راه قرار گرفتن در راه سلوك و تهذيب نفس چيست؟

 علماي اخلاق براي تهذيب اخلاق و سير الي الله و پرورش فضائل اخلاقي، گام هاي عملي پيشنهاد كرده اند كه عبارتند از:
1ـ توبه: اولين گام براي تزكيه توبه است. مرحوم فيض كاشاني مي گويد: توبه از گناه و بازگشت به سوي ستار العيوب، آغاز راه سالكين و سرماية پيروزمندان و نخستين گام مريدان و كليد علاقه مندان است.
2- مشارطه: يعني شرط كردن با نفس خويش با تذكرات و يادآورهايي كه همه روز تكرار شود و بهترين وقت آن بعد از فراغت از نماز صبح است. علماي اخلاق در اين باره مي گويند: بهتر است انسان پس از اداي فريضه صبح و تعقيبات آن بنشيند و با نفس خود مذاكره كند و بگويد: اي نفس من، به جز عمر، سرماية ديگري نداري. سپس در مورد هر يك از اعضاي بدن سفارش كند و از آنها پيمان بگيرد كه گناه نكنند.
3ـ مراقبه: يعني انسان بعد از عهد با خويش براي طاعت خدا مراقب پاكي خود باشد و بداند كه خداوند همواره مراقب اعمال او است و اين آيه را هميشه در نظر داشته باشد كه :ألم يعلم بأنّ الله يري؛ آيا نمي داند كه خداوند مي بيند.
4ـ محاسبه: يعني به حساب نفس رسيدن يا نفس را به حساب كشيدن. پيامبر اكرم(ص) بر محاسبه نفس تأكيد ورزيدن و فرموده اند: به حساب نفستان برسيد، قبل از آن كه به حساب شما برسند و خودتان را بسنجيد، پيش از آن كه شما را بسنجند.
در جاي ديگر فرموده اند: انسان هرگز اهل ايمان نخواهد شد مگر اين كه در حسابرسي خويش سخت گير باشد، حتي سختگيرتر از حساب شريك نسبت به شريكش.
بهترين طرز محاسبه نفس آن است كه در آخر شب عمل روزانه خود را مرور كند. اگر كارشايسته اي انجام داده،آن را تقويت كند و خدا را سپاس گويد و اگر عمل زشتي مرتكب شده، استغفار نمايد.
5ـ معاتبه: يعني نفس را سرزنش كردن و اگر انسان پس از محاسبه متوجه خطاي خود شد، بايد واكنش نشان دهد تا باعث جرأت و جسارت نفس نگردد. براي اين منظور ابتدا بايد نفس را ملامت كرد واگر باز به انجام امور خلاف ادامه داد، خود را از بعضي لذائذ زندگي در مدت معيّني محروم ساخت. امام علي(ع) دربارة متقين مي فرمايد: هرگاه نفس او در انجام وظايفي كه خوش ندارد سركشي كند (به راه گناه برود) او هم از آن چه دوست دارد، محرومش مي سازد. در مورد مرحوم آيت الله بروجردي نقل شده كه هر گاه عصباني مي شد، بلافاصله پشيمان شده و در مقام عذر خواهي بر مي آمد و طبق نذري كه داشت، فرداي آن روز را براي جبران اين كار روزه مي گرفت. به اين ترتيب خود را در برابر اين كار كوچك تنبيه مي كرد.