“Ey Musa! Özünü pakla, qüsl et, sonra mənim saleh bəndələrimə yaxınlaş. Ey Musa! Namazlarında onlara imam, ixtilaflarında hakim ol. Aralarında sənə nazil etdiyim kitab əsasında mühakimə apar. Həqiqətən, mən o kitabı (Tövratı) aşkar hökm, aydınladan dəlil, ol¬mu¬¬şları və olacaqları bəyan edən nur olaraq nazil etdim”.
Saleh insanlar və saleh cəmiyyətlə rabitənin zərurəti
İnsan ictimai bir varlıqdır. Onun həyatı başqaları ilə ra-bitə¬lər¬¬siz ötüşmür. Allah-taala insanı öz həmnövləri ilə maddi və mənəvi rabitələrə ehtiyaclı xəlq etmişdir. Tənha, cəmiyyətdən uzaq yaşamaq istəyən insan nə maddi, nə də mənəvi ba¬xım¬dan inkişaf edə bilər. Çünki maddi həyat başqalarının elm və təc¬rübəsindən istifadə ilə davam edir. İnsan dini məclislərdə iştirak etmədən, moizə və nəsihətlərdən faydalanmadan mə¬nə¬vi baxımdan inkişaf edə bilmir. Demək, mənəvi baxımdan tə¬kamül üçün də ictimai rabitələrə ehtiyac var. İnsanlar ictimai rabitələri qırıb həmkarlıqdan çəkinsələr, hansısa mənəvi tə¬ka¬mül¬dən danışmağa dəyməz. Şübhəsiz ki, əgər cəmiyyətdə saleh insanlar varsa, ictimai rabitələr faydalıdır. Saleh in¬san¬lar¬la rabitələr gücləndikcə insan kamilləşir.
Kimsə öz həyatını tənhalıqda keçirə bilmir. O ictimai ra¬bi-tə¬lə¬rə qatılmağa məcburdur. Təbii ki, cəmiyyətdəki fərdlər əx-laq və eti¬qad baxımından eyni səviyyədə olmur. Cəmiyyəti ümu¬mi şə¬kil¬də iki qrupa bölmək olar: Allaha bəndəlik yolunu tu¬tub onun ra¬zılığına uyğun yaşayanlar və dini dəyərlərə bi-ganə in¬sanlar. İkin¬ci qrupdan olanlar zahirən dini prinsipləri qəbul et¬sələr də, dün¬yaya bağlılıq səbəbindən həyatlarında di¬ni öl¬çü¬ləri göz¬lə¬mir¬lər. Onlar bəzən rəsmi şəkildə haqlı olma¬dıq¬la¬rı¬nı etiraf edir, bə¬zən də öz etiqad və əməllərinə don ge¬yin¬dir¬mə¬yə çalışırlar.
Əksər insanların saleh olmadığını və saleh insanların az-ğın¬lı¬ğını nəzərə alaraq saleh olmaq istəyənlər, ilahi dəyərlərə əməl etməyə çalışanlar, Allaha yaxınlaşmaq əzmində olanlar üç yoldan birini seçməlidir. Birinci yol budur ki, insan yalnız zə¬ruri məqamlarda cəmiyyətlə rabitə saxlayıb, imkan həd¬din-də bu rabitələrdən çəkinsin. İkinci yol budur ki, bütün ətrafla ra¬bitəyə qatılıb hər addımda özünü azğınlıqdan gözləsin. Üçüncü yol budur ki, insan saleh insanlarla rabitə saxlasın. Ən mü¬nasib yol da budur. Bu yolu seçən insan saleh insanlarla ra¬bitəyə önəm verir, başqaları ilə yalnız zəruri hallarda və on¬la¬rın təlim-tərbiyəsi məqsədi ilə görüşür.
Rahiblik və guşənişinliyin səbəbi
Tarixi məlumatlara, eləcə də ayə və hədislərə əsasən həzrət İsanın (ə) səhabələri və yaxınları rahiblik yolunu tutmuşdular. On¬lar guşənişinliyi bir dəyər sayır və imkan həddində cə¬miy¬yət¬dən uzaqlaşmağa çalışırdılar. Səhabələr şəhərdən uzaqlaşıb biyabanlarda, mağaralarda ibadətlə məşğul olurdular. Qurani-kə¬rimdə məsihilərin rahibliyə meyli haqqında buyurulur: “Özbaşına seçdikləri tərkidünyalıq yolunu onlar üçün biz müəyyənləşdirməmişdik. Bunu Allah Rzasına etsələr də, layiqincə gözləmədilər”.
Bu gün məsihi dünyası güclü şəkildə dünya həyatına bağ-lan¬dığından rahibliyə meyl zəifləmişdir. Amma məsihi məm-lə¬¬kətlərinin müəyyən nöqtələrində hələ də rahiblik müşahidə olu¬nur. Rahiblər cəmiyyətdən kənarlaşaraq ömürlərini tən¬ha-lıq¬¬da keçirirlər. Xaricə səfərlərin birində bir qrup məsihi ilə gö¬rüş¬düm. Onlar bildirdilər ki, yaxınlıqda monastrda yaşayan ra¬¬hiblər daim ibadətlə məşğuldurlar və bayıra çıxmırlar. Onlar nə qəzet oxuyur, nə televizora baxır, nə də radioya qulaq asır¬lar. Demək olar ki, monastrdan kənarda baş verənlərdən xə¬bər¬sizdirlər. Məsihi dünyasında rahiblərin monastrda yaşayıb ara¬bir cəmiyyətdə görünməsi adi bir işdir. Rahiblərin öz öm¬rü¬nün 20-30 ilini monastrda yaşayıb dünyadan xəbərsiz qal¬ma¬sı təəccüblü görünür. Təbii ki, onların məqsədi özlərini mö¬min göstərmək deyil. Əgər rahiblər üçün cəmiyyətin mü¬na¬si¬bə¬ti əsas olsaydı, arabir bayıra çıxıb özlərini tanıtdırardılar. Be¬lə¬ləri sadəcə məsihi ayinlərini yerinə yetirməklə Allaha ya¬xın¬laş¬maq məqsədindədirlər. Onların nəzərincə, yalnız ra¬hib¬lik və dün-yadan uzaqlaşmaqla Allaha yaxınlaşmaq müm¬kün¬dür.
Müsəlmanlar arasında da rahiblik yolunu tutub tərki-dün-ya olanlar var. Onlar guşənişinliyi ictimai rabitələrdən üstün tu¬turlar. Bəzi çaşqın firqələr və sufilər də düşüncə və əməldə cə¬miyyətdən kənarlığa üstünlük vermişlər. Nəticədə, icti¬mai-si¬yasi vəzifələrə əməl olunmur, müsəlmanlar və İslam düş-mən¬ləri qarşısındakı vəzifələr öhdədən atılır. Belələri nəin¬ki düş¬mənlə mübarizə meydanına daxil olmur, hətta öz yanlış dü¬¬şüncələri ilə İslamı təhrif edirlər. Onlar öz baxışlarına don ge¬¬yindirmək üçün bir çox hədisləri, xüsusilə dünyanın sonu ilə bağlı hədisləri əldə bəhanə tuturlar. Həmin hədislərdə bu-yu¬¬rulur ki, son dövrdə aləmi bürüyəcək fəsadlardan amanda qal¬¬maq üçün cəmiyyətdən kənarlaşmaq lazımdır. Məsələn, imam Sadiqdən (ə) belə bir hədis nəql olunur: “Evlərinizin dö¬şə¬nəcəyi olun”. (Yəni cəmiyyətə qatılmaqdan çəkinib ev¬lə-ri¬niz¬də qalın).
Ətrafla rabitələrin həddi
Görəsən, öncə nəql etdiyimiz hədis və bu mövzuda nəql olun¬muş bir sıra qüdsi hədislər bütün dövrə aiddir, yoxsa xüsusi şəraitlər üçün nəzərdə tutulmuşdur? Doğrudanmı, bü¬tün hallarda möminlər öz əqidə və əxlaqlarını qorumaq üçün kənara çəkilməlidirlər? Doğrudanmı, İslam özünü tərbiyə¬lən¬di¬¬rib Allah yolunu tutmaq istəyənlərə cəmiyyətdən uzaq¬laş¬maq göstərişi vermişdir? Ola bilərmi ki, İslam ictimai rabitələri töv¬siyə edərkən, saleh insanları günahkarlardan fərq¬lən¬dir¬mə¬sin? Günahdan qorunmaq tapşırıldığı halda, günahkarla rabi¬tə¬¬lərin tövsiyə olunması mümkündürmü? Bəlkə, İslam həzrət Mu¬sanın (ə) şəriətində və Əhli-beyt (ə) hədislərində bəyan olun¬¬duğu kimi, üçüncü bir yolu tövsiyə edir? Bəli, möminləri sa¬leh insanlarla rabitəyə, günahkarlardan çəkinməyə çağıran üçün¬cü bir yol da var. Yəni saleh olmayanlarla yalnız zəruri həd¬¬də və onların hidayəti məqsədi ilə rabitələrə qatılmaq olar. Ol¬sun ki, saleh olmayan fərdlər ətrafdakıların köməyinə eh¬ti¬yac duysun. Mömin müsəlman nəinki ehtiyaclılara, hətta sa¬vaş məqsədində olmayan kafirlərə əl tuta bilər. Qurani-kə¬rim¬də də bu nöqtəyə toxunulmuşdur: “Allah sizi dində si¬zin¬lə vu¬-ruşma¬yan, sizi məskənlərinizdən çıxarmayan kəslərə yax¬ş¬ı-lıq¬dan, onlarla ədalətli rəftardan çəkindirmir. Allah əd¬alə¬tli-lə¬¬ri sevir”.
Ayədə həzrət Musanın şəriətində və İslamda göstərilən yol təsdiqlənir. Şübhəsiz ki, məsihiliyin başlanğıcında, həzrət İsanın (ə) besəti dövründə belə bir yol doğru sayılmışdır. Ra-hib¬lik xüsusi və təhlükəli şəraitdə həzrət İsanın ardıcılları üçün nəzərdə tutulmuş bir yol idi. Çünki bu zümrə yəhudilər tə¬rəfindən ciddi təzyiqlərə məruz qalır və əzab-əziyyətdən ya¬xa qurtarmaq üçün cəmiyyətdən uzaqlaşırdılar. Həzrət İsanın ar¬dıcılları müşrik və yəhudi cəmiyyətdən uzaqlaşmağa məc¬bur idilər. Amma zaman keçdikcə bütün şəraitlərdə uyğun hə¬yat tərzinə üstünlük verildi. Bir qrup məsihi təhlükəli dövr ba¬şa çatdıqdan sonra da tərkidünyalıq yolunu seçdi.
Qeyd etdik ki, Allah-taala günahkarlarla münasibətdə ra-bi¬tə¬lərə hədd qoyulmasını tapşırır. Möminlərə əmr edilir ki, saleh insanlarla yaxınlıq etsinlər. Çünki ətrafdakılarla ünsiyyət insanların əxlaq və əməlinə, hətta etiqadına təsirlidir. Bu əsas¬la həzrət Peyğəmbər (s) buyurur: “İnsan öz dostunun dinin¬də¬dir. Hər biriniz kiminlə dost olduğunuza baxın”.
Həzrət digər bir məqamda kiminlə dostluğun faydalı ol¬du-ğu¬nu açıqlayır: “Bir şəxs ki, onunla görüş sizə Allahı xatır¬lat-sın, onun sözləri elminizi artırsın və əməli axirəti yadınıza sal¬sın”. Həzrət Peyğəmbər (s) möminlərin məclisi haqqında bu¬yu¬rur: “Nə vaxt Behişt bağlarından bir bağ görsəniz, bu bağı dolanın ... həmin bağ möminlərin məclisidir”.
Bəli, elə bir insanla rabitədə olmaq lazımdır ki, bu rabitə si-zin kamilliyiniz və Allaha yaxınlaşmağınız üçün faydalı ol-sun. İn¬sanı dünyaya rəğbətləndirən, ona Allahı unutduran, ilahi gös¬tərişləri pozmağa çağıran kəslərlə yaxınlıq yalnız Alla¬hın qə¬zəbi və əbədi peşmançılıqla sonuclanır. Allah-taala gü¬nah¬kar¬larla yoldaşlıq edənlərin acı aqibəti haqqında bu¬yu-rur: “Bir gün sitəmkar şəxs əllərini dişləyib deyər: “Kaş ki, mən Pey¬ğəm¬bər vasitəsilə (özümə) doğru bir yol turardım; vay olsun mənə, kaş filankəslə dost olmayaydım. O məni azdırdı, hansı ki öncə Quranı tanımışdım. Şeytan daim insanı alçaldır”.
Azğınlarla ünsiyyətin mənfi təsiri
Bəli, saleh olmayan insanlarla yaxınlıq Allahı unutdurur, insanın əqidəsini süstləşdirir. Zəif iradəli insanlar yaxınlıq etdikləri fərdlərin rəngini götürür, onlarla həmxasiyyət olur. Belələri hər ünsiyyətdən sonra başqalaşır. Amma unut¬ma¬ma-lı¬yıq ki, şəxsiyyətli və iradəli insanlar da büdrəmədən amanda de¬yil. Onlar da günahkarlarla ardıcıl ünsiyyətdə olduqda təd¬ri¬cən təsirə məruz qalır. Ardıcıl şəkildə qeyri-saleh dairələrə qa¬¬tı¬lan¬lar nəhayətdə simasını dəyişir. Deyirlər bir abid do¬la¬nı¬şıq üçün öz qoyununun südündən istifadə edirdi. İki şəxs bu qo¬¬yu¬nu oğurlamaq qərarına gəldi. Onlar bu məqsədlərini hə¬ya¬¬ta ke¬çir¬¬¬mək üçün plan cızdılar. Birinci oğru abidin yanına gə¬¬lib sa¬lam ver¬¬di və dedi: “Mən təəccüb edirəm ki, sizin kimi bir abid qa¬pı¬sın¬da donuz saxlayır”. Abid dedi: “Bu donuz de¬yil, qo¬yun¬dur”. Birinci oğru gedəndən sonra ikinci oğru abidə ya¬xınlaşdı. Sa¬¬lam verib dedi: “Necə olur ki, sizin kimi bir abid do¬nuz sax¬la¬yır?” İkinci oğrunun sözlərindən sonra abid şəkkə dü¬ş¬dü. Dü¬şün¬-dü ki, bəlkə o yanılıb donuzu qoyun sayıb və onun sü¬dün¬dən is¬tifadə edib. Nəhayət, bu şübhələrdən canını qur¬¬tarmaq üçün qo¬yunu küçəyə buraxdı və oğrular rahatlıqla öz məq-sədlərinə çat¬dılar.
İnsan öz etiqadlarına nə qədər bağlı olsa da, başqalarının uy-ğun əqidəyə qarşı ardıcıl şəkildə şübhə yaratmaq cəhdləri öz təsirini göstərir. İnsan tədricən tərəddüdə düşür. Bu sə¬bəb¬dən də Qurani-kərim möminləri azğınlarla ünsiyyətdən çə¬kin¬di-rir: “Allah öz kitabında sizin üçün nazil edib ki, Allahın ayə¬-lə¬rini inkar edib, rişğəndə qoyduqlarını eşidirsinizsə, söh¬bə¬ti də¬yişənədək onlarla əyləşməyin. Çünki bu halda, siz də on¬lar ki¬mi olacaqsınız ...” Əqidəsində dağ kimi insanlar çox az-dır. On¬ların bəsirəti o qədər güclüdür ki, azğınların şübhə ya-radan da¬nışıqları onlara təsir etmir. İnsanların əksəri isə asan¬lıqla tə¬sir altına düşür. Başlanğıcda şübhələri qəbul etməyən adi in¬san¬lar bu şübhələr təkrarlandıqda təslim olur-lar. Əgər şüb¬hə¬lər saxta dəlillər və aldadıcı zövqlə təqdim olu¬nur¬sa, qarşı tə¬rəf bir anda ovsunlanır. İmam Hadi (ə) sözün təsiri ilə bağlı bu¬yurur: “Danışanı dinləyən ona bəndəlik et¬miş¬dir. Əgər da¬nı¬¬şan Allahın sözünü danışırsa, dinləyən də Alla¬ha bəndə olur. Əgər danışan şeytanın dilindən danışırsa, din¬ləyən də şeytana
bəndəlik edir”.
Təcrübədə dəfələrlə müşahidə etmişik ki, ardıcıl vəsvəsələr in¬¬sanın daxilində şübhə yaradır. Yəni birinci dəfə bəyan olu-nan şübhə təsirsiz olursa da, eyni şübhə təkrarlandıqda insan əmin¬¬liyini itirir. Bu səbəbdən də Allah-taala həzrət Musaya əmr edir ki, mənə ibadətdə şərik qoşma. Sonra əmr olunur ki, sa¬leh¬lərlə ünsiyyətdə ol, günahkarlarla ünsiyyətdən çəkin. Əs¬lin¬¬də bütün bu tövsiyələr bizə ünvanlanmışdır. Çünki həzrət Mu¬sa (ə) məsum idi və günahkarlarla rabitə saxlamırdı. Uy¬ğun öyüdlər məsələnin ciddi olduğunu göstərir. Araşdırsaq, gö¬¬rərik ki, bir çox mənəvi tərəqqi və tənəzzüllər ən yaxın dos¬tu¬¬muzun təsirindən qaynaqlanır. Demək, dost seçimində diq¬qətli olmalı, Allahı yada salan dostlarla ünsiyyət saxlamalıyıq. Daim dünyadan danışan, insanı dünyaya rəğbətləndirən insan¬larla ünsiyyətdən çəkinmək lazımdır.
Xalqla ünsiyyətin əsas şərtləri
a) Zahiri və batini gözəlliyə riayət
Aydın oldu ki, tənhalıq və guşənişinlik İslam baxımından məq¬¬bul deyil. Allah orta bir yol təqdim edir. Bu yolu seçən in-san ilk addımda salehlərlə ünsiyyətə qatılır və ən zəruri hal-lar¬da saleh olmayan insanlarla ünsiyyət saxlayır. İkinci zümrə ilə ra¬bitədə məqsəd onların hidayətidir. Təbii ki, saleh in¬san¬lar¬la ra¬bitə qurmaq qərarına gəlmiş insan ilk növbədə onları ta¬nıya bil¬məlidir. İkinci addımda salehlərin diqqətini cəlb edə¬cək zə¬min hazırlanmalıdır. Sonda isə nəzərdə tutulmuş ra¬bi¬tə¬lər qu¬ru¬lur. Allah-taala saleh insanlarla ünsiyyət üçün iki şərt bə¬yan edir: Birinci şərt budur: “Ey Musa! Özünü pakla, qüsl et, sonra mə¬nim saleh bəndələrimə yaxınlaş”. Saleh insanlarla ra¬bitənin bi¬rinci şərti, insanın cismani təmizliyidir. Çünki in¬san¬lar libası çir¬kli və pinti fərdlərlə ünsiyyətdən qaçır. Amma tək¬cə yu¬yun¬maq¬¬la kifayətlənmək olmaz. Yuyunmaqla yanaşı, iba¬di ba¬xım¬dan, Allah xatirinə paklanmaq lazımdır. Bu sə¬bəb¬dən də mü¬ra¬¬ci-ət¬də həm cismən təmizlənmək, həm də Allaha ya¬xın¬laş¬maq məq¬sə¬di ilə qüsl etmək tapşırılır. Qüsl vasitəsi ilə in¬sanın ba-tini tə¬miz¬lənir, salehlərlə ünsiyyətə qatılmaq üçün ru¬hi ha¬zır-lıq ya¬ra¬nır.
İslam təmiz geyinməyi, saçları qaydaya salmağı, dişləri yu¬ma¬¬ğı, ətir vurmağı tapşırmaqla möminlərin xoş sima ilə cə-miy¬¬yətdə görünməsini nəzərdə tutur. Bu şərtlərə əməl olun-duq¬¬da ətrafdakılar insanla rabitəyə maraq göstərir. Əziz İslam pey¬¬ğəmbəri (s) zahiri səliqəsinə və təmizliyinə xüsusi diqqət ye¬tirmiş, ətirlənmişdir. Evdən bayıra çıxanda libasını səliqəyə salmış, saçlarını daramışdır. Peyğəmbər (s) güzgü olmadıqda su¬ya baxıb saçını və saqqalını qaydaya salmışdır.
Ətrafdakılarla ünsiyyətdə zahirən səliqəli olmaq hamı üçün zə¬ruridir və təkcə möminlərə aid deyil. Möminlər üçün mü¬hüm və dəyərli sayılan budur ki, zahiri gözəlliklə yanaşı, ba¬tini gözəlliyə nail olsunlar. Salehlərlə ünsiyyətə qatılmaq üçün iba¬dət məqsədi ilə yuyunmaq lazımdır ki, bu iş batinə təsir gös¬tərsin və nəticədə, saleh bəndələrlə rabitəyə qatılan insan daha çox nuraniyyət əldə etsin.
b) Xalqın hidayəti və insanlar arasında mühakimə
Həzrət Musanın cəmiyyət namazına imaməti, ixtilafların həl¬lində hakim olması salehlərlə ünsiyyət üçün ikinci əsas şərt kimi bəyan olunur. Həzrət Musaya Allahın elçisi olaraq iki mü¬hüm ictimai vəzifə tapşırılır. Birinci ictimai vəzifə in-san¬la¬rın birlikdə ibadətə təşviqi və cəmiyyət namazında imamətin öh¬dəyə götürülməsidir. Bu yön ibadi və ictimai bir yöndür. İnsanların rabitələrində dünyəvi rabitələr mühüm yer tut¬du¬ğun¬dan və onlar dünyəvi ehtiyaclarını təmin etmək üçün cə¬miyyətə qatılmağa məcbur olduqlarından istər-istəməz ara¬da qar¬şı¬durmalar yaranır. Bu səbəbdən də Allah-taala ikinci və¬zifə olaraq Musaya (ə) imamət, hökumət və xalq arasında ha¬kim¬lik vəzifəsini tapşırır. Ona əmr olunur ki, insanlar ara¬sın¬dakı ixtilafları həll etsin. Təbii ki, ailədə və cəmiyyətdə fərd¬lər arasında ixtilaflar yaranır və bu ixtilafların həllini kim¬sə öz öh¬də¬sinə götürməlidir. Bu işi kimsə öz öhdəsinə götür¬mə¬sə, ictimai asayiş üçün təhlükə yaranar.
Hökumət səlahiyyətlərindən olan mühakimə vəzifəsinin həzrət Musaya tapşırılması cəmiyyətin hakimiyyətə olan hə-ya¬ti ehtiyacından danışır. Cəmiyyət bütün yönümlərdə tədbir və ida¬rəçiliyə möhtacdır. Bəli, Allah-taala xalq üzərində ha-ki¬miy¬yə¬ti peyğəmbərlərin və ilahi rəhbərlərin vəzifəsi kimi təqdim edir. Xalq arasında mühakimə məsuliyyəti də Allah elçilərinin və¬¬zifəsidir. Onlar tədbir görmək, normalar müəyyən¬ləş¬dir¬mək¬lə yanaşı, insanlar arasında ixtilafların həlli ilə məşğul ol¬ma¬lıdırlar. Allah-taala həzrət Musaya xitabən buyurur ki, na¬maz¬larında onlara imam, ixtilaflarında hakim ol. Məlum olur ki, qədim şəriətlərdə də ibadi məsuliyyətlərlə yanaşı, döv¬lət¬çilik məsuliyyətləri olmuşdur. Peyğəmbərlər insanların həm iba¬di, həm də ictimai ehtiyaclarını təmin etməli idilər.
Həzrət Musanın (ə) mühakimə və hökumət kitabı
Təbii ki, insanlar arasında mühakimə hansısa qanun əsa-sın¬da aparılmalıdır. Həzrət Musa Allahın elçisi olduğundan bu işdə ilahi göstərişlərə əsaslanmalı idi. O öz düşüncə və istəyi əsa¬sında mühakimə apara bilməzdi. Buna görə də Allah-taala Mu¬saya (ə) xitabən buyurur: “Aralarında sənə nazil etdiyim ki¬¬tab əsasında mühakimə apar”. Musaya (ə) nazil olmuş kitab Töv¬¬¬rat idi. Həzrət Musa xalqı Tövrata dəvət etməli və bu kitab əsasında hökm verməli idi. Ona Tur dağında qırx günlük iba¬də¬tindən sonra Tövrat nazil oldu. Bu kitabda həzrət Musanın şəriət hökmləri bəyan olunmuşdu. Quran və hədislərə əsasən bu kitab lövhələr şəklində birbaşa nazil olmuşdu. Bu kitabda Bəni-İsrailin, həzrət Musa dövrünün və ondan sonrakı in¬san¬la¬rın həzrət İsanın besətinədək ehtiyac duyduğu qanunlar əks olun¬muşdu. Qurani-kərimdə bu barədə buyurulur: “Onun üçün həmin lövhələrdə hər bir öyüdü və hər bir şərhi yazdıq. (De¬¬dik ki,) ondan möhkəm tut və qövmünə də onun ən üs¬tü¬nü¬nü öyrənməyi tapşır. Tezliklə sizə fasiqlərin yerini gös¬tə¬rə-rəm”.
İmam Sadiq (ə) həzrət Musaya (ə) nazil olmuş Tövrat və löv¬¬hələr haqqında buyurur: “Cəfr elmində müşahidə etmişəm ki, Allah-taala Musaya lövhələr nazil etdi və bu lövhələrdə ol¬muş¬¬lar və Qiyamətədək olacaqlar bəyan olunmuşdu. Həzrət Mu¬sanın risaləti sona yaxınlaşanda Allah ona vəhy etdi ki, Be¬hişt zəbərcədindən hazırlanmış lövhələri Zinət dağında əma¬nət qoysun. Həzrət Musa həmin dağa gedəndə dağ yarıldı və o lövhələri dağdakı yarığa qoydu. İslam peyğəmbərinin (s) be¬sə¬tinədək lövhələr dağda qaldı. Peyğəmbərlə (s) görüş üçün Mə¬¬dinəyə üz tutmuş Yəmən əhli həmin dağa çatanda qəfildən dağ yarıldı və həmin lövhələr göründü. Karvan əhli lövhələri gö¬¬türüb yoluna davam etdi. Onlara ilham olunmuşdu ki, löv¬hə¬lərə baxmasınlar. Cəbrail də öz növbəsində əhvalatı Pey¬ğəm¬bərə (s) xəbər vermişdi. Karvan əhli Peyğəmbərlə (s) gö¬rü¬şən¬dən sonra həzrət onlardan lövhə haqqında soruşdu. On¬lar de-dilər: “Bunu sizə kim xəbər verdi?” Həzrət buyurdu: “Allah-taala məni xəbərdar etdi”. Onlar dedilər: “Biz şəhadət ve¬ririk ki, sən Allahın rəsulusan”. Sonra lövhələri həzrətə təq¬dim etdilər. Həzrət Peyğəmbər (s) təbərani dilində yazılmış löv¬-hələri oxuyub, Əmirəl-möminini (ə) çağırdı və buyurdu: “Al bu lövhələri. Onlarda keçmişlərin və gələcəyin elmi var. Bun-lar həzrət Musanın lövhələridir. Allah mənə əmr edib ki, on¬-ları sənə tapşırım. Əmirəl-möminin (ə) buyurdu: “Mən on¬la¬rı oxuya bilmirəm”. Həzrət (s) buyurdu: “Cəbrail buyurub ki, bu gecə onları başının altına qoyasan. Səhəri gün onlardan agah olacaqsan”. Əmirəl-möminin (ə) buyurur ki, mən gecə löv¬¬hələri başımın altına qoydum. Səhəri gün Allah-taala məni bu lövhələrdən agah etdi. Peyğəmbər (s) buyurdu ki, onlardan bir nüsxə hazırlayım. Mən ondan bir nüsxə hazırladım. Həmin nüs¬¬xə hazırkı cəfrdir. Orada keçmişlərin və gələcəyin elmi var. Hə¬min nüsxə, lövhələr və Musanın əsası bizdədir...”
Deyildiyi kimi, Tövrat və lövhələr həzrət Musaya bir də-fəyə nazil oldu. Olsun ki, şəriət hökmləri və qanunları yalnız həz¬rət Musaya bütövlükdə nazil olmuşdur. İslamın zü¬hu-run¬dan sonra Quran ayələri tədricən, müxtəlif məqamlarda, 23 il ər¬zində nazil oldu: “Quranı hissə-hissə nazil etdik ki, onları xalqa aram oxuyasan. Onu tədricən nazil etdik”.
Şəri hökmlərin dəyişməzliyi
Bu qüdsi hədisdə Allah-taala həzrət Musanı həzrət İsa və hə¬z¬rət Məhəmmədin (s) besəti ilə müjdələyir və onların bəzi xü¬¬susiyyətlərini sadalayır. Bu müjdə və xəbərdarlıq həzrət İsa¬nın zühurunadək həzrət Musa şəriətinin mötəbərliyini gös¬tə¬rir. Bəni-İsrail həzrət Musadan sonra həzrət İsaya iman gə¬tir¬mə¬¬li idi. Beləcə, son Peyğəmbərin (s) besəti ilə həzrət İsanın şə¬ri¬¬əti gücdən düşürdü. Son Peyğəmbərin (s) ayinlərinə tabeçilik ha¬¬mının vəzifəsi idi. “(Tövratı) Olmuşları və olacaqları bəyan edən nur olaraq nazil etdim”. cümləsi isə şəriət prinsiplərinin ey¬¬ni olduğunu göstərən ayələri təsdiqləyir. Həzrət Nuh (ə), İb¬ra¬¬him (ə), Musa (ə) , İsa (ə) və son Peyğəmbərə (s) nazil olmuş şə¬¬riət¬lər prinsipcə fərqlənmir. Şəriətlər yalnız cüzi məsələlərdə fər¬¬qlidir. Şərait və zamanın tələbindən asılı olaraq müəyyən cü¬zi hökmlər dəyişilmişdir. Məsələn, Bəni-İsrail itaətsizlik gös¬tər¬¬diyindən Allah-taala onlara öncə halal sayılan bəzi şeyləri ha¬ram buyurmuşdur. Onlar bu yolla tənbeh olunmuşlar. Qu¬ran¬da oxuyuruq: “Yəhudilər yol verdikləri zülmə və çoxlarını Al¬lah yo¬lundan ayırdıqlarına görə onlara öncə halal olmuş bir çox pak şey-ləri haram buyurduq”. Həzrət İsa məbus edil¬dik¬¬dən sonra Bə¬ni-İsrailə haram edilmiş bəzi şeylər yenidən ha¬¬lal olundu: “Qarşımdakı Tövrata inanmışam və gəlmişəm ki, sizə haram bu¬yurulmuş bəzi şeyləri yenidən halal edəm. Ya¬¬nınıza Rəbbimdən nişanə ilə gəlmişəm, Allahdan qorxun və mənə itaət edin”.
Şəriətlər əqidə, əhkam və əxlaq prinsipləri baxımından müş¬tərəkdir. Bu prinsiplər bütün mütəfəkkirlər tərəfindən qə-bul olunur. Dinlərdə təsbit olunmuş əxlaqi dəyərlər ağıl tə¬rə-fin¬dən təsdiqlənir. Əlbəttə ki, ayrı-ayrı fərdlərin nəfsi bu prin-sip¬lərə etiraz edə bilər. Amma bu etiraz ağıl yox, nəfsə əsas¬la-nır. Yeni şəriətdə ötən şəriətin prinsipləri təsdiqlənir və onun xır¬dalıqları zaman və məkan tələblərinə uyğun tənzimlənir. Mə¬sələn, bütün şəriətlərdə namaz vacib sayılmışdır. Amma ay¬rı-ayrı dinlərdə namaz formaca fərqlənir. Belə bir şəriətin özü¬ndə də dəyişən hökmlər mövcuddur. Müsəlmanlar İslamın ilk illərində Beytul-müqəddəsə üz tutub namaz qılırdılar. Pey¬ğəm¬bərin (s) besətindən bir neçə il ötmüş uyğun hökm dəyişdi və müsəlmanlar üzü Kəbəyə namaz qılmalı oldu. Bəli, bir din¬də hökmlər dəyişdiyi kimi, ayrı-ayrı dinlərdə də uyğun də¬yi¬şik¬liklər baş verə bilər. Əlbəttə ki, dəyişikliklər yalnız cüzi mə¬sələlərə aiddir.
source : Ayətullah Misbah Yəzdi
