محمّد بن زکریای رازی، فیلسوف نامدار ایرانی، در اوّل شعبان 251 هجری قمری، مطابق با 865 میلادی در ری به دنیا آمد. شهری که در آن روزگار مرکز علم و ادب بود و دانشمندان و مفاخر جهان اسلام از آن شهر به جهانیان معرفی می شدند. نسبتش به مناسبت زادگاهش، ری، رازی است. او در کتاب های گوناگون؛ به عناوین و اوصاف مختلف مانند: جالینوس عرب، فیلسوف عرب، طبیب مارستانی، طبیب مسلمانان و علّامه در علم اوائل خوانده شده است.
دوران تحصیلاز آغاز جوانی و تحصیلات زکریای رازی چندان سخنی در تاریخ نگفته اند. برخی می گویند که او در جوانی زرگری می کرده، و برخی نوشته اند که او در ابتدا صّراف بوده است. بعد در چهل سالگی برای کسب علوم پزشکی و فلسفی به بغداد رفت و پس از چندی، سرآمد پزشکان زمان خود گردید. بغداد در آن روزگار، مرکز مترجمان زبردست آثار علمی یونانی، سُریانی و عربی بود. هم چنین وجود بیمارستانهایی که در زمان هارون و آل برمک تاسیس شده بود، محل خوبی برای مطالعات رازی به شمار می آمد.
مشاغلدر برخی از منابع نوشته شده که محمد بن زکرّیای رازی، فیلسوف نامدار ایرانی، بیمارستان عَضُدی را اداره می کرده است. نیز پس از آن که رازی به اوج علمی خود رسید و شهرتش عالم گیر شد، پادشاهان از او دعوت می کردند تا به نزدشان برود. رازی بعد از مدتی به زادگاه خود، ری برگشت و تصّدی بیمارستان آن جا را عهده دار شد. او خود در بسیاری از کتاب هایش، به بیمارستان های بغداد و ری اشاره کرده است.
در محضر اساتیدعشق وافر به تحصیل و فراگیری علم طب، موجب گردید که محمد بن زکرّیای رازی در محضر استادان برجسته ای حاضر گردد. از شمار آنان می توان به استادان بزرگی چون: علی بن ریّن طبری، از دانشمندان معروف ایرانی؛ ابو زید بلخی، از نوابغ روزگار رازی که با فلسفه و علوم قدیمه آشنایی کامل داشته و گفته می شود رازی خود از کتاب های او استفاده می کرده است؛ و نیز ابو العباس ایرانشهری اشاره کرد.
تشیع رازیمحمدبن زکریای رازی فیلسوف و حکیم نامدار و معروف ایران، با نقض هایی که بر فرقه های کلامی و به ویژه معتزلیان داشته، می تواند راهگشای ما در بحث از تشیع او باشد. به رغم اتهام رازی به الحاد و مادی گری، در تاریخ حیات فکری جهان اسلام، داده ها و اسناد تاریخی ـ فلسفی برجای مانده، که بر گرایش شیعی عمیق رازی دلالت می کنند. هم چنین توجه به آثاری چون الامامُ الفاضِل المعصوم و الامام و الماموم المُحِقّین و دیگر نوشته های او، تاییدی بر این مطلب است.
عالم نامدار جهان تشیع، ابن طاووس در کتاب الاَمان خود نقل کرده که رازی شیعه مذهب بوده است. هم چنین مرحوم علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی، در کتاب الذَریعه الی تَصانیفِ الشیعَه رازی را در شمار مولفان شیعه دانسته است.
کتاب ها و مقالات رازیاز رازی کتاب ها و مقاله های بسیاری به یادگار مانده است. کوشش فراوان او در راه علم و تحقیق، موجب شد که در علوم و فنون مختلف صاحب نظر باشد و زحمت مداومش، باعث گردید که کتاب های بسیاری را به رشته تحریر درآورد. نخستین صورت از تالیفات رازی، فهرستی است که خود او برای کتاب هایش نوشته که «ابن الندیم» هم آن را در کتاب الفهرست نقل کرده است. برخی از آثار او عبارت اند از:
الحاوی، الجَذْر الحِصّیه، الاَسرار، المَدْخل التعلیمی، الطِبُ الرّوحانی، السیرهُ الفلسفیه، اَمارت الاِقبال الدوله، اللّذه و العلم الالهی.
دو اثر مهم و ارزشمند رازی در باب اخلاقمحمد بن زکرّیای رازی، پزشک و فیلسوف نامدار ری، آثار بسیاری از خود به یادگار گذاشته است. در این میان، از کتاب های مهم و ارزشمند او، می توان به کتاب السیره الفلسفیه و الطب الروحانی اشاره کرد.
کتاب السیرهُ الفلسفیه، دفاعیه ای فلسفی است با تاکید بر رعایت اعتدال یک فیلسوف در زندگی شخصی رازی و الطب الروحانی، به بیان مطالب عمده فلسفه اخلاق در بیست فصل می پردازد و شیوه رازی در آن، بر آشکار کردن ماهیت رذایل اخلاقی در نخستین گام، و آن گاه بر شرح چگونگی و نحوه پرهیز از این رذیلت ها قرار داد.
غروبمحمد بن زکریای رازی، در اواخر عمر چشمانش آب آورد. به همین دلیل، یکی از شاگردانش از طبرستان برای معالجه او به بالینش حاضر شد. رازی گفت: معالجه تو بر رنج و درد من می افزاید، شاید عمرم به پایان رسیده و مرگم نزدیک باشد. روانیست برای بازجستن بینایی، خود را دچار رنج و تعب سازم. دیری نگذشت که این عالم برجسته، در پنجم شعبان 313 در 62 سالگی در زادگاهش شهر ری وفات یافت.
منابعمحمد کریمی زنجانی، دائره المعارف تشیّع، تهران: نشر شهید محبی، 1379، ج 8.
مهدی محقق، فیلسوف ری، تهران: نشر نی، 1368.
پایگاه استاد حسین انصاریان
