ریاض العابدین فی شرح صحیفة زین‏العابدین

رياض العابدين في شرح صحيفة زين العابدين، از بديع الزمان قهپائي (درگذشته سده ي يازدهم هجري) به کوشش فاضل محترم جناب، آقاي حيسن درگاهي، که سعي ايشان در احياء فرهنگ مکتوب شيعه مشکور باد.

بديع الزمان هرندي قهپائي، فقيه، محدث و شيخ الاسلام يزد در دوران شاه عباس صفوي بود. [1]  و مشهور به بديع هرندي است. [2]  وي از شاگردان شيخ بهايي (در گذشته 1030 ق) بوده و اجازه اي از وي دارد که آقا بزرگ طهراني از آن ياد کرده است. [3]  در تمامي منابعي که شرح حال قهپائي در آنها آمده از ترجمه و شرح فارسي وي بر صحيفه ي سجاديه ياد شده است.

اين کتاب که به گفته ي مؤلف آن [4]  شرحي است در لباس ترجمه و ترجمه اي است در ضمن شرح، به نام شاه صفي اول (در گذشته ي 1052 ق) نوشته شده است. [5] .

نخست مقدمه ي صحيفه ي سجاديه ترجمه و شرح شده است (ص 74 - 8) و سپس ترجمه و شرح دعاهاي صحيفه آمده است. شيوه ي مؤلف آن بوده که نخست جمله ي عربي را نقل کند و سپس به ترجمه و توضيح واژگان جمله بپردازد. بيشتر توضيحات درباره ي واژگان است (مانند ص 706 ، 431) ولي مسائل صرفي و نحوي نيز در حد لازم آمده است (مانند ص 78 - 75) و گاه به مسائل بلاغي نيز اشارت رفته است (از جمله در ص 462، مبحث استعاره) . نثر مؤلف در ديباچه ي کتاب مسجع است ولي در ترجمه و شرح دعاها ازنثر مرسل استفاده کرده است، در ترجمه ي عبارتهاي عربي لفظ «مر» را فراوان به کار برده است (از جمله در ص 676 ، 616) . گاه به مناسبت وارد مباحث کلامي شده است (از جمله در ص 158، مبحث بقاي نفس بعد از خواب بدن) ولي در شرح عبارتهاي صحيفه، بيشتر از متون روايي سود برده است. (از جمله در ص 648 ، 471 ، 438) و گاه در شرح عبارتهاي صحيفه، مباحث مبسوطي ارائه داده است (از جمله در ص 473 - 469) «شرح معناي گناه کبيره؛ ص 608 - 603 در مباحث فلکي و اجرام سماوي) مؤلف در نقل عبارتهاي صحيفه، از نسخه ي ابن سکون بهره برده است (از جمله در ص 735 ، 734 ، 701) در پانوشتهاي کتاب، منابع اکثر منقولات متن آمده است، و گاه ترجمه هاي مؤلف تصحيح شده است (از جمله در پانوشت ص 5333 ، 252) ولي منبع پاره اي از مطالب متن در پانوشت نيامده است از جمله در ص 299 مطلب منقول از شرح الارشاد شهيد ثاني؛ ص 308 ، 307 مطالب منقول از شيخ کفعمي؛ ص 693 مطلب منقول از عدة الداعي ابن فهد؛ در ص 347 نيز دو بيت گلستان سعدي [6]  بي ذکر منبع آمده است.

در تصحيح متن کتاب از نسخه هاي آ، ب، ج استفاده شده است ولي شگفتا! و افسوس که هيچ يک ازنسخه ها معرفي نشده اند و کلمه اي نيز راجع به زندگاني قهپائي گفته نشده است و اصلا کتاب بدون مقدمه ي مصحح چاپ شده است و شيوه ي کار مصحح محترم نيز مجهول مانده است. در پايان کتاب نيز، هيچ فهرستي نيامده و اين نقيصه اي بزرگ مي باشد که اميد است در چاپهاي بعدي اصلاح شود

منبع : دانشنامه صحیفه سجادیه

پی نوشت ها :

1 – ریحانة الادب جلد 1 ص 243.

2 – اعیان الشیعة جلد3 ص 550 ، اعلام الشیعة ( الروضة النضرة فی علماء المأة الحادیة عشرة) ، ص  80.

3 – اعلام الشیعة همانجا ، الذریعة جلد1 ص237 .

4 – ریاض العابدین ص 11 .

5 – همان ص10 .

6 – باب دوم ، ص100.