ظلم در اصل لغت، به معنی كار بی جاكردن، و تعدّی نمودن از حد وسط است. و ظلم به این معنی، جامع همه رذایل، و مرتكب شدن هر یك از قبایح شرعیه و عقلیه را شامل می شود. و این، ظلم به معنی اعمّ است.
و برای ظلم، معنی دیگری نیز هست كه عبارت است از: ضرر و اذیّت رسانیدن به غیر، از قبیل: كشتن و یا زدن، یا دشنام و فحش دادن، یا غیبت او را كردن، یا مال او را به غیر حق تصرف كردن و گرفتن، یا غیر این ها از كردار یا گفتاری كه باعث اذیّت غیر باشد. و این، ظلم به معنی اخص است. و بیشتر آنچه در آیات و اخبار، و عرف مردم ذكر می شود این معنی مراد است. و باعث این ظلم، اگر عداوت و كینه باشد از نتایج قوه غضبیّه خواهد بود. و اگر موجب آن، حرص و طمع در مال باشد از جمله رذایل قوه شهویّه محسوب خواهد شد. به هر حال، به اجماع همه طوایف عالم، و به اتفاق همه اصناف بشر، ظلم از همه معاصی بزرگتر، و عذاب آن شدید تر، و پشیمانی آن بیشتر، و وبال آن بالاتر است. در جاهای زیادی از قرآن بر ظالمین لعن شدید وارد، و در احادیث متواتره ذمّ عظیم و تهدید بر آن ثابت است. و اگر هیچ تهدیدی بر آن نباشد، همین آیه مبارك برای طایفه ظالمین كافی است كه پروردگار جبّار می فرماید:
«وَ لا تَحْسَبَنَّ اللَّهَ غافِلا عَمَّا یَعمَلُ الْظّالِمُونَ انَّما یُؤَخِّرُهُمْ لِیَوْمٍ تَشْخَصُ فیهِ الابْصارُ مُهْطِعینَ مُقْنِعی رُؤُسِهِمْ لا یَرْتَدُّ إلَیْهِمْ طَرْفُهُمْ وَ افْتِدَتُهُمْ هُواءٌ»[1] . خلاصه معنی آن كه: «گمان مكن كه پروردگار، غافل است از كرده ظالمان و ستمكاران نه چنین است، و این مهلتی كه به ایشان داده به جهت آن است كه: عذاب و سزای عمل ایشان را به روزی اندازد كه در آن چشمها به كاسه سر می جهد. و همه مردمان در آن روز شتابان خواهند بود. یعنی از حیرانی و سرگردانی آرام و سكون نخواهند داشت و به هر طرف خواهند دوید. و چشمهای ایشان باز خواهد ماند، و قدرت نخواهند داشت كه: چشمهای خود را به هم گذارند. و دلهای ایشان از شدّت خوف و فزع، پریده خواهد بود و از عقل و هر چیزی خالی خواهد بود». و باز حق - سبحانه و تعالی - می فرماید: «وَ سَیَعْلَمُ الَّذینَ ظَلَمُوا ای مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ»[2] یعنی: «زود باشد بدانند آنان كه ظلم و ستم كردند، كه بعد از موت بازگشت ایشان به كدام مكان خواهد بود». آری: بازگشت ظالم، البته به آتش سوزنده، و مار و عقرب گزنده خواهد بود. و ستم بر بندگان خدا، و چشم داشت آمرزش در روز قیامت، نیست مگر از حمق و سفاهت.
مكن بد كه بد بینی ای یار نیك كه ناید ز تخم بدی بار نیك از كامل كننده مكارم اخلاق، و مبعوث بر همه آفاق، پیامبر اكرم ـ صل الله علیه و آله ـ مروی است كه: «پست ترین و ذلیل ترین خلق در نزد خدا كسی است كه: امر مسلمانان در دست او باشد و میان ایشان به راستی رفتار نكند». و در حدیثی دیگر از آن سرور مروی است كه: «ظلم و جور كردن در یك ساعت، بدتر است در نزد خدا از شصت سال گناه». و فرمود كه: «هر كه از انتقام و مكافات بترسد، البته از ظلم كردن باز می ایستد». چون منتقم حقیقی البته انتقام هر ظلمی را می كشد. و مكافات ظالم را به او می رساند. چو بد كردی مباش ایمن ز آفات كه واجب شد طبیعت را مكافات
از جانب خداوند معبود، وحی به حضرت داود رسید كه: «به اهل ظلم بگو: مرا یاد نكنند كه بر من واجب است یاد كنم هر كه مرا یاد بكند. و یاد كردن ظالمین، به لعن كردن ایشان است. در هنگامی كه حضرت سیّد سجاد - علیه السّلام - را وفات رسید به حضرت امام محمد باقر - علیه السّلام - فرمود كه: «زنهار، ای فرزند كه ظلم نكنی بر كسی، كه دادرسی به غیر از خدا نداشته باشد». زیرا كه او را چون كسی دیگر نباشد، دست به درگاه مالك الملوك بر می دارد و منتقم حقیقی را بر سر انتقام می آورد. هان، هان ای آنكه زمام اختیار مردم در دست داری تا بیچارگان بی كس را نیازاری، كه كس بی كسان در مقام آزار تو برآید.
دردمندان بلا زهر هلاهل نوشند قصد این قوم خطا باشد هین تا نكنی
منجنیق آه مظلومان به صبح زود گیرد ظالمان را در حصار
از حضرت امام محمد باقر - علیه السّلام - مروی است كه: «هیچ كس نیست كه به دیگری ظلم كند مگر اینكه خدا به آن ظلم او را می گیرد، در جان یا مال او». مردی كه مدتی فرماندار محلی بود به خدمت آن امام بزرگوار عرض كرد كه: «آیا توبه ای برای من هست؟ فرمود نه، تا هر كه بر ذمّه تو حقی دارد به او برسانی». و نیز از آن حضرت روایت شده است كه: «آنچه مظلوم از دین ظالم می گیرد بیش از آن چیزی است كه ظالم از مظلوم می ستاند». و از حضرت امام جعفر صادق - علیه السّلام - منقول است كه: «در تفسیر قول خدای - عزّ و جلّ - «انَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصادِ» 89: 14 فرمودند كه: پلی بر صراط هست كه از آن نمی گذرد بنده ای كه بر گردن او مظلمه باشد(بنده ای كه به مردم ظلم كرده و حق آنها را گرفته باشد». و فرمود كه: «هیچ ظلمی شدیدتر و بدتر از ظلمی نیست كه بر كسی باشد كه یاوری بجز خداوند قهار نیابد». و نیز فرمود كه: «هر كه بخورد مال برادر خود را به ناحق و به او رد نكند، خواهد خورد در روز قیامت جرقه ای از آتش دوزخ را». و از آن جناب مروی است كه: «پروردگار عالم - جلّ شأنه - وحی فرستاد به پیغمبری از پیغمبران، كه در مملكت پادشاه جبّاری بود، كه برو به نزد این مرد جبّار و به او بگو كه: من تو را وانداشته ام برای ریختن خون بی گناهان و گرفتن اموال مردمان، بلكه تورا صاحب اختیار كردم به جهت آنكه صداهای مظلومان را از درگاه من بازداری.
و ناله های ایشان را كوتاه كنی. من نخواهم گذشت از ظلمی كه بر احدی شود، اگر چه از جمله كفّار باشد». آری: پادشاهی، حكم شبانی دارد، كه آفریدگار عالم او را بر رعیّت گماشته و از او محافظت ایشان را خواسته. و چنانچه اندكی در حفظ و حراست ایشان سهل انگاری و مسامحه نماید به زودی دست او را از شبانی ایشان كوتاه فرماید و در روز محاسبه روز قیامت حساب جزء جزء را از او می طلبد.
میازار دهقان به یك خردله[3] كه سلطان، شبان است و دهقان گله
چو پرخاش بینند و بیداد از او شبان نیست، گرگ است، فریاد از او
شهی كه حفظ رعیت نگاه میدارد حلال باد خراجش كه مزد چوپانی است
و گر نه راعی خلق است, زهر مارش باد كه هر چه میخورد از جزیه مسلمانی ست
و نیز از آن حضرت مروی است كه فرمود: «هر كه بدی كند با مردمان و بر ایشان ستم روا دارد، اگر به او بدی كنند و ستمی به او برسد نباید ناراحت شود، چون فرزند آدم، آنچه را می كارد درو می كند و هیچ كس از تخم تلخ، میوه شیرین برنمی دارد. و تخم شیرین، بار تلخ نمی دهد».
اگر بد كنی چشم نیكی مدار كه هرگز نیارد گز، انگور بار
مپندارم ای در خزان كشته جو كه گندم ستانی به وقت درو
چه عجب نیست از بسیاری از أبناء زمان، كه انواع ظلم و ستم از ایشان به بیچارگان می رسد و اگر روزی ورق زمانه برگردد و دست ایشان از ظلم كوتاه شود، و روزگار در صدد مكافات برآید، آه و ناله ایشان از ثریا می گذرد. و زبان شكوه خالق و خلق را می گشاید. و بر كسانی كه اگر شفاعت مظلومی را در نزد ایشان می كرد به هیچ گونه قبول نمی كردند، اعتراض می كنند و ایشان را ملامت و سرزنش می نمایند كه آخر، چنین ظلمی بر ما می شود، و تو چنین ساكت نشسته ای چرا گریبان چاك نمی كنی و بر سر، خاك نمی ریزی و شورش و غوغا نمی نمائی؟ ببری مال مسلمان و چو مالت ببرند بانگ و فریاد بر آری كه مسلمانی نیست
برگشت اثر هر ظلمی، به خود ظالم یا به اولاد او و غافل است از اینكه: هر ظلمی كه از كسی سرزد، البته روزگار، اثر آن را به او می رساند. همچنان كه حضرت صادق - علیه السّلام - فرمودند كه: «هركه ستم كند، خداوند عالم مسلط می سازد بر او كسی را كه ظلم كند بر او، یا بر اولاد او، یا بر اولاد اولاد او.
(بلی: كجا با عدل خداوند عادل جمع می شود كه: زور مندی، زیر دستی را بیازارد، و دست آن بیچاره از مكافات او كوتاه باشد. و حضرت ملك الملوك بر آن مطلع باشد و در صدد انتقام او برنیاید؟
مكن خیره بر زیر دستان ستم كه دستی ست بالای دست تو هم
ستمگر جفا بر تن خویش كرد نه بر زیردستان دلریش كرد
مها زورمندی مكن با كهان كه بر یك نمط می نماند جهان
راوی گوید: چون حضرت چنین فرمودند، من عرض كردم كه: آن مرد، ظلم می كند و خدا ظلم را بر اولاد، و اولاد اولاد او مسلط می سازد؟ فرمود: بلی، خدای - تعالی - می فرماید «وَ لْیَخْشَ الَّذینَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّه ضِعافا خافُوا عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللَّهَ وَ لْیَقُولُوا قَوْلا سَدیدا »[4] ، خلاصه معنی آنكه: باید بترسند كسانی كه هرگاه اولادی از ایشان بماند بی دست و پا، بر ایشان مهربان و ترسناك باشند، پس باید از خدای بپرهیزند و سخن نیك بگویند». و والد ماجد حقیر در جامع السعادات فرموده است كه: «ظاهر آن است كه: مؤاخذه اولاد به سبب ظلم پدران، مخصوص اولادی است كه به ظلم پدران خود راضی بوده اند. یا اولادی كه از ظلم پدر به ایشان اثری رسیده باشد، چون مالی كه به ایشان منتقل شده باشد». و بعضی از علما در سرّ این، گفته كه: دنیا دار مكافات و انتقام است، و باید مكافات هر ظلمی در دنیا بشود.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . سوره ابراهیم، آیه41و42 .
[2] . سوره شعراء، آیه 227 .
[3] . «خردل»، گیاهى است كه برگهایش شبیه برگ ترب اما كوچكتر، و دانه هاى ریز و قهوه اى رنگ دارد، (در اینجا مراد، دانه هاى آن است).
[4] . سوره نساء، آیه 9 .
منبع : پايگاه انديشه قم
