حقيقت دوم: معرفت و آگاهى در گرسنگى‏

طبق آيات قرآن، نهايت شرافت و ارزش، در معرفت، فهم و آگاهى انسان است.

«يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ»

در قيامت بعد از صف انبيا عليهم السلام آگاهان و اهل معرفت قرار دارند. انسان شكم پرست، «2» نمى تواند اهل معرفت شود، چه معرفت كسبى و چه معرفت الهامى. اين دو مورد در قرآن مطرح است. معرفت كسبى اين است كه انسان سر كلاس درس برود و گوش بدهد و تغذيه علمى شود. معرفت الهامى اين است كه كارى انجام دهد كه لياقت پيدا كند كه خدا بدون معلم، يك بخشى از علم را به انسان الهام نمايد.

راه رسيدن به معرفت كسبى و الهامى كم خورى مى باشد. ائمه مى فرمايند:

«لايدخل حكمة جوفاً ملأ بطناً» «3» حكمت الهى به باطن كسى كه دائم شكم او پر است، وارد نمى شود.

«من أخلص لله اربعين صباحاً»

كسى كه چهل شبانه روز در همه چيز، نه فقط در نيت، در عمل، لقمه، اخلاق، برخورد، خالص شود:

«جرت من قلبه على لسانه ينابيع الحكمة» «4» ما از گرسنگان و كم خوراك ها مسائل عظيمى را مى دانيم، از طريق روايات و حكاياتى كه از زندگى آنها بيان شده است.

قناعت مرحوم شيخ انصارى

روزى هم درس شيخ انصارى در نجف به شيخ گفت: ما مانند تو درس نخوانديم و استاد نديديم، شيخ فرمود: چرا؟ او گفت: پس تو چرا شيخ انصارى شدى و ما مانديم، شما جاده را رفتى و ما مانديم، شما صاحب بيان، مرجعيت، تأليف و نورانيت باطن شدى و ما بى بهره مانديم. ايشان فرمودند: يك روز در كاشان مى خواستيم ناهار بخوريم، پول هر دو نفر ما به اندازه خريد يك نان بود، بيشتر هم نداشتيم، جنابعالى به من فرموديد: اين عطّارها و بقّال هاى نزديك مدرسه، ما را مى شناسند، براى ما احترام قائل هستند، نسيه هم به ما مى دهند. من نمى توانم نان خالى بخورم، مى خواهم حلوا و ارده كاشان نسيه كنم. من به تو گفتم به همين نان خالى قناعت كن.

نه اينكه نخور؛ يعنى از آن چيزى كه اضافه تر است نخور، نيازى هم به نسيه نداريم. تو قبول نكردى، رفتى و حلوا را نسيه كردى و آوردى، من حتى لبه نانى كه حلوا به آن ماليده شده بود، نخوردم، ما نخورديم و شيخ انصارى شديم، تو خوردى و هيچ چيزى نشدى.

روزه به انسان زمينه مى دهد و او را براى كسب تعليمات الهى يا الهامى مستعدّ مى كند. نمونه تعليمات الهى را مى توان در مساجد و مجالس مشاهده كرد، كه مردم با داشتن ضعف، گرسنگى، تشنگى، گرما و ترافيك سنگين شهر و راه هاى دور به مساجد مى آيند، روزه به آنها حوصله، شوق و توفيق مى دهد، از گوشه و كنار شهر مى آيند و دو ساعت از وقت خود را براى تعليمات الهى صرف مى كنند و هر روز عالم تر از ديروز از مسجد بيرون مى روند و يقيناً شما در قيامت، صف دوم قرار خواهيد داشت. شما در حدّ خود عالم هستيد. اما اگر شرايط معنوى روزه رعايت شود، واقعاً قلب شما آماده گرفتن حكمت الهامى خواهد بود، من خيلى از لطائف و نكاتى كه آموختم از همين افرادى كه حكمت الهى به آنها عنايت شده، ياد گرفتم.

«وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً»

پس ارزش روزه، به كاربرد علمى و حكمتى و معرفتى آن است، كه به انسان آمادگى مى دهد. در اين گرسنگى و تشنگى، قلب به پروردگار عالم وصل مى شود و از نور معرفت، عقل و قلب صفا مى گيرد.

به اين علت خدا فرمود: «الصوم لى» چون خودش معلم است.

«عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ كُلَّها»

روزه را زمينه اين تعليم حكمت و معرفت قرار داده است ولى جهاد، حج، انفاق و نماز اين طور نيست.