وقف و عاشورا

همزماني اين ايام با سالگشت نهضت مقدس حضرت سيدالشهدا(ع) فرصت مناسبي براي طرح يکي از موضوعات مهمّ وقفي است. با مروري کوتاه به وقف نامه ها و موقوفات، اهداف و نيّات متعدد و گوناگوني به چشم مي خورد و در اين ميان بيشترين و وسيعترين موقوفات به عزاداري سيّد مظلومان حسين بن علي(ع) اختصاص يافته است و طبق آمار سازمان اوقاف و امور خيريه بيش از 50 درصد موقوفات کشور ايران به اين انگيزه تعلق دارد.

ممکن است اين تصور به ذهن برخي خطور کند که آيا بهتر نبود واقفين اين گونه موقوفات، نيازهاي اساسي و مبتلابه جامعه را در نظر مي گرفتند تا درآمد حاصل از آنها به جاي صرف در اطعام و عزاداري صرف حلّ مشکلات اقتصادي و رفاهي مردم مي شد؟ البته توجه دادن واقفين و افراد خيّر به اين نکته که در نحوه انجام خيرات و مبرّات، مقتضيات زمان و احتياجات واقعي جامعه را درنظر بگيرند خود مطلبي است درخور و بسيار ضروري و حائز اهميّت که در مقاله اي جداگانه مفصّلاً به آن خواهيم پرداخت و ضررهايي را که از ناحيه بي توجهي به اين نکته مهمّ عايد جامعه شده است گوشزد خواهيم کرد، ولي اين بدان معني نيست که احياي عزاداري حضرت سيدالشهدا(ع) کاري اساسي نيست و صرف اموال و موقوفات در اين راه، زائد، تکراري و کم اهميت است، زيرا زنده نگه داشتن عاشورا و هرچه پرشورترداشتن اين حماسه بي نظير تاريخ از اساسي ترين امور و حياتي ترين مسائل اجتماعي و فرهنگي ملتهاي اسلامي است. مردم روشن و آگاه جامعه ما با هدايت و راهنمايي بزرگان دين دريافته اند که عاشورا به مثابه جوهر پويايي دين مايه اصلي قوام و ماندگاري آن است. ازاين رو برپاداشتن پرچم عزاي حسين و احياي مکتب عاشورا از طريق وقف اموال و املاک و يا هر طريق ديگر در حقيقت برافراشته داشتن پرچم توحيد و مکتب رهائي بخش اسلام است.

اسلام منهاي عاشورا مکتب بي تحرّکي است که نه توانايي تسخير دلهاي مشتاق و جذب تشنگان حقيقت را به کوثر زلال اسلام دارد و نه قادر به دفاع از خود در برابر تهاجم فرهنگهاي الحادي است.

در اسلام بي عاشورا پاي بندي به ظواهر دين تا جايي که ضرر مادي و جـاني به همراه نداشته بـاشد مقبـول است و از محتواي غني و انسان ساز قرآن در آن خبري نيست. اين همان اسلامي است که در زمان نزديک به صدر اسلام با نام اسلام اموي و در روزگاري ديگر با نام اسلام شاهنشاهي و در عصر حاضر به تعبير اسلام شناس بزرگ عصر غيبت حضرت امام خميني(ره) با نام اسلام امريکائي شناخته مي شود.

بي شک هدف حسين بن علي(ع) از قيام خونينش با آنکه مي دانست خود و يارانش که شايسته ترين افراد روي زمين بودند به شهادت خواهند رسيد و خاندانش به اسارت خواهند رفت تنها توجه دادن مردم به برخي از احکام ظاهري و دعوت آنان به نماز و روزه نبود، چرا که جامعه آن روز در اين حدّ آشنايي و پاي بندي داشتند، بلکه آن نهضت بي نظير و شگفت انگيز براي بازشناساندن اسلام واقعي از اسلام صوري و به منظور احياي اسلام ناب محمّدي در برابر اسلام تحريف شده اموي بود. مسلما آنجا که هدفي اين چنين والا و بزرگ در پيش باشد تحمل خسارتهاي فراوان و قرباني شدن شخصيتهايي بي مانند همچون حسين بن علي(ع) آسان مي نمايد.

مبارزه نابرابر و مقابله دليرانه حسين بن علي(ع) تا پاي جان که منجر به فاجعه عظيم و دلخراش کربلا گرديد، اين درس بزرگ را به مسلمانها آموخت که حفظ کيان اسلام و دفاع از مرزهاي عقيده و ايمان از اوجـب واجبات است و آن را ارزش و اهميّـت بدان پايه اسـت که بجاست بهترين انسانهاي هر عصـر خود را قرباني تحقق آن کنند؛ اگـرچه بدانند در کوتاه مـدت به اين هدف نايل نخواهند شد.

نهضت اسلامي ايران نيز که در عصر حاضر عميقترين و شورانگيزترين حرکت انقلابي جهان محسوب مي شود، تحت تأثير شعارهاي عاشورا و هـدف بزرگ آن پديد آمد. بنيانگذار اين نهضت مقدس ـ امام خـميني(ره) ـ حرکت خـود را در عاشوراي سال 42 با اين جمله که «الان عصر عاشورا است...» آغاز کرد و پانزده خرداد که نقطه عطف انقلاب اسلامي است، نتيجه همان سخنراني و مصادف با 12 محرم و يکي از آثار عاشوراي حسيني بود. امام در کلامي تاريخي و جاودانه به رمز اعتبار پانزده خرداد اشاره کرده و فرمودند: «پانزده خرداد بايد در پناه قضيه بزرگ عاشورا زنده بماند.»

بنابراين اگر شهداي پانزده خرداد و انقلاب اسلامي و دفاع مقدس را همسنگران شهداي کربلا بناميم سخني به گزاف نگفته ايم، چرا که در هدف و مرام و مقصد يکي بودند و آن عبارت از تحکيم پايه هاي عزّت و حريّت ديني و دفاع از آرمان نبوت و امامت بود. اين دليرمردان با اقتدا به سالار شهيدان براي حراست و پاسداري از انديشه هاي حياتبخش عاشورا از همه چيز خود گذشتند و ميراث جاوداني غيرت و حميّت ديني و صلابت مکتبي را براي نسل هاي آينده به ارث گذاشتند؛ بنابراين پيروزيهايي را که نصيب ملّت بزرگ ما شده است نبايد به حساب فرد يا جمعيت و دسته و گروهي گذاشت، بلکه در تحليلي منصفانه بايد اعتراف کرد که همه اين آثار از وجود پربرکت امام حسين(ع) و روز عاشوراست و با اين حساب 22 بهمن نيز يکي از ثمرات وجودي روز عاشوراست و قيام جهاني حضرت مهدي(عج) و پيروزي آن حضرت نيز جلوه کاملي از پرتو خورشيد عاشورا خواهد بود و همين است که آن بزرگوار ـ بر اساس روايات ـ در اولين روز قيام خود از حسين(ع) و ماجراي جانسوز عاشورا ياد خواهد کرد.

بنابراين بزرگداشت قضيه عاشورا و احياي عزاداري حضرت سيدالشهدا از اهمّ وظائف مسلمين و مايه بقا و عزّت اسلام است و براي تحقق اين هدف بزرگ جامعه بيدار شيعه در گذشته هاي دور و نزديک بيشترين موقوفات را به اين امر مهم اختصاص داده است، به گونه اي که ميان دو نماد ارجمند «وقف» و «عاشورا» هم به دلايل غايي و اعتقادي و انگيزشي و هم به دلايل تاريخي و اجتماعي پيوندي ماندگار و ناگسستني برقرار گشته است و زبان اسناد وقف و سنّت عاشورا گوياي اين پيوستگي است، محرّم انگيزه وقف و وقف مايه تعظيم شعائر محرم است؛ چنان که شاهديم همه ساله اموال بسياري در شهرها و روستاها به دستِ دست اندرکاران اين گونه موقوفات صرف مراسم اطعام، ذکر مصائب و عزاداري سيّدالشهدا(ع) و رسيدگي به فقرا و ضعفا مي شود و بر اين اساس وقف نامه هاي بسيار زيبايي که مضمون آن وقف براي عزاداري است از سرانگشت هنرمندان ايراني پديد آمده است که شماري از اين قبيل وقف نامه ها در آرشيو سازمان اوقاف موجود است و به ياري خدا با کيفيتي مطلوب در صفحات رنگي اين فصلنامه به تدريج ارائه خواهد شد.