توكّل چيست و انساني كه توكّل به خدا دارد، چگونه است؟

يكي از نشانه هاي ايمان و تقوا، توكّل بر خدا و اعتماد به پروردگار است. انسان مؤمن همه چيز را بايد از خدا بداند و خود را وابسته به قدرت لايزال او بداند و با اين پيوند همچون قطره اي كه به دريا مي پيوندد، خود را در امواج سهمگين بيندازد و از هيچ چيز نهراسد. مرحوم استاد علامه طباطبايي(ره) مي فرمايد :حقيقت مطلب اين است كه نفوذ اراده و رسيدن به مقصود در عالَم ماده، نيازمند به يك سلسله اسباب و عوامل طبيعي و روحي و نفساني است. هنگامي كه انسان وارد ميدان عمل مي شود و كلية عوامل طبيعي مورد نياز را آماده مي كند، در چنين وضعي اگر انسان بر خدا توكل داشته باشد، اراده اش قوي و عزمش راسخ مي گردد و موانع و مزاحمات روحي در برابر آن خنثي خواهد شد، زيرا انسان در مقام توكل با خداوندي كه همه چيز در يَد قدرت او است، پيوند مي خورد. با چنين پيوندي ديگر جايي براي نگراني و تشويش خاطر باقي نمي ماند و با قاطعيت با موانع دست و پنجه نرم مي كند تا به مقصود برسد. علاوه بر اين نكتة ديگري كه در مورد توكّل موجود است، بُعد غيبي آن است؛يعني خدا شخص متوكل را با امدادهاي غيبي مدد مي رساند و آية شريفة من يتوكّل علي الله فهو حسبه؛ هر كس بر خدا توكل كند خدا او را كفايت مي كند چنين امدادهاي غيبي را نويد مي دهد.
از روايات نيز اين معنا استفاده مي شود مثلاً اميرالمؤمنين(ع) فرمود: من توكّل علي الله ذلّت له الصعاب و تسهّلت عليه الاءسباب و تبوّء الخفض والكرامة؛هر كس بر خدا توكل كند، سختي ها براي او نرم و آسان مي گردد و اسباب و وسيله ها برايش فراهم مي شود و در راحت و وسعت و كرامت جاي مي گيرد.

از ديگر آثار توكل، قوّت و شجاعت است. پيامبر(ص) فرمود: من أحبّ أن يكون أقواي الناس فليتوكّل علي الله؛ كسي كه دوست دارد قوي ترين مردم باشد، بايد بر خدا توكل كند. همّت عالي نيز يكي از آثار توكل است. امام جواد(ع) فرمود: الثقة بالله تعالي ثمن لكل غال و سلّمٌ إلي كلّ عال؛ اعتماد به خدا بهاي هر چيز گرانبها و نردباني به سوي همة بلندي ها است.
يك روز اميرالمؤمنين(ع) گروهي از مردم را ديد كه با برخورداري از صحّت و سلامت، كار را رها كرده وگوشة مسجد نشسته اند. فرمود: شما چه كساني هستيد؟ گفتند: ما متوكلين بر خدا هستيم. اگر چيزي پيدا كنيم، مي خوريم و اگر چيزي نداشتيم صبر مي كنيم. اميرالمؤمنين(ع) فرمود: شما متأكلين بر مردم هستيد، يعني از دسترنج ديگران ارتزاق مي كنيد، نه متوكّل بر خدا. گفتند: پس چه كنيم؟ حضرت فرمود: همانند ما رفتار كنيد. هر گاه چيزي به دست آورديم، در راه خدا مي بخشيم و هنگامي كه در تلاش و كوششي كه داريم به چيزي دست نيافتيم، خدا را شكر مي كنيم.
بنابراين توكل بر خدا به معناي گوشه نشيني و كارنكردن نيست، بلكه انسان متوكل با تمام توان به كار و كوشش مي پردازد امّا توكل و اميدش بر خدا است.