انسان وقتى با مكتب وحى آشنا شد و تنها راه رسيدن به مقصود را راه انبيا دانست و به درك اين حقيقت دست يافت كه تنها نسخه شفابخش ، قرآن و توضيح و تفسير آن از زبان امامان و بيداران راه است ، در مرحله اوّل بايد به يادگيرى دستورات حق برخيزد ، و در مرحله بعد با كمك گيرى از اراده به اجراى دستورات الهى اقدام نمايد ، و در اين راه قاطعانه از سستى ،كسالت ،تنبلى و فرار از مسئوليّت بپرهيزد .اجراى فرامين خداوند ،مبارزه با خواهش هاى نفس امّاره ،خوددارى از آلودگى و به عبارت ديگر عبادت و اجتناب از معصيت ، به تدريج روح تقوا را در انسان پديد آورده و در مسير حركت به سوى الله اين روح تقويت مى شود ; تا جايى كه انسان به تمام حسنات آراسته و از همه آلودگى ها در امان خواهد ماند و از هر گناهى كه داراى دو كيفر دنيايى و آخرتى است حفظ خواهد شد .
نفس در كلام امير عارفان
از امير مؤمنان (عليه السلام) براى نجات نفس از آلودگى ها ، مسائل مهمى نقل شده است كه به گوشه اى از آن توجه كنيد :نَفْسُكَ اَقْرَبُ اَعدائِكَ اِلَيْكَ . « نزديك ترين دشمنانت نفس توست » .نفسى كه آراسته به تربيت الهى نباشد ، البته نزديك ترين دشمن است .نزِّهْ نَفْسَكَ عَنْ كُلّ دَنِيَّة ، وَاِنْ ساقَتْكَ اِلَى الْرغائِبِ. « نفست را از هر پستى پاك ساز ، اگر چه تو را بسوى اميال ( باطل ) سوق دهد » .نَزِّهُوْا اَنْفُسَكُمْ عَنْ دَنَسِ اللَّذّاتِ وَتَبَعاتِ الشَّهَواتِ . « نفوس خود را از لذت هاى به دور از مرزهاى الهى و گرفتارى هاى شهوات پاك كنيد » .نَفْسُكَ عَدّوٌّ مُحارِبٌ وَضدٌّ مُوائِبٌ اِنْ غَفَلْتَ عَنْها قَتَلْتَكَ . « نفست دشمنى است جنگجو ، و خصمى است حمله كننده ، از وى غافل مشو كه هلاكت مى كند » .نَزِّهْ عَنْ كُلَّ دَنيَّة نَفْسَكَ وَاَبْذِلْ فى الْمَكارِمِ جُهْدَكَ تَخْلُصُ مِنَ الْمَآثِمِ وَتَحْرُزُ الْمَكارِمِ . « نفس را از هر زشتى پاك كن ، كوششت را در به دست آوردن مكارم به كار انداز ، تا از نتيجه بدى ها برهى ، و خوبى ها را در آغوش گيرى » .عَوِّدْ نَفْسَكَ فِعْلَ الْمَكارِمِ وَتَحَمُّلِ اعباءِ الْمَغارِمِ تَشْرَفُ نَفْسُكَ وَتَعْمُرُ آخِرَتُكَ وَيَكْثُرُ حامِدُوْكَ . « نفس را به انجام مكارم و تحمّل بار گران عادت ده ، تا شرف نفس پيدا كرده ، آخرتت آباد ، و ستايش كنندگانت زياد شوند »
چند روايت ديگر
1 ـ هشام بن حكم مى گويد : امام صادق (عليه السلام) فرمود :« روز قيامت دسته اى از مردم برخيزند و پشت در بهشت آيند و آن را بكوبند ، مى پرسند شما كيستيد ؟ مى گويند : اهل صبر و استقامت هستيم ، گويند : بر چه صبر كرديد ؟ پاسخ مى دهند بر اطاعت خدا و دورى از معصيت ; پس خداوند مى فرمايد : راست مى گويند آنان را به بهشت بريد » اين ايت معناى قول خداى عزوجل كه مى فرمايد :« مزد صابران ، بى حساب پرداخت شود » .
2 ـ عمرو بن سعيد بن هلال ثقفى مى گويد : به حضرت صادق گفتم : من چند سال يك بار شما را مى بينم چيزى به من بگوييد كه به آن كار كنم . فرمود :« سفارش مى كنم تو را به تقواى خدا ،پاك دامنى ،كوشش و بدان كه كوشش بدون ورع سودى ندارد » .
3 ـ در روايتى ديگر از قول امام صادق (عليه السلام) آمده است كه فرمود :لا يَنْفَعُ اِجْتَهادٌ لا وَرَعَ فيْهِ . « كوشش بىورع بى سود است » .
4 ـ و نيز از آن حضرت نقل شده است كه فرمود :اِنَّ اَشَدَّ الْعِبادَةِ اَلْوَرَعُ. « سخت ترين عبادات پاكدامنى است » .
5 ـ و هم چنين حضرت صادق (عليه السلام) به ابن اُسامه فرمود : بر تو باد به رعايت تقواى الهى ، و به پارسايى و كوشش در راه حق ، و راستگويى و امانت پردازى ، خوش اخلاقى و خوش همسايگى . با عمل خود مردم را به اسلام دعوت كنيدنه با زبانِ تنها ، و زيور مذهب باشيد نه ننگ آن ، بر شما باد به طولانى كردنركوع و سجود ; زيرا در طولانى كردن ركوع و سجود شما ، شيطان فرياد مى زند : واى بر من ! آدمى فرمان برد و من نافرمانى كردم ، او سجده كرد و من سرباز زدم .
خودفراموشى ، خدافراموشى
عدم شناخت و خود فراموشى از بلاهاى بزرگ وريشه هاى بسيارى از بدبختى ها و مفاسد است . قرآن مجيد ، جهل به خويش و خودفراموشى را از بلاهاى بزرگ مى داند كه به عنوان عذاب خدا در دنيا نصيب بدكاران مى گردد ، آنجا كه مى فرمايد :( وَلاَ تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللهَ فَأَنسَاهُمْ أَنفُسَهُمْ أُوْلئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ) . « و مانند كسانى مباشيد كه خدا را فراموش كردند ، پس خدا هم آنان را دچار خودفراموشى كرد ; اينان همان فاسقان اند » .گرچه خود فراموشان به بسيارى از امور آگاهاند ; ولى نسبت به خودآگاهى ندارند . خودفراموشان بسيارى از مردم را مريض مى بينند ; اما امراض روحى ، قلبى و فكرى خود را درك نمى كنند ، آنان كه جاهل به خويشند ، عده اى از مردم را داراى عيب مى بينند ; ولى از عيوبى كه سر تا پاى خود آنان را گرفته غافلند . بسيارى از امور را حلال يا حرام مى دانند ; ولى غافلند كه رحمت خدا بر خودشان حرام است و عذاب حق بر آنان امرى واجب و ضرورى است .آنان كه از خود آگاه نيستند بر بسيارى از برنامه ها ، جايز است و جايز نيست مى گويند ; ولى خود را در معرض مسائلى كه از طرف خداى متعال حكم جايز است دارد قرار نداده و از افتادن در برنامه هايى كه از طرف حق جايز نيست نگاه نمى دارند .
آثار شوم خودفراموشى
كسى كه خود را نشناخته و يا خود را فراموش كرده باشد ; حتى اگر معدن همه عيوب شود كه هر يك از اين عيوب در خانواده و جامعه مشكلاتى را به بار آورد ، حس نمى كند . كسى كه آگاه به مقام خود نيست ، كسى كه دچار عذاب خودفراموشى است ، كسى كه گرفتار مرض غفلت از خويش است چگونه عيب مرضى را كه عارض اوست حس كند ، و درد آن را بفهمد ؟خودفراموشى علت بسيارى از رذايل اخلاقى و مفاسد عملى است كه در صورت گسترده شدن رذايل و مفاسد ، رابطه انسان با خدا قطع شده و دچار هلاكت ابدى مى گردد . گرفتاران بند غفلت ، از حقايق دورند و ابواب رحمت حق به روى آنان بسته است ، اين بيچاره ها در همه چيز غور مى كنند ; ولى به فكر خود نيستند، و در مقام علاج هر دردى هستند ; ولى به علاج دردهاى خويش برنمى خيزند .امير مؤمنان (عليه السلام) در روايتى مى فرمايد :عَجِبْتُ لِمَنْ يَنْشُدُ ضالَّتَهُ وَقَدْ اَضَلَّ نَفْسَهُ فَلا يَطْلُبُها . « در شگفتم از كسى كه گمشده خود را مى جويد ; امّا خويشتن را گم كرده و آن را نمى جويد » .همچنين از آن حضرت نقل شده است كه فرمود :مَنْ شَغَلَ نَفْسَهُ بِغَيْرِ نَفْسِهِ تَحَيَّرَ فِى الظُّلُماتِ وَارْتَبَكَ فِى الهَلَكات . « هر كه خود را به غير خود مشغول كند در تاريكى ها سرگردان شود و در ورطه هلاكت ها فرو رود » .
