مرحوم آیت الله نجفى قوچانى در کتاب « سیاحت شرق » مى نویسد :وبالجمله طلبه باید اولاً در تغسیل باطن خود جدیت نماید و چنانچه در اول طفولیت است و باطن او هنوز چرکین و نجس نشده ، مواظب باشد که نجس نشود ، پس در اولین وهله ـ از روى تقلید هم که باشد ـ علم و عمل و اخلاق را دارا بشود ، بعد از آن با جدیت تحصیل حقیقت علم کند .ملا صدرا ، علم را براى مال و جاه نمى خواست و معتقد بود که طالب علم نباید در فکر مال و جاه باشد جز آن قدر که براى معیشت او ضرورت دارد ، صدر المتالهین مى گفت : کسى که علم را براى مال و جاه بخواهد ، موجودى است خطرناک که باید از او برحذر بود ، وى در جلسات درس ، این اشعار را از « مثنوى مولوى » مى خواند :
بد گهر را علم و فن آموختندادن تیغ است دست راه زن
تیغ دادن در کف زنگى مست *** به که آید علم ناکس را به دست
علم و مال و منصب و جاه و قِران *** فتنه آرد در کف بد گوهران
چون قلم در دست غدّارى فتاد *** لا جرم منصور بر دارى فتاد
پس از این که اولین جلسه اى که ملا صدرا در درس میرداماد شرکت جسته بود پایان یافت ، میرداماد وى را با خود به کنارى برده ، گفت : اى محمد ! من امروز گفتم کسى که مى خواهد حکمت را تحصیل کند ، باید حکمت عملى را تعقیب کند و اینک به تو مى گویم که حکمت عملى در درجه اول دو چیز است :یکى به انجام رسانیدن تمام واجبات دین اسلام و دوم پرهیز از هر چیزى که نفس بوالهوس براى خوشى خود مى طلبد .روش دوم که باید از طرف کسى که حکمت را تحصیل مى کند در پیش گرفته شود این است که محصل حکمت باید از تامین درخواست هاى نفس خوددارى ورزد ، کسى که مطیع نفس اماره شد و مشغول تحصیل حکمت هم گردید به احتمال قوى بى دین خواهد شد و از صراط مستقیم ایمان منحرف .محمد زکریاى رازى ( طبیب مشهور اسلامى هنگامى که از صفات دانشجویان پزشکى صحبت مى کند مى گوید :
واجب است که دانشجوى پزشکى طب را براى جمع مال نخواهد بلکه متذکر باشد که نزدیک ترین مردم به خدا ، عالم ترین و عادل ترین و مهربان ترین آنان به مردم است .
از تمام قسمت هاى ایران براى استفاده از درس ملا صدرا به شیراز مى رفتند و استاد ، شاگرد را نمى پذیرفت مگر این که شاگرد چهار شرط را بپذیرد و بدان عمل نماید :
اول ـ در صدد تحصیل مال نباشد مگر به اندازه تامین معاش .
دوم ـ در صدد تحصیل مقام نباشد .
سوم ـ معصیت نکند .
چهارم ـ تقلید ( بى جا و کورکورانه و بدون بصیرت ننماید .
اگر شاگرد این چهار شرط را مى پذیرفت و به آن عمل مى کرد ، ملا صدرا موافقت مى نمود که او را در مدرسه خویش بپذیرد و در جرگه شاگردان بنشاند و گر نه به او مى گفت که از آن مدرسه برود و در جاى دیگر تحصیل کند .ملا صدرا مى گفت : محال است کسى که در صدد تحصیل مال باشد بتواند تحصیل علم نماید و تحصیل مال دنیا و تحصیل علم دو عمل متخالف است که با هم قرین نمى شود .کسى که در طول دراز مى شود ، عرض و ضخامت او کم خواهد شد و به همین قیاس کسى که در صدد تحصیل مال باشد ، گر چه ممکن است توانگر شود اما به طور حتم از تحصیل علم باز مى ماند و مال دارانى که عالم جلوه کنند متظاهر به علم و ریاکار هستند
