مسجد رسانه ای قوی و متفاوت

مسجد مهم ترین پایگاه عقیدتی، فکری و معنوی اسلام و پیوسته کانون هدایت و مبارزه علیه کفر و الحاد و ملجا و مأمن دلباختگان حق و فضیلت است. چشمه زلال مبارزه و نهضت علیه باطل در طول تاریخ از مساجد جوشیده است. قیام مقدس مردم ایران نیز که به برقراری حکومت عدل اسلامی انجامید در طول حیات خویش نیرو و توان خود را از مساجد یافته و تمام نقشه های شوم دشمنان اسلام را که کمر همت به نابودی اسلام ناب بسته اند، خنثی کرده است.
اما سخن در اینست که در عصری که تحول شگرف ارتباطات و عصری که از آن به «دهکده جهانی» یاد می شود و عصری که روزنامه ها، مجلات، رادیو و تلویزیون، اینترنت، ماهواره و... نهایت تلاش خویش را در جذب مخاطب انجام داده و هر روز بر تنوع کار خویش می افزایند، نباید از نقش رسانه ای مسجد و ویژگی های منحصر به فرد آن غفلت ورزید.
به اعتقاد برخی نویسندگان و نظریه پردازان غربی، منشأ تغییرات اجتماعی، رسانه های ارتباط جمعی اعم از مطبوعات، رادیو و تلویزیون، تئاتر، سینما، مجلات و نشریات و... است و این مختص به جوامع خاص نبوده و شامل جوامع اسلامی می شود. ولی سخن ما در اینست که اگرچه امروزه فرهیختگان و فرزانگان ملت های جهان اسلام نمی توانند و نباید از کنار انقلاب شگرف تکنولوژی در عرصه ارتباطات بی تفاوت بگذرند ولی توجه به این نکته ضروری است که کارکرد و مسائل ارتباط جمعی در برقراری هرچه عمیق تر با انسان به صورت مهمترین مخاطب یک جانبه بوده و فقط در بعد پیام رسانی خلاصه می شود، در حالی که در پیام رسانی توجه به چند موضوع لازم بنظر می رسد:
۱) پیام دهنده،
۲) پیام گیرنده،
۳) تأثیر پیام،
۴) نحوه ابلاغ پیام،
۵) موضوع پیام.
اگرچه اندک زمانی بیش نیست که وسائل ارتباط جمعی دنیا از مطبوعات و رادیو و تلویزیون گرفته تا اینترنت و ماهواره مورد استفاده انسان قرارگرفته است؛ اما دین مبین اسلام از ۱۴۰۰ سال پیش این نیاز را در نظر گرفته و مکانی به نام «مسجد» را به عنوان پایگاه ارتباطی بسیار مهم برای افزایش پیوندهای انسانی و توسعه فرهنگی اسلام معرفی کرده است. همچنین کارکرد رسانه ارتباط جمعی با همه تحولات تکنیکی، زمانی قرین توفیق قلمداد می شود که بتواند عمیق ترین ارتباط و پیوند را با مخاطب برقرار سازد که این ویژگی فقط در مسجد یافت می شود. آنچه از بررسی تاریخ به دست می آید آن است که از صدر اسلام و زمان پیامبر اکرم(ص) گرفته تا قرون وسطی و حتی تا دوران تسلط و استیلای غرب، مساجد جایگاه علم، آموزش و پرورش، اطلاع رسانی و ارتباطات اجتماعی و... بوده و همین گستردگی کارکردهای مسجد، موجب شده تا آن را از دیگر معابد جدا سازد.
آنچه در این نوشتار بدنبال آنیم امتیاز و تاثیر فوق العاده مسجد بر سایر رسانه های ارتباط جمعی به عنوان مهمترین وسائل ارتباطی در دنیا است. اما مقدمتا دانستن چند نکته ضروری به نظر می رسد و آن اینکه:
الف) در دنیای امروز پیشرفته ترین کشور بعد از دارا بودن ذخایر نفت کشوری است که رسانه آن قوی تر باشد.
ب) در دنیای امروز موثرترین عامل در مسائل سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و حتی نظامی، رسانه ها و وسائل ارتباط جمعی هستند.
ج) هنر هر کشور، در رسانه آن کشور متبلور می شود.
د) پرهزینه ترین ارگان و سازمان برای دولتها و حکومتها، اطلاع رسانی و تجدد رسانه ها است.
هـ) پرسرعت ترین تکنیک ها و صنعت ها در رسانه ها ظاهر می شود، به طوری که به شدت وسائل قبلی را تحت تاثیر قرار داده و از رده خارج می سازد.۱
ویژگی های ارتباط رسانه ای مسجد بر سایر رسانه ها
 ویژگی سیاسی
۱) مسجد اختصاص به هیچ ارگان و حزبی ندارد، اما هیچ رسانه ای نیست که به جایی وابسته نباشد.
۲) مسجد تابع هیچ نهاد و حکومتی نیز نمی باشد و افکار اجتماعی را به سمت و سوی صحیح سوق می دهد برخلاف سایر رسانه ها که موظفند افکار عمومی را به سمتی خاص، که نهادهای سیاسی و حکومت های قدرتمند و غالب دنیا طالبند، سوق دهند و رفتار اجتماعی براساس الگوهایی که عرضه می شود شکل گیرد.

۳) مسجدی ها معمولا از سیاسی بازی و حزب گرایی متنفر و دورند، برخلاف مخاطبین رسانه ها
۴) در عین حالی که مسجد گروهی و سازمانی نیست، اما حالتی تشکیلاتی داشته و با مخاطبان ارتباط تشکیلاتی دارد.
۵) این ارتباط به دلیل غیرسازمانی و غیرگروهی بودن موجب بازرسی مردمی از تشکیلات را فراهم کرده و امکان بهره برداری سیاسی را به حداقل می رساند.
۶) مقابله حکام جور با رسانه مسجد، یا باید شکل علنی داشته باشد که این مسئله پرده از چهره غیردینی حکومت های سلطه برمی دارد و باعث تحریک عواطف علیه سلطه گر می شود، و یا باید به شکل مخفی باشد که در اینصورت کاربرد چندانی نداشته بلکه نتیجه معکوس خواهد داشت. سلطه گران نیز تلاش می کنند اگرچه در ظاهر با مسجد همراه باشند تا بتوانند اطلاع رسانی مسجد را مهار سازند.
۷) مراکز رسانه ای دنیا محل رشد و فعالیت جاسوسان می باشد، اما در مسجد جاسوس (منافق) جایی ندارد و اگر وارد شود، زود رسوا می شود.
● ویژگی اجتماعی و فرهنگی
۱) رسانه مسجد نفوذناپذیر است چنانکه قرآن می فرماید: «ما کان للمشرکین أن یعمروا مساجدالله»۲ بخلاف اکثر رسانه های دنیا که توسط مشرکین و معاندین اسلام، اداره و یا تأیید می شود.
۲) مغرض و منافق در سیستم مسجد جایگاه ندارد بخلاف سایر رسانه ها.
۳) وجود مسجد در هر مکانی موجب رشد مردم می شود، اما وجود برخی رسانه ها مردم را از دین دور می کند.
۴) رسانه ها یکدیگر را نفی می کنند، اما هیچ مسجدی، دیگر مساجد را نفی نمی کند بلکه مساجد مؤید یکدیگرند.
۵) مسجد نه هر پیامی را می گیرد و نه هر پیامی را به مخاطبین می دهد، چرا که رسانه مسجد، پیامی را ارائه می دهد که از وحی و اهل بیت(ع) باشد و در تربیت و رشد مخاطبین دخالت داشته باشد، بخلاف رسانه های دیگر که هر خبری را می دهند و می گیرند.
۶) مسجد برخلاف سایر رسانه ها و ادیان که پذیرش هفتگی، ماهیانه و سالیانه دارند، پذیرش روزانه داشته و تعطیل بردار نیست.
۷) تأثیر اخبار رسانه ها در دنیا متفاوت است به خلاف تأثیر پیام های مسجد.
۸) مسجد محلی است که همیشه مردم به دنبال آن بوده اند، لذا پیام آن عمیق است، به خلاف رسانه ها (رادیو، تلویزیون، ماهواره، اینترنت) که حتی در خانه ها به دنبال مخاطبین می روند.
۹) اخبار مسجد آرامش بخش است ولی اخبار رسانه ها عمدتا تشنج زا و تزلزل آفرین است.
۱۰) اخبار مسجد همیشه گواراست به خلاف اخبار غیرمسجد که برخی ناگوار است و حتی بعضی از اخبار خوب آن هم مشکل زا است.
۱۱) مخاطبین رسانه مسجد، عام است و هرکس و درهر موقعیتی می تواند از آن بهره جوید، اما رسانه ها معمولا مخاطبین خاص داشته و حتی هر صفحه از یک روزنامه مخاطبی خاص دارد.
۱۲) مسجد تولیت خاص ندارد، اما هیچ رسانه ای بدون مسئول و مدیرمسئول و سردبیر و... نمی تواند فعالیت داشته باشد.
۱۳) مسجد نزد عمده مردم حتی افراد لاابالی مقدس است، به خلاف برخی رسانه ها که هیچگونه سابقه و لاحقه تقدس ندارند.
۱۴) پیامد منفی در اخبار و پیامدهای مسجد اعم از اخباری که می دهد و می گیرد وجود نداردچون غرض اصلاح است، به خلاف اخبار برخی رسانه ها که پیام مثبت آنها بیش از پیام منفی آن نیست.
۱۵) رسانه مسجد مشکل گشا است به خلاف بعضی رسانه ها که مشکل سازند.
۱۶) اصولا تمامی وسائل ارتباط جمعی، نوعی ارتباط غیرحضوری را با مخاطب برقرار می سازند؛ ولی مسجد ارتباط غیرحضوری را نمی پذیرد چون حالات و اوقات و شرایط افراد مرتبط بامسجد متفاوت است و به همین خاطر پیامها نیز متفاوت است.
۱۷) مسجد پایگاهی ارتباطی دینی است و موجب ماندگاری فرهنگ اسلامی در مخاطب می شود.
۱۸) کارکرد ارتباطی و رسانه ای مسجد عمیق تر است زیرا با دل ها و افکار هماهنگ با یکدیگر سر و کار دارد برخلاف سایر رسانه ها.
۱۹) مسجد پایگاهی ارتباطی و سهل الوصول و رسانه ای قابل دسترس برای کلیه مخاطبین و علاقه مندان است.
۲۰) مسجد جدا از نقش رسانه ای و ارتباطی خود، ازطریق خطبا و علما ایجاد انگیزش درمخاطبان کرده و علاوه بر نقش اطلاع رسانی، نقش هدایتی را نیز به دوش می گیرد.
۲۱) در طول تاریح مساجد عامل اتحاد و همبستگی میان مردم بوده است، به خاطر برخی رسانه ها که موجبات تفرقه را فراهم کرده اند.
۲۲) مساجد افراد خودی و مؤمن را جذب می کنند و افراد اجنبی از آن گریزانند.
● ویژگی پیام مسجد
۱) پیام مسجد همگانی بوده و اخبار خصوصی و سری و محرمانه ندارد برخلاف برخی رسانه ها که دارای بولتن سری، اخبار گزینش، تدوین و دوبلاژ می باشند.
۲) پیام مسجد موجب نفوذ در قلب ها و افکار مخاطبین می شود برخلاف اخبار رسانه ها.
۳) پیام مسجد همیشه انقلاب ساز است ولی اخبار برخی رسانه ها انقلاب سوز است.
۴) اخبار رسانه ها در روز بعد و یا حتی چندساعت بعد کهنه می شود؛ برخلاف پیام های مسجد.
5) در رسانه مسجد اولویت با پیام دینی و تحت تاثیر احکام دین است؛ اما در رسانه ها اولویت با مسائل اقتصادی و سیاسی است.
۶) پیام مسجد ارشاد و هدایت است برخلاف اخبار رسانه ها که فقط اطلاع رسانی است و احیانا همراه با تخریب و گمراهی می باشد.
۷) همه مساجد حتی قدیمی و خالی از جمعیت نیز دارای پیام است.
۸) مسجد تنها رسانه ای است که در تمام دنیا اسم و پیام واحدی دارد.
۹) هرچه مسجد ساده تر باشد، پیام و جاذبه اش بیشتر است، بر خلاف رسانه های دیگر که مجبورند تا با آب و رنگ خاصی پیام دهند و بدون آن خالی از ارزش و مخاطب می شوند مثل تلویزیون سیاه و سفید.
۱۰) پیام دهنده مسجد باید عادل و عالم باشد، بر خلاف پیام دهنده در رسانه ها که شرط خاصی نداشته و هر کس می تواند در مقام پیام دهنده باشد.
۱۱) پیام دهنده مسجد (امام) مخاطب را می شناسد ( و باید بشناسد) و طبق ظرفیت او، پیام می دهد ولی رسانه ها عمدتا به هر گیرنده ای پیام می دهند.
۱۲) نحوه پیام دادن در مسجد شرایط و زمان خاص دارد، اما پیام سایر رسانه ها هیچ شرایط و زمان و مکان خاصی ندارد.
۱۳) هرچه مسجد سنتی تر باشد، پیامش بیشتر است، بر خلاف رسانه ها که جاذبه اش در مدرن تر بودن آن است.
۱۴) پیام مسجد به شرطی قابل انتقال است که بافت آن با ارزش ها، هنجارها و مبانی دینی مطابقت داشته باشد بر خلاف سایر پیام ها که از راههای گوناگون و از عموم رسانه ها قابل انتقال است.
۱۵) هیچگاه مسجد و پیام آن تابع بودجه نبوده است، بر خلاف رسانه ها که قبض و بسط آن تابع بودجه می باشد.
۱۶) در طول تاریخ هیچ مسجدی (به جز مسجد ضرار که تخریب شد) مخاطبین خود را از مسیر حق منحرف نساخته است ولی رسانه ها معاویه را امیر و حضرت علی(ع) را کافر و امام حسین(ع) را خارجی معرفی کردند.
۱۷) رسانه ها یا ناطق اند (رادیو و تلویزیون) یا مکتوب (روزنامه ها) و یا الکترونی (ماهواره و اینترنت)؛اما مسجد هر کسی را بنحوی اطلاع رسانی می کند گاهی نگاه به ساختمان مسجد و یا خطوط نوشته شده در آن و... پیام دهنده و بیدارکننده است.
اکنون که با برخی از تفاوتهای رسانه مسجد با سایر رسانه ها آشنا شدیم، بجا است تا این گفته پروفسور مولانا را بخوانیم که در بررسی مطبوعات ایران قبل از انقلاب اسلامی می نویسد:
«... تاریخ پراکنده و متلاشی که جراید و مجلات و نشریات ایران در یک قرن و نیم اخیر داشته اند موجب شد تا مطبوعات و رسانه های ایران یکی از سست ترین ارکان کشوری و یکی از ضعیف ترین نهادهای بومی و ملی ومذهبی جامعه اسلامی ایران باشد.»۳
نکته قابل تأمل اینکه در کشورهایی که مسجد وجود ندارد، رسانه ها موفق ترند و شاید بتوان عدم قدرت مانوری رسانه ها (مخصوصا تلویزیون) در رژیم سابق را وجود مساجد دانست.
این در حالی است که اولا مساجد در طول ۱۴ قرن هیچ تغییر اساسی نکرده است و ثانیا تمدن اسلامی اولین تمدنی است که ارتباطات گفتاری و مکتوب را در یک قالب واحد به بشریت ارائه داده است که قرآن و حدیث و سنت نمونه های عالی این تلفیق و توسعه ارتباطی و رسانه ای و نشانه بزرگترین ارتباط میان فرهنگی تاریخی می باشد.
خلاصه آنکه اگر پذیرفتیم که مسجد به عنوان رسانه ای نه صددرصد بهتر از رسانه های دیگر که مساوی با رسانه های دیگر است و اگر پذیرفتیم که مسجد بزرگترین، قدیمی ترین و ماندگارترین رسانه ای است که در جهت رشد و پرورش انسانها تلاش کرده و لحظه ای از تکاپو نایستاده است و نیز با همه تجددها و تمدن ها و سرعتها، هنوز رسانه ای بودنش ضعیف نشده و هرچه با او بی اعتنایی و حمله می شود، حالت انفعالی نمی گیرد و نقش آن در اطلاع رسانی له یا علیه حاکمان عادل و جائر غیرقابل اغماض است، جای این پرسش باقی می ماند که مسئولین نظامی اسلام، چند درصد از میلیاردها تومان هزینه ای که در جمهوری اسلامی صرف رسانه ها شده است را به مسجد اختصاص داده اند؟!
 پی نوشت:
۱ سخن درباره رسانه ها ناظر به تمامی رسانه هایی است که دنیا، مشغول فعالیت و جلب مخاطب می باشند.
۲ مشرکان حق ندارند مساجد خدا را آباد کنند (توبه/ ۱۷)
۳ سیر ارتباطات اجتماعی در ایران