آورده اند كه یكی از صحابه طفل خود را نزد پیامبر اكرم(ص) آورد و از آن حضرت خواست كه او را نصیحت كند تا زیاد خرما نخورد. پیامبر(ص) فرمود: او را فردا بیاور تا نصیحت كنم.
او پرسید: چرا؟
حضرت فرمود: زیرا امروز خودم خرما خورده ام!
یكی از بزرگترین رسالتهای انسان در دین اسلام «خودسازی» است. ما از نظر عقلی و منطقی نیز می توانیم اهمیت خودسازی را در ساخت دیگران دریابیم. معلمی كه قبل از دانش آموز تعلیم ندیده باشد، استادكاری كه قبل از شاگرد صنعت را فرا نگرفته باشد، معماری كه قبل از كارگر مسلط به فنون ساختمان نباشد و... هرگز امكان پرورش دانش آموزان نمونه، شاگردان ممتاز و كارگران متخصص را ندارند بر همین اساس است كه دین مبین اسلام بر امر «خودسازی» كه در فرهنگ دینی از آن به «جهاد با نفس» نیز یاد شد، تاكید فراوان فرموده است.
چنانچه انسان قبل از اقدام به پرورش و آموزش دیگران به پرورش و آموزش خویش همت گمارد و سعی كند كه با تهذیب نفس و مراقبه و محاسبه چنان بر نفس خویش حاكم گردد كه دیگر گرد رذایل اخلاقی و گناهان نگردد و برعكس به دنبال عمل به فضایل و انجام نیكوكاری باشد دراین صورت است كه می تواند به معماری شخصیت خویش و تكمیل ابعاد انسانی و وجود خود نایل شود و خود «انسان نمونه» و فردی مفید باشد. پس از این مرحله است كه می تواند به ساختن دیگران و امر به معروف و نهی از منكر بپردازد و از این رهگذر دیگران را به سمت نیكی ها رهنمون شود. آموزه های دینی ما پر از حكایت ها و روایت های زیبا است كه بر این امر تاكید ورزیده و آن را به همگان توصیه نموده است، به عنوان مثال:
ـ امام كاظم(ع) به هشام فرمود:
«بر تو است كه به پروردگارت تمسك بجویی و بر او توكل نمایی. با نفس خویش مبارزه كن تا آن را از هوایش بازگردانی. زیرا مبارزه با نفس مانند جهاد با دشمن بر تو واجب است.»
ـ ابو حمزه ثمالی روایت می كند كه علی بن الحسین(ع) فرمود:
«ای فرزند آدم! همواره در خیر و خوبی، خواهی بود اگر از نفس خود برای خود موعظه گر و اندرزدهنده ای داشته باشی و به محاسبه نفس خود همواره همت گماری و ترس از خدا را شعار خود و حزن و اندوه را پرده و روپوش خود قرار دهی.
ـ در بحارالانوار آمده است كه حضرت علی(ع) فرمود:
«پیامبر خدا(ص) عده ای را برای جهاد اعزام نمود. وقتی آنان برگشتند حضرت به ایشان فرمودند: آفرین به مردمی كه جهاد اصغر را به انجام رساندند اما جهاد اكبر برعهده آنان باقی مانده است. گفتند: یا رسول الله! جهاد اكبر چیست؟
حضرت فرمود: «جهاد بانفس» (۱) همچنین در تاریخ آمده است كه مردی به نام مجاشع بر رسول خدا(ص) وارد شدو گفت: ای رسول خدا! راه شناخت حق (خداوند) چیست؟ حضرت فرمود: «شناخت نفس» پس گفت: ای رسول خدا! راه همراهی با حق چیست؟ حضرت فرمود: «مخالفت با نفس» پس گفت: ای رسول خدا! راه رسیدن به رضای حق چیست؟ حضرت فرمود: «ناخشنودی نفس» عرض كرد ای رسول خدا! راه وصل به حق چیست؟ حضرت فرمود: «هجران و بریدن از نفس» اظهار داشت: ای رسول خدا! راه اطاعت از حق چیست؟ حضرت فرمود: «عصیان بر نفس» بعد گفت: ای رسول خدا! راه به یاد داشتن حق چیست؟ حضرت فرمود: «فراموش كردن نفس... آن مرد گفت: ای رسول خدا! راه نزدیك شدن به حق چیست؟ حضرت فرمود: «دوری جستن از نفس» وی گفت: ای رسول خدا! راه انس گرفتن با حق چیست؟ حضرت فرمود: «وحشت و نفرت از نفس» او گفت: ای رسول خدا! چگونه می توان به همه اینها رسید؟ حضرت فرمود: «با استعانت و یاری جستن از حضرت حق برای مبارزه با نفس»(۲)
حضرت علی(ع) فرمود: «مبارزه با نفس» كابین بهشت است.
براستی نفس مانند حیوان سركش و چموشی است كه اگر آن را به حال خودش رها كنی به هیجان آمده و خود را هلاك می گرداند. ولی باید آن را با نكوهش، سرزنش، تهدید، تادیب نمایی و به اطاعت خدا و پیامبران و صبر در اطاعت و تقوای الهی تمرین و عادت دهی.
● راهكارهای خودسازی
علامه طباطبائی در پاسخ به نامه جوانی كه از وی راهكارهای خودسازی را سوال كرده بود نوشته اند: «برای موفق شدن و رسیدن به منظوری كه در پشت ورقه مرقوم داشته اید لازم است همتی برآورده، توبه ای نموده، به مراقبه و محاسبه بپردازید. به این نحو كه هر روز صبح كه از خواب بیدار می شوید قصد جدی كنید كه در هر عملی كه پیش آید رضای خداوند عزاسمه را مراعات خواهم كرد. آن وقت در سر هركاری كه می خواهید انجام دهید نفع آخرت را منظور خواهید داشت. به طوری كه اگر نفع اخروی نداشته باشد انجام نخواهید داد، هرچه باشد. همین حال را تا شب وقت خواب ادامه خواهید داد و وقت خواب، چهار، پنج دقیقه ای در كارهایی كه روز انجام داده اید فكر كرده. یكی یكی از نظر خواهید گذرانید. برای هر كدام كه مطابق رضای خدا انجام یافته شكری بكنید. برای هر كدام كه تخلف شده استغفار بكنید و این رویه را هر روز ادامه دهید. این روش اگرچه در بادی حال سخت و در ذائقه نفس تلخ می باشد ولی كلید نجات و رستگاری است و هر شب پیش از خواب اگر توانستید سوره مسبحات یعنی سوره «حدید»، حشر و «صف» و «جمعه» و «تغابن» را بخوانید و اگر نتوانستید تنها سوره «حشر» را بخوانید و... و ضمنا روزانه اقلا با خدای خود ساعتی خلوت كرده و به ذكر او مشغول باشید و در خوردن و نوشیدن و حرف زدن و معاشرت و خواب، از افراط و تفریط بپرهیزید و فرصت را غنیمت شمارید. در این خصوص پیامبر خدا(ص) به حضرت علی(ع) نیز فرموده اند: «ای علی! سفارش می كنم خصلت هایی را در خود داشته باشی پس آنها را حفظ كن. سپس فرمود: «خدایا او را یاری كن... اولین خصلت، راستگویی است. هرگز از دهان تو دروغ خارج نشود. پرهیزكاری است. بر خیانت، خود را جرات مده. ترس از خدا، به گونه ای كه گویی او را می بینی».
گریه زیاد از ترس خداوند است كه با هر قطره اشكی برای تو خانه ای در بهشت ساخته می شود. بخشیدن مال و جان در راه دین است. عمل به سنت من در نماز، روزه و صدقه است: اما نماز ، پس نماز پنجاه ركعت است اما روزه پس سه روز در هرماه است. پنجشنبه اول هر ماه و چهارشنبه وسط هر ماه و پنجشنبه آخر هر ماه. اما صدقه به اندازه كوشش و توان تو است تا آنجا كه گفته شود اسراف كرده ای اما در واقع اسراف نكرده ای.
بر تو باد نماز شب. بر تو باد نماز شب. بر تو باد نماز شب و بر تو باد نماز ظهر و بر تو باد قرائت قرآن در هر حال و بر تو باد بالا بردن دستهایت در نماز و برگرداندن آنها و بر تو باد مسواك زدن در هنگام هر وضو و نماز، بر تو باد اخلاق نیكو كه آنها را در خود داشته باشی و بر تو باد كه از اخلاق ناپسند پرهیز نمایی. پس اگر اینها را انجام ندادی جز خود، كسی را ملامت نكن.»
بنابراین بی شك از مهمترین راههای مبارزه با نفس، خودآرایی به مكارم اخلاق است.
ـ امام صادق(ع) در این خصوص فرمود: «خداوند پیامبرش را به مكارم اخلاق، اختصاص و ویژگی داد پس خود را امتحان كنید و اگر از مكارم اخلاق برخوردار بودید، خدا را سپاس گوئید و از او مكارم فزونتری را بطلبید. حضرت ۱۰ چیز را به عنوان مكارم اخلاق برشمرده اند كه عبارتند از: «یقین، قناعت، شكیبائی، شكر، بردباری، حسن خلق، سخاوت، غیرت، شجاعت و مروت.» (۳)
در خاتمه آرزومندم كه در تفكر، عزم، مشارطه، مراقبه و محاسبه همیشه خدا را در نظر بگیریم و در مسیر این راه دشوار ولی باارزش از بزرگان دین الگو و رهنمون بگیریم زیرا:
طی این مرحله بی همرهی خضر مكن
ظلمات است بترس از خطر گمراهی
منبع : پایگاه آفتاب
