ تَمَسَّكَ بِهِ السَّعيدُ فَيَجُرُّهُ إلى النَّجاةِ وَالشَّقاوَةُ سَبَبُ خِذْلانٍ تَمَسَّكَ بِهِ الشَّقِىّ فَجَرَّهُ إلى الهَلَكَةِ وَكُلٌّ بِعِلْمِ اللَّهِ تعالى. «3»

خوشبختى، رشته خيرى است كه خوشبخت به آن چنگ زده است پس او را به سوى نجات مى كشاند و بدبختى رشته خوارى است كه بدبخت به آن مى آويزد و او را به هلاكت مى كشاند و همه اينها به علم خداوند تعالى است.

امام على عليه السلام هم راه سعادت را به ما نشان مى دهد و مى فرمايد:

أَسْعَدُ النّاسِ مَنْ عَرِفَ فَضْلَنا وَتَقَرَّبَ إلى اللَّهِ بِنا وَأَخْلَصَ حُبَّنا وَعَمِلَ بِما إلَيه نَدَبْنا وَانْتهى عَمّا عَنْه نَهَيْنا فذاك مِنّا وَهُوَ فى دارِ المُقامَةِ مَعَنا. «4»

خوشبخت ترين مردم كسى است كه برترى و مقام ما را بشناسد و به وسيله ما به خدا نزديك شود. و در دوستى ما يك دل باشد، به آنچه ما بدان فرا خوانديم عمل كند. و از آنچه نهى كرديم دست بردارد. چنين كسى از ماست و در سراى ماندگار بهشت در كنار ما خواهد بود.

امام على عليه السلام در نهج البلاغه مسير خاندان رسالت را، راه نجات و حقيقت دانسته و مى فرمايد:

انْظُروا اهْلَ بَيْتِ نَبيِّكُمْ فَالْزَمُوا سَمْتَهُمْ وَاتَّبِعُوا اثَرَهُمْ فَلَنْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ هُدىً وَلَنْ يُعيدُوكُمْ فى ردىً فَإنْ لَبَدُوا فَالْبُدُوا وَإنْ نَهَضُوا فَانْهَضُوا وَلا تَسْبِقُوهُمْ فَتُضِلُّوا وَلا تَتَأَخَّرُوا عَنْهُمْ فَتَهْلِكُوا. «5»

به اهل بيت پيامبرتان نظر كنيد و ملتزم جهت الهى آنان باشيد، راه و روش آنها را پيروى نماييد كه آنان شما را از راه هدايت بيرون نمى برند و به گمراهى باز نمى گردانند. اگر از چيزى باز ايستادند شما هم باز ايستيد و اگر به جهتى حركت كردند شما هم حركت نماييد، از آنان پيشى مجوييد كه گمراه مى گرديد و عقب نمانيد كه به هلاكت مى رسيد.

از نظر اديان الهى همه كمالات اخلاقى در كلمه سعادت خلاصه مى شود و تمام مفاسد اخلاقى در نام شقاوت ديده مى شود.

سعادت انسان در عشق به خدا است و شقاوت او در شيفتگى به خود است.

قلب انسان مانند ظرف آب است كه اگر از عشق خدا پر شود مفيد خواهد بود. اما اگر از هواى نفس پر گردد، رنگ شيطانى مى گيرد و بيراهه مى رود.

در واقع خوشبختى حقيقى آن است كه كار انسان به خير بيانجامد و بدبختى حقيقى آن است كه ختم به شر شود.

امتحان، راه شناخت سعيد از شقى

يكى از ملاك هاى شناخت سعادتمند از شقاوت پيشه، امتحان و آزمايش افراد در انتخاب راه حق و باطل است.

حضرت زينب عليها السلام در دربار كوفه و شام پس از قرائت آيه:

مَا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنْتُمْ عَلَيْهِ حَتَّى يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُسُلِهِ مَن يَشَاءُ فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُوا وَتَتَّقُوا فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ» «6»

خدا بر آن نيست كه مؤمنان را بر اين [وضعى ] كه شما بر آن قرار داريد [كه منافق از مؤمن و خوب از بد مشخص و معلوم نيست ] واگذارد، [بر آن است ] تا پليد را از پاك [به سبب آزمايش هاى مختلف ] جدا سازد. و خدا بر آن نيست كه شما را بر غيب آگاه كند. ولى خدا از ميان فرستادگانش هر كس را بخواهد [براى آگاه كردن به غيب ] برمى گزيند، پس به خدا و فرستادگانش ايمان آوريد. و اگر ايمان آوريد و تقوا پيشه كنيد، براى شما پاداشى بزرگ خواهد بود.

حضرت فرمود: وقت صلح و آرامش، افراد ناپاك و پاك در كنار هم به سر مى برند ولى در زمان جنگ، درون ها هويدا مى شود و از هم جدا مى شوند.

همان طور كه امام حسين عليه السلام فرمود:

من قيام كردم تا پاكان از ناپاكان جدا شوند؛ زيرا تا آزمون نباشد وارسته و غير آن در كنار همند، ولى امتحان است كه پاك را از ناپاك و حق را از باطل جدا مى كند. «7» بنابراين راه انبيا و ائمه اطهار عليهم السلام است كه مايه رحمت پروردگار است و انسان را به سوى حق راهنمايى مى كند.  [ «25» وَالْحَمْدُ لِلَّهِ بِكُلِّ مَا حَمِدَهُ بِهِ أَدْنَى مَلَائِكَتِهِ إِلَيْهِ وَأَكْرَمُ خَلِيقَتِهِ عَلَيْهِ وَأَرْضَى حَامِدِيهِ لَدَيْهِ «26» حَمْداً يَفْضُلُ سَائِرَ الْحَمْدِ كَفَضْلِ رَبِّنَا عَلَى جَمِيعِ خَلْقِهِ «27» ثُمَّ لَهُ الْحَمْدُ مَكَانَ كُلِّ نِعْمَةٍ لَهُ عَلَيْنَا و عَلَى جَمِيعِ عِبَادِهِ الْمَاضِينَ وَالْبَاقِينَ عَدَدَ مَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُهُ مِنْ جَمِيعِ الْأَشْيَاءِ وَمَكَانَ كُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهَا عَدَدُهَا أَضْعَافاً مُضَاعَفَةً أَبَداً سَرْمَداً إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ «28» حَمْداً لَا مُنْتَهَى لِحَدِّهِ و لَا حِسَابَ لِعَدَدِهِ و لَا مَبْلَغَ لِغَايَتِهِ وَلَا انْقِطَاعَ لِأَمَدِهِ ]

و خدا را سپاس، به همه آن سپاسى كه نزديك ترين فرشتگان به او و بزرگوارترين مخلوقاتش نزد او و پسنديده ترين ستايش گران آستان او، حضرتش را ستوده اند؛ سپاسى كه از ديگر سپاس ها، برترى جويد، مانند برترى پروردگار به همه مخلوقات. سپس او را سپاس، به جاى تمام نعمت هايى كه او بر ما و به تمام بندگان گذشته اش و همه آنانى كه هستند و مى آيند دارد، سپاسى به عدد تمام اشيايى كه دانشش بر آنها احاطه دارد و سپاسى به جاى هر يك از اشيا به چندين برابر؛ سپاسى ابدى و هميشگى تا روز قيامت، سپاسى كه مرزش را پايانى و شماره آن را حسابى و پايانش را نهايتى و مدّتش را سرآمدى نباشد.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- هود (11): 105- 108.

(2)- عبس (80): 34- 42.

(3)- بحار الأنوار: 10/ 184، باب 13، حديث 2.

(4)- غرر الحكم: 115، حديث 1995؛ عيون الحكم و المواعظ: 124.

(5)- نهج البلاغه: خطبه 96.

(6)- آل عمران (3): 179.

(7)- بحار الأنوار: 44/ 329، باب 37.