توحيد عملى

اما توحيد عملى ، به معناى فرمان بردن از خدا در تمام شؤون زندگى است و چون عقل انسان از نظر تفكّر و اعضاء و جوارح انسان ازنظر عمل بر مبناى توحيد قرار گرفت علاوه بر آبادى و عمران زندگى دنيايش ، در عالم بعد هم مورد لطف و عنايت بى نهايت حق قرار خواهد گرفت و از مزدى ابدى و ثوابى جاويد بهره مند خواهد شد و اين مسئله يعنى توجّه به اين كه دنياى ديگرى جهت مزد ايمان و عمل بپا خواهد شد ، از خصوصيّات ديگر اين آيين مقدّس است .
معاد در اسلام
اسلام ، مسئله معاد را همراه با دلايل بسيار مهم و براهين بسيار قوى ، به طورى كه براى احدى از عقلا و صاحبان خرد در قبول و باورش شكّى نماند ، در آيات قرآن و روايات و اخبار عرضه مى كند و مى توان گفت : اعتقاد به اين اصل از نظر اثرگذارى در تمام حركات انسان كم تر از عقيده به توحيد نيست . اسلام به طور قاطع و جدّى تصريح به معاد ـ يعنى حشر مردگان در عالم ديگر براى رسيدگى به اعمال نيك و بد آن ها ـ كرده و قائل به ثواب و عقاب دائم در عالم ديگر است . اسلام تصريح مى كند كه جهان با اين وضع كنونى به طور دائم باقى نمى ماند ، بلكه اين زمين و آسمان با ستاره ها و ماه و آفتاب همه از ميان مى روند و به صورت ديگرى درمى آيند و پس از به هم خوردن وضع كنونى جهان ، براى آدميان روزى برپا مى شود به نام روز جزا كه همگى در معرض حساب بزرگ و دقيق الهى ـ كه چيزى از علمش مخفى نمى ماند ـ قرار مى گيرند و پاداش يا كيفر اعمال نيك و بد خود را بى كم و زياد دريافت مى كنند ؛ قرآن مجيد اين موضوع مهم را با تمام جوانبش در هزار و سيصد آيه بيان مى كند .
اسلام ، علّت ثواب و عقاب و رستگارى و تباهى را فقط اعمال خود مردم مى داند ، بى آن كه در اين مسئله كم و زيادى رخ دهد ؛ قرآن در اين زمينه مى فرمايد :  قُلْ أَغَيْرَ اللّهِ أَبْغِى رَبّاً وَهُوَ رَبُّ كُلِّ شَىْ ءٍ وَلاَ تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ إِلاَّ عَلَيْهَا وَلاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى ثُمَّ إِلَى رَبِّكُم مَرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ  .
بگو : آيا جز خدا پروردگارى بجويم در حالى كه او پروردگار هر چيزى است ؟ ! و هيچ كس جز به زيان خود [ عمل زشتى ] مرتكب نمى شود و هيچ سنگين بارى بار گناه ديگرى را بر نمى دارد ؛ سپس بازگشت همه شما به سوى پروردگارتان خواهد بود ، پس شما را به [ حقّانيّت ] آنچه درباره آن [ با مردم مؤمن ] اختلاف مى كرديد ، آگاه مى كند .
قرآن مجيد وسيله نجات را در قيامت دو چيز مى داند : ايمان و عمل صالح ، كه در آيات متعددى به آن اشاره شده است : آن هايى كه با ايمان باشند و كار نيك كنند ، مستحق آمرزش و اهل نجات اند . از خصوصيّات مهمّ ديگر اسلام الغاء امتيازات اعتبارى و مادّى است ، دين اسلام ميزان برترى را فقط نيكى ذات و صفات عالى نفسانى قرار داده و رنگ و نژاد و ثروت و حسب ونسب و جمال و مقام را از اعتبار انداخته و به كسى اجازه نمى دهد كه به اين امور بر ديگران فخر كرده و بزرگى بفروشد .
ملاك امتياز در اسلام فقط تقوا و پاكى است ، كه بايد براى خدا داشته باشد و حق ندارد آن را وسيله برترى جويى نسبت به ديگران قرار دهد ؛ قرآن در اين خصوص مى فرمايد :  يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِن ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوباً وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ  .
اى مردم ! ما شما را از يك مرد و زن آفريديم و ملت ها و قبيله ها قرار داديم تا يكديگر را بشناسيد ، بى ترديد گرامى ترين شما نزد خدا پرهيزكارترين شماست يقيناً خدا دانا و آگاه است .  اسلام هيچ فرد و هيچ طايفه اى را به خدا و خدا را به هيچ فرد و طائفه اختصاص نمى دهد و مى گويد : خدا پروردگار همه عالميان است ، مقرّب و متّصل به حق كسى است كه به حضرت او ايمان آورده و دستورهايش را عمل مى كند و در تمام برنامه هايش پاكى و تقوا را رعايت مى نمايد . اسلام نتيجه دين را ، نيكو شدن آدميان و مصون ماندن آنان از بدى ها و آلودگى ها مى داند و دين را به تمام معنى به صلاح بشر دانسته و بى دين را آدمى بدبخت و موجودى تباه كار مى داند . از خصوصيّات ديگر اسلام ، احترام شديد به حقّ و عدالت است ؛ اسلام حقّ و عدالت را درباره تمام بشر محترم شمرده و مسلمان ها را در تمام موارد به رعايت حق و عدالت امر نموده و اجازه نداده است كه خشم و غضب درباره جمعى يا محبّت و قرابت نسبت به جمعى ديگر ، آن ها را از ميزان حق و عدل بيرون برد ؛ قرآن در اين زمينه مى فرمايد :  يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ وَلاَ يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلاَّ تَعْدِلُوا إِعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُوا اللّهَ إِنَّ اللّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ  .
اى اهل ايمان ! همواره [ در همه امور ] قيام كننده براى خدا و گواهان به عدل و داد باشيد و نبايد دشمنى با گروهى ، شما را بر آن دارد كه عدالت نورزيد ؛ عدالت كنيد كه آن به پرهيزكارى نزديك تر است و از خدا پروا كنيد ؛ زيرا خدا به آنچه انجام مى دهيد آگاه است .  و در آيه ديگر مى فرمايد : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلّهِ وَلَوْ عَلَى أَنْفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالأَقْرَبِينَ إِن يَكُنْ غَنِيّاً أَوْ فَقِيرَاً فَاللّهُ أَوْلَى بِهِمَا فَلاَ تَتَّبِعُوا الْهَوَى أَن تَعْدِلُوا وَإِن تَلْوُو أَوْ تُعْرِضُوا فَإِنَّ اللّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيراً  .

اى اهل ايمان ! [ همواره در همه امور زندگى ] قيام كننده به عدل و گواهى دهنده براى خدا باشيد ، هر چند به زيان خود يا پدر و مادر يا خويشانتان باشد . اگر [ يكى از دو طرف نزاع ] توانگر يا فقير باشد [ با لحاظ كردن وضع آنان ، بر خلاف خدا گواهى ندهيد ؛ زيرا ] خدا به حمايت از آنان و رعايت حالشان سزوارتر است . پس [ در هنگام گواهى دادن ] از هواى نفس پيروى نكنيد تا از حق منحرف شويد و اگر زبانتان را [ به سوى گواهى ناحق و دروغ ] بپيچانيد ، يا از گواهى دادن روى برتابيد ؛ يقيناً خدا همواره به آنچه انجام مى دهيد ، آگاه است .