آيا قسمت و سرنوشت را ميتوان با همت تغيير داد؟

سرنوشت بر اصل قانون عليت استوار است و محصول طبيعي و نتيجه تكويني افعال و افكار و عقايد انسان است. همان گونه كه افعال و افكار انسان سرنوشت او را رقم ميزند، تغيير افعال و افكار نيز موجب تغيير و تبديل سرنوشت ميگردد.
قرآن كريم ميفرمايد: ان الله لا يغير ما بقوم حتي يغيروا ما بأنفسهم؛ خداوند سرنوشت هيچ قومي (و ملتي) را تغيير نميدهد مگر آن كه آنان آن چه را در خودشان است، تغيير دهند.
- چند نكته بايد در امر تبديل و تغيير سرنوشت مورد دقت و تأمل قرار گيرد:
1 - سر مطلب در امكان تبديل سرنوشت اين است كه قضا و قدر، وجود هر موجودي را فقط از راه علل و اسباب خاص او ايجاب ميكند. ايجاب و ايجاد موجودي از غير مجراي علل و اسباب خاص او، ممتنع (غير ممكن) است. از طرف ديگر، علل و اسباب طبيعي، مختلف است و مواد اين عالم در آن واحد استعداد متأثر شدن از چندين علت را دارند.
شهيد مطهري (ره) در مورد مطلب فوق ميگويد: اعمال و افعال بشر از آن سلسله حوادث است كه سرنوشت حتمي و تخلفناپذير ندارد، زيرا بستگي دارد به هزاران علل و اسباب و از آن جمله انواع ارادهها و انتخابها و اختيارها كه از خود بشر ظهور ميكند.
2 - سعادت و شقاوت، خوشبختي و بدبختي يك امر حتمي و اجتنابناپذير نيست، حتي اگر انسان كارهايي انجام داده باشد كه در صف اشقيا قرار گيرد، اما ميتواند با تغيير موضع خود و روي آوردن به نيكيها، مخصوصاً خدمت به خلق خدا (با قصد نزديكي به خدا) سرنوشت خود را دگرگون سازد.
چنان كه در دعاي مخصوص شب سوم ماه مبارك رمضان ميخوانيم:
و ان كنتُ من الاشقيا فامحني من الاشقيا و اكتبني من السعداء؛ خدايا! اگر من از شقاوتمندانم (يعني كارهاي من موجب شده كه اسم من در فهرست بدبختها و شقاوتمندان قرار گيرد)، نامم را از آن رديف حذف كن و در فهرست سعادتمندان و خوشبختها بنويس، يعني توفيق اين كار را به من مرحمت كن. سپس در ذيل دعا علت درخواست دگرگوني سرنوشت را مستند ميكند به آيه قرآن كه خدايا! تو در قرآنت كه بر پيامبر(ص) فرستادهاي فرمودي: يمحو الله ما يشاء و يثبت؛ خداوند هر چه را بخواهد (از آن چه كه قبلاً ثبت شده) محو ميكند و هر چه را بخواهد (از آن چه كه قبلاً ثبت نشده) ثبت ميكند.
تبديل سرنوشت در روايات
از رسول اكرم(ص) سؤال شد كه: آيا دوا و دعا جهت استشفا به كار گرفته ميشود و اين امور ميتوانند سرنوشت بيمار را تغيير دهند و جلوي قدر الهي را بگيرند؟ حضرت فرمود: دعا و دوا ميتوانند سرنوشت بيمار را تغيير دهند. اينها جلوي قدر الهي را نميگيرند، بلكه خود اينها نيز از قدر الهي هستند(5)، يعني خداوند مقرر نموده است كه عوامل مادي و معنوي (چون دعا، صدقه و انفاق، خدمت به خلق خدا) در سرنوشت انسان تأثير گذارند. نقل شده كه حضرت علي(ع) كنار ديواري تكيه دادهه بود و چون احساس كرد ديوار در حال فرو ريختن است، از كنار آن بلند شده و دور شد. يكي از ياران حضرت پرسيد: آيا از قضاي الهي فرار ميكني؟ حضرت فرمود: از قضاي الهي فرار نميكنم، بلكه از قضاي آن، به سوي قدر ميروم؛ يعني اگر در كنار ديوار بنشينم و روي من ديوار سقوط كند، قضا و قدر خداوند است. اگر كنار بروم و بر سرم فرو نريزد، نيز قضا و قدر الهي است. اين خود من هستم كه كدامين را انتخاب ميكنم؛ پس همه چيز در اين عالم به قضا و قدر و سرنوشت مختوم الهي است، اما انسان است كه كدامين را انتخاب ميكند. آيا بهترين را برميگزيند يا چيزي ديگر را.
اميرالمؤمنين (ع) به نقل از پيامبر اكرم(ص) ميفرمايد: كمك به نيازمندان هرگاه به صورت صحيح انجام گيرد و نيكي به پدر و مادر و انجام هر كار خير، شقاوت را به سعادت مبدل ميكند و عمر را طولاني و از خطرات جلوگيري مينمايد.
بنابراين همان گونه كه ساختن سرنوشت به دست انسان و با اعمال و عقايد او است كه توسط خدا تقدير ميگردد، تغيير و تبديل سرنوشت نيز با همت وي ممكن و مقدور است.