قرآن، دینی جامع و کامل است. همین ویژگی قرآن است که چیزی از جزئیات زندگی آدمی را فرو نگذاشته است. در حقیقت، قرآن و اسلام، سبک زندگی سالم و درست را به مردم ارایه می دهد. حتی در شرایع آسمانی و ابراهیمی دیگر غیر از اسلام نمی توان این جامعیت را پیدا کرد. در غیر شرایع آسمانی، این سبک زندگی بشری است که دین و شریعت را می سازد و با بازسازی قانونی دوباره در شکل گسترده تر به کار گرفته می شود. از این رو، سبک زندگی بسیار متحول و متأثر از فرهنگ صاحبان زر و زور و تزویر است که قدرت رسانه و افکارسازی را در اختیار دارند و سبک زندگی در مسیری تعریف و تعیین می شود که طبقات ممتاز جامعه می خواهند.
● اسلام و سبک زندگی
اما سبک زندگی در اسلام براساس اهداف متعالی آفرینش هستی و انسان تعریف و تبیین شده و لذا براساس محورهائی چون فطرت بشری، عدالت و عقلانیت و مانند آن سامان یافته است و در کلیات دستخوش تغییر و تحول نمی شود؛ زیرا این امور، جزو امور ثابتی است که زمان و مکان در آن تاثیری ندارد و تنها اموری تغییر می یابد که در دام مقتضیات زمان و مکان قرار می گیرند.
اسلام باتوجه به فطرت بشر گاه در جزئیات نیز دخالت می کند و این گونه نیست که سبک زندگی را در بخش کلیات و سطوح عالی تبیین کند، بلکه به حوزه های کوچک تر و جزئی تر نیز وارد می شود و حتی در حوزه آداب افزون بر اخلاق دستورهایی را ارایه می دهد. از اینرو سبک زندگی در اسلام از کلی ترین و اصولی ترین ها آغاز و به مباحث و موضوعات بسیار ریز و دقیق چون آداب ادامه می یابد.
یکی از این موضوعات بسیار ریز و دقیق و لطیف در سبک زندگی، آداب مهمانی است که در آیات قرآنی به اشکال گوناگون به این پرداخته شده است.
● آداب مهمانی و میزبانی
مهمانی همانند هر کار دیگر، آدابی دارد که اگر بدان عمل شود، کمک بسیاری به انسان ها در رسیدن به مقصد و قرار گرفتن در مسیر درست خدایی شدن می کند؛ زیرا انسان در روابط اجتماعی است که خود را به طور کامل تعریف می کند و اصولا هویت، تنها در سایه شناسایی دیگری معنا می یابد و هویت یابی در سایه آن محقق می شود، شخصیت هر کسی در جامعه شکل کامل پیدا می کند. از این رو حوزه مسایل و مباحث اجتماعی و تعاملات انسانی بیش تر مورد توجه و اهتمام قرآن و اسلام است. برخی از آداب مهمانی و میزبانی به قرار زیر است:
۱) دعوت: انسان اگر بخواهد ادب مهمانی را رعایت کند، از همان آغاز نباید بی دعوت جایی برود.(احزاب، آیه ۵۳)
۲) استقبال از مهمان: میزبان به استقبال و پیشوازی تا سر در خانه بیاید و به گرمی مهمان را به درون خانه دعوت کند. (همان)
۳) بی تعارف و صریح: میزبان اگر آمادگی از مهمانی ندارد، باید تعارف را کنار بگذارد و شفاف از عدم امکان و یا عدم آمادگی خود برای پذیرائی به مهمان بگوید. (نور، آیه۲۸)
۴) عدم ناراحتی: وقتی بی دعوت قبلی به مهمانی رفتید، اگر میزبانی آمادگی مهمانی نداشت و شما را برگردانید، ناراحت نشوید و پوزشش را بپذیرید و برگردید. (همان)
۵) انتظار: وقتی بی دعوت قبلی رفتید، در منزل منتظر بمانید تا میزبان برسد و در را بر روی شما بگشاید. (حجرات، آیه۵) پس زیاد در نزنید و این پا و آن پا نکنید که چرا دیر کرده و در را باز نکرده است، شاید میزبان آماده نیست و می خواهد خانه یا خود را برای ورود شما آماده کند و یا با خانواده اش مشورت کند و نظرشان را در ارتباط با مهمانی ناخوانده شما جویا شود.
۶) بدون اجازه وارد نشدن: تا زمانی که میزبان به استقبال شما به در منزل نیامده، شما وارد خانه نشوید حتی اگر از قبل دعوت داشته باشید. (احزاب، آیه۵۳ و حجرات، آیه۵)
۷) پیشتازی در سلام و تحیت: هرگاه شما را به درون خانه فراخواند هنگام ورود سلام کنید. (نور، آیه۶۱)
۸) پاسخ گویی به تحیت و سلام: اگر وارد خانه شدید و هر که در خانه بر شما سلام کرد، شما به سلام ایشان به گرمی و به سلامی بهتر پاسخ گوئید و خوشرویی خود را با سلام بهتر نشان دهید. (النساء، آیه۸۶)
۹) نشستن: میزبان هر جا گفت بنشینید همان جا بنشینید (مجادله، آیه۱۱) و تعارف را کنار بگذارید، زیرا شاید میزبان معذوراتی دارد که می خواهد شما آن جایی که مشخص کرده بنشینید و بی اذن و اجازه جا به جا نشوید مگر این که بسیار خودمانی باشید و با خصوصیات و اخلاق شخص و نیز وضعیت خانه و خانواده آشنایی داشته باشید که در این موارد هم بهتر است ادب مهمانی را به جا آورده و خودسرانه جابه جا نشوید. به قول معروف مهمان باید خود را اسیر صاحب خانه بداند نه این که میزبان اسیر مهمان شود.
۱۰) جا دادن به دیگری: در مهمانی عمومی تر، هر تازه واردی با چشم، دنبال جایی می گردد. در این حالت بهتر است که به این اشخاص تعارف کنید و جا بدهید و نگوئید که میزبان با آوردن این مهمان جا را تنگ کرده است. اگر کسی درخواست جایی کرد به او جا بدهید. (مجادله، آیه۱۱)
۱۱) احترام: به هر کسی که وارد شد احترام بگذاریم و با سلام و تحیت به استقبال کلامی از او برویم.(همان)
۱۲) بلند شدن به پای مهمان: به احترام و تکریم تازه واردان بلند شویم. (همان) اگر مهمان تازه وارد مومنی است بیشتر تکریم و احترام بگذاریم و در بلند شدن و اعمال دیگر پیشتاز باشیم.
۱۳) شتاب در پذیرایی: اگر مهمان وارد شد، در پذیرایی شتاب کنید حتی با یک لیوان آب و شربت. اگر مهمان به دعوت شما وارد شده در تهیه غذا شتاب کنید و به یاری همسرتان بشتابید و به او در تهیه غذا کمک کنید. (ذاریات، آیه۲۶)
۱۴) چشم انتظار غذا نبودن: مهمان وقتی وارد شد، چشم انتظار فوری غذا نباشد و چشم به این ظرف و آن ظرف ندوزد که غذا آماده است یا نه و یا این که غذا چیست. (احزاب، آیه۵۳)
۱۵) یاری به همسر: در تهیه غذا برای مهمان به ویژه مهمانی های ناگهانی به همسرتان کمک کند. (همان)
۱۶) غذای حلال:غذایی که میزبان تهیه می کند باید حلال، پاک و طیب باشد. (بقره، آیه ۱۷۲ و مومنون، آیه ۵۱ و آیات دیگر)
۱۷) بهترین غذا: در پذیرایی از مهمان کوشا باشید و بهترین غذا را تهیه کنید، چنان که حضرت ابراهیم(ع) حتی برای مهمانان سرزده اش گوساله ای چاق و چله را می کشد و به کمک همسرش کباب می کند. (ذاریات/۲۶)
۱۸) سفره انداختن: سفره را پیش مهمان ببرید و بیندازید، نه این که مهمان را از جایی بلند کنید و به جایی دیگر ببرید و بگویید: بفرمایید این جا.(همان)
۱۹) تعارف کردن: میزبان وقتی سفره پهن شد، تعارف کند و بفرما بزند تا مهمان دست به غذا برد. (ذاریات، آیه ۲۷)
۲۰) اندازه نگه داشتن در خوردن و نوشیدن و دوری از اسراف: در خوردن و نوشیدن اندازه نگه دارید و به مقداری بخورید که مصداق اسراف و زیاده روی نباشد. (اعراف، آیه ۳۱) بسیاری از مردم چون به مهمانی می روند خودکشی می کنند و این دور از ادب مهمانی است.
۲۱) پرهیز از ریخت و پاش و تبذیر: میزبان در تهیه غذا باید اندازه نگه دارد و آن قدر غذا و خوراکی تهیه نکند که خورده نشود و دور ریخته شود. تفاوت اسراف و تبذیر این است که اسراف هرگونه زیاده روی در هر کار و فکری حتی امور اعتقادی است، ولی تبذیر این است که شخص نعمتی را استفاده نکند و تباه و ضایع سازد. بذر به معنای پاشیدن است. غذاهایی که زیاد از حد و اندازه تهیه و سپس در سطل زباله ریخته می شود نمونه بارز و آشکار تبذیر است. کسانی که تبذیر می کنند دوستان و یاران شیطان هستند و در مسیر شیطانی گام بر می دارند؛ از این رو خداوند کسانی را که تبذیر می کنند و ریخت و پاش در زندگی دارند دوست نمی دارد.(اسراء، آیه ۲۷)
۲۲) خوردن غذای پاک و پاکیزه: در هنگام خوردن دقت کنید که هر چیزی را نخورید (عبس، آیه ۲۴) بلکه طعامی پاک و پاکیزه بخورید. (مومنون، آیه ۵۱ و بقره، آیه ۱۷۲)
۲۳) شکر و سپاس: پس از خوردن غذا شکر خدا گویید و سپاسگزار میزبان باشید (بقره، آیه ۱۷۲) و غر نزنید که این چه غذایی بوده است.
۲۴) تکریم مهمان: میزبان و نیز همسرش برای تکریم و احترام به مهمانان بر سر سفره و یا سر درب اتاق حاضر شود. (ذاریات، آیه ۲۶، ۲۷ و۲۹)
۲۵) خوشگویی: میزبان و مهمان همان گونه که خوشرویی می کنند خوشگو باشند و پسندیده و زیبا سخن بگویند که شادی آفرین باشد و دلگیر، سخن نگویند و دلگیری نکنند.(همان)
۲۶) بخورید و بروید: وقتی غذا خوردید بروید (احزاب، آیه ۵۳) و برای سخن گفتن نمانید و جلسه بگو و بخند راه نیندازید و قعده های قهوه خانه ای برپا نکنید که این کار چه بسا موجب اذیت صاحبخانه و میزبان شود و او در رودربایستی قرار گیرد و دچار محذوریت شود.
۲۷) اجازه گرفتن: پس از غذا خوردن و هنگام رفتن از میزبان اجازه خروج بگیرید. (نور، آیه ۶۲) پس اگر میزبان اجازه رفتن داد بروید وگرنه منتظر باشید تا میزبان اذن خروج بدهد. (همان)
۲۸) مراعات میزبان: مهمان همواره باید مراعات حال میزبان را بکند. (همان) بدین ترتیب آنچه بیان شد تنها گوشه ای از آداب مهمانی و میزبانی در قرآن است که فهرست وار ذکر گردید و علاقه مندان می توانند به کتابهای اخلاقی و تفسیری مراجعه کنند.
منبع : پایگاه آفتاب
