حکم شوخی دروغ

آیا دروغ گفتن به شوخی از لحاظ اخلاقی جایز است؟  دروغ گفتن از گناهان کبیره است و حتی اگر از روى شوخی هم باشد جایز نیست. دروغ گفتن به شوخى نیز دروغ محسوب مى شود. حضرت على (علیه السلام) فرمود: «بنده مزه ایمان را نمى یابد تا دروغ را ترک کند؛ چه شوخى باشد و چه جدى ». البته شوخى هاى دروغ نیز اقسام مختلفى دارند و حکم هر یک از نظر شرعى متفاوت است.1
در فرهنگ اسلامی شوخی و مزاح کردن تا آنجا مباح و جایز است که در آن:
1. به دیگران ناسزاگویى نباشد.
2. جز سخن حق در آن نگوید.(سخنان رکیک و زننده و آزار دهنده به زبان نیارد)
3. اعتدال را در آن رعایت کند، افراط و زیاده روى یا تداوم در شوخى نداشته باشد.
4. از شوخی‌هاى خارج از نزاکت بپرهیزد.
نبى اکرم صلى اللّه علیه و آله و سلّم مى فرماید: «انّى لامزح و لا اقول الا حقّا» من شوخى مى کنم ولى جز حقّ نمى گویم.  ( ترجمه اخلاق ص: 231)
متأسفانه برخی از ما عادت به مزاح و شوخی آمیخته با دروغ کرده ایم، تصور می کنیم بدون دروغ گفتن نمی توان شوخی کرد؛ در حالی که اگر دقت کنیم می بینیم که هم می توان شوخی کرد و هم می توان دروغ نگفت؛ فقط باید کمی تمرین کرد.
پیامبر خدا (صلی الله علیه و اله) که الگو و اسوه برای تمام بشریت است، نه تنها عبوس و خشک مذهب نبوده بلکه حتی با شوخی های خود هم تعالیم اخلاقی و انسانی را به همگان می‌آموزد؛ مثلا: «پیرزنی نزد پیامبر (صلی الله علیه و اله) آمد. حضرت به او فرمود: پیر به بهشت نمی رود. پیرزن گریست. حضرت فرمود: در آن روز تو پیر نخواهی بود. خدای متعال می فرماید: ما آنان را پدید آوردیم پدید آوردنی و ایشان را دوشیزه گردانیدیم». (میزان الحکمة/ ح 18858)
حضرت در این شوخی، هم مطلبی را به همه یادآوری می کند که در بهشت همه جوان هستند و هم پیرزن را متوجه این مسئله می کند که او در بهشت جوان خواهد بود و از نعمات بهشتی بهره خواهد برد.
امام زین العابدین (ع) به فرزندش فرمود: اتقوا الکذب الصغیر منه و الکبیر فی کل جد و هزل؛ از کوچک وبزرگ و جدی و شوخی دروغ بپرهیز. (اصول کافی، ج4، باب الکذب، ح2)
دروغ گفتن به شوخی ، کم کم انسان را بر دروغ جدی جرأت می دهد. امام خمینی در چهل حدیث می‌فرماید:( از اموری که انسان باید ملتفت آن باشد ، این است که دروغ به عنوان شوخی و مزاح هم در اخبار از آن تکذیب [و نهی]شده است و تشدید در امر[به ترک] آن گردیده و علما فتوای به حرمت آن نیز می‌دهند. (چهل حدیث ، ص 472.)
پیامبر خدا -صلى الله علیه و آله و سلّم-: دروغ، چه جدّى و چه شوخى آن، درست نیست . همچنین درست نیست كه مرد به فرزند خود وعده اى بدهد و به آن عمل نكند. همانا راستگویى، به نیكى رهنمون مى شود و نیكى به بهشت هدایت مى كند
رسولُ اللّه صلى الله علیه و آله و سلّم :
إنّ الكذبَ لا یَصلَحُ مِنهُ جِدٌّ ولاهَزلٌ ، ولا أن یَعِدَ الرجُلُ ابنَهُ ثُمّ لا یُنجِزَ لَهُ ، إنّ الصِّدقَ یَهدی إلَى البِرِّ ، وإنَّ البِرَّ یَهدی إلَى الجَنّةِ .
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله و سلّم: دروغ، چه جدّى و چه شوخى آن، درست نیست. همچنین درست نیست كه مرد به فرزند خود وعده اى بدهد و به آن عمل نكند. همانا راستگویى، به نیكى رهنمون مى شود و نیكى به بهشت هدایت مى كند.( كنز العمّال : 8217 منتخب میزان الحكمة : 486)
از پیامبر پرسیدم: اگر کسی غذایی را میل داشته باشد و در تعارفات بگوید میل ندارم این دروغ محسوب می شود؟ پیامبر صلی الله علیه و اله فرمودند: دروغ نوشته می شود، حتی دروغ کوچک هم به نام دروغ کوچک نوشته می شود. (بحارالانوار، 69/258) 
نتیجه:
برای دروغ گفتن هیچ توجیهی نیست حتی به شوخی هم نباید دروغ گفت. اگر کسی می بیند نمی تواند بدون دروغ گفتن شوخی کند بهتر است شوخی نکند چون شوخی کردن واجب نیست و دروغ گفتن حرام است پس بهتر است با توجیه کردن کار خود با اینکه هدف ما چیز دیگریست خود را به به گناه نیندازیم .
پی نوشت:
1- براى آگاهى بیشتر ر.ک: گناهان کبیره، شهید دستغیب.