Azəri
Friday 29th of March 2024
0
نفر 0

SUFİLİYİN MEYDANA GƏLMƏSİNDƏ TƏSİRLİ OLAN AMİLLƏR

Xarici amillər:

Sufiliyin islami kök olduğunu ondan nəş᾿ət tapdığını hesab edənlərin qarşısında, bu cərəyanın xarici amillərin təsiri ilə meydana gəlməsini güman edənlər var. Onların fikrincə, Sufilik əvvəllər başqa millətlərdə, digər dinlərdə mövcud olmuş müsəlmanlar onlarla tanış olduqdan sonra ᾿ziləri bu cərəyana qoşulmuş islami üsulları sufiliklə tətbiq edərək ona islami rəng vermişlər. ᾿lum məsələdir ki, sufi sufilik ifadələri müsəlmanlar tərəfindən meydana gəlmişdir. Lakin sufiliyin həqiqi mahiyyəti digər dinlərə aiddir.

Sufiliyin xarici amillər tərəfindən meydana gəlməsini hesab edən şəxslərin özləri bir neçə dəstəyə bölünürlər:

1. ᾿ziləri sufiliyin köklərini hind mənşəli dinlərdə axtarırlar.

2. ᾿ziləri sufiliyin Yunan fəlsəfəsindən, xüsusilə yeni Əflatun məktəbindən nəş᾿ət tapdığını güman edirlər.

3. ᾿zilərinin fikrincə sufilik İranda meydana gəlmişdir.

4. ᾿ziləri isə onun rahiblik məsihi irfanından qaynaqlandığını hesab edirlər.

Bu dərsimizdə yuxarıda qeyd olunan dörd baxışla tanış olacağıq.

1. SUFİLİYİN MEYDANA GƏLMƏSİNDƏ HİND MƏNŞƏLİ DİNLƏRİN ROLU

Dinlərlə tanışlıq dərslərindən ᾿lum oldu ki, Hind mənşəli dinlər ᾿ni, hinduzim, buddizm cinizm islam dinindən çox-çox əvvəllər mövcud olmuşdur. Hər üç dinin əsas hissəsini, daha dəqiq desək, mahiyyətini ruhun saflanması son mərhələdə Niruvana, ya Mütləq fənaya çatmaq təşkil edir. Bir tərəfdən islam dininin şərqdə geniş yayılıb Hind Çinə çatması, digər tərəfdən müsləlmanların fəth olunmuş məntəqələrdə ticarət əlaqələri qurmaları, həmçinin hind ayinlərinə dair tərcümə olunmuş kitabların müsəlmanlar arasında geniş yayılması onların hind mənşəli din ayinləri ilə tanış olub onlardan mütəssir olmalarına səbəb olmuşdur.

Digər amillərdən biri islamdan 1000 il əvvəl «Budda» məzhəbinin İranın şərqində ᾿ni, Bəlx, Buxara ətraf məntəqələrdə yayılması həmin məntəqələrdə Somiə adlandırdıqları ibadətgahların tikilməsi olmuşdur. Bəlxdə tikilən ibadətgahlar daha çox məşhur olmuşdur. Bu isə islamın zühur etdiyi ilk əsrlərdə, bəlkə sufiliyin ən fəal mərkəzlərindən olduğu bir dövrə təsadüf edir.

İbrahim Ədhəm, Şəqiq Bəlxi, Bayəzid Bəstami, Əbu Səid Əbul Xeyr, Hatəm Əsəm, Davud Bəlxi, Əhməd Xəzrəviyyə sufiliyin digər görkəmli şəxsiyyətləri bu məntəqədə yaşamışlar. Diqqəti cəlb edən məsələlərdən biri ᾿zi sufilərin, xüsusilə İbrahim Ədhəmin tərcümeyi-halının Məhaviranın tərcümeyi-halı ilə oxşar olmasıdır. Deyilənlərə görə İbrahim Ədhəm, Bəlx əmirlərindən birinin oğlu olmuş, əvvəllər qəsrlərdə yaşamış, lakin sonralar var-dövlətdən üz çevirib «Fəna fillahaçatmaq üçün dağ çöllərə üz tutmuşdur.

Budda ilə Sufilik arasında olan başqa oxşarlıq «Fənaya» doğru qət etdikləri mərhələlərin bir-biri ilə eyni olmasıdır. Bu iki ayindəki məqamların hər ikisi heç bir fərq olmadan eyni nəticəyə çatır. ᾿ni, sufi ariflərin «Fəna fillah» adlandırdıqları son mərhələni, Buddalar «Niruvana» «Mütləq fəna»ya çatmaq adlandırırlar.

2. YUNAN FƏLSƏFƏSİNİN SUFİLİYİN MEYDANA GƏLMƏSİNDƏ TƏSİRİ

Cufiliyin kökünü Yunan fəlsəfəsində axtaranlar, əksər hallarda onun məhz Yunan fəlsəfəsindən mütəssir olduğunu güman edirlər. Əflatun idologiyasına mənsub olan Yunan fəlsəfəsi varlığın vəhdət nəzəriyyəsinə əsaslanır. O (Əflatun) bu fikirdə idi ki, həqiqət təkdir varlığın mənşəyi vahid həqiqətin özüdür. Mütləq varlıq Odur, digər varlıqlar isə Onun təcəllisidir. ᾿ni, O, bütün varlıqların mənşəyi olduğu bir halda, onların heç biri deyildir. Əflatunçular Allahı müxtəlif ᾿bir ifadələrlə vəsf etsələr , bu barədə söylənilən hər bir vəsf ifadəni səhv hesab edirlər. Hətta Allahı vücud adlandırmağı belə düzgün saymırlar. Çünki O, bütün mövcud olan varlıqlardan daha üstündür. Onlar Allaha yalnız ᾿nəvi (ruhi) seyr ilə çatmağı, əql hissin buna kifayət etmədiyini zənn edirlər. Bunun isə üç mərhələdən ibarət olduğunu bildirirlər:

aSeyr məqamları;

bMəhəbbət;

v᾿rifət. (Agahlıq).

Seyr məqamları həqiqətə çatmaq bu yolda göstərilən səy cəhətlərdən ibarətdir. Bu məqam hasil olunası ᾿ni, insanın özünün əldə edə biləcəyi bir dərəcədir. Məhəbbət, həqiqəti müşahidə etməklə insanda yaranmış hissə deyilir. Kamil ᾿rifət isə, tam həqiqətə çatmaq deməkdir. Hər bir varlıq belə bir kamala çatmaq istər, ᾿ni maddi aləmdən yaxa qurtarıb əsl vətənə qayıdış. Bu da hər şeyin mənşə başlanğıcına qovuşmaq deməkdir. Dünyaya göz yumub Ona üz tutmaq Onu öz vücudunda dərk etmək lazımdır.

Bunlar Əflatunçuların fəlsəfi ideologiyalarının bir nümunəsi idi. Tərcümə olunmuş Yunan fəlsəfəsi müsəlmanlar arasında geniş yayılmış, islamda zahidlik cərəyanı onun ᾿siri altına düşmüş sonralar yeni Əflatun ideoloji ünsürləri bu sadə cərəyanı sufiliyə çevirmişdir. Nəticədə, Sufi ədəbiyyatında vəhdəti-vücud, dərk edən dərk olunan, vəhdət aləminin ilkin mənşədən vücuda gəlməsi, insan ruhunun cismdə həbs olunaraq maddi əşyalarla aludə olması, ruhun əsl vətənə qayıdış meyli, eşq, müşahidə təfəkkür, nəfsin saflığı, ruhi məstlik s. ifadələrin geniş istifadə olunduğunun şahidi oluruq.

3. SUFİLİYİN İRANLA BAĞLILIĞI

Sufiliyin İranla bağlı olduğunu hesab edən şəxslər Zərdüşt Mani ayinlərini onun mənşəyi olduğunu qeyd edirlər. «Dinlərlə tanışlıq» dərslərində Zərdüşt ayininin «Ahuraməzda» pərəstişinə əsaslandığı ᾿lum oldu. Onların əqidəsinə əsasən, varlıqları vücuda gətirən nurdur nur bütün yaxşılıqların mənşəyidir. Demək, Əhrimənin yaratdığı zülmətdən yaxa qurtarmaq üçün Ahurəməzdaya tərəf getmək xeyirxah işlər görməklə işıqlığa qovuşmaq lazımdır.

Mani, Zərdüşt ᾿limlərindən bəhrələnərək belə bir fikir irəli sürmüşdür ki, aləm iki şeydən - nur zülmətdən ibarətdir. İnsan vücudunu təşkil edən ruh nur, cism isə zülmətdir. Bu iki ünsür bir-birinin müqabilində durur. Bir tərəfdən xeyirxahlıq nur ruh, digər tərəfdən isə pislik, zülmət cismdir. Ruh cism zindanında əsir olmuşdur oradan nicat tapmalıdır. Maninin tərəfdarları iki hissəyə bölünmüşlər:

aKamillər;

bEşidənlər.

Birinci dəstəyə aid olanlar daha çox agahlığa malik olmuş özlərini ᾿zi cismani çətinliklərə vadar edərək nəfslə mübarizə etmişlər. Kamala çatmaq üçün «Aləmin xaliqinə eşq», «kamil insana pərəstiş» «qardaşlıq birliyi» kimi üsul qaydalara riayət etməyi lazım bilmişlər.

Sufiliyin əksər hissəsinin iranlı olduqlarını onların Zərdüşt Mani əqidələri ilə tanış olduqlarını nəzərə alaraq deyə bilərik ki, onlar insanilik, hökmlər, ᾿nəvi seyr nəfsi mübarizəni islam əxlaq e᾿tiqadına əlavə edərək sufiliyi meydana gətirmişlər.

4. SUFİLİYİN MƏSİHİ RAHİBLİYİNDƏKİ KÖKLƏRİ

İslam dini zühur etdiyi müsəlman ümməti təşkil olunduğu ilk gündən müsəlmanlar məsihi ayini ilə tanış olmuş məsihi ölkələri ilə ticarət əlaqələri bərqərar etmişlər. Bu səbəbdən onların adət-ən᾿ənələri ilə, o cümlədən rahibliklə yaxından tanış idilər. Zahidanə həyat tərzi sürən maddi varlıqlara göz yuman sadiq müsəlmanlar məsihi rahibliyini islam təqvası ilə əlaqələndirərək sufilik cərəyanını meydana gətirmişlər. Yun paltarlar geymək, xanəgah ibadətgahlarında zikr münacatlarla məşğul olmaq rahiblərin Somiə adlandırdıqları ibadətgahlarda keçirdikləri həyat tərzi ilə çox oxşardır.

Nəticə:

Bu dərslərdə irəli sürülən nəzəriyyələri nəzərə alaraq deyə bilərik ki, əvvəla sufiliyin bir çox e᾿tiqadi üsulları, rəftar davranışları islam dinindən götürülmüş sufilik irfanının kökləri Peyğəmbər (s) övliyaların ᾿limlərindən qaynaqlanmışdır. (Bu haqda növbəti dərsimizdə söhbət açacağıq). Həmçinin təqva pəhrizkarlıq, maddi aləmin e᾿tibarsızlığına olan e᾿tiqad, ᾿nəvi saflıq üçün edilən səylər, Allahın razılığını qazanmaq məqsədilə ruhun ilahi dərgaha ucalması islam ᾿limlərinin əsas hissəsini təşkil edir.

Digər tərəfdən sufilərin istifadə etdikləri ifadələrin bir çoxu Qur᾿an ayələrindən, Peyğəmbərin (s) hədis dualarından götürülmüşdür. Bunun üçün qətiyyətlə sufiliyin xarici amillərdən meydana gəldiyini deyə bilmərik.

Eyni zamanda sufilərin etdikləri dua münacatların, istifadə etdikləri ibadət davranışların islam mənbələrindən, Qur᾿an ayələrindən, Peyğəmbər (s) övliyaların həyat tərzindən götürüldüyünə şübhə edə bilmərik. Xanəgahlarda dini mərasimlərin keçirilməsi, yun paltarlar geyinib insanlardan uzaq düşərək bir guşədə ibadət münacata qapılmaq, ailə övlada qarşı e᾿tinasız olmaq islam ᾿limləri Peyğəmbər (s) sünnəsi ilə fərqli deyil, tamamilə müxalifdir. Bu səbəbdən qətiyyətlə deyə bilərik ki, sufilik qeyri-islami rahiblik cərəyanından mütəssir olaraq islam zahidliyi ilə qeyri-islami nəfsi mübarizənin tərkibindən meydana gəlmişdir. (58-ci dərdə sufilərin istifadə etdikləri ᾿zi ibadət əməllərdən danışacağıq.)


source : الشیعه
0
0% (نفر 0)
 
نظر شما در مورد این مطلب ؟
 
امتیاز شما به این مطلب ؟
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:

latest article

İslamofobiya fenomeninin təhlili
SEKULYARİZM
SÜFYANININ XƏBƏRI
Rəbiüs-sani ayının 8-i İmam Həsən Əskərinin (ə) təvəllüd günüdür. ...
Mübahilə` duası
QÜREYŞİN PEYĞƏMBƏRƏ (S) QARŞI MÜCADİLƏ VƏ ÇƏKİŞMƏLƏRİ
“Xəlqi-aləm səbəbi Zəhrada (s.ə) imiş” şeri
İman
Əlidir! (Şeir)
Nəfsani xəstəlikləri müalicə etmək üçün, onları tanımaq lazımdır

 
user comment