تبليغ دين يكي از اصول اساسي براي هر مسلمان است و لازم است در مسير تبليغ دين، تمامي آداب اجتماعي رعايت گردد؛ زيرا دعوت ديگران به فكر، رفتار و نگرش صحيح، زماني مي‌تواند تاثيرگذار باشد كه به دور از هرگونه رفتار غيراخلاقي و افراط و تفريط در آداب اجتماعي باشد.
اعتدال در امر تبليغ دين و تعصبات ديني:
يكي از ملزومات امر تبليغ، رعايت اعتدال است و اين بدان معناست كه فرد مبلغ با عملكرد صحيح خويش، شخصيت خود را به گونه‌اي معرفي نمايد كه مردم از ديدن و مراوده با ايشان احساس راحتي و مسرت نموده، به راهنمايي‌ها و سخنان وي تمايل نشان دهند. مطابق آيه “لم تقولون ما لا تفعلون”، فرد مبلغ در عملكرد خويش مي‌بايست دقت كافي داشته باشد و با رعايت كامل موازين اخلاقي و شرعي، خود را به عنوان الگويي معتدل و مناسب در امور عبادي و اخلاقي معرفي نمايد. اميرالمومنين(ع) مي‌فرمايد: “فقيه و داناي كامل كسي است كه مردم را از رحمت الهي نااميد و از لطف و رحمت او مايوس نكند و آنها را از كيفر و مكر و مجازات‌هاي غافلگيرانه خداوند ايمن و آسوده ننمايد”(1.) در شان نزول آيه “لا اكراه في الدين قد تبين الرشد من الغي”(بقره/ 256) آمده كه پيش از نزول اين آيه و به دليل خيانت يهوديان به پيامبر(ص)، قرار بر هجرت يهوديان شد كه تعدادي از فرزندان انصار كه انسي با اين يهوديان داشتند، قصد ترك مدينه به همراه يهوديان را نمودند. پدران آنها نه تنها به ايشان اجازه خروج ندادند، بلكه ايشان را مجبور به پذيرش اسلام نمودند. پيامبر(ص) با استناد به اين آيه، فرمودند: “بايد ندارد، شما اسلام را به آنها عرضه كنيد، اگر پذيرفتند كه پذيرفتند وگرنه اسلام اجباري هرگز نمي‌خواهيم. اكنون حقيقت و راه صحيح از ناصحيح روشن شده است، اگر راه ناصحيح را برگزينند، مشكل مربوط به خود آنهاست(و ما حجت را بر آنها تمام كرده‌ايم)“. بنابراين، براي آموزش هر نوع عقيده‌اي و لو عقايد حقه نيز بايد از تمسك به اجبار، افراط و تندروي اجتناب كرده، با نرمي، ملاطفت اقدام به تبليغ نمود. از اين روست كه رسول خدا (ص) مي‌فرمايد: “يسروا و لا تعسروا و سكنوا و لا تنفروا؛ آسان بگيريد و سخت مگيريد و رام كنيد و رم ندهيد”(2.)
بي‌شك، تبليغي كه توام با خشونت، افراط و تندروي باشد، نه تنها در هدف خويش موفق نبوده و هيچ پيشرفتي نخواهد داشت، بلكه چنان تصوير متحجرانه‌اي از دين در ذهن انسان شكل مي‌گيرد كه تا مدتهاي طولاني و گاه تا پايان عمر، اين تصور غلط از بين نرفته، بلكه روز به روز تنفر وي از دين تعميق مي‌يابد. امام صادق (ع) در ضمن روايتي اصحاب را به رفق و مدارا با مردم و اجتناب از افراط و تفريط در امور توصيه فرموده؛ آن گاه حكايت زير را براي آنها نقل مي فرمايد:
“مسلماني همسايه‌اي نصراني داشت. همسايه نصراني به دعوت مسلمان، اسلام آورد. به هنگام سحر مرد مسلمان، نصراني تازه مسلمان شده را جهت اقامه نماز صبح به مسجد برده و وي را دعوت به خواندن نماز، بدون هيچ محدوديتي نمود. ايشان نماز خواندند تا طلوع آفتاب. مرد نصراني قصد رفتن به منزل خويش نمود كه مرد مسلمان به جهت نزديكي ظهر او را دعوت به ماندن در مسجد و خواندن نماز ظهر نمود. اين امر در خصوص نمازهاي عصر و مغرب و عشا نيز اتفاق افتاد. سحر روز بعد مرد مسلمان، نصراني را به رفتن به مسجد دعوت نمود كه نصراني چنين گفت: براي اين دين، يك آدمي بي‌كارتر از من پيدا كن، من آدمي بيچاره و عيالمندم. امام صادق(ع) در ادامه مي‌فرمايند: او را داخل در چيزي (دين اسلام) كرد و (باز خودش) او را از همان چيز (اسلام) خارج كرد”(3.)
اين افراط و عدم اعتدال در تبليغ دين به شدت مورد سوء استفاده دشمنان اسلام قرار گرفته و ايشان از اين ناحيه، چهره‌اي خشن، افراطي و متحجر از دين اسلام براي غير مسلمانان ارائه مي‌نمايند كه اثرات اين تبليغات مسموم با فعاليت شبانه‌روزي مسلمانان نيز قابل جبران نمي‌باشد. متاسفانه در اين راستا افراد متدين و بي‌غرض نيز ناخواسته براي اين دشمنان تبديل به نيرويي در راستاي اهداف و اغراض ضد اسلامي مي‌گردند.
اعتدال در دعا و نماز:
در دعا، نيايش و عبادت نيز مي‌بايست راه اعتدال را پيمود و زندگي را تنها وقف عبادت و نماز نكرد. عبادت و نماز بخشي از وظايف بشر است و انسان براي دستيابي به تكامل وظايف بسياري چون، تلاش براي كسب روزي حلال، تعليم و تعلم، جهاد، زكات و انفاق مالي و ... دارد. بنابراين تمركز بر برخي از عبادات به معنا و مفهوم آن نيست كه آدمي مي‌تواند با آنها به كمال مطلق دست يابد. آدمي مي‌بايد همه امكانات و ظرفيت‌هاي وجودي خويش را شكوفا سازد و به كار اندازد. تمركز بر امور عبادي و عدم اهتمام به مسائل و وظايف و تكاليف مختلف اجتماعي، سياسي و ... مي‌تواند او را از زندگي تكاملي باز دارد، چه اينكه هر ماموريتي كه به انسان داده شده، بخشي از وجود و شاكله وجودي وي را كامل مي‌سازد. بنابراين لازم است كه انسان به همه ابعاد وجودي خويش توجه داشته باشد و اعتدال در امور عبادي را رعايت كند.
پي‌نوشتها:
1- نهج البلاغه فيض الاسلام، حكمت 87
2- درالمنثور، ج1، ص465
3- وسائل‌الشيعه، ج11، ص427
منبع : پایگاه نور پورتال
