آثار اخروي نيكوكاري

قال اميرالمومنين علي(عليه‌السلام)
طُوبي لِمَنْ اَحْسَنَ اِلي العِبادِ وَ تَزَوَّدَ لِلْمَعادِ. خوشا به حال کسي که به بندگان خدا نيکي کند و براي روز قيامت توشه بردارد.
 اهميت و جايگاه نيكوكاري و احسان
راغب اصفهاني در مفردات الفاظ قرآن كريم بر اين نظر است كه احسان و نيكوكاري، خصلت و ويژگي انساني است كه برتر از عدالت خواهي است؛ زيرا عدالت آن است كه انسان آن چه را بر عهده او نهاده شده، به جا آورد و آنچه سهم و حق اوست برگيرد؛ ولي احسان آن است كه بيش از وظيفه به جا آورد و كمتر از حق بگيرد. در ارزش و اعتبار و اهميت احسان و نيكوكاري از نظر اجتماعي همين بس كه پايه‌هاي استوار خانواده به عنوان كوچك‌ترين و بنيادين‌ترين حوزه اجتماعي و مصداق آن، بر احسان نهاده شده است و اگر اجتماع به عدالت قوام و استواري مي‌يابد با احسان و نيكوكاري است كه به استحكام و استقرار واقعي خود دست مي‌يابد.
آثار نيكوكاري در منظر قرآن
يكي از روش‌هاي شناخت اهميت و ارزش و جايگاه موضوع و مساله‌اي، فهميدن آثار، پيامدها و نقش آن در حوزه انساني است. براي آن كه از ارزش احسان و نيكوكاري در آموزه‌هاي قرآني به شكل درستي آگاه شويم، بهتر آن است كه به آثار دنيوي و اخروي احسان اشاره‌اي داشته باشيم.
در آيات قرآن براي احسان آثاري مادي و معنوي در دنيا و آخرت بيان شده است. از آثار مادي احسان مي‌توان به افزايش روزي و اتمام نعمت اشاره كرد كه در آيه 154 سوره انعام بيان شده است. خداوند در اين آيه يكي از اسباب و عوامل اعطاي نعمت و اتمام آن را نسبت به بني اسرائيل، مساله نيكوكاري ايشان در برخي از زمان‌هاي گذشته ياد مي‌كند و مي‌فرمايد: ثُمَّ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ تَمَامًا عَلَى الَّذِيَ أَحْسَنَ؛ سپس به موسي كتاب داديم تا بر كسي كه نيكوكار بوده است نعمت را تمام گردانيم.
 راغب اصفهاني در مفردات الفاظ قرآن كريم بر اين نظر است كه احسان و نيكوكاري، خصلت و ويژگي انساني است كه برتر از عدالت خواهي است؛ زيرا عدالت آن است كه انسان آن چه را بر عهده او نهاده شده، به جا آورد و آنچه سهم و حق اوست برگيرد؛ ولي احسان آن است كه بيش از وظيفه به جا آورد و كمتر از حق بگيرد.
در آيه 148 سوره آل عمران، خداوند سعادت دنيا و زندگي نيك و آسايش و آرامش را از آثار احسان و نيكوكاري اشخاص و يا جوامع بر شمرده و مي‌فرمايد: فَآتَاهُمُ اللهُ ثَوَابَ الدُّنْيَا وَ حُسْنَ ثَوَابِ الآخِرَةِ وَاللهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ؛ خداوند ثواب و پاداش دنيا و پاداش بهتر اخروي را به ايشان بخشيد؛ زيرا خداوند نيكوكاران را دوست مي‌دارد. در آيه 30 سوره نحل نيز بر اين پيامد پاداشي احسان توجه مي‌دهد و مردمان را به همين جهت به نيكوكاري تشويق و ترغيب مي‌كند.
از آثار معنوي دنيوي كه قرآن براي احسان ياد مي‌كند مي‌توان به ايجاد دوستي و صميميت ميان انسان‌ها و همگرايي اجتماعي اشاره كرد. خداوند با اشاره به اين پيامد اجتماعي نيكوكاري مي‌فرمايد: وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ. (فصلت آيه 34) در اين آيه بيان مي‌شود كه براي برداشتن كينه‌ها و دشمني‌ها و دوري از واگرايي اجتماعي و دستيابي به همگرايي، احسان و نيكوكاري تا چه اندازه مي‌تواند مفيد و تاثيرگذار باشد.
رهايي از دام گناه و دستيابي به عفت و پاك دامني(يوسف، آيه23) از ديگر پيامدهاي دنيوي احسان است؛ چنانكه دستيابي به هدايت خاص و بهره‌مندي از هدايت قرآن (لقمان آيه3و 5) و بهره‌گيري و تأثيرگذاري آيات قرآني در حق وي (احقاق، آيه12) از آثار ديگر احسان شمرده شده است؛ زيرا نيكوكاري موجب مي‌شود تا انسان در راه مطمئن الهي قرار گيرد و بتواند به ريسمان الهي بياويزد و با بهره‌مندي از آن به سعادت دنيوي و اخروي دست يابد. (لقمان آيه22)
اينگونه است كه خداوند وي را از امدادهاي خاص و غيبي خود برخوردار مي‌گرداند و ياري و نصرت الهي شامل حال وي مي‌گردد (نحل آيه 128و نيز عنكبوت آيه69) و هرگاه در حق خود و يا ديگري دعايي كند از سوي خداوند مورد قبول و استجابت قرار مي‌گيرد و خداوند حوائج دنيوي و اخروي او را برآورده مي‌سازد.(آل عمران، آيه147و 148)
آثار اخروي نيكوكاري
از آثار اخروي نيكوكاري مي‌توان به رستگاري و سعادت (لقمان، آيه3و 5) جلب رحمت خاص خداوند (اعراف، آيه 56 و لقمان آيه3)، رهايي از عذاب الهي (زمر آيه58)، محبوبيت و دوستي خداوند(بقره آيه195، آل عمران آيه134)، فرجام نيك در زندگي دنيوي و آخروي (لقمان آيه22)، تكفير گناهان و محو بدي‌ها و گناهان از سوي خداوند(هود آيه114) و رفع مواخذه و توبيخ (توبه، آيه91) اشاره كرد.

در بينش و نگرش قرآني احسان و نيكوكاري آنچنان از اهميت و ارزش برخوردار است كه از نيكوكاري به كافران به عنوان امري پسنديده ياد شده است و از مؤمنان خواسته شده كه نسبت به كافران، گذشت داشته و ايشان را بخشيده و با آنان رفتاري بزرگوارانه و كريمانه داشته باشند؛ زيرا گذشت و بخشش به عنوان مصاديقي از احسان و نيكوكاريي موجب مي‌شود تا انسان به عنوان محسن محبوب درگاه خداوند شود. (مائده آيات12و 13)
قرآن با اشاره به پاداش‌هاي اخروي و دنيوي مؤمنان را ترغيب و تشويق مي‌كند كه به احسان به عنوان امري مهم توجه داشته باشند. در كتاب نفيس فرهنگ قرآن تأليف آيت الله هاشمي رفسنجاني و گروهي از محققان مركز فرهنگ و معارف قرآن براي كساني كه اهل احسان و نيكوكاري هستند پاداش‌هاي خاص و عامي را از آيات قرآني شمارش كرده‌اند كه مي‌توان به نمونه‌هايي از آن اشاره كرد.
از جمله پاداش‌هاي نيكوكاري در آموزه‌هاي قرآني، برخورداري از همسران خوب (احزاب، آيه28و 29)، آبرومندي در قيامت (يونس، آيه26)، امتنان و منت الهي(يوسف، آيه90)، امداد و ياري خاص خدا و پيروزي و نصرت بر دشمنان(صافات، آيات 114و 116و 121)، بقاي نسل بر روي زمين(صافات، آيات75و 77و 80)، بهشت و بهره‌مندي از نعمت‌هاي مادي و معنوي آن (مرسلات، آيات 41و 44)، تحيت الهي(صافات آيات 75و 131) حكمت و دانش خاص و نظر درست و صائب (يوسف، آيه22و قصص آيه14)، برخورداري از دانش و كتاب الهي (صافات آيات114و 117و 121)، برخورداري از منزلت اجتماعي و قدرت سياسي(يوسف، آيه56) برخورداري از منصب داوري (يوسف، آيه22)، موفقيت در آزمون الهي و توفيق او (صافات، آيه105و 106)، برخورداري از نام نيك (صافات، آيات 75و 78و 80) و رهايي از اندوه و غم بزرگ و ... اشاره كرد.
در بينش و نگرش قرآني احسان و نيكوكاري آنچنان از اهميت و ارزش برخوردار است كه از نيكوكاري به كافران به عنوان امري پسنديده ياد شده است و از مؤمنان خواسته شده كه نسبت به كافران، گذشت داشته و ايشان را بخشيده و با آنان رفتاري بزرگوارانه و كريمانه داشته باشند؛ زيرا گذشت و بخشش به عنوان مصاديقي از احسان و نيكوكاريي موجب مي‌شود تا انسان به عنوان محسن محبوب درگاه خداوند شود.
عوامل نيكوكاري و احسان
بي گمان احسان و نيكوكاري ويژه انسان‌هايي است كه در مسير هدايت قرار گرفته و كمال را از خداوند مي‌جويند. دوري از خصلت‌هاي ناپسند موجب مي‌شود تا دست كمك و ياري ديگراني كه به سوي ايشان دراز شده را بفشارند و به آنان ياري و مدد رسانند. از نعمت‌هاي به دست آمده و خداداد در راه خدا انفاق كنند و از هر توان و نيرويي كه خداوند به ايشان داده، در راستاي تكامل فردي و اجتماعي بهره گيرند. از اين رو مي‌كوشند تا نيازهاي فردي و اجتماعي و نيز روحي و مادي ديگران را به هر طريق ممكن برطرف سازند. كمك و تعاون به عنوان اصول اصلي نيكوكاري همراه با بخشندگي عاملي مي شود تا همگرايي اجتماعي در ايشان با نوع دوستي تقويت شود.
ريشه و منشأ نيكوكاري را بايد در ايمان حقيقي افراد دانست؛ زيرا تنها مؤمنان با پذيرش خالقيت و ربوبيت الهي و نيز باور به روز رستاخيز و مسئله پاداش و كيفر در آخرت است كه به احسان روي مي‌آورند و به عنوان بنده خاص الهي در خدمت به ديگران مي‌كوشند و از هيچ كوشش و تلاشي براي رفع و دفع نيازهاي متنوع ديگران دست نمي‌شويند. آيات بسياري از قرآن، ايمان و عبوديت از انسان را به عنوان عوامل اصلي نيكوكاري و احسان انسان برشمرده است كه مي‌توان به آيات 83 و 85 سوره مائده و آيات 80 تا 122 سوره صافات اشاره كرد؛ زيرا بندگي خدا به معناي آن است كه ديگران همچون آفريده‌هاي الهي از كرامت و شرافت آفرينش الهي برخوردار مي‌باشند و مؤمن به عنوان وظيفه شرعي و اخلاقي بر خود فرض مي‌بيند تا به ديگر آفريده‌هاي الهي نيكي كند تا شرايط مناسبي براي دستيابي به هدايت الهي و رشد و تكامل فراهم آيد و ديگران نيز بتوانند در مسير تكامل قرار گيرند و به سعادت دست يابند.
قال اميرالمومنين علي(عليه السلام)
عَلَيکَ بالاِحْسانِ فَاِنَّهُ اَفْضَلُ زِراعَةٍ وَ أَرْبَحُ بَضاعَةٍ. بر تو باد نيکوکاري که آن برترين زراعت و سودآورترين سرمايه است.