اصولا از آيات و روايات استفاده مى شود كه براى انسان ها دو نوع ديوان و دفتر هست: دفتر سعدا، دفتر اشقيا، يا به تعبير قرآن ديوان نعيم و ديوان سجين.
انعكاس نام انسان در هريك از اين دو ديوان به تمام معنى بستگى به اختيار و انتخاب خود انسان دارد.
وجود مقدس حضرت حق كليه وسايل هدايت را اعم از نبوت، امامت، كتاب، عقل، فطرت، وجدان، اختيار و اراده براى انسان آماده فرموده است و به تمام معنى راه را از چاه براى تمام افراد نمايانده است و رشد را از غى روشن كرده است؛ اين انسان است كه بايد با حسن اختيار، راه سلامت و سعادت و خير را انتخاب كند و آن را تا لحظه خروج دنيا حفظ كرده و نسبت به آن ثابت قدم باشد تا نامش در ديوان اهل سعادت ثبت و از دفتر اشقيا محو گردد، ورنه به خاطر رها گذاشتن تمايلات، غرايز، خواسته ها، شهوات و افتادن در انواع گناهان و معاصى، از رحمت و عنايت حضرت حق محروم و ممنوع گشته و زمانى خواهد آمد كه توفيق توبه را از دست نهاده و نامش در ديوان اشقيا ثبت خواهد شد!!
در وضع قلب و نحوه انديشه و عمل آن با دقت كامل و بصيرت تمام انديشه
كن، سپس خود را با ترازوى عالى حق يعنى قرآن مجيد بسنج تا بر تو معلوم گردد، نامت جزء كداميك از دو ديوان است، اگر جزء اشقيايى سعى كامل كن تا خويش را از اين سيه روزى و تيره بختى نجات دهى و اگر نامت جزء ديوان سعدا است، در اين زمينه هم كوشش تمام به خرج بده كه تا هنگام خروج از دنيا اين نام را در آن دفتر حفظ نمايى!
آرى، اين انسان است كه به دست خود نامش را در دفتر اهل سعادت مى برد و از ديوان اشقيا محو مى كند و نيز اين انسان است كه با اراده و اختيار، نامش را از دفتر اهل سعادت محو كرده و در ديوان اشقيا ثبت مى كند! در زمينه حسن اختيار و سوء اختيار داستان هاى مهمى در تاريخ بشر اتفاق افتاده كه راستى عبرت انگيز است.
منبع : برگرفته از کتاب عرفان اسلامی جلد چهارم تالیف: استاد حسین انصاریان
