اخلاص در اعمال
ظاهر و باطن اعمال انسان
تهران، مسجد حضرت امير عليه السلام رمضان 1384
الحمدلله رب العالمين و صلّى الله على جميع الانبياء والمرسلين و صلّ على محمد و آله الطاهرين.
مجموعه اعمال و حركاتى كه از هر انسانى صادر مى شود، داراى ظاهر و باطن است، ظاهر عمل، همان شكل عمل و حركات بدنى است، و باطن عمل هم اراده و نيّت و خواستى است كه در ظهور آن عمل دخالت داشته و علت و سبب بوده است.
شروع عمل هم از باطن است؛ يعنى ابتدا انسان در دنياى فكر و عقل خود نقشه اى طرح مى كند و به علّتى كه در قلبش است، اين نقشه را اجرا مى كند و ظهور مى دهد و به دايره عمل مى كشد. خواستن، ريشه عمل است، نيّت ريشه عمل است. به همين خاطر در قرآن كريم و روايات آمده كه در روز قيامت هر عملى را براساس نيّت «1» صاحب عمل مى سنجند و برابر با همان خواسته و نيت، پاداش عنايت مى كنند و يا اينكه انسان را دچار كيفر و جريمه مى كنند.
بيان باب تجرى در فقه
در فقه ما بابى به نام باب «تجرى» كه مربوط به نيت است وجود دارد، ليوان آبى روى ميز است و يك نفر به نيّت شراب ليوان آب را مى خورد، اما فى الواقع خمر و شراب نبوده، بلكه آب بوده است. آيا كسى كه اين عمل را انجام داده در پيشگاه
______________________________
(1)- الكافى: 2/ 85؛ «أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام إِنَّمَا خُلِّدَ أَهْلُ النَّارِ فِي النَّارِ لِأَنَّ نِيَّاتِهِمْ كَانَتْ فِي الدُّنْيَا أَنْ لَوْ خُلِّدُوا فِيهَا أَنْ يَعْصُوا اللَّهَ أَبَداً وَ إِنَّمَا خُلِّدَ أَهْلُ الْجَنَّةِ فِي الْجَنَّةِ لِأَنَّ نِيَّاتِهِمْ كَانَتْ فِي الدُّنْيَا أَنْ لَوْ بَقُوا فِيهَا أَنْ يُطِيعُوا اللَّهَ أَبَداً فَبِالنِّيَّاتِ خُلِّدَ هَؤُلَاءِ وَ هَؤُلَاءِ ثُمَّ تَلَا قَوْلَهُ تَعَالَى قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى شاكِلَتِهِ قَالَ عَلَى نِيَّتِهِ.»
و همچنين در الكافى: 2/ 84؛ «عَنْ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ صلى الله عليه و آله قَالَ لَاعَمَلَ إِلَّا بِنِيَّةٍ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله نِيَّةُ الْمُؤْمِنِ خَيْرٌ مِنْ عَمَلِهِ وَ نِيَّةُ الْكَافِرِ شَرٌّ مِنْ عَمَلِهِ وَ كُلُّ عَامِلٍ يَعْمَلُ عَلَى نِيَّتِهِ.»
خدا كيفر دارد؟ براى فقهاى ما براساس آيات و روايات ثابت است كه كيفر دارد و اين كيفر، به خاطر آن نيّت ناپاك و آلوده اش است. عكس آن هم تشنه اى به نيت خوردن آب، شراب مى خورد، وقتى مقدارى از آن را خورد، متوجه مى شود كه شراب است و خوردن آن حرام است، ليوان را كنار مى گذارد و بسيار ناراحت و متأثر مى شود، آيا چنين انسانى با خوردن اين مقدار مشروب كيفر دارد؟
مى فرمايند نه، به خاطر آن نيت، هيچ كيفرى ندارد.
بخش اول: ارزش نيت در اسلام
نيت، در پاداش و كيفر روز قيامت بسيار مؤثر است. در روايتى كه از قول وجود مبارك رسول خدا صلى الله عليه و آله بيان كرده اند، ارزش نيت مشاهده مى شود، در اولين اربعين بعد از شهادت حضرت سيدالشهداء، جابر بن عبدالله انصارى همراه با عطيّه كوفى، كه دانشمند و قرآن شناس بود به كربلا آمد. عطيّه مى گويد: «1» جابر بعد از غسل كردن در فرات به طرف قبر أبى عبدالله عليه السلام حركت كرد، در حالى كه چشم هاى ايشان اشكبار بود، دستش را گرفتم و به كنار قبر حضرت سيدالشهداء بردم، بسيار گريه كرد و گفت: يابن رسول الله خوشحال هستم كه فرداى قيامت با شما محشور خواهم شد. من به جابر گفتم: جابر كسانى كه در اينجا دفن هستند، سر و دست از بدنشان جدا شده، چگونه در قيامت با اين ها محشور مى شويد در حالى كه كربلا نبودى، و بدن تو سالم است؟ جابر در حالى كه گريه مى كرد به من گفت: من به دلائل مختلفى در كربلا حاضر نبودم و در پيشگاه پروردگار معذور هستم، دليل اول من اين است كه نابينا بودم، خدمت پيغمبر اسلام نشسته بودم، پيغمبر فرمودند:
______________________________
(1)- بحار الأنوار: 65/ 131؛ «عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ عَطِيَّةَ الْعَوْفِيِّ قَالَ خَرَجْتُ مَعَ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيِّ رَحِمَهُ اللَّهُ زَائِرَيْنِ قَبْرَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عليه السلام فَلَمَّا وَرَدْنَا كَرْبَلَاءَ دَنَا جَابِرٌ مِنْ شَاطِئِ الْفُرَاتِ فَاغْتَسَلَ ثُمَّ ائْتَزَرَ بِإِزَارٍ وَ ارْتَدَى بِ آخَرَ ثُمَّ فَتَحَ صُرَّةً فِيهَا سُعْدٌ فَنَثَرَهَا عَلَى بَدَنِهِ ثُمَّ لَمْ يَخْطُ خُطْوَةً إِلَّا ذَكَرَ اللَّهَ حَتَّى إِذَا دَنَا مِنَ الْقَبْرِ قَالَ أَلْمِسْنِيهِ فَأَلْمَسْتُهُ فَخَرَّ عَلَى الْقَبْرِ مَغْشِيّاً عَلَيْهِ فَرَشَشْتُ عَلَيْهِ شَيْئاً مِنَ الْمَاءِ فَأَفَاقَ ثُمَّ قَالَ يَا حُسَيْنُ ثَلَاثاً ثُمَّ قَالَ حَبِيبٌ لَايُجِيبُ حَبِيبَهُ ثُمَّ قَالَ وَ أَنَّى لَكَ بِالْجَوَابِ وَ قَدْ شُحِطَتْ أَوْدَاجُكَ عَلَى أَثْبَاجِكَ وَ فُرِّقَ بَيْنَ بَدَنِكَ وَ رَأْسِكَ فَأَشْهَدُ أَنَّكَ ابْنُ النَّبِيِّينَ وَ ابْنُ سَيِّدِ الْمُؤْمِنِينَ وَ ابْنُ حَلِيفِ التَّقْوَى وَ سَلِيلُ الْهُدَى وَ خَامِسُ أَصْحَابِ الْكِسَاءِ وَ ابْنُ سَيِّدِ النُّقَبَاءِ وَ ابْنُ فَاطِمَةَ سَيِّدَةِ النِّسَاءِ وَ مَا لَكَ لَاتَكُونُ هَكَذَا وَ قَدْ غَذَّتْكَ كَفُّ سَيِّدِ الْمُرْسَلِينَ وَ رُبِّيتَ فِي حَجْرِ الْمُتَّقِينَ وَ رَضَعْتَ مِنْ ثَدْيِ الْإِيمَانِ وَ فُطِمْتَ بِالْإِسْلَامِ فَطِبْتَ حَيّاً وَ طِبْتَ مَيِّتاً غَيْرَ أَنَّ قُلُوبَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ طَيِّبَةٍ لِفِرَاقِكَ وَ لَاشَاكَّةٍ فِي الْخِيَرَةِ لَكَ فَعَلَيْكَ سَلَامُ اللَّهِ وَ رِضْوَانُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ مَضَيْتَ عَلَى مَا مَضَى عَلَيْهِ أَخُوكَ يَحْيَى بْنُ زَكَرِيَّا ثُمَّ جَالَ بِبَصَرِهِ حَوْلَ الْقَبْرِ وَ قَالَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ أَيُّهَا الْأَرْوَاحُ الَّتِي حَلَّتْ بِفِنَاءِ الْحُسَيْنِ وَ أَنَاخَتْ بِرَحْلِهِ أَشْهَدُ أَنَّكُمْ أَقَمْتُمُ الصَّلَاةَ وَ آتَيْتُمُ الزَّكَاةَ وَ أَمَرْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَيْتُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ جَاهَدْتُمُ الْمُلْحِدِينَ وَ عَبَدْتُمُ اللَّهَ حَتَّى أَتَاكُمُ الْيَقِينُ وَ الَّذِي بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْحَقِّ لَقَدْ شَارَكْنَاكُمْ فِيمَا دَخَلْتُمْ فِيهِ قَالَ عَطِيَّةُ فَقُلْتُ لِجَابِرٍ وَ كَيْفَ وَلَمْ نَهْبِطْ وَادِياً وَ لَمْ نَعْلُ جَبَلًا وَ لَمْ نَضْرِبْ بِسَيْفٍ وَ الْقَوْمُ قَدْ فُرِّقَ بَيْنَ رُءُوسِهِمْ وَ أَبْدَانِهِمْ وَ أُوتِمَتْ أَوْلَادُهُمْ وَ أَرْمَلَتِ الْأَزْوَاجُ فَقَالَ لِي يَا عَطِيَّةُ سَمِعْتُ حَبِيبِي رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه و آله يَقُولُ مَنْ أَحَبَّ قَوْماً حُشِرَ مَعَهُمْ وَ مَنْ أَحَبَّ عَمَلَ قَوْمٍ أُشْرِكَ فِي عَمَلِهِمْ وَ الَّذِي بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْحَقِّ نَبِيّاً إِنَّ نِيَّتِي وَ نِيَّةَ أَصْحَابِي عَلَى مَا مَضَى عَلَيْهِ الْحُسَيْنُ وَ أَصْحَابُهُ خُذُوا بِي نَحْوَ أَبْيَاتِ كُوفَانَ فَلَمَّا صِرْنَا فِي بَعْضِ الطَّرِيقِ فَقَالَ لِي يَا عَطِيَّةُ هَلْ أُوصِيكَ وَ مَا أَظُنُّ أَنَّنِي بَعْدَ هَذِهِ السَّفْرَةِ مُلَاقِيكَ أَحِبَّ مُحِبَّ آلِ مُحَمَّدٍ مَا أَحَبَّهُمْ وَ أَبْغِضْ مُبْغِضَ آلِ مُحَمَّدٍ مَا أَبْغَضَهُمْ وَ إِنْ كَانَ صَوَّاماً قَوَّاماً وَ ارْفُقْ بِمُحِبِّ آلِ مُحَمَّدٍ فَإِنَّهُ إِنْ تَزِلَّ لَهُمْ قَدَمٌ بِكَثْرَةِ ذُنُوبِهِمْ ثَبَتَتْ لَهُمْ أُخْرَى بِمَحَبَّتِهِمْ فَإِنَّ مُحِبَّهُمْ يَعُودُ إِلَى الْجَنَّةِ وَ مُبْغِضَهُمْ يَعُودُ إِلَى النَّار.»
«الراضى بِفِعْلِ قومٍ كالداخل فيهم معهم» «1» هر انسانى كه به كار، عمل، منش و روش قومى راضى باشد، جزء آنها خواهد بود. من به جهاد و مبارزه أبى عبدالله، راضى هستم و مجموع حوادث كربلا را قبول دارم، اگر معذور نبودم من هم شركت مى كردم، من براين اساس مى گويم كه يابن رسول الله، خوشحال هستم كه در قيامت با شما محشور مى شوم.
محاسبه عمل و نيت در قيامت
«انّما الاعمال بالنيات لكل امرء ما نوى» «2» پس عمل و نيت را محاسبه مى كنند. هيچ عملى بدون خواسته و نيت و طرح قلبى نيست، بر اين مبنا، مجموع حركات و اعمال انسان ها از اين چهار بخش خارج نيست.
يا ظاهر و باطن عمل لله است، يعنى كننده كار، ظاهر و باطن عمل را وصل به وجود مقدس الله كرده است. بسيار سفارش مى كنند كار را با «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» پيوند بزنيد؛ يعنى هر قدمى كه مى خواهيد برداريد، اين قدم را به «الله» و معبود حق پيوند بزنيد، وقتى كار به الله پيوند خورد، رحمانيت و رحيميت خدا، يقيناً به بدرقه اين كار خواهد آمد.
اگر ظاهر و باطن انسان لله باشد، در دنيا و آخرت براساس رحمانيت و رحيميت پاداش مى گيرد. ظاهر كار براى خدا و طبق خواسته پروردگار عالم باشد. آن نمازى كه خدا خواسته، انجام دهيد، مى فرمايد: نماز صبح دو ركعت است و بايد همراه با وضو، لباس و مكان مباح باشد، اول وقت خوانده شود، رو به قبله نماز خوانده شود، اين ظاهر نماز است؛ يعنى فقه مربوط به نماز رعايت شود، ظاهر لله باشد، يعنى كار را براى خدا انجام دهيم كه اگر تمام مردم عالم در كار تو حاضر و يا غايب باشند، براى تو فرقى نداشته باشد.
______________________________
(1)- نهج البلاغة: 449، حكمت 154؛ «وَ قَالَ عليه السلام الرَّاضِي بِفِعْلِ قَوْمٍ كَالدَّاخِلِ فِيهِ مَعَهُمْ وَ عَلَى كُلِّ دَاخِلٍ فِي بَاطِلٍ إِثْمَانِ إِثْمُ الْعَمَلِ بِهِ وَ إِثْمُ الرِّضَى بِهِ.»
(2)- وسائل الشيعة: 13/ 10، حديث 12713؛ «قَالَ وَ رُوِيَ عَنْهُ عليه السلام قَالَ إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ وَ لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى.»
ارزش ظاهر و باطن اعمال
توجهى به حضور و غياب مردم در هنگام انجام عمل، نداشته باشيد. اين كار لله است. وقتى ظاهر و باطن اين كار براى خدا انجام گرفت، چنان ارزشى پيدا مى كند كه به خاطر آن ارزش، به زلف بقا گره مى خورد؛ يعنى محال است در اين عالم، عمل نابود شود؛ زيرا امكان نابودى عمل وجود دارد، وقتى براى خدا انجام بگيرد، ظاهر و باطن عمل به زلف بقا گره مى خورد و علاوه بر اين، به زلف «جنّات النعيم» هم گره مى خورد. ولو اندك باشد. وقتى ظاهر و باطن اين عمل اندك براى خدا انجام گرفت، به زلف بقا گره مى خورد.
«وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْكِيناً وَ يَتِيماً وَ أَسِيراً» «1»
اميرالمؤمنين عليه السلام، حضرت زهرا عليها السلام، حضرت حسن عليه السلام و حضرت حسين عليه السلام روزه نذرى گرفته بودند، افطار اين سه شب را وجود مقدس حضرت زهرا عليها السلام مهيا كردند؛ يعنى اميرالمؤمنين عليه السلام در روز اول، دوم و سوم يك مقدار پشم از بازار مدينه به خانه آورد، حضرت زهرا عليها السلام با دوك پشم را تبديل به نخ كردند و به صاحب پشم تحويل دادند و مزد گرفتند و برابر مزد آرد گرفتند و از اين آرد، چهار پنج نان به دست آمد. مسكينى اول افطار در زد، اميرالمؤمنين عليه السلام در را باز كرد، حضرت نان خود را به مسكين دادند، حضرت زهرا عليها السلام و امام حسن و امام حسين عليهما السلام پنج ساله هم نان خود را به او دادند و با آب افطار كردند، شب دوم يتيم آمد، شب سوم هم اسير آمد، و به آنها هم افطارى خود را انفاق كردند: «2» «إِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَ لا شُكُوراً» «3»
و از آنها توقعى نداشتند.
عمل، بقاء پيدا مى كند:
______________________________
(1)- انسان (76): 8؛ «و غذا را در عين دوست داشتنش، به مسكين و يتيم و اسير انفاق مى كنند.»
(2)- بحار الأنوار: 35/ 253؛ « [تفسير فرات بن إبراهيم ] عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ مُعَنْعَناً عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَوْلُهُ تَعَالَى وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ قَالَ نَزَلَتْ فِي عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ جَارِيَةٍ لَهَا وَ ذَلِكَ أَنَّهُمْ زَارُوا رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه و آله فَأَعْطَى كُلَّ إِنْسَانٍ مِنْهُمْ صَاعاً مِنَ الطَّعَامِ فَلَمَّا انْصَرَفُوا إِلَى مَنَازِلِهِمْ جَاءَ سَائِلٌ يَسْأَلُ فَأَعْطَى عَلِيٌّ صَاعَهُ ثُمَّ دَخَلَ عَلَيْهِ يَتِيمٌ مِنَ الْجِيرَانِ فَأَعْطَتْهُ فَاطِمَةُ الزَّهْرَاءُ عليه السلام صَاعَهَا فَقَالَ لَهَا عَلِيٌّ عليه السلام إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه و آله كَانَ يَقُولُ قَالَ اللَّهُ وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي لَايُسَكِّنُ بُكَاءَهُ الْيَوْمَ عَبْدٌ إِلَّا أَسْكَنْتُهُ مِنَ الْجَنَّةِ حَيْثُ يَشَاءُ ثُمَّ جَاءَ أَسِيرٌ مِنَ أُسَرَاءِ أَهْلِ الشِّرْكِ فِي أَيْدِي الْمُسْلِمِينَ يَسْتَطْعِمُ فَأَمَرَ عَلِيٌّ السَّوْدَاءَ خَادِمَهُمْ فَأَعْطَتْهُ صَاعَهَا فَنَزَلَتْ فِيهِمُ الآْيَةُ وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْكِيناً وَ يَتِيماً وَ أَسِيراً إِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَ لا شُكُوراً.»
و نيز در بحار الأنوار: 53/ 552؛ «كشف الغمة أَبُو بَكْرِ بْنُ مَرْدَوَيْهِ قَوْلُهُ تَعَالَى وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ نَزَلَ فِي عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ عليهم السلام.»
(3)- انسان (76): 9؛ « [و مى گويند:] ما شما را فقط براى خشنودى خدا اطعام مى كنيم و انتظار هيچ پاداش و سپاسى را از شما نداريم.»
«أَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُمْ مُسْتَخْلَفِينَ فِيهِ» «1»
يعنى ظاهر و باطن براى خدا انجام مى گيرد.
بخش دوم: نبودن اخلاص در اعمال
مرتبه ديگرى از عمل اين است كه ظاهر و باطن انسان براى خدا نيست. طرح ظاهر الهى نيست، اخلاص در نيت عمل وجود ندارد. ظاهر و باطن، مادّى است.
بويى از خدا و آخرت در اين عمل استشمام نمى شود.
«مَنْ كانَ يُرِيدُ حَرْثَ الدُّنْيا» «2»
نيت و عمل مادى است. پولى را به مستحقى مى دهد، نيت او اين است كه من اين پول را براى ارضاى نفس خود بخشيدم، عمل و نيت مادى است. به فرموده پروردگار در قرآن مجيد
«لكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ» «3»
بر ظاهر و باطن كار، فرهنگ مادّيت حاكم است.
نيت و عمل مادى پهلوان مدينه
به مردم مدينه خبر رسيد كه سپاه اسلام شكست خورده است، هنگامى كه پهلوان مدينه خبر شكست سپاه اسلام را شنيد، مسلّح شد و به سرعت وارد جبهه جنگ شد و به مشركين مكّه حمله كرد، اميرالمؤمنين عليه السلام هم از طرف ديگر حمله مى كرد، دلگرمى مضاعفى به سپاه فرارى داد، سپاه اسلام دوباره پيروز شد. پهلوان به مدينه برگشت، سرنيزه دشمن به رانش خورده بود، خونريزى پيدا كرده بود. و از درد به خود مى پيچيد، دو نفر از مسلمانان گفتند: اين بنده خدا عجب خدمتى
______________________________
(1)- حديد (57): 7؛ «از اموالى كه خدا شما را در آن جانشين خود قرار داده، انفاق كنيد.»
(2)- شورى (42): 20؛ «كسى كه زراعت دنيا را بخواهد.»
(3)- اعراف (7): 176؛ «ولى او به امور ناچيز مادى و لذت هاىِ زودگذرِ دنيايى تمايل پيدا كرد.»
كرد، با ورود او ترس به دل دشمن افتاد، سپاه دين دلگرم شد، حالا او مجروح است، به عيادتش برويم و تشكرى از او كنيم. بالاى سر او آمدند، و به او گفتند كه عجب كارى كردى، عجب جهادى كردى، خدا در قيامت چه اجرى به تو خواهد داد، عصبانى شد، گفت: خدا كيست، پيغمبر كيست، من براى اينها نيامدم، چند نفر از قوم و خويشانم در جبهه شما بودند و به دفاع از آنها آمدم، حمله كردم و زخم برداشتم، اين قدر درد به او فشار آورد كه جلوى دو نفر خنجرش را از بستر برداشت و گردن خود را بريد و خودش را كشت. عمل و نيت او مادى بود.
«لكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ» حاضر نبود زلف عمل را به نقشه خدا گره بزند و براى خدا جهاد كند، اين عمل هيچ جا حساب نمى شود، مزد و پاداشى ندارد، در بازار قيامت مشترى ندارد.
بخش سوم: ظاهر معنوى و باطن مادى
اما بخش سوم و مرتبه ديگر عمل، ظاهر عمل خدايى، اما باطن عمل شيطانى مى باشد، مانند مجموعه اعمال ظاهرى رياكاران و منافقان، كه به مسجد پيغمبر صلى الله عليه و آله مى آمدند، حتى خواب شيرين صبح را بر خود حرام مى كردند، در نماز صبح پيغمبر صلى الله عليه و آله هم شركت مى كردند و به جبهه مى آمدند، با پيغمبر صلى الله عليه و آله در جهاد شركت مى كردند، نيت آنها از اين نمازها و جهاد، جلب نظر مردم بود، قرآن اين تعبير را در حق آنها دارد:
«رِئاءَ النَّاسِ» «1»
علامت منافق اين است كه عبادت مى كند، اما اگر در خلوت قرار بگيرد؛ يعنى اگر صبح به مسجد پيغمبر صلى الله عليه و آله نرود، نماز صبح نمى خواند، اگر ظهر به مسجد
______________________________
(1)- نساء (4): 38؛ «از روى ريا و خودنمايى.»
نرود، نماز ظهر را در خانه نمى خواند، اگر ماه مبارك رمضان به عنوان روزه خوار شناخته نشود، روزه نمى گيرد. ظاهر عمل الهى است، ولى باطن عمل شيطانى است. باطن عمل آلودگى دارد.
هنگامى كه با باطن شيطانى به جبهه آمدند، ضرر كردند.
«أُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ» «1»
بخش چهارم: ظاهر مادى و باطن معنوى
اما بخش چهارم، عملى است كه ظاهرش مادى است ولى باطنش الهى است، چگونه ظاهرش مادى است؟ ما هزار رشته مادى براى پول درآوردن داريم، ممكن است هزاران مؤمن به اين هزاران رشته وصل شوند، وقتى به مؤمن مى گويند: شش صبح به بيابان مى آيى، بيل و كلنگ مى زنى، زمين را زير و رو مى كنى، هدف تو چيست؟ جواب مى دهد، زمين را شخم مى زنم، تميز مى كنم، از حالت سنگلاخ بودن در مى آورم، چاه مى زنم، درخت كارى مى كنم، يك باغ ده هكتارى را تا پنج سال ديگر به وجود مى آورم، مى خواهم ميوه هاى آن را بفروشم با پولش غذا بخورم، تا نيرو بگيرم و زنده بمانم و براى خدا عبادت كنم، من مى خواهم از ثمره اين باغ، براى عبادت قوت بگيرم. اگر اضافه از مخارج سال داشتم، مى خواهم با فروش آن، خمس و زكات مال خود را بدهم، مى خواهم به قوم و خويش هاى فقيرم كمك كنم، مى خواهم ده جهيزيه كامل به ده خانواده آبرودار بدهم، مى خواهم سالى دو بار مشهد بروم، مى خواهم با پول اين باغ به زيارت أبى عبدالله عليه السلام بروم، مى خواهم براى پسر و دخترم زندگى آماده كنم، مى خواهم خرج دانشگاه چهار بچه متدين را بدهم. ظاهر عمل مادى است اما باطن عمل الهى است. آيا ظاهر اين
______________________________
(1)- بقره (2): 27؛ «آنانند كه زيانكارند.»
عمل ثواب دارد يا فقط آن نيت باطن را در قيامت حساب مى كنند؟
پيغمبر صلى الله عليه و آله مى فرمايد: «1» كسى كه به اين نيت به سراغ پول برود، هر قطره عرقى كه از بدنش به خاطر اين فعاليت مادى از بدنش مى ريزد، ثواب قطره خون شهيد در جبهه را دارد، كسى كه به اين نيت سراغ امور مادى مى رود مانند مجاهد فى سبيل الله است كه در گرماى تابستان در راه خدا با دشمن مبارزه مى كند.
پس از اين چهار بخش، دو بخش آن به زلف بقا و بهشت رضوان الله گره مى خورد، دو بخش ديگر هم نابود مى شود و از بين مى رود.
«هَباءً مَنْثُوراً» «2»
مى شود. وصل به الله، بخشش خدا را در دنيا و عنايت خدا را در آخرت به دنبال دارد. اين معناى اتّصال عمل به:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ»
است؛ يعنى وقتى مى خواهى كارى شروع كنى، به اين آيه توجه كن، «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» حالا بايد ببينى كارى كه انجام مى دهى قابل گره زدن به الله هست يا نه؟ ممكن است كار گره نخورد.
عاقبت استفاده از اموال نامشروع در امر خير
رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايد: «3» كسى كه از مال نامشروع، مسجد، درمانگاه، بيمارستان، آب انبار، پل و حمّامى را بسازد، در قيامت كل اين ساخت و سازهايش را متراكم كرده و بدون اينكه وزن آن كم شود، فقط حجمش را كم مى كنند، بر پشت او مى بندند و او را به جهنم پرتاب مى كنند.
حالا كه مى خواهم با «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» عمل خود را شروع كنم، بايد دقت كنم كه آيا اين كار قابل گره خوردن به «اللَّهِ» هست يا نيست. اگر امكان گره
______________________________
(1)- الكافى: 5/ 88؛ «حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ الْكَادُّ عَلَى عِيَالِهِ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ.»
مستدرك الوسائل: 13/ 54، حديث 14727؛ «فِقْهُ الرِّضَا، عليه السلام وَ اعْلَمْ أَنَّ نَفَقَتَكَ عَلَى نَفْسِكَ وَ عِيَالِكَ صَدَقَةٌ وَ الْكَادَّ عَلَى عِيَالِهِ مِنْ حِلٍّ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ.»
(2)- فرقان (25): 23؛ «غبارى پراكنده.»
(3)- إرشاد القلوب إلى الصواب: 70/ 1؛ «وَ قَالَ عليه السلام إِنَّ أَحَدَكُمْ لَيَرْفَعُ يَدَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ فَيَقُولُ يَا رَبِّ يَا رَبِّ وَ مَطْعَمُهُ حَرَامٌ وَ مَلْبَسُهُ حَرَامٌ فَأَيُّ دُعَاءٍ يُسْتَجَابُ لِهَذَا وَ أَيُّ عَمَلٍ يُقْبَلُ مِنْهُ وَ هُوَ يُنْفِقُ مِنْ غَيْرِ حِلٍّ إِنْ حَجَّ حَجَّ حَرَاماً وَ إِنْ تَصَدَّقَ تَصَدَّقَ بِحَرَامٍ وَ إِنْ تَزَوَّجَ تَزَوَّجَ بِحَرَامٍ وَ إِنْ صَامَ أَفْطَرَ عَلَى حَرَامٍ فَيَا وَيْحَهُ مَا عَلِمَ أَنَّ اللَّهَ طَيِّبٌ لَايَقْبَلُ إِلَّا الطَّيِّبَ وَ قَدْ قَالَ فِي كِتَابِهِ إِنَّما يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِين.»
إرشاد القلوب إلى الصواب: 69/ 1؛ «وَ قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله الْجَنَّةُ مُحَرَّمَةٌ عَلَى جَسَدٍ غُذِّيَ بِالْحَرَامِ.
و قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام لَيْسَ مِنْ شِيعَتِي مَنْ أَكَلَ مَالَ امْرِئٍ حَرَاماً.
و قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله لَايَشَمُّ رِيحَ الْجَنَّةِ جَسَدٌ نَبَتَ عَلَى الْحَرَام.»
خوردنش نباشد، اگر من ده هزار مرتبه هم بگويم «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» كار من بى پاداش است. وقتى به «اللَّهِ» گره نخورد، به رحمان و رحيم هم گره نمى خورد.
مبارزه با نفس پهلوان
در عصر صفويه، اصفهان پايتخت بوده است، در آن زمان يكى از چهره هاى مهم پايتخت، پهلوان شهر است. بازوبند و نشان دارد، آبروى دولت و پايتخت است. فرهنگ پهلوانى در آن زمان حاكم بود. بيرون اصفهان پهلوانى پيدا شد، همه شهرها را رفته و با همه كشتى گيرها، كشتى گرفته بود، پشت همه را به خاك خوابانده، از همه آنها امضاء گرفته، كه ما زمين خورده ايشان هستيم، تنها شهرى كه مانده، اصفهان بود، به اصفهان مى آيد، به دولت اعلام مى كند كه حاضرم با همه كشتى گيران اصفهان كشتى بگيرم. پشت همه را به خاك مى زند، فقط يك پهلوان مانده است كه صبح روز جمعه، دولتى ها و حاكم صفوى هم مى خواهند در ايوان عالى قاپو كشتى را تماشا كنند. پهلوانى كه به اصفهان آمده، در همان ميدان نقش جهان، اتاقكى گرفته بود. يك روز قبل از مسابقه بيرون آن اتاق و حجره نشسته بود، ديد پيرزنى عصا زنان، با قدخميده، يك سينى حلوا دستش است، به هر كس كه مى رسد مى گويد: مادر بخور دعا كن. به اين پهلوان رسيد، پيرزن پهلوان را نمى شناخت، فكر كرد يكى از كاسب هاى ميدان نقش جهان است، به او گفت:
مادر يك لقمه از اين حلوا شب جمعه اى بخور و دعا كن. پهلوان گفت: مادر چه مشكلى دارى؟ گفت: پسر من پهلوان پايتخت است، زندگى من و دو خواهر و دو سه خانواده را با درآمد پهلوانى مى دهد، پهلوانى به شهر ما آمده و مى گويند پشت همه را به خاك خوابانده است، اگر پشت بچه مرا به خاك برساند، فرزندم پهلوانى پايتخت را از دست مى دهد، حقوق پسر من قطع مى شود و بسيارى از افراد به مشكل دچار مى شوند. گفت: مادر دعا مى كنم.
پهلوان گفت: خدايا عمرى است ما براى هواى نفس خود، كشتى گرفتيم، فردا مى خواهم براى تو كشتى بگيرم. براى خدا مى شود فوتبال و واليبال بازى كرد.
وقتى انسان مى خواهد از خانه بيرون بيايد، نيت كند كه همه اعمال او براى خدا باشد.
فردا با هم ديگر روبه رو شدند، مقدارى با پهلوان پايتخت كشتى گرفت، گفت:
خدايا ديروز با تو يك قرار داشتم، هنگامى كه پشت مرا به خاك مى رساند، به خاطر او هورا مى كشند، و آبروى من مى ريزد، آبروى ريخته مرا تو بر مى دارى؟
پهلوان بدن خود را شل كرد و پشتش به خاك رسيد. مادر پهلوان و خود پهلوان پايتخت، بسيار خوشحال شدند. وقتى هم كشتى تمام شد، عده اى هم مى گفتند:
پهلوان پهلوان همين بود. اين انسان شريف بعد از كشتى، هر افتاده اى را با دعاى خود بلند مى كرد و بعد هم به تدريج اهل حال شد، اسمش را ولى گذاشتند، اصل شناسنامه او پوريا بود، پورياى ولى شد، يعنى اين شخص از اولياى خدا است، كارش ماندگار شد. اكنون قبر او در يكى از شهرهاى ايران است، شب هاى جمعه سر قبرش بسيار شلوغ است، مردم مى روند نذر مى كنند و پول مى ريزند و طلب حاجت مى كنند. اگر نيت لله باشد، نيت هم لله مى شود.
«إِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَ لا شُكُوراً» «1»
انسان هاى مؤمن در حالى كه در كمال گرسنگى هستند اما نان خود را در راه خدا مى دهند، اگر مشكلى براى مردم پيدا مى شد، مشكل آنها را حل مى كردند.
يك روز مردم به در خانه اميرالمؤمنين عليه السلام آمدند، على عليه السلام در را باز كرد، گفتند:
على جان، از وقت باران گذشته، زمين ها و باغ ها نابود مى شود، حضرت رو به فرزندش حسين عليه السلام كرد و فرمود: حسين جان! بيا مشكل مردم را حل كن،
______________________________
(1)- انسان (76): 9؛ « [و مى گويند:] ما شما را فقط براى خشنودى خدا اطعام مى كنيم و انتظار هيچ پاداش و سپاسى را از شما نداريم.»
اميرالمؤمنين عليه السلام مى داند كه راه بين أبى عبدالله و راه خدا يك راه ميانبر است، ديدند أبى عبدالله عليه السلام رو به پروردگار كرد. اشك روى صورت مبارك ايشان جارى شد. براى مردم از پروردگار طلب باران كرد. يك ساعت طول نكشيد كه خبر دادند نهرها و گودال ها پر از آب شده، باغ ها و زمين ها سيراب شدند، همه از اميرالمؤمنين و ابى عبدالله عليهم السلام خداحافظى كردند و رفتند، حتماً هم به دلشان گذشت با اين محبتى كه حسين به ما كرد، انشاء الله تلافى مى كنيم. «1» همين مردم تلافى كردند و در روز عاشورا وقتى كه بچه شش ماهه را بغل گرفت.
به تلافى باران آن روز، با تير سه شعبه زهرآلود، گلوى بچه شش ماهه را هدف قرار دادند.
والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته
______________________________
(1)- بحار الأنوار: 44/ 187؛ «عُيُونُ الْمُعْجِزَاتِ، لِلْمُرْتَضَى رَحِمَهُ اللَّهُ عَنِ الصَّادِقِ عليه السلام عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ عليه السلام قَالَ جَاءَ أَهْلُ الْكُوفَةِ إِلَى عَلِيٍّ عليه السلام-/ فَشَكَوْا إِلَيْهِ إِمْسَاكَ الْمَطَرِ وَ قَالُوا لَهُ اسْتَسْقِ لَنَا-/ فَقَالَ لِلْحُسَيْنِ عليه السلام قُمْ وَ اسْتَسْقِ فَقَامَ-/ وَ حَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ وَ صَلَّى عَلَى النَّبِيِّ-/ وَ قَالَ اللَّهُمَّ مُعْطِيَ الْخَيْرَاتِ وَ مُنْزِلَ الْبَرَكَاتِ-/ أَرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْنَا مِدْرَاراً وَ اسْقِنَا غَيْثاً مِغْزَاراً-/ وَاسِعاً غَدَقاً مُجَلِّلًا سَحّاً سَفُوحاً-/ فِجَاجاً تُنَفِّسُ بِهِ الضَّعْفَ مِنْ عِبَادِكَ-/ وَ تُحْيِي بِهِ الْمَيِّتَ مِنْ بِلَادِكَ آمِينَ رَبَّ الْعَالَمِينَ-/ فَمَا فَرَغَ عليه السلام مِنْ دُعَائِهِ حَتَّى غَاثَ اللَّهُ تَعَالَى غَيْثاً بَغْتَةً-/ وَ أَقْبَلَ أَعْرَابِيٌّ مِنْ بَعْضِ نَوَاحِي الْكُوفَةِ-/ فَقَالَ تَرَكْتُ الْأَوْدِيَةَ وَ الآْكَامَ يَمُوجُ بَعْضُهَا فِي بَعض.»
منبع : پایگاه عرفان
