اولین کسی که به منظور « اصلاحگری » ، در حوزه ها دخالت کرد ، رضاخان بود . او زیر نظر افرادی مثل محمد علی فروغی ، که هم شخصیتی سیاسی – اجتماعی و هم یک شخصیت علمی بود ، مدرسه معقول و منقول را تأسیس کرد . امتحان ورودی این مدرسه برای هر طلبه ای بسیار آسان بود و پس از طی دورۀ تحصیلی موفق به اخذ مدرک می شد که با درست داشتن آن ، به راحتی می توانست به استخدام دوایر دولتی درآید .
این ترفندی بود تا بتوانند طلاب ، به ویژه افراد تحت فشار اقتصادی را از حوزه ها جدا کنند . مدتی نیز موفق شدند و طلاب زیادی را که می بایست چند سال بعد هر کدام به منزلۀ عالم اسلامی ، در شهر و دیاری از مملکت پهناور اسلامی محور کارهای اصولی دینی و اجتماعی می شدند و پیشوایی عده ای را به عهده می گرفتند ، از دروس حوزه و لباس مقدس روحانیت جدا کرده ، به استخدام ادارۀ آموزش و پرورش و دادگستری و ... درآوردند . در نهایت عده ای را نیز به سر دفتری اسناد و محضر ازدواج و طلاق دلخوش کردند . بدین ترتیب و به دلیل فقر مادی و از آن مهم تر ، فقر معنوی ، حوزه های علمیه و در نتیجه جامعۀ اسلامی ایران لطمۀ شدیدی خورد و نیروهای مستعدی را از کف داد.
محمد رضا پهلوی نیز پا جای پای پدر گذاشته ، کوشید با چنین شگردی ، طلاب حوزه و نیروهای انقلاب امام خمینی (ره) و سرانجام افرادی را که در نظر داشتند به طلبگی روی آوردند ، به جبهه ای دیگر کشانده ، از قدرت جبهۀ رقیب بکاهد . برای نیل به این هدف ابتدا در قم مرکزی به نام « دارالترویج » به پا کردند . روحانی غیر معروفی به نام « اشراقی » را به خدمت گرفتن و بودجۀ کافی و محلی مناسب در اختیارش قرار داده ، حقوق و مزایای شایان توجهی برای جذب طلاب مقرر نمودند .
کار دارالترویج به دلیل بی لیاقتی اشراقی ، رییس این مرکز ، با ضعف شروع شد . عدۀ معدودی از طلاب (باز هم به دلیل فقر مادی و عدم بینش کافی سیاسی – اجتماعی ) پا پیش گذاشتند ، اما به زودی تحت تأثیر جو حوزه و سیطرۀ خط امام ، مورد مواخذه و تمسخر این و آن قرار گرفته ، خیلی زود پا پس نهادند . پس از سه – چهارماه ، دار الترویج بسته شد . رییس دست نشاندۀ آن نیز که گویا معتاد به مواد مخدر بود – پس از چندی از دنیا رفت و اصل و فرع مسئله درهم پیچیده شد .
منبع : منتشر شده توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی
