بر طبق گفته مشهور از اهل حدیث و تاریخ، رسول خدا (ص) هشت ساله بود که عبد المطلب در حالی که بگفته ابن اثیر دراسد الغابة بینائی خود را از دست داده بود " 2 " از دنیا رفت و در باره اینکه خود عبد المطلب در هنگام مرگ چند سال داشته اختلاف زیادی در تاریخ دیده می شود که برخی عمر او را در هنگام وفات هشتاد و دو سال و برخی یکصد و چهل سال ذکر کرده اند " 3 "، که تفاوت آنها حدود شصت سال می شود، که البته اینگونه اختلافات در تاریخ گذشتگان تازگی ندارد، و در تاریخ وروایات نمونه های فراوانی دارد.
و گفته اند: خداوند به عبد المطلب ده پسر و شش دخترعنایت کرد که پسران عبارت بودند از: حارث، ابو طالب، حمزه، زبیر، عبد الله، عیذاق، مقوم، حجل، ابو لهب، عباس.که البته در برخی از اینها اختلاف نیز هست و یعقوبی در تاریخ خود «عیذاق » و «حجل » را یکی دانسته و دهمی را «قثم » دانسته است. " 4 " چنانچه برخی مقوم و حجل را یکی دانسته اند. " 5 " و شیخ صدوق (ره) بجز عباس عدد آنها را ده نفر ذکر کرده ومانند برخی دیگر فرزندی بنام «ضرار» نیز برای عبد المطلب ذکرکرده است. " ".
دختران او عبارتند از: عاتکة، امیمة، ام حکیم، برة، اروی، صفیة (مادر زبیر بن عوام)
شخصیت عبدالمطلب
چند جمله در باره شخصیت عبد المطلب:
ما پیش از این در داستان نذر عبد المطلب برای ذبح عبد الله شمه ای از حالات او و شخصیت الهی و اعتقاد و ایمان او را به خدای یکتا بیان داشتیم " 6 " و پیش از آن نیز در باره ایمان اجدادرسول خدا (ص) تفصیلا مطالبی ذکر شد " 7 " چنانچه در خلال همین چند روایتی هم که در این قسمت بیان شد شواهد زیادی بر این مطلب وجود داشت " 8 " و در اینجا نیز اضافه می کنیم که به عقیده بسیاری از دانشمندان شیعه و اهل سنت عبد المطلب درمکه معظمه منادی توحید و یکتا پرستی و مخالف با هر نوع شرک و بت پرستی بوده است، اگر چه برخی معتقدند که از اظهارعقیده خویش تقیه می کرد و روی مصالحی در اجتماعات ومراسم بت پرستان شرکت می نمود.چنانچه شیخ صدوق (ره)
گوید: «و کان عبد المطلب و ابو طالب من اعرف العلماء و اعلمهم بشان النبی- صلی الله علیه و آله- و کانا یکتمان ذلک عن الجهال و اهل الکفر و الضلال » " 9 ".
عبد المطلب و ابو طالب از جمله دانشمندانی بودند که بیش ازدیگران دانائی و معرفت در حق رسول خدا (ص) داشتند و چنان بودند که معرفت خود را نسبت به آنحضرت از نادانان و کافران وگمراهان کتمان می کردند. و از اصبغ بن نباته روایت کرده که گوید: ازامیر المؤمنین (ع) شنیدم که می فرمود: بخدا سوگند نه پدرم و نه جدم عبد المطلب و نه هاشم و نه عبد مناف هیچکدام هرگز بتی را پرستش نکردند، بدانحضرت عرض شد: پس آنها چه چیزی راپرستش می کردند؟ فرمود: «کانوا یصلون علی البیت علی دین ابراهیم علیه السلام متمسکین به ».
آنها بر طبق آئین ابراهیم (ع) بسوی خانه کعبه نماز گذارده و بردین او تمسک می جستند " 10 ".
و یعقوبی در تاریخ خود درباره عبد المطلب گوید:
- و رفض عبادة الاصنام، و وحد الله عز و جل و وفی بالنذرو سن سننا نزل القرآن باکثرها...
او کسی بود که پرستش بتها را ترک کرد و خدای عز و جل را به یکتائی شناخت، و وفای بنذر کرد و سنتهائی را مقرر داشت که بیشتر آنها را قرآن امضاء کرد...
و سپس سنتهای او را ذکر کرده آنگاه گوید:
- فکانت قریش تقول عبد المطلب ابراهیم الثانی
یعنی چنان شد که قرشیان عبد المطلب را ابراهیم دوم می گفتند.
و در پایان، داستان خشک سالی مکه و قحطی زدگی قریش وبدنبال آن دعای عبد المطلب و آمدن باران به دعای او را به تفصیل ذکر کرده و اشعار برخی از قرشیان را در این باره بیان داشته که گوید:
بشیبة الحمد اسقی الله بلدتنا
و قد فقدنا الکری و اجلوز المطر
منا من الله بالمیمون طائرة
و خیر من بشرت یوما به مضر
مبارک الامر یستسقی الغمام به
ما فی الانام له عدل و لا خطر
و ثقة الاسلام کلینی (ره) در اصول کافی بسند خود از زراره ازامام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود: «یحشر عبد المطلب یوم القیامة امة واحدة علیه سیماءالانبیاء و هیبة الملوک » " 11 ".
محشور می شود درحالی که سیمای " 12 " پیمبران و هیبت پادشاهان را دارد.
و در حدیث دیگری که از مقرن و محمد بن سنان و مفضل بن عمر از امام صادق (ع) روایت کرده با مختصر اختلافی اینگونه است: «یبعث عبد المطلب امة وحدة علیه بهاء الملوک و سیماءالانبیاء...» " 13 ".
- عبد المطلب بصورت یک امت مبعوث شود، و درخشندگی پادشاهان وسیمای پیمبران را داراست...
و از فخر رازی در کتاب «اسرار التنزیل » و شهرستانی در کتاب «الملل و النحل » نیز دلیلهائی درباره ایمان و اسلام عبد المطلب سخنانی نقل شده و تا جائی که شهرستانی گوید: عبد المطلب به برکت نور نبوت سخنان حکمت آمیز و بزرگی اظهار کرد که حکایت از ایمان او به روز جزا و اسلام او می کند مانند اینکه دروصایای خود می گفت: هرگز از دنیا ستمکاری بیرون نخواهدرفت جز آنکه کیفر ستم و ظلم خود را خواهد دید، تا آنکه هنگامی مرد ستمکاری از دنیا رفت بی آنکه کیفر ببیند، و چون به عبد المطلب جریان را گفتند او در پاسخ گفت: «و الله ان وراء هذه الدار دار یجزی فیها المحسن باحسانه و یعاقب فیها المسی ء باساءته »
- بخدا سوگند از پس این خانه خانه دیگری است که نیکوکار پاداش نیکو کاری خود را دریافت کند و بد کار در برابر عمل بد خود کیفر بیند. و به برکت همان نور مقدس بود که به ابرهه گفت:
«ان لهذا البیت ربا یحفظه ». براستی که این خانه را پروردگاری است که او را نگهبانی خواهدکرد... " 14 ". و شیخ صدوق (ره) در کتاب خصال بسند خود از امیر المؤمنین (ع)
روایت کرده که در وصیت رسول خدا (ص) به آنحضرت آمده که بدو فرمود:
ای علی براستی که عبد المطلب پنج سنت را در جاهلیت مقرر داشت که خدای تعالی آنها را در اسلام امضاء فرمود.
آنگاه آن سنتهای پنجگانه را به تفصیل ذکر فرموده که بطورخلاصه اینگونه است:
1- حرمت زن پدر بر پسران 2- خمس گنجها و غنائم 3- سقایت حاجیان 4- دیه قتل به صد شتر 5- عدد طواف به هفت شوط.
و سپس فرمود:
«یا علی ان عبد المطلب کان لا یستقسم بالازلام.و لا یعبد الاصنام و لا یاکل ما ذبح علی النصب، و یقول: انا علی دین ابراهیم » " 15 ".
ای علی، براستی که شیوه عبد المطلب چنان بود که (مانند مردم زمان جاهلیت) بوسیله ازلام (تیرهای مخصوص آن زمان) قرعه نمی زد و قسمت نمی کرد، و بتها را پرستش نمی کرد، و از آنچه برای بتان می کشتند (طبق رسوم مردم جاهلیت) نمی خورد، و می گفت: من بر دین و آئین ابراهیم هستم.
و بالاخره از مجموع آنچه در گذشته و در اینجا گفته شدایمان عبد المطلب به مبدا و معاد و رسالت انبیاء الهی وشخصیت والای او از روی روایات و تواریخ بخوبی روشن گردید و ما و شما را از تحقیق و بحث بیشتر مستغنی و بی نیازگردانید و اینک بدنباله بحث تاریخی خود باز گردیم.
کفالت ابوطالب
پیش از این گفتیم که ابو طالب با عبد الله- پدر رسول خدا (ص) - از طرف پدر و مادر برادر بود و از عموهای دیگرآنحضرت نسبت به آنحضرت مهربانتر و علاقه مندتر بود.
و شاید به همین سبب نیز بود که عبد المطلب چه در زمان سلامت و چه در هنگام بیماری و احتضار سفارش آنحضرت را به ابو طالب کرده و بالاخره هم کفالت آنحضرت را پس از مرگ خود به ابو طالب سپرد، چنانچه در چند صفحه پیش از این خواندید.
و در اسد الغابة چند قول در این باره نقل کرده مانند اینکه چون هنگام مرگ عبد المطلب فرا رسید پسرانش را جمع کرده وسفارش رسول خدا را به آنها کرد، و بدنبال آن زبیر و ابو طالب- دو تن از پسران عبد المطلب- درباره کفالت رسول خدا (ص)
قرعه زدند و قرعه به نام ابو طالب در آمد، و قول دیگر آن است که این انتخاب را خود عبد المطلب کرد و ابو طالب را برای کفالت آن حضرت انتخاب نمود چون ابو طالب در میان عموهای آنحضرت مهربانتر از دیگران نسبت به او بود، و قول سوم آن است که عبد المطلب در این باره مستقیما به ابو طالب وصیت کردو محمد (ص) را تحت کفالت او قرار داد، و قول چهارم آن است که نخست زبیر از آن حضرت کفالت کرد و چون زبیر از دنیارفت کفالت آنحضرت را ابو طالب بعهده گرفت " 16 " که البته خودابن اثیر این قول آخر را از نظر تاریخی غلط دانسته و رد می کند.
ولی در کتابهای تاریخی و سیره های دیگری که نوشته شده از این اقوال اثری نیست و همگی نوشته و روایت کرده اند که: عبد المطلب هنگام مرگ ابو طالب را کفیل رسول خدا (ص) قرارداده و به او در این باره وصیت کرد مانند سیره ابن هشام و تاریخ طبری و تاریخ یعقوبی و مروج الذهب و طبقات ابن سعد... " 17 ".
و در مناقب ابن شهر آشوب از کتاب اوزاعی داستان رابگونه ای دیگر نقل کرده و آن چنین است که می گوید:
رسول خدا (ص) در دامان عبد المطلب زندگی می کرد تا چون حدود صد ودو سال از عمر عبد المطلب گذشت " 18 " و رسول خدا (ص) هشت ساله شده بود.عبد المطلب پسرانش را جمع کرد و بدانها گفت: محمد یتیم است.اورا سرپرستی کنید و نیازمند است او را بی نیاز کنید و وصیت و سفارش مرادرباره او حفظ کنید!
ابو لهب گفت: من اینکار را خواهم کرد؟
عبد المطلب بدو گفت: شرت را از او باز دار!
عباس اظهار داشت: من این کار را به عهده خواهم گرفت؟
عبد المطلب- تو مرد خشمناکی هستی می ترسم او را آزار دهی!
ابو طالب- من این دستور را اجرا می کنم و کفالت او را به عهده می گیرم؟
عبد المطلب- آری تو سرپرستی او را بعهده گیر!
و سپس بدنبال این سخن رو به محمد (ص) کرده و گفت:
«یا محمد اطع له »
ای محمد از وی اطاعت کن!
محمد (ص) گفت: «یا ابه لا تحزن فان لی ربا لا یضیعنی »!
- پدر جان غمگین مباش مرا پروردگاری است که تباهم نخواهد کرد (و به حال خود وا نخواهد گذارد) و از آن پس ابو طالب او را در کنار خود گرفت و از وی حمایت کرد... " 1 ".
و بهر صورت عموم سیره نویسان و اهل تاریخ اشعاری نیز ازعبد المطلب در این باره نقل کرده اند که ابو طالب را مخاطب ساخته و بدو می گوید:
اوصیک یا عبد مناف بعدی
بموحد بعد ابیه فرد
فارقه و هو ضجیع المهد
فکنت کالام له فی الوجد
تدنیه من احشائها و الکبد
فانت من ارجی بنی عندی
لدفع ضیم او لشد عقد
در این اشعار عبد المطلب فرزندش ابو طالب را- که طبق این اشعار نامش عبد مناف بوده- مخاطب ساخته و او را به حمایت و سرپرستی رسول خدا (ص) توصیه می نماید.
پاروقی:
1- اکمال الدین (ط جدید) ج 1 ص 171- 172
2- اسد الغابة ج 1 ص 15
3- طبقات ابن سعد ج 1 ص 119- و بحار الانوار ج 15 ص 162- تاریخ یعقوبی ج 2 ص 8
4- تاریخ یعقوبی ج 1 ص 7
5- خصال ج 1 ص 150
6- به قسمت سوم مراجعه نمائید
7- به قسمت دوم مراجعه نمائید
8- آنجا که به ابو طالب می گوید: «یا ابو طالب ان ادرکت ایامه فاعلم انی کنت من ابصرالناس و اعلم الناس به...» و نیز سفارشهائی که در جاهای دیگر در باره آنحضرت می نمود
9- اکمال الدین ج 1 ص 171
10- اکمال الدین ج 1 ص 174
11- اصول کافی ج 1 ص 446
12- معنای «امه واحدة » یا «وحدة » چنانچه مفسران در تفسیر آیه «ان ابراهیم کان امة قانتالله » (سوره نحل آیه 120) گفته اند این است که او به تنهائی بجای یک امت محشورمی شود چون در دنیا نیز در برابر مرام کفر و شرک تنها بود و شخص دیگری با او هم عقیده وهم آهنگ نبود
13- اصول کافی ج 1 ص 447
14- بحار الانوار ج 15 ص 118- 122 و الملل و النحل ج 3 ص 282
15- خصال ج 1 ص 150
16- اسد الغابة ج 1 ص 15
17- سیره ابن هشام ج 1 ص 179.تاریخ طبری ج 2 ص 32، تاریخ یعقوبی ج 2 ص 8، مروج الذهب ج 1 ص 313.طبقات ابن سعد ج 1 ص 118..
18- پیش از این گفته شد که در مدت عمر عبد المطلب در هنگام مرگ اختلاف است واین یکی از آن اقوال است
منبع : پایگاه راسخون
