Azəri
Thursday 28th of March 2024
0
نفر 0

ŞEYXİYYƏ FİRQƏSİNİN YARANMASI

Şeyxiyyə firqəsi şiə məzhəbindən ayrılan Şeyx Əhməd İhsai tərəfindən ᾿sis olunmuş kiçik cərəyanlardan biridir.

Şeyx Əhməd hicrətin 1166- ilində İran körfəzinin qərbində, ᾿ni Ərəbistan yarmadasının Qətif məntəqəsində yerləşən «İhsa» ya «Lihsa» şəhərində dünyaya gəlmişdir. O, 1186- ildə elm təhsil əldə etmək məqsədilə Kərbəlaya gəlmiş orada məşhur şiə alimlərindən olan «Ağa Baqir Behbəhani», «Seyyid Mehdi Bəhrul-ulum», «Şeyx ᾿fər Kaşiful-Ğita» bu kimi digər görkəmli şəxsiyyətlərdən dərs almışdır. Fiqh, üsul hədis elmləri ilə yanaşı tibb, astronomiya, riyaziyyat bu kimi digər dəqiq elmlərə yiyələnmişdir. Şeyx İhsai hicri tarixi ilə 1221-ci ildə İrana gələrkən «Fətəli Şah» tərəfindən səmimiyyətlə qarşılanır, daha sonra Fətəli Şahın oğlu «Məhəmməd Əli Mirzə»nin ᾿vəti ilə Kermana gələrək üç il orada qalır. 1241-ci ildə ziyarət məqsədilə Məkkəyə gedir, qayıtdıqda Mədinə yolunda dünyasını dəyişir elə oradaca dəfn olunur.

Şeyx Məhəmməd İranda olduğu illər ərzində bir çox şəhərlərə səfər edir. Yiyələndiyi elmlərin sayəsində böyük bir kütlənin diqqətini özünə cəlb edə bilir.

Bu müddət ərzində ilk dəfə Qəzvin alimləri ilə görüşüb orada tədrisə başlayır. Lakin biruzə verdiyi əqidələrinin ᾿zilərinə görə Şəhid Salis kimi tanınan Molla Məhəmməd Təqi Bərğani tərəfindən təkfir ifşa olunur. Şəhid Salisin verdiyi fətva İran İraq alimləri tərəfindən qəbul edilir. Şeyx Əhməd İhsainin ölümündən sonra şagirdi «Seyyid Kazim Rəşti» ustadının yerini tutur. O, Şeyx Əhməd Yəzd şəhərində olduğu illərdə ondan dərs almış şeyxin qabaqcıl şagirdlərindən biri olmuşdur. Seyyid Kazim Kərbəlaya gedib orada ömrünün sonunadək Şeyxiyyə əqidəsinin təbliği ilə məşğul olur hicrətin 1259-cu ilində vəfat edir. Deyilənlərə görə o, Osmanlı hakimi Nəcib paşanın xəfiyyələri tərəfindən zəhərlənlərək qətlə yetirilmişdir. Onun özündən sonra iki şagirdi qalır. Onlardan biri, ᾿ni Məhəmməd Kərim Kermani Şeyxiyyə firqəsinə rəhbərlik edir, digəri isə, ᾿ni Məhəmməd Əli Şirazi ondan sonra «Babiyyə» firqəsini yaradır.

Seyyid Kazim vəfat etdikdən sonra bir müddət canişinlik məsələsində ixtilaf meydana gəlir. Nəhayət, münasib ictimai mövqeyə malik olan Məhəmməd Kərim Xan Kermani firqəyə rəhbərliyi öz üzərinə götürür. Şagirdlər arasında rəğbət qazanmasına ilk növbədə onun müəllimi ilə səmimi münasibətdə olması, digər tərəfdən Qacar şahlarına yaxın olması səbəb olmuşdur. Çünki Zəhirud-dövlə ləqəbi ilə məşhur olan atası İbrahim xan, Fətəli şahın həm əmisi oğlu, həm kürəkəni, həm Xorasan Kerman vilayətinin valisi idi. O da Şeyx Əhmədlə səmimi münasibətdə olmuş onun şahla görüşünün təşkil olunmasında mühüm rol oynamışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, Şeyxiyyə firqəsinin əqidələrinin bir çoxu, o cümlədən «dörd bünövrə» əqidəsi Məhəmməd Kərim xanın uydurmaları olmuşdur.

Məhəmməd Kərim xanın dövründə Şeyxiyyə firqəsinin mərkəzi Kerman şəhərində yerləşmişdir. Lakin o, öz təbliğatçılarını ətraf şəhərlərə göndərirdi. Hicrətin 1288-ci ilində vəfat etdikdən sonra oğlu «Hacı Məhəmməd Xan» onun canişini ᾿yin olunsa da, iki əsaslı səbəbdən bu məsələ ətrafında ixtilaf meydana gəldi.

Əvvəla ona görə ki, oğlanları Hacı Rəhim, Hacı Zeynəlabidin, Məhəmməd xan canişinlik arzusunda olan tərəfdarları arasında böyük ixtilaf qarşıdurmalar meydana gəlmişdi. Bu səbəbdən Hacı Kərim xanın ölümündən sonra Şeyxiyyə firqəsi bir neçə yerə bölündü.

Məhəmməd Baqir Xəndəq Abadinin adı ilə bağlı olan «Baqiriyyə» firqəsinin meydana gəlməsini buna misal çəkmək olar. O, əvvəllər Hacı Kərim Xanın Hindistandakı nümayəndəsi olsa da, sonralar Kerman şeyxiyyələrindən ayrılmışdı. Bu səbəbdən onun tərəfdarları «Baqiriyyə» adlandırıldı.

«Azərbaycan Şeyxiyyələri» adlanan başqa bir firqə Azərbaycanda meydana gəldi. Mirzə Şəfi Siqətul-islam Təbrizinin tərəfdarları olduqları üçün, bu firqə «Siqətul-islamiyyə» kimi məşhurlaşdı.

Şeyxiyyə firqəsinin «İhqaqiyyə» adlanan bir qolu da Kərbəlada meydana gəldi. Onlar Molla Baqir Üskuyinin tərəfdarları idilər. Yazdığı «İhqaqul-həqq ibtalul-batil» adlı kitabında Məhəmməd Kərim Xanla müxalif olduğunu bildirdiyi üçün onun tərəfdarları «İhqaqiyyə» ləqəbi ilə şöhrət tapmağa başladı. Bu firqənin davamçıları Kərbəla, Küveyt İran Azərbaycanında yerləşirlər.

ŞEYXİYYƏ FİRQƏSİNİN ƏQİDƏLƏRİ

Şeyxiyyə firqəsi üsulidinin tövhid, nübuvvət, imamət dörd bünövrədən ibarət olduğunu hesab edir. Göründüyü kimi, bu firqə qeyd olunan əvvəlinci üç məsələdə digərləri ilə həmfikirdir. Lakin onlar üsulidinə «dörd bünövrə» adlandırdıqları başqa bir əqidəni əlavə etmişlər. Onların əqidəsinə görə, ədalət məad ayrı-ayrılıqda təsəvvür olunmamalıdır. Çünki Allaha Onun peyğəmbərinə iman gətirmək, bu iki şeyə iman gətirmək deməkdir. Belə ki, Allaha Onun peyğəmbərinə e᾿tiqad bəsləməyin zəruriliyi Qur᾿ana iman gətirməyə səbəb olur. Hər iki mətləb ᾿ni, ədalət məad da öz növbəsində orada sübuta yetirilmişdir. Demək, Qur᾿ana e᾿tiqadı olan hər bir şəxsin təbii olaraq, ədalət məada da e᾿tiqadı olacaqdır. Bütün bunlarla yanaşı, «ədalət» Allahın sübutiyyə sifətlərindən biridir. Tövhid bəhsində Allahın sübutiyyə sifətlərindən bəhs olunduğu üçün istər-istəməz orada ədalət barədə söhbət açılır.

İslami dəstələrin bir çoxundan fərqli olaraq, Şeyxiyyə firqəsi məadın cismani olmasını qəbul etmir. Onların fikrincə, cism dağılaraq aradan getdikdən sonra yerdə qalan ünsür lətif bir cismdir ki, «cism huvə rəqləyaliadlanır. Şeyx Əhməd İhsai deyir: İnsan iki cismə malikdir.

1. Zaman ünsürlərindən ibarət olan, həmçinin ərəz şəklində həqiqi cism üçün yaradılan bir varlıq. Bu, insanın gündəlik geyinib-çıxardığı paltara bənzəyir. İnsan vəfat etdikdən sonra fani olaraq aradan gedən məhz həmin cismdir.

2. Həqiqi cism: Bu, insan vücudu üçün yoğrulan yaranan təbiətdən ibarətdir. Belə bir cismin zamanla heç bir bağlılığı yoxdur o «hurqəlyaaləminə aiddir. Bu səbəbdən insan vəfat etdikdən sonra yaşadığı aləmdə qalır. Qiyamət günü məhşərə həmin cism ilə gələcək, savab əzab da məhz həmin cismə veriləcəkdir.

«Rukni rabe» (dörd bünövrə) yalnız Şeyxiyyə firqəsinə aid olan bir əqidədir. Əlbəttə, belə bir əqidə Məhəmməd Kərim xan Kermani tərəfindən meydana gəlmişdir, çünki «Azərbaycan şeyxiyyələri» belə bir əqidəni qəbul etmirlər. Buna görə yalnız Məhəmməd Kərim xanın tərəfdarları olan Kerman Şeyxiyyələrinə «Rukniyyə» ᾿ni, dörd bünövrəyə e᾿tiqadı olanlar deyilirdi. Dörd bünövrə deyildikdə, imanı kamil olan şiə nəzərdə tutulur ki, mübəlliğ birinci natiq adı ilə şiələrlə qeybdə olan imam arasında vasitə rolunu oynayır. Çünki o, arada heç bir vasitə olmadan şər᾿i hökmləri qeybdə olan imamdan alıb onu şiələrə təbliğ bəyan edir.

Şiə alimlərinin ᾿ziləri belə bir nəzər irəli sürmüşlər ki, dörd bünövrə deyildikdə, «təvəlla təbərra» ᾿ni, şiələrin füruidinin bir hissəsi hesab etdikləri - Əhli-beytin dostları ilə dost, düşmənləri ilə düşmən olmaqnəzərdə tutulur. Şeyxiyyə ardıcılları isə həmin işə ᾿kid olunsun deyə, onu müstəqil bir əqidə üsulu kimi qələmə verirlər.

Lakin bu nəzəriyyə bir o qədər əsaslı düzgün nəzərə çarpmır. Çünki dərsin əvvəlində qeyd etdik ki, Şeyxiyyə firqəsi yiyələndiyi əqidələrə görə, şiə alimləri tərəfindən küfr etməkdə ittiham olunmuşlar. Burada belə bir sual meydana gəlir. Onlar hansı əqidələrinə görə qeyd olunan hökm fətvalara məruz qalmışlar? Tövhid, Ədalət, Nübuvvət, İmamət Məad məsələlərində elə bir mühüm ixtilaf nəzərə çarpmır. Zamandan asılı olmayan cismə, təvəlla təbərraya olan e᾿tiqada görə isə onların küfrə düçar olduqlarını güman etmək olmaz. Lakin böyük qeybət dövründə İmam Zamanla birbaşa əlaqədə olmaq onun yer üzündə naibliyinə dair «dörd bünövrə» əqidəsinə verilən birinci ᾿rif isə, imamiyyə məzhəbi tərəfindən qətiyyətlə rədd edilir təbii ki, belə bir əqidəyə sahib olan hər bir şəxs küfrə düçar olmuşdur. Kamil şiə ᾿nasını daşıyan dörd bünövrə qeybdə olan imamla şiələr arasında vasitəçi olan Şeyxiyyə rəhbərlərinə verilən addır. ᾿ni, onlar özlərini imamla camaat arasında vasitəçi şər᾿i hökmləri onlara çatdıran mübəlliğ hesab edirlər. Şeyxiyyə firqəsi dörd bünövrəni ya kamil şiəni İmam Zamanın məhzəri ᾿ni, həzrətin hər hansı bir şəxsdə zühur hülul etməsi hesab edir.


source : الشیعه
0
0% (نفر 0)
 
نظر شما در مورد این مطلب ؟
 
امتیاز شما به این مطلب ؟
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:

latest article

İman
Əlidir! (Şeir)
Nəfsani xəstəlikləri müalicə etmək üçün, onları tanımaq lazımdır
İmam Əlidən (ə) 14 hikmətli öyüd
Xəlvət
İLAHI RƏHMƏTIN ƏSRARƏNGİZ CİLVƏSİ
TӘHARӘT VӘ PAKİZӘLİK
BEŞİNCİ FƏSİL: İMAM MƏHDİ (Ə)-IN HÖKUMƏTİ
ŞƏRABIN TƏSİRİNƏ BİR MİSAL
Dostluq

 
user comment