این بخش خود شامل سه فصل است. فصلى ازآن در موردمشى سیاسى فاطمه (س) است. و در آن سعى داریم از راه و روشى که فاطمه (س) در زندگى به کار مى گرفت و از آینده نگرى او بحث کنیم و سپس جلوه هاى مشى سیاسى او سخن گفته و اعلام حق او، صراحت لهجه اش، احتجاج و توبیخش، بى اعتنائیش، از سیاست مات کردن او بحث خواهیم کرد و حاصل مشى او را در عرصه سیاست عرضه خواهیم داشت .
فصل دوم آن در موردحق طلبى هاى فاطمه (س) است و در آن از جریان سقیفه و تلاش مخالفان در این راه و کوشش و تلاشى که براى سرکوب کردن على (ع) بکار برده اند بحث کرده و دور نماى آینده و اندیشه او را در گشودن باب مبارزه مورد بررسى قرار داده و از تلاش فاطمه (س) در احقاق حق خود و على (ع) سخن خواهیم گفت و از استنصارهاى او بحث خواهیم کرد .
و بالاخره فصل آخر آن در مورد مبارزات فاطمه (س) است و در آن پس از ذکر مقدمه اى از هدف و مراحل مبارزه و رمز سماجت هاى او و خیانتهائى که به او شده بحث کرده و از دو گونه مبارزات فعال و منفى او وتداوم آن مبارزه سخن خواهیم گفت. و سرانجام از حاصل مبارزه و صدمات ناشى از آن بحث خواهیم کرد .
مشى سیاسى
اسلام دینى است که ما را به موضع گیرى مثبت در رابطه با جهان و واقعیت هاى آن دعوت مى کند و از ما مى خواهد در رابطه با حوادث و جریانات بى تفاوت نباشیم. حرکت ها و وقایعى که در حیات بشر پدید مى آیند هر کدام بنحوى در سرگذشت ما و بشریت مؤثرند و طبعاً طرز برخورد با آن وقایع باید مسؤولانه باشد. و اصولاً از طرق ارزیابى شخصیت انسان و شناخت این مسأله که چه کسانى صاحب قدرت و ارزشند یکى این طریقه است که درباره مواضع او در رابطه با پدیده ها به ارزیابى بنشینیم .
براساس این معیار مى توان فاطمه (س) و همسرش را از پیشروان حرکت اسلامى دانست و از نخستین و مهمترین افرادى که براى حفظ و تداوم حرکت اسلامى قد برافراشتند. و در راه مبارزه و جهاد خود تا سرحد از دست دادن جان به پیش رفتند. آنها در دورانى از حیات اسلامى مى زیستند که دوره بحران، دوران حساسیت و دوران آماده باش لشکر اسلامى بود. بدین سان راجع به وقایع و حوادث حساسیت بیشترى لازم بود. و اینکه فاطمه (س) در عین داشتن قلبى مهربان، دست و بدنى در حال کار و تلاش، با تنى خسته و اندیشه و جسمى مشغول به اطاعت چون سیاستمدارى قهرمان در صحنه ظاهر مى شود و عرض وجود مى کند به خاطر وجود آن شرایط خاص و بحرانى است .
حیات سیاسى فاطمه (س)
اگر سیاسیت را به معنى نوع برخورد و روابط متقابل بین مردم و هیئت زمامدار بحساب آوریم همه انسانها باید افرادى سیاستمدار باشند و در این رابطه جنسیت مطرح نیست. فاطمه (س) دختر پیامبر سزاوارترین افراد براى مشارکت سیاسى و حضور در صحنه سیاست است .
او با اینکه بدنى خسته ناشى از کار روزانه و رسیدگى به امور خانه و سرپرستى چند کودک خردسال دارد، و با اینکه اشتغالات اجتماعى متعددى او را به خود مشغول مى دارند خود را از سیاست دور نمى دارد و هم چون سیاستمدارى قهرمان در صحنه زندگى و حتى مبارزه حاضر مى شود و سعى دارد گره کورى را باز نماید.
او زندگى سیاسى و آشنائى با الفباى آن را از همان دوران خردسالى و از سنین - ۵- ۶ سالگى آغاز کرد. زیرا او همه گاه بهمراه پدر و حاضر و شریک در درگیرى هاى پدر با مردم نابکار بود و دوران سخت قبل از هجرت را با همه دشوارى ها و مصائب آن گذراند.
آن روز که ازدواج کرد و زندگى مشترک خود را آغاز نمود بازهم در جریان زندگى اجتماعى همگام با على (ع) به پیش مى رفت و سنگر به سنگر با او همراهى مى کرد. و پس از وفات پیامبر فصلى جدید از زندگى را آغاز کرد که در آن براى تحکیم پایه هاى انقلاب حتى دست به احقاق حق و مبارزه گشود و در جریان سیاسى عظیمى حضور یافت که در آن براساس توطئه اى على، آن رادمرد جهان بشریت را از صحنه سیاست بیرون رانده بودند.
فاطمه (س) کارى به این نداشت که پدرش رسول خدا (ص) سرگرم انجام مهمترین وظایف و مسؤولیت هاى خویش است و یا شوهرش پیشواى راستین امت و مردى مجاهد و جنگجوست خود را زنى مسلمان مى دانست که باید به وظایف خویش آشنا بوده و تکلیف و وظیفه شرعیش را شخصاً عمل کند. بدین خاطر در روزهاى آتش و خون و شکنجه پس از وفات پیامبر، و در روزهائى که سیاست روز آتش زدن به در خانه و بیعت خواهى از روى زور و اعمال قدرت بود، قد علم کرد تا تکلیف دینى و سیاسى خود را نیکو به انجام رساند.
در مشى سیاسى او
مشى سیاسى فاطمه (س) مشى اعتراض، بى اعتنائى، عدم تأیید دستگاه رهبرى، مشى به محاکمه و استیضاح کشاندن رهبر و خلیفه موجود امت، مشى مظلومیت و سرانجام که فریاد به جائى نرسد گریستن است، آن هم نه براى عقده دل خالى کردن بلکه براى بیدار کردن و هشیار ساختن اذهان به سوئى که در آنجا حقى را زنده دفن کرده اند.
مشى سیاسى فاطمه (س) مشیى آگاهانه، توأم با بینش و بصیرت، اندیشیده و حساب شده، انتخابى و گزینش شده و مبتنى برایمان و عقیده است، هدف آن سعادت انسانها و نجات از بردگى ها و ذلت ها، و تضمین و فراهم آوردن مبادى ارزش هاى معقول در جامعه است. او مى خواهد جامعه اى بسازد که در آن انسانها زندگى کنند نه چند بره تسلیم و بى رأى و بى محتوا.
و آنچه در این راه از شأن و سیاست او بدور است حیله گرى، فریبکارى، وعده هاى تو خالى در دل، تحمیق در استحمار مردم، گندم نماى جو فروش بودن است. این سره و خالص بودن بدان خاطر است که سیاست فاطمه (س) از اسلام مایه مى گیرد و در اسلام حیله و نیرنگ نیست، بر سر مردم کلاه گذاردن نیست، با خلق خدا حُقه بازى کردن وجود ندارد، باید راست و مستقیم به پیش رفت چه مردم بپذیرند و چه نپذیرند. سیاست نان را به نرخ روز خوردن سیاست نامردمى است و شأن اسلام ازآن پاک و مطهر است .
او در این سیاست که الهى است راست و با استقامت به پیش مى رود و در آن باکى از کتک خوردن، بدن خود را به رنج افکندن ندارد. او درس جرأت وشهامت را از پدر خود گرفته و در مکتب و خانه على (ع) و در سایه همگامى با او آن را تقویت نموده است. براى او هدف الهى مهم است و در دفاع از هدف باید ایستاد. ما در تاریخ اسلام و حتى بشریت زنى را سراغ نداریم که در راه هدف الهى و اندیشیده وآینده نگر خود تا بدین میزان به پیش رفته باشد و مصداق آیه فاستقم کما مرت که درباره پیامبر نازل شده است، باشد. [۱]
آینده نگرى او
او در سیاستى که در پیش گرفته، با چشم باز به پیش مى رود، آینده را چنان مى بیند که گوئى اینک در پیش روى او حاضر است و جمع بندى از گذشته را چنان در پیش رو دارد که گوئى قدم به قدم در طول بروز و ظهور حوادث گذشته حضور داشته است مشى خاص او در سیاست مبتنى بر آگاهى و شناخت دقیق از اسلام و از روح زمان است و این خود سازنده روشى نو براى اقدام فاطمه (س) است. یک نمونه از پیش بینى وآینده نگرى او را از زبان ابن ابى الحدید ذکر کنیم:
او در مورد ترک مردم از خلافت على (ع) آنها را مورد سرزنش قرار داد و چنین فرمود: اکنون آماده حوادث ناگوار باشد و منتظر شمشیرهاى برنده و هرج و مرج دائم و دیکتاتورى ستمکاران باشند، بیت المال شما را غارت خواهند کرد و منافع شما را به جیب خود خواهند ریخت...[۲]و خواننده گرامى خوب توجه دارد که چگونه این پیش بینى ها به وقوع پیوست و چگونه آنچه را که فاطمه (س) در این زمینه عرضه داشته بود براى مردم پیش آمد - آن هم نه در قرون بعد بلکه در فاصله اى اندک و کمتر از ۲۰ - ۱۵ سال .
آرى او حتى در بستر بیمارى وضع آینده را پیش بینى کرد و به زنان فرمود که چه آینده اى در انتظار مردان آنهاست و آینده تاریک مسلمین را مى نگریست. و هم او مى دانست امروز حق او را بردند، و على (ع) را خانه نشین کردند و فردا نوبت حسن و حسین، و روز بعد و على الاسلام السلام است .
جلوهاى مشى او
مشى فاطمه (س) را مى توان در چهره هاى گوناگون و متعددى ملاحظه کرد که با تکیه بر خطوط کلى اندیشه فاطمه (س) آنها را مورد عنایت قرار مى دهیم .
۱- مشى اعلام حق:
از خطوط کلى سیاست فاطمه (س) این است که چون رسولى قصد اعلام حق را دارد و مى خواهد به دیگران برساند آنچه که در پیش گرفته اند چگونه است؟ آیا به صواب است یا ناصواب؟ او در مسأله فدک بیش از آنکه به جنبه مالى و اقتصادى آن توجه داشته باشد به جنبه حقانیت مسأله عنایت مى کند .
او مى خواهد بگوید فدک حق من است و این حق باید رعایت گردد. او مى خواهد با غصب حق مبارزه کند و حرمت اموال مسلمین حفظ بماند. البته او به این نکته آگاه است که مسأله فدک به یک معنى غصب ولایت مطلقه است و دشمن به همین دید و نظر آن را از فاطمه (س) باز داشته بود. مى خواستند على (ع) و فاطمه (س) از نظر اقتصادى به زانو در آیند و در آن صورت تیغى بران در دست نداشته باشند.
فاطمه (س) اعلام حق مى کند و دستگاه حاکمه را از سوء اعمال بر حذر مى دارد. با روشنگرى خود و ذکر آیات مربوط به ارث سعى دارد به آنان تفهیم کند که خلاف قرآن عمل کرده اند و کسى که این چنین باشد در خور حاکم اسلامى شدن نیست...
۲- مشى صراحت لهجه :
فاطمه (س) در مشى سیاسى صریح اللهجه است، مطلب خود را بدون پرده با مردم در میان مى گذارد و سعى دارد به مردم تفهیم کند در چه شرایطى هستند. و یا اگر بنابود عیب و ایرادى را از خلفا بیان کند آن را به صراحت مى گفت و از این باب حجت را بر مردم و بر آنان تمام مى کرد.
او در بیان مسائل از کسى باک ندارد و از این امر نگران نیست که خلیفه مسلمین را به استیضاح بکشاند. براى او شخصیت ظاهرى و عنوان مطرح نیست، حاکم هم چون احدى از مسلمانان است، با این تفاوت که مسؤولیت او سنگین تر است. آنچه مهم است شایستگى و لیاقت است نه نام و عنوان.
او چنان صراحت لهجه دار دکه به ابوبکر گفته بود به خدا قسم من در هر نمازى که مى خوانم به تو نفرین مى کنم. [۳] و در بیان این مسله بیمى به خود راه نمى دهد. بدین نظر در حیات فاطمه (س) و در سخنان او ابهامى وجود ندارد و با گفتار او به گونه اى نیست که دو پهلو و نامفهوم باشد.
۳- مشى احتجاج:
فاطمه (س) در مشى و روش خود گاهى از شیوه احتجاج استفاده مى کند و از اصحاب و انصار رسول خدا (ص) نظر خواهى مى کند، با آنها از در روشنگر و اعلام نظر وارد مى شود. همین که فاطمه (س) در مسجد مى ایستد و خطبه اى مى خواند و به آیات قرآن درباره حقانیت خود استفاده مى کند خود احتجاج است .
به ابوبکر مى گوید آیا درست است تو از پدرت ارث ببرى و من از پدر خود ارث نبرم؟ این چه حکمى است که مى کنید مگر قرآن نگفته است سلیمان از داود ارث برده است؟ چرا من از ارث محروم باشم؟ یا در داستان غصب حکومت و خلافت على (ع) به احتجاج مى نشیند که مگر شما حاضر نبوده اید که رسول خدا (ص) در غدیر خم چه گفت و چه کرد؟ اینک چرا ساکت و آرام نشسته اید؟
در احتجاجات او در مواردى از شهود نظر مى خواست، سلمان واباذر و مقداد و عمار را بعنوان شاهد حقانیت خود اعلام مى کرد و آنها نمى توانستند به این عده نسبت کذب دهند. آرى، دشمن نقشه اى سیاسى براى ریاست خود طرح کرد اما احتجاجات فاطمه (س) و مشى و روش او در سیاست، پایه هاى وجودى آنها را مى لرزاند.
۴- مشى توبیخ:
گاهى فاطمه (س)در روش سیاسى خود افرادى را که مطلع از قضایا بوده و اینک دم فرو بسته اند به محاکمه مى کشید، آنان را مورد ملامت و توبیخ خود قرار مى داد. مى پرسید مگر شماها در فلان قضیه حضور نداشته و مطلع نیستید؟ اینک چرا دم فرو بسته اید.
در بستر بیمارى خود در برابر جمعى از زنان مهاجر و انصار درباره غصب حق على (ع) آنها را سرزنش و آینده را براى شان پیش بینى کرد تا خبر آن را براى همسران خود بازگویند مضمون بیانات او این است: و شما را چه مى شود، بخدا قسم بذرى را کشته اید که میوه آن تلخ است، شاخه اى را کاشته اید که از آن خون خواهد بارید و روزى رسد که در آن بیهوده کاران زیان ببینند و در مقابل این ظلم و غصب خود را به شمشیر برنده و مصیبت فوق العاده بزرگى بشارت دهید...
همانگونه که ملاحظه مى شود در تمام بحث ها و اظهار نظرها سخن از حق خواهى و غصب حق دارد، از غصب خلافت و آثار شوم آن بحث مى کند هیچگاه از درد و مصیبت خود که جانش را مى گرفت سخن بمیان نمى آورد و این خود حاکى از عظمت روحى فاطمه (س) است، خطبه او از این باب دیدنى و خواندنى است نه یک بار بلکه براى چند بار. [۴]
۵- مشى بى اعتنائى:
فاطمه (س) در مشى سیاسى خود گاهى روش بى اعتنائى و بحساب نیاوردن را در پیش مى گیرد. او دختر پیامبر است، درباره شخصیت و مقام او سخنهاست و مردم بارها و بارها از رسول خدا (ص) درباره او سخنها شنیده اند و اینکه اگر فاطمه (س) کسى را مورد اعتنا قرار ندهد شخصیت آن فرد به زیر سؤال خواهد رفت .
بدین نظر شیخین براى اینکه افکار عمومى علیه شان تحریک نشود خواستار عیادت فاطمه (س) مى شده اند و تقاضاى خود را مکرر در مکرر عرضه داشته اند ولى فاطمه (س) آن را نمى پذیرفت و آنها براى تحقق خواسته خود به ناچار از على (ع) وساطت خواستند و على (ع) آن را از فاطمه (س) درخواست کرد و فاطمه (س) پذیرفت. و تازه پس از آنکه به عیادت آمدند فاطمه (س) عملاً از آنها روى برگرداند. و با آنها حرف نزد.
وقایعى که در ایام پس از وفات رسول الله پدید آمد، همهمه ها و سرو صداهائى را که درزمینه انتخاب خلیفه به راه انداخته و بازار تبلیغاتى خود را گرم و داغ کرده بودند هیچ در فاطمه (س) اثر نگذارد، بلکه نسبت به آنها بدگمان تر و بدبین تر شد و سر و صداها را به هیچ و پوچ مى انگاشت و این در دیده آنان بسى سنگین مى آید.
۶- سیاست مات کردن:
فاطمه (س) در عرصه سیاسى بسى عمیق تر از آن بود که از دست زمامداران خود سر ضربه سیاسى بخورد و یا آنان با نقشه کشى هاى خود بتوانند او را فریب بدهند و براى خود محملى ببندد. فاطمه (س) مصداق این حدیث است که مؤمن زیرک است (المومن کیس، المومن فطن) [۵].
شیخین براى تبرئه خود از ستمى که بر فاطمه (س) رانده بودند بالاخره با وساطت على (ع) به عیادت فاطمه (س) آمدند. ولى فاطمه (س) نقشه آنها را نقش بر آب کرد. آنها از گذشته خود تقاضاى بخشش کرده و درخواست نمودند که فاطمه (س) رضایت خود را اعلام دارد. فاطمه (س) فرمود سؤالى دارم، مادام که جواب نگوئید با شما حرف نخواهم زد. آنها حاضر به جواب سؤال فاطمه (س) شدند. فاطمه (س) فرمود شما را به خداى سوگند مى دهم که بگوئید، آیا این سخن را از رسول خدا (ص) شنیده اید که فرمود:
فاطمه (س) پاره تن من است، آنکس که فاطمه (س) را اذیت کند مرا اذیت کرده و آنکس که مرا اذیت کند خداى را اذیت کرده است - و آنکس که فاطمه (س) را پس از مرگم اذیت کند چنان است که گوئى در زمان حیاتم اذیت نموده است و...؟ ابوبکر و عمر بى خبر از سخن بعدى فاطمه (س) گفتند آرى، این سخن را از پیامبر شنیدیم .
فاطمه (س) فرمود: خدایا شاهد باش، که آنها مرا اذیت کرده و آزار رساندند - سپس فرمود بخدا قسم دیگر با شما دو تن سخن نگویم تا اینکه پروردگارم را ملاقات کنم... و بر این اساس آن دو را در صحنه مات کرد و ابوبکر را به گریه انداخت. [۶]
۷- مشى برانگیختن :
مشى دیگر او در سیاست مشى هشیار کردن، برانگیختن وایجاد حرکت در افراد است. مردم آن روزگار چنان مرعوب دستگاه خلافت شده بودند که بسیارى از اصول و مبانى را از دست دادند، و چنان ساکت و خاموش شدند که گوئى خاک مرگ بر سر آنها ریخته اند .
فاطمه (س) تصمیم گرفت آن ها را بیدار کند و در صورت امکان شرایطى فراهم آورد که بر پاى خیزند و حرکت و نهضت حقى را بوجود آورند. بدین نظر در مسجد خطاب به مردم که چرا ساکتید و خاموش ماندید، و اسم برخى از قبایل را ذکر کرد و فرمود اى جوانان قبیله ها شما را چه شد که حرکتى نمى کنید؟ چرا اجازه مى دهید که احکام قرآن متروک گردد و حق را از بین ببرند؟ چرا اجازه مى دهید که بدعت ها در دین پاى گیرد؟ و بر این اساس اصرار داشت لااقل آنان را به اعتراض علیه غاصبان برانگیزاند.
۸- مشى مظلومانه:
او مشى مظلومانه اى را در پیش گرفت نه بدان خاطر که اداى مظلومیت را درآورد. بلکه بدان خاطر که او جداً مظلوم بود. زیرا او تلاش کرد ولى تلاش او به جائى نرسید، فریاد مى زد ولى گوش شنوا کم بود و حق خواهى هاکرد ولى به نتیجه اى منجر نشد .
و او سرانجام سیاست گریه را در پیش گرفت تا وجدانهاى بیدار متوجه صاحب گریه شوند و از رمز و راز آن بپرسند، شاید که در این مسیر بیدارى و هشیارى ویژه اى پدید آمد. مى دانیم که سیاست گریه سیاست سؤال انگیزى است، سیاست افشا کننده رازهاست، سیاست اعتراض است، و سیاست اعلام نارضائى .
فاطمه (س) با گریه هاى مداوم خود خصم را رسوا کرد، دشمن را به زانو درآورد، مردم را به سؤال واداشت. تا حدى که دشمن حتى کوشید محل گریه او را زیر نظر گیرد و بنا به روایاتى سایبانى را که در آنجا، در محل دروازه مدینه داشت از بین برد تا فاطمه (س) در زیر آن پناه نگیرد. کاروانیان، مسافران، عابران، و دیگر اقشار در برابر گریه اش وامى ماندند و کار بجائى رسید که پس از مرگ فاطمه (س) همه مى دانستند او ناراضى و نسبت به آنها خشمگین بود .
۹- سیاست پس از مرگ:
فاطمه (س) آن زن سیاستمدارى است که حتى از جنازه و مرگ خود ابزارى سیاسى ساخت. دستگاه خلافت حتى از مرگ فاطمه (س) وحشت داشت و این وحشت او بى مورد هم نبود. مى ترسید فاطمه (س) موضعى اتخاذ کند که بر رسوائى آنها بیفزاید و پیش بینى آنها درست آمد.
اینکه فاطمه (س) وصیت کرد غسّلنى فى الیل و کفّنى فى الیل وصلَّ علىَّ و دفنى فى الیل و لا تعلن احداً [۷]، مرا شب غسل بده، شب کفن و دفن کن، شب بر جناه ام نماز بگذار و احدى را خبر مکن، خود سیاستى عظیم است و نفرت عظیم او را به دستگاه حاکمه وقت نشان مى دهد و این است که طاغوت را مى لرزاند .
بویژه که فاطمه (س) سفارش کرده بود، مگذار آنها که بر من ستم راندند و حق مرا گرفتند بر من نماز گذارند که آنها دشمن خدا و رسولند. [۸] و هم اصرار او که قبرش مخفى بماند خود بیان این خواسته است که نشانه اى از مظلومیت ابدى او در جامعه باقى باشد. او مى خواست دشمنان دوست نما معرفى گردند، ابهام ها از بعضى اذهان دیر فهم زدوده شوند و دریابند که فاطمه (س) چگونه مى اندیشید.
حاصل مشى او
مشى سیاسى او حاصلى عظیم به بار آورد آنچنان که مى توان گفت تحولات جهان اسلام پس ازوفات رسول خدا (ص) اغلب مرهون وجود اوست. آنچه را که فاطمه (س) گفته بود در کمتر از ربع قرنى آثار آن آشکار شد و مردم عاقبت نادیده گرفتن حقوق و بى اعتنائى به سرنوشت خود و اسلام را یافتند.
مدافعات فاطمه (س) در مسجد و بیرون، اظهار نظرها و اعلام رأى هاى او سبب شدند که تزلزل خاطرى پدید آید و مردم در یابند که بر آنها ناحقى هائى پدید آمده و آنچه بر سرشان مى آید از اسلام نیست و این خود نعمتى بزرگ بود که مردم جریانات و مسائل را بچشم اسلام ننگرند.
کار و مشى او درسى است براى همه آنها که مى خواهند راست قامت و باعزت باشند و البته باید بدانند که گاهى ممکن است انسان قربانى استقامت شود. زیرا مبارزه کردن، کتک خوردن را هم در پى دارد. پس باید هشیارانه و با اندیشه پذیرش صدمات به پیش رفت .
حق طلبى هاى فاطمه (س)
رسول خدا (ص) لااقل بیست و سه سال از دوران عمر گرانقدرش را در نبوت گذراند و با استقامت و مجاهدت براى مردم کار کرد. رسالت الهى را نیکو به انجام رسانید و در ایفاى وظایف خود از هیچ اقدام مثبتى فرو گذار نکرد. او براى مردم قرآن آورد که دستورالعمل یک حیات سعادتمندانه است، کتاب محکم و متقن که جامع همه تعالیم و دستورات الهى و در برگیرنده همه مسائل حیات براى همه انسانها تا قیام قیامت است .
در این کتاب مسأله حق و باطل، حلال و حرام، عقود و احکام، معاملات وایقاعات، مسؤولیت و عبادت و کلاً همه آنچه را که آدمى در دوران حیاتش بدان نیاز دارد گرد آمده و حقاً باید گفت فیه تبیانا لکل شئ [۹]و نیز رسول خدا (ص) تعالیم خود را به صورت عملى به مردم عرضه کرد و آموخت تا در آن مشکلى نداشته باشند .
در روزهاى آخر عمر ازمردم پرسید من چگونه پیامبرى براى شما بودم؟ آیا حق را به شما رساندم و اعلام کردم؟ همه او را تحسین و تأیید کردند. از مردم مزد رسالت نخواست، به دستور خدا دوستى ذوى القربى را متذکر شد که آن هم به نفع خود مردم و در طریق تکمیل و هدایت وظایف دینى شان بود .
تنها بازمانده رسول
رسول خدا (ص) فرزندان متعدد داشت از پسر و دختر، که همه پسران او در خردسالى از دنیا رفته بودند و همه دختران او پس از ازدواج و قبل از وفات رسول خدا (ص) از او تنها یک دختر باقى ماند به نام فاطمه (س)، که تداوم بخش سلاله نبوت، معصومه و محصوره از گناه، و مورد احترام رسول بود .
پیامبر در مدح و منقبت او بارها سخن گفت و در مسجد و نیز از علاقه خود به او حرف زد. ولى ناسپاسى برخى از افراد است، حق شناسى و ناجوانمردى آنها و پیشه کردن سیاست هاى دغلبازانه و خیانت آمیز که بمقصد دستیابى به منصب و مقام صورت گرفته بود سبب شدند که این تنها یادگار پیامبر آزرده خاطر گردد و حتى وصیت کند که جنازه اش را شبانه کفن و دفن کنند و نگذارند آزار کنندگانش بر جنازه او نماز بخوانند و بر این اساس مبارزه اى را به روى شان گشود و دفترى را علیه شان باز کرد که تا قیام قیامت گشوده است .
وفات رسول و جریان سقیفه
رسول خدا (ص) در سن ۶۳ سالگى دار فانى را وداع گفت، هنوز جنازه اش بر زمین بود که سیاست بازان دست به کار شدند و حوادثى را براى دنیاى اسلام پدید آوردند که آثار آن بس تلخ و ناگوار بود. واقعه سقیفه پدید آمد و در پى آن گردهمائى غصب خلافت امیرالمؤمنین على (ع) و بهمراه آن غصب و تصرف املاکى که خالصه حضرت زهرا (س) بود و تصرف آن بمنزله قطع بنیان اقتصادى خاندان فاطمه (س) بشمار مى آمد،، و در پى آن سیاست تهاجم و زور و کتک زدن و به خاک انداختن فاطمه (س) که به شهادت تنها دختر رسول خداى انجامید .
سقیفه سایبانى بود در پشت مسجد پیامبر که مردم اوقات فراغت خود را در آن مى گذراندند و با هم به صحبت هایى مختلف مى پرداختند. در جریان وفات رسول خدا (ص) سقیفه مرکزى شد براى نشر اخبار و وقایع روز. آنها که مى خواستند از اسلام براى خود کلاهى بدوزند با هاى و هوى در زیر سقیفه گرد آمدند، با استفاده از جهل و غفلت مردم و در مواردى هم با ارعاب و تهدید به خلیفه تراشى پرداختند.[۱۰]
بر اثر چنان واقعه اى راه و روش اسلامى انحراف یافت، سنن و ارزش هاى اسلامى درهم شکستند، حق در پشت ابر و پرده غبار قرار گرفت، خاندان پیامبر بى یاور گشتند، در نتیجه على (ع) ماند و فاطمه (س) و معدودى از یاران آنها که بعدها مورد ستم و بیحرمتى فراوان قرار گرفتند.
تلاش مخالفان
مخالفان على (ع) و خاندانش در پى آن شدند از مردم بنفع ابوبکر بیعت بگیرند و براى در کام کشیدن مردم بهترین راه این بود که على (ع) را تسلیم بیعت کنند، امرى که جداً مورد مخالفت على (ع) بود و او با تمام قوا در برابر آن ایستادگى مى کرد. (و البته به غیر او گروهى از سران هم بودند که صحبت نکردند ولى على (ع)در میان آنها شاخص بود) .
خانه فاطمه (س) مرکزى شد براى تصمیم گیرى ها، بیدار کردن ها [۱۱] و آنها که در آنجا جمع شده بودند سود جوئى هاى مخالفان را ارزیابى کرده و مى دیدند که چگونه به اسم اسلام و تعیین خلیفه، آنها گاو خود را مى دوشیدند و براى تقسیم شیر آن، هم پیمان شده بودند.
این خانه توجه دشمن را به خود جلب کرد و آنها را به این نتیجه رساند که باید این خانه را درهم کوبید. و اهل آن را متفرق کرد، حتى به بهاى آتش زدن خانه. البته این کار بسى دشوار بود ولى گروه خصم متشکل بود و حاضر نبودند تحت هیچ عنوانى از حکومت دست بردارند. آنها در راه وصول به هدف حاضر بودند غصب حق کنند، به تنها دختر پیامبر صدمه زنند و در خانه او آتش افروزى کنند.
شگفتا که فریادها، عربده کشى ها، مبارزه طلبى هاى خصم در کوچه هاى مدینه به راه افتاد و این همه به نام اسلام مظلوم و فاطمه (س) و على (ع) تماشاگر این بازیهاى سیاسى بودند و سر گرم کار خود. و بالاخره دشمنان به مقصد خود رسیدند و بناى بیعتى را بر پا نهادند و به تشویق و تطمیع و تهدید از عده اى بیعت گرفتند .
کوشش و تلاش خصم
با راه اندازى غائله اى، على به ظاهر از حق خود دور شد نه تنهااصل خلافت را از او منع کردند، بلکه از او خواستند که با ابوبکر بیعت کند. خصم با آتش زدن در خانه فاطمه (س) رعبى در دلها افکند و مردم به هنگامى که چنین اقدامى را درباره تنها دختر پیامبر دیدند میدان را خالى کردند و تسلیم رعب و زور شدند. در نتیجه سرنوشت على (ع) که روزى با ضربه شمشیرش سرنوشت اسلام و کفر را روشن کرده بود معلوم شد و آن دور داشتن على (ع) از سیاست بود .
اما دشمن به این بسنده نکرد، زود متوجه شد که در آمد کلان فدک که کلاً صرف مستمندان و محرومان مى شد ممکن است براى على (ع) رأى جمع کند و مثلاً در سایه آن خلافت را بدست آورند. تصمیم گرفتند فدک را که پشتوانه مالى فاطمه (س) و خانواده على (ع) بود از دست او بیرون آورند.
طراح اندیشه محاصره اقتصادى عمر است، به ابوبکر گفته بود مردم بنده دنیایند و جز آن چیزى را نمى طلبند از على (ع) و فاطمه (س) فدک را بگیر، مردم از دور و بر او پراکنده خواهند شد و این طرح تصویب شد زیرا آن را براى سقوط على (ع) کافى دانستند اما آن را چگونه پیاده کنند؟ و این مشکل عظیم بود .
حدیثى جعلى پدید آوردند که متن آن مخالف آیات قرآن است و به عقیده شیعه و سنى آن حدیث یک راوى پیش ندارد و آن هم ابوبکر است او نقل از پیامبر کرد که ما گروه پیامبران درهم و دینارى را به ارث نمى گذاریم (نحن معاشر الانبیاء لا نورث درهما ولا دیناراً) در نتیجه فدک را که طبق آیه قرآن [۱۲] جزء خالصه پیامبر بود و بعد از نزول آیه و آت ذالقربى حقه [۱۳]توسط پیامبر به فاطمه (س) بخشیده شده و فاطمه (س) هم آن را پذیرفته و تصرف کرده بود [۱۴] از دست فاطمه (س) ربودند و دست او را از تصرف آن کوتاه کردند و این مسأله اى بود که همگان را بهت زده کرد و خصم را به اثبات صحت عمل خود به تلاش انداخت .
سؤالات در ذهن فاطمه (س)
براى تنها بازمانده پپامبر این سؤال در ذهن مطرح بود که شگفتا: از داستان غدیر هنوز ماهى نگذشته آن را به این روز در آوردند. متخلفان در حکم پیامبر در همراهى با جیش اسامه، اینک خود را متولى اسلام مى شناسند با جرأت و گستاخى به درخانه او آتش افروختند، على (ع) را با ضرب و شتم براى اخذ بیعت به مسجد بردند، حق او را که پشتوانه قرآنى داشت غصب کردند... اینان چرا چنین مى کنند؟
مگر اینان مسلمان نیستند؟ مگر از حق شناسى و انسانیت بوئى نبرده اند فرض کنیم که آیه ما افاء اللّه، در جریان فدک نازل نشده بود - آیا رسول خدا (ص) به این میزان حرمت و اعتبار نداشت که به احترام او فدک به تنها بازمانده اش واگذار نمایند؟ آیا زحمات پیامبر (ص) آن ارزش را نداشت که دل دخترش را شاد سازند؟ مگر مردم بیاد ندارند که پیامبر (ص) او را پاره تن خود نور چشم خواند، سیده زنان عالم مى خواند؟ مگر سیده زنان عالم دروغ مى گوید: مگر فاطمه (س) معصومه براى مال دنیا بى جهت اصرار مى ورزید؟
این سؤالات و نمونه هاى دیگر ذهن او را بخود مشغول مى داشت و براى فاطمه (س) این اندیشه پدید آمده بود آنها چنان کردند که در اندیشه اسلامیت شان شک است و یا اعتقادشان پایه و مبانى درستى ندارد .
دور نماى آینده
بدین سان او دور نماى آینده را تاریک و حتى مخوف مى دید، سردمداران را چنان مى یافت که گوئى پایه هاى خطرناکى را استوار مى سازند و اگر فرصتى بیابند به انهدام دین همت خواهند گماشت. بویژه که فاطمه (س) مى دید این رشته سر دراز دارد. امروز حق فاطمه (س) را از بین مى برند و فردا نوبت دیگران است.
آنها که از فاطمه (س) و على (ع) برتر نیستند امروز على را به زور براى بیعت مى برند و فردا تکلیف دیگران روشن است و اگر بیعت نکند به تیر اجنه در بیایان خواهد مرد. [۱۵]
فاطمه (س) نیکو محاسبه مى کرد که امروز ابوبکر خبرى واحدى را بعنوان حدیث تک سندى به پیامبر نسبت مى دهد و براساس آن آیه قرآن را منسوخ مى سازد و طبیعى است که فردا ابوهریره هائى بعنوان کمپانى حدیث پیدا شوند. و ملت بیچاره امروز و فردا از یکسو باید مالیات و هزینه جعل آنها را بپردازد و از سوى دیگر آن ها را بپذیرد و مورد عمل قرار دهد .
بدین سان فاطمه (س)مى یافت که تضییع حق او مقدمه اى براى تضییع حقوق دیگران است و سکوت او در برابر ضایع شدن حق مادى موجب تباهى حقوق معنوى است. اگر امروز او سکوت کند و نهال خبیث ناحقى پا بگیرد از بنیان کندن و درهم شکستن تنه آن فرداکارى قریب به محال خواهد بود .
اندیشه و تصمیم او
فاطمه (س) تصمیم گرفت در حد توان در مقابل این نابسامانى ها بایستد. ریشه هاى فساد را بخشکاند و یا لااقل به امت اسلامى تفهیم کند که این نهال ریشه اى ناپاک و میوه هائى مسموم کننده خواهد داشت.
او در خانه وحى پرورش یافت و دختر پیامبر خاتم است. گوشت و خونش در اسلام رشد و نمو یافته و نواى قرآن در رگهاى او جریان دارند. اسلام را مى شناسد و دوست دارد و در برابر آن احساس مسؤولیت کند. زیرا فاطمه (س) آگاه است که براى اسلام دندان پدرش شکسته، شوهر گرانقدرش زخمى شده، از خون عزیزان براى آن مایه ها گذارده شده است. او در برابر عمل دو راه بیش نداشت: راه سکوت، راه دفاع و مبارزه .
او در این اندیشه است که براى انسانیت و نه تنها براى خود بپاخیزد، از حق خود دفاع کند، به احقاق حق بپردازد ونگذارد بر جسد نیمه جان اسلام که فعلاً بى صاحب مانده است کرکس ها حمله ور گردند.
اومیداند که سکوت در برابر غصب حق، ظلمى بزرگ است بویژه از آن بابت که خصم را در برنامه خود بى پرواتر مى سازد. و حصر و آزمندى او را زیادتر مى نماید و گرنه نفس فدک و جنبه مادى آن ارزش این همه تلاش را ندارد بویژه که او را در این زمینه نفعى شخصى هست.
گشودن باب مبارزه
او بارى اینکه ناحق پا نگیرد، ستم کارى در جامعه رواج نیابد تصمیم گرفت باب مبارزه اى عظیم رابه روى خصم بگشاید وبه دعوت او جهت تسلیم شدن در برابر حق اقدام نماید. روحیه تقوا و خداپرستى او به او جرأت مى دهد که حرف خود را بى پروا بیان کند و حق خود را آشکارا طلب کند .
فاطمه (س) با این اندیشه با غاصبان حقوق خود و همسرش که در واقع حقوق انسانیت بود درافتاد و پس از بحث ها و احتجاجات کار را به محاکمه و استیضاح کشاند و مبارزه اى با تمام قدرت را آغاز نمود. او حق طلبى میى کند تا: لیهلک من هلک عن بینه و یحیى من حى عن بینه [۱۶] .
فاطمه (س) از این دید پیشواى راستین نهضت زمان است، پیشرو حرکتى است که در سایه آن پرونده دفاعى گسترده اى تهیه شده و تا امروز هم گشاده است. و در این راه تا حد مایه گذارى جان به پیش مى رود و این خود درسى است براى بشریت، در آنجا که مسأله ضایع شدن حق مطرح است، بویژه که حق خدا اسلام و مردم مطرح باشد همگان وظیفه دفاع دارند و د راین راه مرد و زن مطرح نیست. دفاع از حقوق اسلامى خود،و مقام ولایت و خلافت، و حفظ کیان اسلامى هم حق مردم است و هم وظیفه مردم.
تلاش منفرد
فاطمه (س) براى احقاق حق یک تنه به میدان رفت و البته در این مسیر از دیگران کمک طلبید اگر چه به او کمک نکردند. در حضور عامه مردم به دادخواهى پرداخت وجدان ها را به تأیید دعوت نمود و ازاین بابت او مصداق این آیه قرآن است که و ان تقوموا لله مثنى و فرداى [۱۷].
او را متهم کردند که براى مادیات و کسب منافع شخصى فریاد مى زند و از ثروت و مالدارى دفاع مى کند. روى به جمعیت کرد و فرمود: آیا شنیده اید که پیامبر فرمود دخترم فاطمه (س) بانوى زنان بهشت است؟ سیده زنان عالم است؟ همه گفتند آرى، بخدا قسم ما آن را ازرسول خدا (ص) شنیده ایم .
فرمود آیا سیده نساء اهل الجنه ادعاى باطل مى کند؟ آیا چنین زنى چیزى را که از آن او نیست بى حساب ازآن خود مى کند؟ مگر آیه تطهیر در شأن من نازل نشد؟ آیا براى چنین کسى اگر ادعائى کرد شاهد مى طلبند؟ مگر زنى که قرآن او را به طهارت ستوده چیزى را که مال او نیست طلب مى کند؟
و بر این اساس با قاطعیت سخن گفت و خصم را مجاب کرد. تاریخ نشان ندارد که زنى چون فاطمه (س) تا بدین حد مستدّل و با استقامت از حق خود دفاع کند وگام به گام براى مجاب کردن خصم به پیش رود! و هم تاریخ سراغ ندارد که زنى براى اثبات حقانیت خود و جلوگیرى از ریشه دار شدن ستمى تااین اندازه فداکارى کند .
احقاق حق على (ع)
از مهمترین تلاش هاى فاطمه (س) دفاع از مقام ولایت امیر مؤمنان على (ع) است. فاطمه (س) در این راه از على (ع) دفاع کرد نه بعنوان شوهرش، بلکه بعنوان مقام ولایت امر مسلمین پس از وفات رسول خدا (ص) و هر کس غیر از على (ع) هم مصداق این مقام بود و به چنان روزى دچار مى شد مورد دفاع فاطمه (س) قرار مى گرفت.
على (ع) از نظر فاطمه (س) مصداق نزول آیه یا ایها الرسول بلغ ما انرل الیک من ربک [۱۸]بود و مورد رضایت رسول خدا (ص) در غدیر خم که من کنت مولاه فهذا على مولاه [۱۹] و در حقانیت وشایستگى او براى مقام ولایت عین حدیث رسول درباره اش که دارالحق معه حیث دار [۲۰]. اما حق او را از بین برده اند و سکوت مردم چنان است که گوئى خاک مرگ بر سر آنان ریخته اند.
فریاد برمى آورد: واى بر آنها، پایگاه رسالت را چگونه منحرف کرده اند و ارکان نبوت را چگونه درهم کوبیدند و سخنان رسول خدا (ص) که از سوى وحى امین جبرئیل آمده بود چگونه نادیده گرفتند و زیان آشکار مگر جز همین است (ویحهم أنّى زحز حوها عن روسى الرساله...»[۲۱]
براى او این سؤال مطرح است که در واقعه خندق که سرنوشت کفر و اسلام روشن مى شد آنان کجا بودند؟ در برابر مرحب خیبرى چرا کسى قد علم نکرده بود؟ سرنوشت عمروبن عبدود را چه کسى جز على (ع) رقم زد؟ مگر على (ع) نبود که مورد خطاب پیامبر بود که علىٌّ اقضاکم، علىٌّ اعلمکم ؟آن روز که از ترس دشمن نفس ها در سینه ها حبس بود و على (ع) با غلبه بر خصم به مردم جان تازه بخشیده بود آنان کجا بودند؟ اینک چه شد که دیگران متولى اسلام شدند و على (ع) جوان شد؟... و بدین سان به این سوى و آن سوى مى رود تا حق على (ع) را زنده کند.
احقاق حق خود
فاطمه (س) در رابطه با حق خود از میراث رسول خدا (ص) و مسأله فدک نمى تواند ساکت باشد. به خانه ابوبکر مى رود و از حق خود حرف مى زند. در آنگاه که نتیجه سخن نیکو نمى شود به مسجد مى رود وخطاب به ابوبکر که من در قیامت گریبان تو را مى گیرم و حق خودم را از تو باز مى ستانم.
در مسجد به خلیفه مى گوید اى پسر ابوقحافه آیا خداگفته است تو از پدرت میراث برى و میراث مرا از پدرم ببرى؟ این چه بدعتى است که در دین مى گذارید؟ مگر از روز رستاخیز خبر ندارید؟[۲۲] و سخنان او دل مردم را مى لرزاند و ابوبکر را به گریه مى اندازد و شرایط بحرانى مى شود.
او در سخنان خود اعتماد بنفس داشت، در برابر ناحق ایستاد و فدک خود را طلب کرد، نه براى اینکه زندگى خود را آباد کند بلکه بدان خاطر که محرومان را به نوائى برساند. او مى دانست که بعدها این اموال و املاک تیول دیگران خواهد شدوچیزى را که به اسم اسلام از او ستانده اند در مسیر غیر اسلامى خواهد افتاد.
اتقان سخن
سخنان فاطمه (س) از نظر مستند قرآنى و هم از نظر صراحت و متانت از اتفانى برخوردار بود و هیچگونه اضطراب و تشویشى در آن دیده نمى شد، در برابر حدیث تک سندى و جعلى خصم، آیات قرآن را ذکر کرده و نشان مى دهد سخنان خلیفه وقت معارض قرآن و او از نظر سواد قرآنى بیسواد است .
او گفته بود ما گروه انبیاء درهم و دینارى را به ارث نمى گذاریم (نحن معاشر الانبیاء لانورث درهما و دیناراً) [۲۳] وفاطمه (س) این آیات قرآن را خواند و نشان داد که میراث یک امر کلى است و ربطى به پیامبر و غیر پیامبر ندارد.
۱- و ورث سلیمان داود [۲۴]سلیمان پیامبر از داود پیامبر ارث برد.
۲- هب لى من لدنک ولیا یرثنى و یرث من آل یعقوب [۲۵]زکریاى پیامبر از خداى مى طلبد فرزندى و ولیى به او عطا کند که از او و نیز از آل یعقوب میراث برد.
۳- یوصیکم الله فى اولادکم للذکر مثل حظ الانثیین [۲۶]خداى به شما سفارش مى کند که سهم پسر را دو برابر دختر بدهید وآنگاه فرمود اى ابوبکر مگر من از اولاد رسولخدا (ص) نیستم چه شد سلیمان ازپدرش ارث مى برد و من ارث نمى برم؟ آیا حکم جاهلیت را طلب مى کنید؟ اى مسلمانان چرا دم فرو بسته اید؟
چرا کتاب خدا را رها کرده اید؟
فاطمه (س) در این احتجاج منتهاى فصاحت و بلاغت را به کار برده با منطقى خدشه ناپذیر ومحکمه پسند چنان سخن گفت که گوئى زبان گویاى محمد است. خصم را لرزاند و سندیت خود را اثبات کرد. و شنوندگان و حاضران را لرزاند و اقناع کرد. و نشان داد که آنها بى حساب حرف مى زنند و یا سواد قرآنى ندارند .
استنصارها
او در راه وصول به هدف نه تنها خود، شخصاً تلاش مى کند بلکه از دیگران هم استنصار مى نماید. خطاب به دو طایفه بزرگ در مدینه در حین اداى خطبه فرمود:
شما صاحب عده و اسباب و ادوات هستید، نیرو و قدرت اسلحه دارید من شما را به یارى اجراى احکام قرآن دعوت مى کنم.... آه شما اى مردم (پسران قیله) پیش چشم شما میراث پدرم را ببرند و حرمتم را ننگرند و شما هم چون بیهوشان فریاد مرا نمى شنوید در حالیکه ساز و برگ دارید و سربازان بسیار و اثاث وخانه ها آباد. [۲۷]
او با رفتن به خانه انصار و مهاجران، بحث ها ومجاله ها وگاهى هم باگریه هاى جانسوز حق طلبى مى کرد. مردم را سرزنش مى نمود که چرا سنت هاى پیامبر را محو نمودند؟ چرا مآثر دینى را فراموش کردند؟ گاهى زنان از فاطمه (س) مى پرسیدند که تکلیف تو با ابوبکر چه شد؟ در پاسخ مى فرمود آنها مرا آزار دادند و من از آنها راضى نیستم.
او با همان بدن بیمار و نحیف خود تنها به هراه حسنین و على (ع) به درخانه مردم مى رفت و مى خواست بطلان انتخابات را ثابت کند و به مردم تفهیم نماید که فاجعه اى در شرف تکوین است. از مردم گواهى مى خواست که آیا سخن پیامبر را درباره على (ع) شنیدند یا نه؟ مردم نادان مى گفتند حق با توانست ولى، با ابوبکر بیعت کرده ایم و کار از کار گذشت اگر قبلاً مى گفتید بیعت نمى کردیم!!
او در غصب خلافت على (ع) مى فرمود: کار این مردم بسى شگفت انگیز است چرا چنین کردند؟ به چه ریسمانى تمسک جستند؟ به جاى على (ع) چه بدلى را انتخاب کردند؟ بخدا قسم نالایقى را بجاى لایقى قرار داده و گمان دارند کار خوبى کردند...[۲۸]
اصرار در تلاش
گفتیم اینکه فاطمه (س) در احقاق حق تلاش دارد بدان خاطر است که آینده نگرى و بینش او عمیق است، براساس پایه هاى غلطى که در جامعه نهاده مى شد او دور نماى شهادت على (ع)، صلح حسن و شهادت حسین را مى دید. او گویا مى دید که بزرگان و نجباى قوم را به شهادت مى رسانند، آبرومندان را خانه نشین مى کنند و تا قیام قیامت بناى کج گذاشته شده و مردم در گمراهى خواهند بود. زیرا اصل تمسک به قرآن و عترت بود و سفارش پیامبر درباره ایندو که ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا ابداً[۲۹]
در اینجا بد نیست به این نکته هم اشاره داشته باشیم که چرا على در این راه مشارکت نکرد و به داد فاطمه (س) نرسید؟ در پاسخ باید بگوئیم اولاً على (ع) ساکت و آرام نبود مخصوصاً در اوائل کار او براساس روال معینى به پیش رفت و به نتیجه نرسید. ثانیاً به فاطمه (س) گفته بود که دستور رسول خدا (ص) به او صبر و تحمل است، ثالثاً در چهار چوب ضوابطى که براى خود محاسبه داشت خصم را در نابودى اسلام جدى مى دید و رابعاً چون جو ایجاد شده در صدمه زدن به فاطمه (س) مسأله اى بسیار عظیم بود و داستان على (ع) را تحت الشعاع قرار مى دهد. در کل فاطمه (س) زنى مظلومه بود، کتک خورد، بچه سقط کرد،و این واقعه دیگر وقایع مربوط به مردان را تحت الشعاع قرار مى دهد. على (ع) خود در پاسخ فاطمه (س) که چرا بر نمى خیزد فرموده بود - یا بنت الصفوه و بقیه النبوه اى دختر برگزیده خدا واى باقى مانده ویادگار پیامبر(ص).
- ما وبنت عن دینى ولا اخطات عن مقدورى - در دینم سستى نشان ندادم و از طریقى که برایم مقدور بود سرنپیچیدم [۳۰]و فاطمه (س) مسأله را دریافت و آرام شد.
صدمات ناشى از آن
تلاش ها براى احقاق حق موجب صدماتى براى فاطمه (س) شد. او را با تازیانه و یا غلاف شمشیر آزردند - و براساس پاره اى از روایات دنده اش را شکستند و حمل او سقط و او به بستر کشانده شد. در نامه عمر به معاویه آمده است:
وقتى به در خانه فاطمه (س) وارد شدم دختر پیامبر بدنش را به در چسبانده بود تا در باز نشود و موارد نشوم، لگدى محکم بر در زدم، آن را محکم فشردم، فریادى از او برخاست، پدرم اى رسول خدا، با دختر توچنین مى کنند، و ناله اى دیگر که فضه مرا دریاب، بخدا قسم فرزندم کشته شد - با این حال وارد خانه شدم و ازشدت خشم، و در آن حال درد و سقط چنان به او سیلى زدم که به زمین درافتاد[۳۱] و...
مبارزات فاطمه (س)
فاطمه (س) پشتوانه انقلاب پیامبر، تلاشگرى مهم در راه احقاق حق و فریاد راستین اسلام است. او را بنیانگزار مکتب اعتراض و موجد ارزش هاى نوین براى جامعه زنان ،و اسطوره مقاومت و استقامت معرفى کرده اند. او کسى است که براساس اصول متعالى و ارزش هاى اسلامى رشد و پرورش یافته و همه هستى و جانش را در راه اسلام فدا کرده است .
سراسر زندگى او مبارزه و جهاد است، و در این راه او چنان به پیش رفت که گوئى در گهواره مبارزه بزرگ شده بود. او با دیدن انحرافات و لغزش ها، در عین همسردارى و فرزنددارى از خانه در آمد و هم چون فریادى از تاریخ بر سرستمکاران شد.
در مسیر مبارزه از کسانى است که علیه دستگاه حکومت ایستاده وتا پایان عمر جاى خود را خالى نکرد. روشن بین بود و زحمتکش، رزمنده بود و بردبار که در راه هدف مقدس اسلامى خود تا پاى جان به پیش رفت .
او پس از پدر مبارزاتى عظیم را علیه کسانى که در پى منحرف کردن مسیر او بودند آغاز کرد، و به هدایت و ارشاد و احتجاج پرداخت و سرانجام که از آن راه طرفى نبست خود را آماده مبارزه اى عظیم به دو صورت مثبت و منفى نمود، مبارزه اى که در تاریخ حیات زنان بى سابقه بود و در عالم مردان را این چنین طراحى دیده نشده بود .
هدف و مراحل مبارزه
او مبارزه اى هدفدار داشت و براساس آنچه که از زندگى و مشى او در رابطه با مردم محروم و مستمند داریم ما را شکى نیست که هدف او در این راه مال و ثروت ومقام نبود؛ به تعبیر یکى از بزرگان او راه مبارزه را به کمانى بسته بود که دو سر آن اسلام و ایمان بود و در راستاى آن تصمیم داشت حق اسلام و حق مردم را صیانت کند.
فاطمه (س) در مبارزات خود این هدف را تعقیب مى کرد که دشمنان دوست نما معرفى شوند،میزان ناآشنائى دستگاه حاکمه به اسلام روشن گردد ومردم حرکات و تلاش هاى آنان رااسلامى شناسند و آبروى دین را نبرند، او مى خواست بدعت گزاران را سر جاى خود بنشاند و یا لااقل آنها را رسوا و اسرارشان را فاش سازد. مى خواست چهره حقیقت را آشکار کند، قوانین و آیات را از خطر دستبرد و تحریف دور دارد. و هم با کار و تلاش خود درسى به آیندگان دهد و راه و رسم ستیزه و پیکار با تبهکاران را به دیگران بیاموزد.
او در طریق وصول به هدف مراحلى را پیمود که عبارت بودند از مرحله استدلال و احتجاج، مرحله استیضاح و به محاکمه کشیدن، مرحله افشاگرى از راه خطبه خواندها، مرحله به کمک طلبیدن و سرانجام مرحله پذیرش مظلومیت (نه منظلم واقع شدن) آرى فاطمه (س) مظلوم است بدین معنى که تلاش خود را انجام مى دهد ولى به بن بست مى رسد، مجاهده و تلاش مى کند ولى به نتیجه نمى رسد.
رمز سماجت ها
مى دانیم فاطمه (س) در کار مبارزه هم تند و سریع عمل مى کرد و هم در آن اصرار و سماجت بخرج مى داد این امر بدان خاطر است که او سکوت و آرامش را مساوى با پایمال کردن حق اسلام مى دانست، اصل سقیفه را در تصمیم گیرى و سرهم آوردن قضایا عجول و با شتاب مى دید و حاصل نهال کارى آن را رشد درختان جهنمى که میوه هائى تلخ و کشنده دارند مى یافت .
او مى دید که سیر موجود آنها بازگشت به سیرت جاهلى است و عاقبت بدى را براى جامعه پدید مى آورد. او خصم را بى باک مى دانست و آنان را چنان ارزیابى کرد که گوئى براى وصول به مقصد خود از هیچ عملى فرو گذار نمى کنند. و مهم اینکه کارى را که آنها امروز انجام مى دهند اسوه خلفاى بعدى مى شود و این رشته سر دراز خواهد داشت .
بدین سان او به مثل آتش گرفته اى از جاى جست و با گامى آهنین به پیش رفت. تصمیم گرفت براى اجراى احکام واقعى اسلام باب جهادى را بگشاید که عظیم بود و اسلام و مسلمین را از سقوط و بدبختى نجات دهد. او به دادخواهى و دادستانى پرداخت و حق یک زن مسلمان را به وجه کامل انجام داد. اصولاً سخنان او از وضع درون او حکایت مى کرد «بیان الرجل ینبئ عن قوه جنانه) [۳۲].
البته او مى توانست فشار را بیشتر کند و اینکه چنان نکرد بخاطر وحشت از بروز اختلافات داخلى و پراکندگى نیروها و تفرقه امت بود و قرار گرفتن اسلام و مسلمین در مسیر ضعف.
خیانت ها به فاطمه (س)
دشمن به فاطمه (س) خیانت کرد، بى حساب حق او را از دستش گرفت،. چه اشکالى داشت که حتى اگر فدک از آن فاطمه (س) هم نبود به فاطمه (س)مى دادند؟ مگر احترام فاطمه (س) کمتر از احترام خواهرش زینب بود؟ شما مى دانید شوهر زینب در جنگ بدر اسیر شده و براى نجات نیازمند به فدیه بود. همسرش گردنبندى را که از خدیجه همسر پیامبر داشت براى بهاى آزادى او نزد پدر فرستاد، پیامبر به یاد خدیجه متأثر شد. به مردم فرمود اگر صلاح مى دانید اسیر زینب را رها کنید و فدیه او را برگردانید و من ازشما متشکر مى شوم و مردم چنین کردند. آیا شأن مقدر فاطمه (س)، تنها دختر پیامبر، که دلى از مرگ پدر شکسته داشت به این میزان نبود که فدک را به او ببخشند؟ اگراز مسلمین و حتى از مجاهدان و با فقرا در آن باره راهى مى خواستند رأى منفى مى شد؟ البته اینکه فدک را از او گرفتند بخاطر اهمیت سیاسى آن بود. و مى خواستند او را به ورشکستگى اقتصادى بکشانند و مردم را از دور و بر او پراکنده سازند. و اینکه پس از اخد آن را به فاطمه (س)برنگرداندند بدان خاطربود که ترس از این داشتند فاطمه(س) روز بعد، خلافت شوهر را ادعا کند. [۳۳] و البته این نکته را هم متذکر شویم که رسول خدا اموال اختصاصى متعدد دیگرى هم داشت مثل ظرفها، شمشیر، زره، اسب و استر، حیوانات شیرده، خانه، اطاق مسکونى و باقیمانده خمس خیبر سهم ذوى القربى که فاطمه (س) آنها را هم طلب داشت. [۳۴]
دو گونه مبارزات
فاطمه (س) را مبارزاتى به صُوَر متعدد بود که هر کدام در جائى بکار رفتند و ما جلوه هاى عالى این مبارزات را در سه ماه آخر حیات پیامبر مى بینیم که به دو صورت عمده زیر قابل بررسى مى باشد.
۱- مبارزه فعال:
که این مبارزات بصورت بحث ها، احتجاجات، اعتراض ها، اعلام ناخشنودى، سرزنش و توبیخ سنت شکنان، خطبه خوانى، افشاگرى، دعوت به محاکمه و استیضاح ،هشدار دادن به مردم و ترسیم عاقبت نامیمون سکوت مردم و تذکرات توأم بااخطار به مردم که غصب خلافت جنایت بزرگى است و منتظر مولود شوم آن باشید و عنقریب از این پستان خون تازه مى نوشید... و یا بصورت محاجه که نمونه اى از آن را ذکر مى کنیم .
روزى فاطمه (س) به ابوبکر گفت: من یرثک اذامت؟ قال ولدى واهلى - اگر تو بمیرى چه کسى میراث ترا خواهد برد گفت فرزندم وخانواده ام. آنگاه فرمود پس ترا چه مى شود که ارث پدر را از من سلب کردى؟ ابوبکر همان سخن خلافت قرآنش راتکرار کرد که پدرت طلا و نقره اى به ارث نگذارد جز سهمیه خیبر و فدک، و از او شنیدم که آن را دوران حیات خودم خود مورد استفاده قرار مى دهم و وقتى از دنیا رفتم از آن مسلمین است [۳۵] و براى فاطمه (س) طبیعى بود که به این سخن بى سند قانع نشود .
در مبارزات فعال فاطمه (س) گاهى امر به درگیرى تن به تن کشیده مى شد .مثلاً در حمله به خانه على (ع) براى بردنش جهت بیعت، از یکسو على (ع) را خصم مى کشید و از سوى دیگر فاطمه (س) و این کار چندان مقاومت آمیزبود که ناچار شدند با ضربه غلاف شمشیر دست او را از دامن على (ع) کوتاه کنند.
۲- مبارزه منفى :
و آن هم خود صورت هاى متعددى داشت. از جمله به صورت بى اعتنائى به دستگاه حکومت، عدم تأیید آنها، استفاده از حربه مظلومیت ،وصیت درباره قبر و دفنش، نفرین به ابوبکر، راه ندادن ابوبکر و عمر بخانه خود، عدم سخنگوئى باآنان و... و لازم نیست مبارزات همه گاه خشن باشد زمانى هم ممکن است به همین صورتها باشد که ذکر شد.
در آن هنگام که فاطمه (س) در انواع گوناگون مبارزه توفیق نیافت به ابوبکر گفت: والله لا دعون الله علیک فى کل صلوه اصلیها [۳۶] بخدا قسم پس از هر نمازى که مى خوانم ترا نفرین مى کنم. و یا وصیت فاطمه (س) که مرا شب غسل و کفن کن مگر کم مسأله اى بود. مخفى داشتن قبر، خود نوعى مبارزه است، عدم اجازه به خلیفه مسلمین که بر او نماز بخواند خودیک مبارزه است، عدم اجازه تشییع شیخین از جنازه اومبازره اى دیگر با وصیت هائى که از فاطمه (س) در دست است چه بسیارند ابهام ها که از اذهان بیرون رفتند و با سفارش او که مرا شب غسل بده چه افشاگرى عظیمى صورتگرفت و سفارش او که مگذار آنها بر جنازه ام نماز بخوانند چه نارضائى هائى را که در این قالب عرضه داشت .
تدوام مبارزه
مبارزات فاطمه (س) براى یک روز و دو روز، یکساعت و دو ساعت نبود. او آن را تا روزى که زنده بود ادامه داد. و حتى براى پس ازمرگ هم باب آن را گشوده داشت و آخرین تیر ترکش او دفن جنازه اش بود که آن را هم به سوى خصم رها کرد و کل عملکردشان را به زیر سؤال برد.
در همان روزى که از دشمن ضربه خورد و در خانه اش افتاد و بیهوش گشت ساعتى بعد بهوش آمد و نخستین سؤالى را که مطرح کرد این بود که على (ع) را چه کردند؟ حسنین را به دنبال پدر فرستاد و آنها خبر آوردند که در مسجد تحت فشار براى بیعت است .
با همان حال زار و نزار و دردمند به مسجد رفت و فریاد کشید دست از شوهرم على (ع) بر دارید من ستم به او را نمى توانم تحمل کنم. بخدا قسم اگر رهایش نکنید به مزار پیامبر روم، گیسو پریشان کنم و همه تان رانفرین نمایم. و آن روز هم که به عیادت او آمده اند بصراحت اعلام ناخشنودیکرد. [۳۷]
حاصل مبارزه
ما در فصل پیشین بسیارى از گفتنى ها را در مسأله احقاق حق فاطمه (س) گفتیم و در اینجا اصل را بر رعایت اختصار مى گذاریم و به صورت گذرا متذکر مى شویم که حاصل مبارزه پایه گذارى و تحکیم روح مقاومت در امت بود و مردم را واداشت که در طریق عدالتخواهى حرکتى رو به پیش داشته باشند اگر بخواهیم براى کار و تلاش فاطمه (س) لیستى تهیه کنیم خواهیم گفت که حاصل آن بسیار عظیم و پردامنه بود ازجمله:
- پایه گذارى تفکر صحیح در جامعه، پیروز ساختن حق و علنى کردن آن بگونه اى که همگان از سیاه و سفید ازآن سر درآوردند، رسوا کردن غاصبان، اعلان مظلومیت خاندان پیامبر، اثبات عدم لیاقت آنها که مدعى خلافت وجانشینى پیامبربودند، پاشیدن بذر نهضتى را که بعدها بارور شد و گشودن دفترى که تاروز قیامت هم چنان مفتوح است و نشان قدر ناشناسى بازماندگان رسول (ص) است .
آرى آنها به خلاف دست یافتند و ظاهراً به هدف خود رسیدند ولى خلافت استخوان گلوگیرى براى آنها شد و آنان توان بلع و هضم آن را نداشتند. این سخن بارها ازآنان شنیده شد که اگر على (ع) نبود... هلاک مى شدند. و یا بگفته عبدالفتاح عبدالمقصود: ضربه سخنان فاطمه (س) در بستر مرگ به ابوبکر از ضربه شمشیر سخت تر بود، گوئى زمین از زیر پاى او دو تن کشیده شده ومانند سنگ آسیا بگردش درآمد و از ضربه آن سرگیجه گرفته و خانه فاطمه (س) را ترک گفتند. [۳۸] و یا به گفته بخارى، و ماتت فاطمه و کانت ساخطه علیها [۳۹]، فاطمه (س) از دنیا رفت در حالیکه از هر دوى آن ها (ابوبکر و عمر) خشمگین بود... و این مسأله اى است که در تاریخ ثبت شده و براى همیشه در خور مراجعه است .
صدمات وارده
فاطمه (س)بر اثر این مبارزه صدمه خورد، از نظر روانى بعلت مرگ پدر متألم بود و ناسپاسى اصحاب و بازماندگان این تألم را شدیدتر کرد او در اثبات مقاصدش تا آنجا به پیش رفت که حتى جان خود را به خطر انداخت. فرزند خود را که در رحم بود ازدست داد، به دشوارى زندگى افتادو حتى کار بجائى رسید که نفس کشیدن او با درد همراه بود .
او در راه خدا جان باخت و از این دید شهیده است بویژه با توجه به این حدیث که اکثر شهداء امّتى فى الفراش [۴۰] بیشتر شهیدان امت من در بستر مى میرند و دیگر فداکارى از این بیشتر چگونه میسر مى شود؟ او زاده اسلام بود و براى اسلام هستى خود را فدا کرد .
الا اى فاطمه (س)، اى نور دیده پیامبر، دشمن مى خواست با ضربه زدن ترا درهم شکند و عطر حقیقت ترا پنهان سازد وتو قیام کردى تا عزت امامت را تثبیت کنى - تو تازیانه خوردى تا آبروى على (ع) راحفظ کنى، تو به صدمه ها تن دادى تا غرور فرعونى را درهم شکنى. سلام بر تو و بر پیکر آسیب دیده ات و سلام بر محسن سقط شده ات .
___________________________________________
۱- آیه ۱۱۲ سوره هود.
۲- ج ۱۶ شرح نهج البلاغه ص ۲۳۳.
۳- ص ۱۴ الامامه و السیامه ج ۱.
۴- به معانى الاخبار ص ۳۵۶ مراجعه شود.
۵- حدیث نبوى.
۶- اعلام النساء - جلد ۳ ص ۱۲۱۵.
۷- ص ۷۵ الزهراء.
۸- ص ۱۳۷ منتهى الامال ج ۱.
۹- آیه ۸۹ سوره نحل.
۱۰- منابع قابل مطالعه در این زمینه بسیارند. از اسناد شیعى مهمترین منبع الغدیر و از منابع اصلى اهل سنت شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید است .
۱۱- ج ۲ کامل ابن اثیر ص ۱۵.
۱۲- آیه ۶ سوره حشر.
۱۳- آیه ۲۶ سوره اسراء.
۱۴- ج ۴ ص ۱۷۷ تفسیر در المنثور.
۱۵- داستان ترور سعد بن عباده در بیابان توسط خالد بن ولید و نشر این شایعه که جن ها او را کشتند.
۱۶- آیه ۴۲ سوره انفال.
۱۷- آیه ۴۶ سوره سبا.
۱۸- آیه ۶۷ سوره مائده.
۱۹- الغدیر ج ۱.
۲۰- ینابیع الموده.
۲۱- خطبه براى زنان انصار.
۲۲- ص ۳۰۸ مناقب ج ۲.
۲۳- حدیث تک سندى ابوبکر.
۲۴- آیه ۱۶ سوره نحل.
۲۵- آیه ۶ سوره مریم.
۲۶- آیه ۱۱ سوره نساء.
۲۷- مناقب ج ۲ ص ۲۰۸.
۲۸- احتجاج ج ۲ ص ۱۴۷.
۲۹- غایه المرام و منابع متعدد دیگر.
۳۰- ص ۳۶۵ الزهراء.
۳۱- ص ۵۱ ارشاد دیلمى.
۳۲- غررالحکم ص ۳۴۳.
۳۳- ابن ابى الحدید ج ۱۶ ص ۲۸۴.
۳۴- همان منبع ۲۱۷ و ۲۳۱.
۳۵- ص ۴۴ فتوح البلدان.
۳۶- ص ۱۳ ح ۱. الامامه و السیامه.
۳۷- ص ۱۷۱ بحار ج ۴۳.
۳۸- ص ۳۳۳ الامام على ج ۱.
۳۹- حدیث نبوى.
۴۰- حدیث نبوى.
منبع : پایگاه مذهبی سبطین
