نگاهي به تاريخچه حرم بيت المقدس

آنچه را كه امروز مسجدالاقصي مي خوانند در ناحيه جنوبي حرم قرار دارد. به بقيه حرم نيز صحن مسجدالاقصي گفته مي شود و مورخان قديم هم هنگامي كه از مسجدالاقصي نام مي برند، مقصود اكثر آنها تمام حرم است.

مسجد الاقصي و قبه الصخره 

اسحق رابين " كشته شد چون از تقسيم بيت المقدس حرف زده بود. باراك شايد به همين علت سقوط كرد و قبل از آن هم عرفات در مقابل پافشاري كلينتون و باراك در كمپ ديويد براي تقسيم حرم شريف جواب ميداد "مگر ميخواهيد در تشييع جنازه من شركت كنيد؟ " هيچ كس جرات مصالحه بر سر اين قطعه زمين را ندارد. براي يك ميليارد مسلمان اينجا قبله اول و محل اسراء و معراج حضرت رسول (ص) است. 

سه دين آسماني در اين محل تلاقي كردهاند و اينجا تبديل به مكاني شده است كه از قرنها پيش خبرسازترين مناطق دنياست. "گودوآدوبويون " (1) بعد از تصرف قدس در گزارش خطاب به پاپ* نوشت: "اگر مي خواهيد بدانيد با دشمناني كه در اورشليم به دست ما افتادند چه معامله اي شد همين قدر بدانيد كه كسان ما در رواق سليمان و معبد، در لجهاي از خون مسلمانان مي تاختند و خون تا زانوي مركبها مي رسيد. "(2) زمين سنگي مسجد مانع فرو رفتن خون كشته ها مي شد و فرمانده صليبي در گزارش خود اغراق نكرده است. احتمالا گردن زدن هفتادهزار نفر از مردم شهر مي توانسته چنين منظره اي را به وجود بياورد، ضمن اينكه شاهدان ديگري هم عينا ماجرا را همين طور نقل كرده اند. 

اين اشاره اي بود به منازعه مسيحيان با مسلمانان در اين سرزمين، حالا چندين قرن از آن روزها گذشته و نوبت رسيده است به يهود.

"اسرائيل بدون بيت المقدس و بيت المقدس بدون تجديد ساختمان (3) معنايي ندارد " اين را بنگوريون، اولين نخست وزير اسراييل، گفته است و اگر تا امروز يهوديها بر سر اين حرف خود مانده باشند ـ يا بخواهند بمانند ـ ظاهرا براي اين كه تاريخ تكرار نشود اين مسلمانها هستند كه بايد دور اين منطقه را خط بكشند، چيزي كه خود اسراييليها هم بعيد ميدانند. "اسحق رابين " كشته شد چون از تقسيم بيت المقدس حرف زده بود. باراك شايد به همين علت سقوط كرد و قبل از آن هم عرفات در مقابل پافشاري كلينتون و باراك در كمپ ديويد براي تقسيم حرم شريف جواب ميداد "مگر مي خواهيد در تشييع جنازه من شركت كنيد؟ " هيچ كس جرات مصالحه بر سر اين قطعه زمين را ندارد. براي يك ميليارد مسلمان اينجا قبله اول و محل اسراء و معراج حضرت رسول (ص) است و براي چند ميليون يهودي قبله و محل معبد سليمان. چند ميليون و يك ميليارد.

به خاطر همين تفاوت عده، يهوديها به جاي اينكه دست به يك اقدام خطرناك بزنند، ترجيح مي دهند كه اين مسجد دريك حادثه طبيعي از بين برود و حادثه اي مثل آتش سوزي، زلزله يا چيزي از اين قبيل، و براي اينكه مطمئن باشند يك زلزله قريب الوقوع كار را يكسره مي كند به بهانه پيدا كردن بقاياي معبد سليمان تا توانسته اند زير مسجد و حرم تونل كنده اند. سي واندي سال از اين حفاريها مي گذرد و هنوز هم چيزي پيدا نشده است.

"حرم الشريف " محدوده اي است در گوشه شرقي بيت المقدس كه مسجد الاقصي و قبه الصخره در آن قرار دارند. گذشته از آن كه خيلي راحت نمي توان فهميد كه مسجد القصي به تمام ناحيه حرم گفته مي شود يا به قسمتي از آن، آنچه را كه امروز مسجدالاقصي مي خوانند در ناحيه جنوبي حرم قرار دارد. به بقيه حرم نيز صحن مسجدالاقصي گفته مي شود و مورخان قديم هم هنگامي كه از مسجدالاقصي نام مي برند، مقصود اكثر آنها تمام حرم است. مسجدالاقصي برخلاف زمين شهر، زميني هموار و مسطح دارد. چهار طرف آن را ديوار كشيده اند و مقامها، محرابها و قبه هاي بسياري در آن است كه بسياري از آنها منتسب به پيامبران مي باشد. ارتفاع حرم نسبت به اطراف آن بيشتر است (ميگويند كه اين بلندي قله كوهي به نام "موريا " است) و سليمان به غير از صخرهاي كه در وسط حرم قرار دارد و حالا رويش را گنبد زرد رنگ معروف پوشانده، قله را مسطح كرده و ساختمان حرم را آغاز كرده بود: "خدا پدرم داوود را فرمود خانهاي بنا كند و او به جنگها گرفتار بود، پس خدا به او وحي فرمود كه پسرت سليمان خانه را به نام من خواهد ساخت. "

بيت هميقداش دوم (آنچه كه كورش براي يهود در اين محل بهجاي معبد سليمان ساخت) به دست روميها خراب شد تا اينكه ايلياء (4) در زمان خليفه دوم توسط مسلمانان فتح شد و نامش شد "بيت المقدس ". اينكه در آن زمان در محل حرم بنايي وجود داشت يا نه و كيفيت آن را نمي دانيم. در ترجمه كتاب محمد جرير طبري آمده است: "آيه اسراء براي مكاني نازل شد كه اينك بين ديوارهاي حرم شريف در قدس محاط است. و خداوند آنجا را براي پرستش بندگان اختصاص داد. آن موقع در آن محل بنايي موسوم به مسجدالاقصي و مسجد صخره يا ساير بناهاي موجود در صحن مسجدالاقصي وجود نداشت، فقط در آيه اسراء از مسجد نام برده شده زيرا كه مكان پرستش و عبادت بوده است ". 

سنگ بناي اوليه آنچه در وسط حرم قرار دارد و امروزه "قبه الصخره " ناميده ميشود و همين طور بناي پاييني آن، مسجدالاقصي، در دوره عبدالملك خليفه اموي گذاشته شده است. ماجرا از اين قرار بود كه عبدالله بن زبير كه هواي خلافت به به سرش زده بود عليه خليفه شوريد و بر حجاز مسلط شد. چندي گذشت عبدالملك مردم شام را از حج بازداشت. او مي ترسيد عبدالله در سفر حج از شاميان بيعت بگيرد، كاري كه سالهاي قبل انجام داده بود. وقتي صداي اهل شام بلند شد كه چرا ما را از اين سفر واجب بازمي داري، عبدالملك به فكر اين افتاد كه موقتا جايگزيني براي حج درست كند و اين حديث نبوي را برايشان خواند كه "لاتشد الرحال الا تلاثه مساجد، المسجدالاحرام، و هذا مسجدي و المسجد الاقصي " سفرها كامل و استوار نمي گردد مگر به سه مسجد، مسجدالحرام، اين مسجد من (مسجدالنبي) و مسجدالاقصي. بعد قبه اي بالاي صخره روي يك هشت ضلعي درست كردند و مي گويند هزينه بنا خراج هفت سال مصر بوده است. بعد هم مسجدي در پايين حرم ساختند به اسم مسجدالاقصي. ساخت اين دو بنا مربوط مي شود حدودا به سال 70 هجري. اين كه بدانيم قبله اول كدام قسمت حرم بوده است شايد هم چندان مهم نباشد، عدهاي مسجدجنوبي حرم و برخي صخره را قبله اول ميدانند، همان سنگي كه محل شروع سفر آسماني حضرت رسول (ص) است. ناصرخسرو در سفرنامه خود نوشته است: "از براي سنگ صخره كه آنجا بوده است مسجد را همه آنجا ساخته اند و اين سنگ صخره همان است كه خدا عزوجل موسي (ع) را فرمود تا آنرا قبله سازد، چون اين حكم بيامد موسي (ع) آنرا قبله كرد تا به روزگار سليمان (ع) كه چون قبله صخره بود مسجد را در گرد صخره بساختند چنانكه صخره در ميان مسجد بود و محراب خلق، تا عهد پيغمبر ما همان را قبله مي دانستند... "

هنگامي كه موسي (ع) قوم خود را از مصر بيرون آورد و در بيابان "تيه " اقامت كردند خداوند به موسي فرمان داد تا قبها ي از چوب اقاقيا بسازد با اندازه هايي كه از طريق وحي تعيين شده بود و تابوت عهد را در آن قرار دهد و قربانگاهي براي ذبح تعبيه نمايد.

بني اسرائيل قبه را در ميان خيمه هاي خود قرار دادند و به طرف آن نماز خواندند و در مذبح جلو آن، قرباني كردند. هنگامي كه يوسع، كسي كه بعد از موسي، بني اسرائيل را از سرگرداني چهل ساله بيابان "تيه " نجات داده بود درگذشت، قبه را به شهر "شيلو " از آنجا به "نوف " و بعد به كنعان بردند.

تا اينكه داود به پيامبري رسيد و قبه و تابوت عهد را به بيت المقدس برد كه البته اين نبود مگر با جنگهاي فراوان. 

هر كدام از قبه هاي كوچكي كه در صحن حرم مشاهده مي شود، به پيامبري مربوط است، قدمگاه يكي يا محل قضاوت ديگري و...

سه دين آسماني در اين محل تلاقي كرده اند و اينجا شده است از مهمترين جاهاي روي زمين. از تمامي آن روزهايي كه بر اين سرزمين گذشته است بعضي وقايع هيچ وقت فراموش نمي شوند از گردن زدن هفتادهزار نفر در بيت المقدس توسط صليبيها تا قرن حاضر. جنگ براق (6) و كشته شدن هزاران نفر مسلمان و كشتارهاي ديگر توسط يهوديان. مسلمانان براي اين سرزمين كشته هاي زيادي دادند. حضرت سليمان به فرمان خدا در اين مكان معبدي ساخت و اينجا براي يهود مقدس ترين مكان شد. عيسي (ع) در اين مكان به عبادت مي ايستاد و اينجا براي مسيحيان مقدس شد و مسلمانان. پيغمبر خاتم (ص) آن شب كه از مكه به بيت المقدس آمدند، از ناحيه جنوب غربي حرم وارد مسجدالاقصي شدند، مركب ايشان به نام "براق " در اين مدخل متوقف شد و از آن به بعد ديوار منتهي به آن را ديوار براق گفتند. همان ديواري كه يهود به آن "ندبه " مي گويد.

اگر گهواره حضرت عيسي و عبادتگاه مريم در اينجا نبود، اگر محراب عبادت زكريا اينجا نمي بود، اگر اينجا عبادتگاه حضرت داود و سليمان و مركز خلافت آنان نمي بود اگر حضرت يعقوب قدم در اين مكان نگذاشته بود و خيلي اگرهاي ديگر، براي ما همين كه اينجا قدمگاه حضرت رسول بوده است كافي است تا هيچ وقت چشم خود را بر اين مكان مبنديم. اين قصر بهشتي (7) سومين مسجد مقدس مسلمانان است.

پي نوشت: 

1- اولين فرمانده اروپاييهادر جنگهاي صليبي. 

2- "... تقريبا ده هزار نفر مسلمان در معبد قتل عام شدند و هركس در معبد ميرفت تا بند پايش خون ميگرفت؛ از كفار هيچ كس جان به سلامت نبرد، حتي زنان و اطفال را كشتيم. پس از كشتار نوبت به غارت خانهها رسيد، كسان ما چون از خون ريزي سير شدند به خانهها ريختند و هرچه به دستشان افتاد ضبط كردند. هر كس وارد خانهاي ميشد آنرا ملك طلق خود ميشمرد، و اين رسم چنان جاري و ساري بود كه گويي قانوني بود كه بايد مو به مو رعايت شود. " مقايسه كنيد با بازپس گيري شهر توسط صلاح الدين ايوبي و رفتار مسلمانان با مسيحيان كه در تاريخ نقل شده كه هنگام ورود سپاه مسلمانان آزاري به احدي نرسيد. 

3- تجديد ساختمان: ساختن دوباره معبد سليمان در محل مسجدالاقصي و حرم الشريف. ماكتهايي هم از پيش آمده كردهاند، مانند مدل زير: 

4- ايليا: خانه خدا. نام بيت المقدس قبل از فتح آن توسط مسلمانان. 

5- محمدبن جرير طبري. تاريخ طبري. ترجمه ابوالقاسيم پاينده. تهران. بنياد فرهنگي بيتا. ج 3. ص 106. 

6- جنگ خونيني كه در تابستان 1929 ميلادي بين فلسطينيان و يهوديان در كنار ديوار براق درگرفت. 

7- اشاره به حديثي از اميرالمومنين (ع): اربعه من قصور الجنه في الدنيا: المسجدالحرام و مسجدالرسول و مسجد بيت المقدس و مسجد الكوفه. 

نويسنده:رضا شكيبايي