فارسی
جمعه 10 فروردين 1403 - الجمعة 18 رمضان 1445
قرآن کریم مفاتیح الجنان نهج البلاغه صحیفه سجادیه
0
نفر 0

نقش اراده در تحقق همت

همت یکی از حالات نفسانی است که عزم جدی بر عملی را بر می انگیزد و مقاومت ها و موانع را از سر راه برمی دارد. این انگیزه قوی، در حوزه اراده قرار می گیرد. از این رو، می توان مدعی شد که همت، اراده قوی در انسان است که به عزم ختم می شود و شخص در صورت بهره مندی از این حالت و تبدیل آن به ملکه نفسانی، صاحب عزم می شود که در قرآن تنها شماری معدود و به اندازه انگشتان یک دست از پیامبران بدان ستوده شده اند و حتی به صراحت خداوند از عدم وجود عزم در حضرت آدم(ع) سخن به میان آورده و وی را بدین صفت نستوده است.
بنابراین، برای شناخت مفهوم همت و عزم می بایست به موضوع اراده پرداخت و نقش آن را در این میان شناخت نویسنده با مراجعه به آموزه های قرآنی بر آن است تا تحلیل قرآن را از اراده و مشیت و عزم ارائه دهد و از این مسیر، مفهوم قرآنی همت را به دست آورد. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.
● اراده، انگیزه ای برای خواستن
انسان هر چیزی را که می خواهد و طلب می کند، می بایست تصویر ذهنی از آن داشته باشد. این تصویر ذهنی هرچند اجمالی است ولی به وی نشان می دهد که آن چیز در چه سطح از انتظارات اوست و چه خواسته ای از وی را برآورده می سازد و به کدام نیاز او پاسخ می دهد. بدین ترتیب چیزهایی به عنوان اهداف حرکت های انسانی، سطح بندی و اولویت بندی می شود و هرکسی با توجه به شرایط خود، چیزی را به عنوان هدف آغازین، میانی و پایانی درنظر می گیرد و یا چیزی را به عنوان ارزش ابتدایی، میانی و غایی قرار می دهد و براساس این دو الگوی ذهنی برای دست یابی به آن ها حرکت می کند و کار و تلاش خویش را ساماندهی می کند.
همه ما ازاین حالت نفسانی همانند دیگر حالات نفسانی به علم حضوری و شهودی آگاهی داریم و آن را درک و فهم می کنیم. این حالت چنان که گفته شد، یکی از مراتب خواستن چیزی است و از این رو آن را به انگیزه نیز تعبیر می کنند، ولی باید گفت که همه حالات خواستن نفسانی، انگیزه می باشند؛ زیرا تا چیزی در خارج طلب نشود و به دست نیاید همواره به عنوان انگیزه شناخته می شود.
صحاح اللغه درباره واژه اراده می نویسد که این واژه از ماده «رود» گرفته شده و به معنای خواستن و طلب کردن است. با این همه در معنای اراده اصطلاحی اراده انسان اختلاف است.
برخی آن را اعتقاد و باور به سودمندی چیزی دانسته اند، یعنی تصدیقی است که در ذهن صورت می گیرد و انسان در هنگام ارزیابی و سنجش، به این نتیجه می رسد که رابطه آن چیز ذهنی با وجودش، رابطه مثبت و سازنده ای است و می تواند برای شخص مفید باشد. بنابراین شخص، تصدیق و حکم می کند که این امر برای وی مفید و سازنده است. این تصدیق و حکم به مفید بودن، اراده نامیده می شود.
برخی اراده را همان داعی یا انگیزه دانسته اند. البته این سخن نمی تواند تعریف کامل و جامع از اراده باشد، زیرا چنان که گفته شد، انگیزه در همه حالات خواستن، نمود می یابد، ولی اراده زمانی تحقق می یابد که انسان به مفید بودن امری تصدیق کرده و خواهان تحقق آن باشد. البته نباید فراموش کرد که صرف تصدیق مفید بودن، به معنای خواستن آن چیز نخواهد بود، زیرا ما بسیاری از امور را مفید دانسته و آن را تصدیق می کنیم ولی هیچ گونه انگیزه و اراده ای برای تحقق و انجام و یا به دست آوردن آن در ما شکل نمی گیرد.
برخی گفته اند، اراده همان شوق نفسانی به انجام یا تحقق چیزی است و این زمانی پدید می آید که انسان علم و دانش به مفید بودن چیزی داشته و بخواهد آن را بدست آورد یا تحقق بخشد. دراین صورت اراده در آدمی تحقق می یابد و فعل آن را بر ترک آن برتری و ترجیح می دهد.
برخی اراده را به عزم راسخ بر انجام فعل تفسیر کرده اند که پس از تصور و تصدیق به فایده و میل و جزم پدید می آید. (تعلیقه شرح منظومه، سبزواری، ج۲، ۶۴۷) بنابراین، اراده که همان عزم راسخ بر انجام کاری است، پس از تحقق اموری چون تصور علمی از چیزی، تصدیق به فایده آن، شوق و میل به آن و انجامش، جزم بر انجام پدید می آید و حرکتی را در آدمی برمی انگیزد که از آن به اراده یاد می شود.
برخی نیز اراده را تنها به حالتی تعریف کرده اند که موجب می شود تا آدمی فعل و انجام چیزی را بر ترک آن ترجیح دهد. (کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج۱، ص۱۳۲) یعنی زمانی که تصور و تصدیق و شوق پدید آمد و شخص انجام آن را بر ترک آن ترجیح داد، اراده تحقق یافته است حتی اگر بدون جزم و عزمی باشد. بر این اساس، می توان گفت که اراده مرتبه ای پیش از جزم و عزم است.
هرمعنایی که از اراده انسانی درنظر گرفته شود، نمی تواند در خداوند معنا یابد، زیرا اراده انسانی، حالت نفسانی و حادث است، بنابراین باید معنای دیگری برای اراده الهی در نظر گرفت که هدف بحث ما دراینجا نیست. ناگفته نماند که اراده الهی به دو شکل ذاتی و فعلی در آموزه های قرآنی بیان شده است و خداوند بارها از اراده خود سخن گفته که از جمله می توان به آیه «انما امره اذا اراد شیئا ان یقول له کن فیکون» (سوره ۸۲، آیه۳۶) اشاره کرد.

● نسبت مشیت و اراده
از آموزه های قرآنی برمی آید که مشیت، امری فراگیرتر از اراده است، چنان که مشیت، کلی تر بوده و پیش از اراده تحقق می یابد. از این رو مشیت انسانی متوقف بر مشیت الهی است: و ما تشاوون الا ان یشاءالله؛ شما چیزی را مشیت نمی کنید مگر آن چه خداوند مشیت کرده است. (تکویر، آیه ۲۹ و سوره انسان آیه۳۰) اما اراده انسانی می تواند بر خلاف اراده الهی باشد. بنابراین می بایست مشیت را امری غیر از اراده دانست، زیرا در مقام مشیت هیچ کسی حتی انسان نمی تواند برخلاف مشیت الهی حرکت کند، ولی در مقام اراده، انسان می تواند حرکتی برخلاف اراده الهی داشته باشد، از این رو در آیات قرآنی از اراده های مخالف انسانی با اراده های الهی سخن به میان آمده است. (نساء، آیه۲۷)
● نسبت اراده و عزم و همت
اما درباره نسبت اراده با همت باید گفت با توجه به دو معنای اصطلاحی اخیر از اراده، همت، به یک معنا همان اراده، قصد جدی، جزم و عزم راسخ بر انجام کاری و چیزی با وجود موانع و مقاومت هاست؛ زیرا در عزم این معنا دیده نشده است که حتما با موانع و مقاومت همراه باشد؛ در حالی که در همت بر چیزی، مولفه و عنصر مقاومت و مانع به عنوان امر اصلی درنظر گرفته می شود؛ زیرا حالت همت چنان که علامه طباطبایی در المیزان بیان می کند، در صورتی پدید می آید که خواسته شخص با مانع و مقاومت همراه باشد، از این رو به سبب موانع و مقاومت به عنوان دغدغه ذهنی شخص تبدیل شده و حزن و غم و اندوه او را برانگیخته است.


منبع : پایگاه آفتاب
0
0% (نفر 0)
 
نظر شما در مورد این مطلب ؟
 
امتیاز شما به این مطلب ؟
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:

آخرین مطالب

اگر نیازمندید هم انفاق کنید
نمازشب و نوافل
سيري در قرآن و قرآن پژوهي (2)
ارتباط میان مسئولیت اخلاقی و مسئولیت فقهی!
رمضان، بهترین فرصت برای طهارت روح
فرهنگ عاشورا وامام حسین(ع) مرکز ثقل اصول دين
بخشنده ترین مردم در نگاه امام حسین علیه السلام
چهره امام حسين(ع)
تمام شب در عبادت
عظمت شب قدر

بیشترین بازدید این مجموعه

تقوا
رحم خدا در برزخ و قيامت‏
نور رمضان (2)
 ناچيزى عنصر زمين و صورت مادى انسان نسبت به جهان‏
راه های شناخت خدا
دل هـای نـور باران
افزایش رزق و روزی با نسخه‌ امام جواد (ع)
چگونه اثر لقمه حرام را از بین ببریم؟
کرامات و معجزات حضرت فاطمه زهرا (س) (2)
متن دعای معراج + ترجمه

 
نظرات کاربر

پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز



گزارش خطا  

^