بدان که تعقیب نماز صبح بیش از سایر نمازهاست و احادیث در فضیلت خصوص این تعقیب بسیار است.
از امیرمؤمنان(علیه‌السلام) روایت شده: ذکر خدا بعد از نماز صبح تا طلوع آفتاب در به دست آوردن روزی، سرعت‌بخش‌تر از سفر‌کردن برای تجارت بر روی زمین است.
از حضرت رسول(صلی‌الله‌علیه‌وآله) روایت شده: هرکه از طلوع صبح تا طلوع خورشید، در محلّ خواندن نماز خود قرار گیرد و به تعقیب مشغول باشد، خدا او را از آتش دوزخ برهاند.
از امام باقر(علیه‌السلام) نقل‌شده: شیطان لشگر روز خویش را از طلوع صبح تا طلوع خورشید پخش می‌کند و لشکر شب خویش را از غروب تا بر طرف شدن حمره مغربیه [سرخی موجود در افق مغرب]، بنابراین در این دو ساعت خدا را بسیار یاد کنید که در این دو زمان، شیطان آدمی را از ذکر خدا غافل می‌کند.
به سند صحیح روایت شده که امام رضا(علیه‌السلام) در خراسان، هنگامی که نماز صبح را می‌خواند تا طلوع خورشید در مصلاّی خویش می‌نشست و مشغول تعقیب بود، آنگاه کیسه چرمی برای آن حضرت می‌آوردند که در آن چند مسواک بود، به یک‌یک آنها مسواک می‌کرد، سپس مقداری کندُر می‌جوید، پس از آن قرآن تلاوت می‌کرد.
از حضرت رسول(صلی‌الله‌علیه‌وآله) روایت شده: هرکه از طلوع صبح تا طلوع خورشید مشغول تعقیب باشد، ثواب حجّ برای او می‌شود.
در حدیث قدسی وارد شده حق‌تعالی می‌فرماید: ای فرزند آدم مرا پس از صبح یک ساعت و پس از عصر یک ساعت یاد کن تا همه کارهای مهمّ تو را کفایت کنم.
اما تعقیبات مختصّ به صبح:
اول:
ابن بابویه به سند معتبر از امام باقر(علیه‌السلام) روایت کرده: هرکه پس از نماز صبح هفتاد مرتبه «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّی وَأَتُوبُ إِلَیْهِ؛ طلب آمرزش مى‌کنم از خداوندى که پرورش دهنده من است و من به طرف او بازگشت مى‌نمایم» بگوید خدا او را بیامرزد، هرچند در آن روز هفتاد هزار گناه مرتکب شود و در روایت دیگری آمده است هفتصد گناه.
دوم:
همچنین ابن بابویه به سند صحیح و سندهای معتبر از امیرمؤمنان(علیه‌السلام) روایت کرده هرکه پس از نماز صبح یازده مرتبه سوره
«توحید» را بخواند، در آن روز علی‌رغم انف شیطان گناهی بر او نوشته نمی‌شود.
در «بلد الاَمین» از حضرت رسول(صلی‌الله‌علیه‌وآله) روایت کرده: هرکه سوره
«توحید» را هر روز ده مرتبه بخواند، در آن روز هر مقدار شیطان بکوشد که گناهی بر او نوشته شود نوشته نمی‌شود.
سوّم:
کلینی به سند صحیح از امام صادق(علیه‌السلام) روایت کرده: هرکه پس از نماز صبح صد مرتبه بگوید:«مَا شَاءَ اللَّه کَانَ، لَاحَوْلَ وَلَا قُوَّهَ إِلّا بِاللَّه العَلِیِّ العَظِیمِ؛ آنچه خدا خواست شد، هیچ نیرو و توانى نیست جز به خداى بلندمرتبه بزرگ» در آن روز هیچ مکروهی نبیند. این معنا را شیخ طوسی و دیگران نیز در کتاب‌های دعای خویش ذکر کرده‌اند.
چهارم: فضیلت سوره قدر و طریق تفریق هفتادوشش مرتبه آن بر شبانه روز
کفعمی و غیر او از حضرت باقر(علیه‌السلام) روایت کرده‌اند: هرکه سوره
«قدر» را بعد از نماز صبح ده مرتبه و هنگام گذشتن آفتاب از وقت ظهر شرعی ده مرتبه و بعد از عصر ده مرتبه بخواند، دوهزار نویسنده عمل را سی‌سال به زحمت اندازد.
و همچنین از آن حضرت روایت شده، هرکه آن را هفت مرتبه بعد از طلوع سپیده بخواند، هفتاد صف از ملائکه هفتاد صلوات بر او فرستند و هفتاد مرتبه به او ترحّم کنند.
و از امام جواد(علیه‌السلام) ثواب زیادی نقل‌شده برای کسی‌که سوره «قدر» را در شبانه‌روز، هفتادوشش مرتبه به این صورت بخواند: بعد از طلوع سپیده و پیش از نماز صبح هفت مرتبه و بعد از نماز صبح ده مرتبه و بعد از گذشتن آفتاب از وقت ظهر شرعی و پیش از نافله ده مرتبه و بعد از نافله‌های ظهر بیست‌ویک مرتبه و بعد از نماز عصر ده مرتبه و بعد از عشا هفت مرتبه و در وقت خواب یازده مرتبه. از جمله ثوابش این است که حق‌تعالی هزار فرشته بیافریند که در سی‌وشش هزار سال، ثواب آن را برای او بنویسند.
پنجم:
ابن بابویه و سایر علما(رحمهم‌الله) به سند معتبر از حضرت باقر(علیه‌السلام) روایت کرده‌اند که حضرت رسول(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: هرکه هر روز در پی نماز صبح ده مرتبه بگوید: «سُبْحانَ اللَّه الْعَظِیمِ وَبِحَمْدِهِ، وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّهَ إِلّا بِاللَّهِ الْعَلِیِ الْعَظِیمِ؛ خداى بزرگ را منزه می‌دانم و به ثناى او مشغولم و هیچ نیرو و توانى نیست جز به خداى بلندمرتبه بزرگ»حق‌تعالی او را از کوری و دیوانگی و خوره و پریشانی و زیر آوار ماندن و بی‌خرد شدن در پیری تندرستی می‌دهد.
ششم:
در کتاب «بلد الاَمین» از امیرمؤمنان(علیه‌السلام) روایت کرده رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: هرکه می‌خواهد خدا در مرگ او تأخیر اندازد و او را بر دشمنانش یاری دهد و از مرگ‌های ناخوشایند نگاهش دارد، باید هر بامداد و پسین بر این دعاها مداومت نماید، سه مرتبه بگوید:
سُبْحانَ اللّٰهِ مِلْءَ الْمِيزانِ، وَمُنْتَهَى الْعِلْمِ، وَمَبْلَغَ الرِّضا، وَزِنَةَ الْعَرْشِ، وَسَعَةَ الْكُرْسِيِّ .
منزّه است خدا، به پُری ترازو و نهایت دانش و سرحدّ خشنودی و وزن عرش و پهنای کرسی.
و سه مرتبه بگوید:
الْحَمْدُ لِلّٰهِ مِلْءَ الْمِيزانِ، وَمُنْتَهَى الْعِلْمِ، وَمَبْلَغَ الرِّضا، وَزِنَةَ الْعَرْشِ، وَسَعَةَ الْكُرْسِيِّ .
خدا را ستایش، به پُری ترازو و نهایت دانش و سرحدّ خشنودی و وزن عرش و پهنای کرسی.
و سه مرتبه بگوید:
لَاإِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ مِلْءَ الْمِيزَانِ، وَمُنْتَهَى الْعِلْمِ، وَمَبْلَغَ الرِّضا، وَزِنَةَ الْعَرْشِ، وَسَعَةَ الْكُرْسِيِّ .
معبودی جز خدا نیست، به پُری ترازو و نهایت دانش و سرحدّ خشنودی و وزن عرش و پهنای کرسی.
و سه مرتبه بگوید:
اللّٰهُ أَكْبَرُ مِلْءَ الْمِيزَانِ، وَمُنْتَهَى الْعِلْمِ، وَمَبْلَغَ الرِّضَا، وَزِنَةَ الْعَرْشِ، وَسَعَةَ الْكُرْسِيِّ .
خدا بزرگ‌تر است، به پُری ترازو و نهایت دانش و سرحدّ خشنودی و وزن عرش و پهنای کرسی.
هفتم: فضیلت بسمله و حوقله («بسم الله الرحمن الرحیم» و «لاحول ولا قوة الا بالله»)
سید ابن طاووس به سند معتبر ازحضرت رضا(علیه‌السلام) روایت کرده هرکه پس از نماز صبح صد مرتبه بگوید:
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ، لَاحَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ،
به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانی‌اش همیشگی است، هیچ نیرو و توانى نیست جز به خداى بلندمرتبه بزرگ.
به اسم اعظم خدا نزدیک تر خواهد بود از سیاهى چشم به سپیدى آن.
و نیز به سندهای معتبر از حضرت صادق(علیه‌السلام) و حضرت کاظم(علیه‌السلام) روایت شده هرکه پس از نماز صبح و مغرب، پیش از آن‌که سخن بگوید و حرکت کند، هفت مرتبه این دعا را بخواند، هفتاد نوع بلا از او دور می‌شود که آسان‌ترین آنها خوره و پیسی و شرّ شیطان و شرّ پادشاهان می‌باشد؛
و در بعضی روایات معتبر سه مرتبه و در بعضی ده مرتبه وارد شده است و حدّاقل آن سه مرتبه و حدّاکثر آن صد مرتبه بیان‌شده و هرچه بیشتر بگوید، ثوابش بیشتر خواهد بود.
هشتم: دعای جامع دنیا و آخرت
شیخ احمد بن فهد و دیگران روایت کرده‌اند: مردی به موسی بن جعفر(علیه‌السلام) شکایت کرد که کار من بسته شده و به هر کاری رو می‌کنم سودی نمی‌یابم و به هر حاجت که توجّه می‌نمایم برآورده نمی‌گردد، حضرت فرمود: پس از نماز صبح ده مرتبه بگو:
«سُبْحانَ اللّٰهِ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ، أَسْتَغْفِرُ اللّٰه وَ أَسْأَلُهُ مِنْ فَضْلِهِ؛ منزّه است خدایی که با عظمت است و به حمد و ستایش او مشغولم، از خداوند آمرزش می‌طلبم و از فضل و عنایتش سوال می‌کنم».
راوى گفت: اندک زمانى که بر این دعا مداومت کردم، جمعى از بادیه آمدند و مرا خبر دادند که مردى از اقوام تو از دنیا رفته و جز تو وارثى ندارد، پس مال بسیار به دست من آمد و تا حال بى نیازم.
در کتاب «کافی» و «مکارم» روایت کرده‌اند: مردی هلقام نام به آن حضرت عرضه داشت: به من دعایی بیاموز که برای نیک‌بختی دنیا و آخرت جامع بوده و آسان باشد، حضرت این دعا را تعلیم او کرد که پس از نماز صبح تا زمانی که آفتاب برآید بخواند، او بر این دعا مداومت کرد و حالش نیکو شد.
نهم: دعای ادای قرض
عیاشی از عبد الله بن سنان روایت کرده خدمت امام صادق(علیه‌السلام) رفتم، حضرت فرمود: می‌خواهی دعایی به تو بیاموزم که چون بخوانی حق‌تعالی قرضت را ادا کند و حالت نیکو گردد؟ گفتم: به چنین دعایی چه بسیار نیازمندم، حضرت فرمود: پس از نماز صبح بگو:
تَوَكَّلْتُ عَلَى الْحَيِّ الْقَيُّومِ الَّذِي لَايَمُوتُ، وَالْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَداً، وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ، وَلَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ، وَكَبِّرْهُ تَكْبِيراً . اللّٰهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْبُؤْسِ وَالْفَقْرِ، وَمِنْ غَلَبَةِ الدَّيْنِ وَالسُّقْمِ، وَأَسْأَلُكَ أَنْ تُعِينَنِي عَلَىٰ أَداءِ حَقِّكَ إِلَيْكَ وَ إِلَى النَّاسِ .
توکل کردم بر زنده پاینده‌ای که نمی‌میرد و خدا را ستایش که فرزندی نگرفت و برای او در فرمانروایی شریک نیست و برای او سرپرستی از روی خواری نمی‌باشد و بزرگ شمار او را بزرگ‌شمردنی شایسته، خدایا به تو پناه می‌آورم از شدت نیاز و تنگدستی و از فشار قرض و بیماری و از تو می‌خواهم مرا بر ادای حقّت نسبت به خود و مردم یاری کنی.
و به روایت شیخ و دیگران چنین است:
وَمِنْ غَلَبَةِ الدَّيْنِ، فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَأَعِنِّي عَلَىٰ أَداءِ حَقِّكَ إِلَيْكَ وَ إِلَى النَّاسِ .
و از فشار قرض، پس بر محمّد و خاندانش درود فرست و مرا بر ادای حقّت نسبت به خود و مردم یاری کن.
دهم: دعا برای رفع پشیمانی و بیماری
کفعمی روایت کرده: مردی به رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) از تنگدستی و پریشانی و بیماری شکایت کرد، حضرت فرمود: هر صبح و شام ده مرتبه این دعا را بخوان، او سه روز بر این دعا مداومت کرد، حال او به صحّت و توانگری و راحتی برگشت و شیخ طوسی و دیگران آن را در تعقیب نماز صبح ذکر کرده‌اند و دعا این است:
لَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ، تَوَكَّلْتُ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لَايَمُوتُ، وَ الْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَداً، وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ، وَلَمْ يَكُنْ لَهُ وَ لِيٌّ مِنَ الذُّلِّ، وَكَبِّرْهُ تَكْبِيراً.
هیچ نیرو و توانى نیست جز به خداى [بلندمرتبه بزرگ]، توکل کردم بر زنده‌ای که هرگز نمی‌میرد و خدا را ستایش که فرزندی نگرفت و برای او در فرمانروایی شریکی نمی‌باشد و برای او از روی خواری سرپرستی نیست و او را بزرگ شمار بزرگ‌شمردنی شایسته.
یازدهم: دعای عهد بهشتی
شیخ طبرسی و کفعمی و دیگران از حضرت رسول(صلی‌الله‌علیه‌وآله) روایت کرده‌اند که به یاران خود فرمود: آیا ناتوانید از این که هر صبح و شام نزد خدای جهانیان عهدی بگیرید؟ گفتند: چگونه عهد بگیریم؟
فرمود: این دعا را بخوانید، هرکه این دعا را بخواند بر آن مُهری می‌زنند و زیر عرش الهی می‌گذارند، چون روز قیامت شود منادی ندا سر می‌دهد که کجایند آنان‌که نزد خدای رحمان عهدی دارند؟ پس آن عهد را به ایشان دهند و با آن عهد وارد بهشت شوند. شیخ طوسی این دعا را در تعقیب نماز صبح آورده است:
اللّٰهُمَّ فاطِرَ السَّمَواتِ وَالْأَرْضِ، عالِمَ الْغَيْبِ وَالشَّهادَةِ، الرَّحْمانَ الرَّحِيمَ، أَعْهَدُ إِلَيْكَ فِي هٰذِهِ الدُّنْيَا أَنَّكَ أَنْتَ اللّٰهُ لَاإِلٰهَ إِلّا أَنْتَ وَحْدَكَ لَاشَرِيكَ لَكَ، وَأَنَّ مُحَمَّداً صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ عَبْدُكَ وَرَسُولُكَ . اللّٰهُمَّ فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ، وَلَا تَكِلْنِي إِلَىٰ نَفْسِي طَرْفَةَ عَيْنٍ أَبَداً وَلَا إِلىٰ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ،
خدایا، ای آفریننده‌ی آسمان‌ها و زمین، دانای پنهان و پیدا، ای بخشنده‌ی مهربان، با تو در این دنیا عهد می‌کنم که به راستی تویی خدا، معبودی جز تو نیست، یگانه‌ای و برای تو شریکی نیست و محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) بنده و فرستاده توست، خدایا بر محمّد و خاندانش درود فرست و مرا هیچ‌گاه، به اندازه یک چشم برهم نهادن به خویشتن و نه به هیچ‌یک از آفریدگانت وامگذار،
فَإِنَّكَ إِنْ وَكَلْتَنِي إِلَيْها تُباعِدْنِي مِنَ الْخَيْرِ، وَتُقَرِّبْنِي مِنَ الشَّرِّ، أَيْ رَبِّ لَاأَثِقُ إِلّا بِرَحْمَتِكَ، فَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَيِّبينَ وَاجْعَلْ لِي عِنْدَكَ عَهْداً تُؤَدِّيهِ إِلَيَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّكَ لَاتُخْلِفُ الْمِيعادَ .
اگر مرا به خویشتن واگذاری از خیر دورم می‌کند و به شرّ نزدیکم می‌نماید، ای پروردگارم جز به رحمتت اطمینان ندارم. پس بر محمّد و خاندان پاکیزه‌اش درود فرست و برای من پیش خود عهدی قرار ده که آن را در روز قیامت به من بپردازی، به راستی که تو خلف وعده نمی‌کنی.
دوازهم:
در کتاب «عُدّة الداعی» از حضرت صادق(علیه‌السلام) روایت کرده هر که پس از نماز صبح و پیش از آن‌که سخن بگوید این دعا را بخواند: «رَبِّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ» حق‌تعالی او را از آتش دوزخ حفظ کند. ابن بابویه در کتاب «ثواب الاعمال» به سند معتبر روایت کرده: پس
از نماز صبح صد مرتبه بگو: «اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ» تا حق‌تعالی صورت تو را از آتش دوزخ نگاه دارد و به روایت دیگر صد مرتبه پیش از سخن گفتن بگو: «یَا رَبِّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَعْتِقْ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ».
تعقیبات مشترک بین همه نمازها
