و آن مشتمل بر «دوازده» دعا است:
اوّل:
از امام باقر(علیه‌السلام) روایت شده: زمانی که پیش‌آمدی برایت رخ داد و از آن در هراسی، به قبله رو کن و دو رکعت نماز بخوان، آنگاه
«هفتاد مرتبه» بگو:
يَا أَبْصَرَ النَّاظِرِينَ، وَيَا أَسْمَعَ السَّامِعِينَ، وَيَا أَسْرَعَ الْحاسِبِينَ، وَيَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.
ای بیناترین بینایان و اى شنواترین شنوایان و اى سریع‌ترین حساب رسان و ای مهربان‌ترین مهربانان.
و در هر مرتبه که می‌گویی حاجت خود را با آن ذکر کن.
دوم:
از رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) روایت شده: به هر که همّی یا غمی یا اندوهی یا بلایی یا شدّتی برسد، بگوید:
اللّٰهُ رَبِّي لَاأُشْرِكُ بِهِ شَيْئاً، تَوَكَّلْتُ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لَا يَمُوتُ.
خدا پروردگار من است، چیزی را شریک او قرار نمی‌دهم، توکل می‌کنم بر زنده‌ای که نمی‌میرد.
سوم:
از امام صادق(علیه‌السلام) نقل‌شده: چون برادران یوسف، او را به چاه افکندند، جبرئیل نزد او آمد و گفت: ای پسر در اینجا چه می‌کنی؟ یوسف گفت: برادرانم مرا در این چاه افکندند؛
پرسید دوست داری از آن بیرون آیی؟ پاسخ داد: این امر بسته به مشیت خدای عزّوجلّ است، اگر بخواهد مرا بیرون می‌آورد؛
جبرئیل گفت: حق‌تعالی می‌فرماید: مرا به این دعا بخوان تا تو را از چاه بیرون آورم، گفت آن دعا کدام است؟ گفت: بگو:
اللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِأَنَّ لَكَ الْحَمْدَ لَاإِلٰهَ إِلّا أَنْتَ الْمَنَّانُ، بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ، ذُو الْجَلالِ وَالْإِكْرامِ، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ‌مُحَمَّدٍ، وَأَنْ تَجْعَلَ لِي مِمَّا أَنَا فِيهِ فَرَجاً وَمَخْرَجاً.
خدایا از تو می‌خواهم به اینکه ستایش ویژۀ توست، معبودی جز تو نیست، بسیار عطاکننده‌ای، پدیدآورنده‌ی آسمان‌ها و زمینی، دارای بزرگی و رأفت و محبّتی، اینکه بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستی و از آنچه در آنم، برایم گشایش و راه خروجی قرار دهی.
درنتیجه کاروان از راه رسید و او را از چاه بیرون آورد، به همان صورتی که داستانش در قرآن مجید آمده.
چهارم:
از حضرت صادق(علیه‌السلام) نقل‌شده: هرگاه از امری ترسیدی بگو:
اللّٰهُمَّ إِنَّكَ لَايَكْفِي مِنْكَ أَحَدٌ وَأَنْتَ تَكْفِي مِنْ كُلِّ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ، فَاكْفِنِي كَذا وَكَذا.
خدایا تو چنانی که کفایت نکند از تو هیچ کس ولی تو هریک از آفریدگانت را کفایت کنی پس کفایت کن از من چنین و چنان را
و در حدیث دیگرى فرمود: مى‌گویى:
يَا كافِياً مِنْ كُلِّ شَيْءٍ، وَلَا يَكْفِي مِنْكَ شَيْءٌ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ، اكْفِنِي ما أَهَمَّنِي مِنْ أَمْرِ الدُّنْيا وَالْآخِرَةِ، وَصَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ.
ای کفایت‌کننده از هر چیز و چیزی از تو در آسمان‌ها و زمین کفایت نکند، مرا از کار دنیا و آخرت، آنچه به اندوه برده کفایت کن و بر محمّد و خاندانش درود فرست.
و حضرت صادق(علیه‌السلام) فرمود: هرکه بر سلطانی که از او بترسد وارد شود، بگوید:
بِاللّٰهِ أَسْتَفْتِحُ، وَبِاللّٰهِ أَسْتَنْجِحُ، وَبِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ أَتَوَجَّهُ، اللّٰهُمَّ ذَلِّلْ لِي صُعُوبَتَهُ، وَسَهِّلْ لِي حُزُونَتَهُ، فَإِنَّكَ تَمْحُو مَا تَشَاءُ وَتُثْبِتُ وَعِنْدَكَ أُمُّ الْكِتَابِ.
به خدا گشایش می‌جویم و به خدا کامیابی می‌طلبم و به محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) رو می‌کنم، خدایا دشواری‌اش را برایم رام کن و ناهمواری‌اش را برایم هموار ساز، به درستی که تو محو می‌کنی و ثابت می‌نمایی آنچه بخواهی و اُمّ الکتاب نزد توست.
و نیز بگوید:
حَسْبِيَ اللّٰهُ لَاإِلٰهَ إِلّا هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعظِيمِ، وَأَمْتَنِعُ بِحَوْلِ اللّٰهِ وَقُوَّتِهِ مِنْ حَوْلِهِمْ وَقُوَّتِهِمْ وَأَمْتَنِعُ بِرَبِّ الْفَلَقِ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ، وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّٰهِ.
خدا مرا بس است، معبودی جز او نیست، بر او توکل نمودم و او پروردگار عرش بزرگ است، به توان و قوّت خدا، خود را از توان و قوّت ایشان باز می‌دارم و به پروردگار سپیده‌دم از شرّ آنچه آفرید خود را حفظ می‌کنم و توان و نیرویی نیست جز به خدا.
پنجم:
روایت شده: این دعای امام باقر(علیه‌السلام) است، در امری که پیش می‌آید:
اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاغْفِرْ لِي وَارْحَمْنِي، وَزَكِّ عَمَلِي، وَيَسِّرْ مُنْقَلَبِي، وَاهْدِ قَلْبِي، وَآمِنْ خَوْفِي، وَعافِنِي فِي عُمْرِي كُلِّهِ، وَثَبِّتْ حُجَّتِي، وَاغْفِرْ خَطايايَ، وَبَيِّضْ وَجْهِي، وَاعْصِمْنِي فِي دِينِي، وَسَهِّلْ مَطْلَبِي، وَوَسِّعْ عَلَيَّ فِي رِزْقِي فَإِنِّي ضَعِيفٌ؛
خدایا درود فرست بر محمّد و خاندان محمّد و مرا بیامرز و به من رحم کن و عملم را پاک فرما و مرگم را آسان نما و قلبم را هدایت کن و ترسم را ایمنی بخش و در تمام عمرم تندرستی ده و حجّتم را پا برجا فرما و خطاهایم را بیامرز و رویم را سپید کن و در دینم پایدارم بدار و مطلبم را آسان ساز و در روزی‌ام بر من وسعت بخش، زیرا من ناتوانم؛
وَتَجاوَزْ عَنْ سَيِّءِ مَا عِنْدِي بِحُسْنِ مَا عِنْدَكَ، وَلَا تَفْجَعْنِي بِنَفْسِي وَلَا تَفْجَعْ لِي حَمِيماً، وَهَبْ لِي يَا إِلٰهِي لَحْظَةً مِنْ لَحَظاتِكَ، تَكْشِفُ بِها عَنِّي جَمِيعَ مَا بِهِ ابْتَلَيْتَنِي، وَتَرُدُّ بِها عَلَيَّ مَاهُوَ أَحْسَنُ عادَتِكَ عِنْدِي، فَقَدْ ضَعُفَتْ قُوَّتِي، وَقَلَّتْ‌حِيلَتِي، وَانْقَطَعَ مِنْ خَلْقِكَ رَجائِي، وَلَمْ يَبْقَ إِلّا رَجاؤُكَ، وَتَوَكُّلِي عَلَيْكَ، وَقُدْرَتُكَ عَلَيَّ يَا رَبِّ أَنْ تَرْحَمَنِي‌وَتُعافِيَنِي كَقُدْرَتِكَ عَلَيَّ أَنْ تُعَذِّبَنِي وَتَبْتَلِيَنِي.
و از بدی آنچه نزد من است، به خوبی آنچه نزد توست درگذر و مرا به مصیبتی در وجودم دچار مساز و ای معبود من توجّهی از توجّهاتت را به من ببخش که به وسیله آن همه آنچه را که به آن گرفتارم کرده‌ای برطرف کنی و به سبب آن، آنچه بهترین شیوه حضرتت به من است به من بازگردانی، به راستی که نیرویم سُست گشته و چاره‌ام کم شده و امیدم از بندگانت بُریده و جز امید به تو و توکل بر تو و قدرتت برایم نمانده، ای پروردگارم اینکه به من رحم کنی و سلامت کاملم دهی، مانند قدرتت بر من است که عذابم کنی، و گرفتارم نمایی.
إِلٰهِي ذِكْرُ عَوَائِدِكَ يُؤْنِسُنِي، وَ الرَّجاءُ لِإِنْعامِكَ يُقَوِّينِي، وَلَمْ‌أَخْلُ مِنْ‌نِعَمِكَ‌مُنْذُ خَلَقْتَنِي، فَأَنْتَ رَبِّي وَسَيِّدِي وَمَفْزَعِي وَ مَلْجَأي وَالْحافِظُ لِي وَالذَّابُّ عَنِّي، وَالرَّحِيمُ بِي، وَالْمُتَكَفِّلُ بِرِزْقِي، وَفِي قَضائِكَ وَقُدْرَتِكَ كُلُّ مَا أَنَا فِيهِ، فَلْيَكُنْ يَا سَيِّدِي وَمَوْلايَ فِيما قَضَيْتَ وَقَدَّرْتَ وَحَتَمْتَ تَعْجِيلُ خَلاصِي مِمَّا أَنَا فِيهِ جَمِيعِهِ، وَالْعافِيَةُ لِي فَإِنِّي لَاأَجِدُ لِدَفْعِ ذٰلِكَ أَحَداً غَيْرَكَ، وَلَا أَعْتَمِدُ فِيهِ إِلّا عَلَيْكَ، فَكُنْ يَا ذَا الْجَلالِ وَالْإِكْرامِ عِنْدَ أَحْسَنِ ظَنِّي بِكَ، وَرَجائِي لَكَ، وَارْحَمْ تَضَرُّعِي وَاسْتِكانَتِي وَضَعْفَ رُكْنِي، وَامْنُنْ بِذٰلِكَ عَلَيَّ وَعَلَىٰ كُلِّ دَاعٍ دَعاكَ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، وَصَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ.
معبود من، یاد نعمت‌هایت آرامشم می‌دهد و امید به نعمت‌بخشی‌ات نیرومندم می‌نماید، از وقتی که مرا آفریدی، از نعمت‌هایت فارغ نبودم، تویی پروردگارم و آقایم و پناهم و پناهگاهم و نگهدارم و دفاع کننده‌ام و مهربان بر من و عهده‌دار روزی‌ام و هرچه من در آنم در (دائره) مقدراتت و قدرت توست، ای آقا و مولایم، در آنچه حکم کردی و تقدیر نمودی و حتم فرمودی، باید شتاب در خلاصی و تندرستی من از همه آنچه به آن گرفتارم باشد، من برای دفع این‌ها احدی جز تو را نمی‌یابم و در آن بر کسی غیر از تو اعتماد نمی‌کنم، ای دارای بزرگی و رأفت و محبت، نزد بهترین گمانم و امیدم به تو به زاری و بیچارگی‌ام و سستی پایه‌ام رحم کن و به آن بر من و هر دعاکننده‌ای که تو را می‌خواند منّت گذار، ای مهربان‌ترین مهربانان و درود خدا بر محمّد و خاندانش.
ششم:
از حضرت صادق(علیه‌السلام) روایت‌شده: حضرت سجاد(علیه‌السلام) می‌فرمود: هرگاه این کلمات را بگویم، اگر جن و انس به زیان من گرد آیند باکی ندارم:
بِسْمِ اللّٰهِ وَبِاللّٰهِ، وَمِنَ اللّٰهِ، وَ إِلَى اللّٰهِ، وَفِي سَبِيلِ اللّٰهِ، وَعَلَىٰ مِلَّةِ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ . اللّٰهُمَّ إِلَيْكَ أَسْلَمْتُ نَفْسِي، وَ إِلَيْكَ وَجَّهْتُ وَجْهِي، وَ إِلَيْكَ أَلْجَأْتُ ظَهْرِي، وَ إِلَيْكَ فَوَّضْتُ أَمْرِي، اللّٰهُمَّ احْفَظْنِي بِحِفْظِ الْإِيمانِ مِنْ بَيْنِ يَدَيَّ وَمِنْ خَلْفِي، وَعَنْ يَمِينِي وَعَنْ شِمالِي، وَمِنْ فَوْقِي وَمِنْ تَحْتِي، وَما قِبَلِي، وَادْفَعْ عَنِّي بِحَوْ لِكَ وَقُوَّتِكَ، فَإِنَّهُ لَاحَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلّا بِكَ.
به نام خدا و به خدا و از خدا و به سوی خدا و در راه خدا و بر آیین رسول خدا (درود خدا بر او و خاندانش)، خدایا خویشتن را تسلیم تو کردم و وجودم را به سوی تو متوجه نمودم و به تو پشت‌گرم شدم و کارم را به تو واگذاشتم، خدایا مرا به حفظ ایمان حفظ کن، از پیش رویم و از پشت سرم و از سمت راست و چپم و از بالای سرم و زیر پایم و آنچه نزد من است، به توان و نیرویت از من دور کن، زیرا توان و نیرویی جز به تو نیست.
هفتم:
وارد شده: برای دفع اندوه و ترس از سلطان، دعای اهل‌بیت را بخوانند:
يَا كائِناً قَبْلَ كُلِّ شَيْءٍ، وَيَا مُكَوِّنَ كُلِّ شَيْءٍ، وَيَا باقِياً بَعْدَ كُلِّ شَيْءٍ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَافْعَلْ بِي كَذا وَكَذا. (بجاى کذا و کذا حاجت را بخواه)
ای هستی پیش از هر چیز و ای هستی‌بخش هر چیز و ای پاینده پس از هر چیز، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و با من چنین و چنان کن.
هشتم: براى فرج و گشایش
از حضرت‌جواد(علیه‌السلام) روایت شده: برای گشایش کار، به خواندن این دعا مداومت کن:
يَا مَنْ يَكْفِي مِنْ كُلِّ شَيْءٍ، وَلَا يَكْفِي مِنْهُ شَيْءٌ، اكْفِنِي مَا أَهَمَّنِي.
ای که کفایت کند از هر چیز و کفایت نکند از او چیزی، کفایت کن مرا در آنچه به اندوهم دچار کرده است.
نهم: هنگام نزول مصیبتى
از حضرت سجاد(علیه‌السلام) نقل‌شده به فرزند خود می‌فرمود: ای پسرک من، هرگاه به یکی از شما مصیبتی برسد، یا حادثه‌ای بر او فرود آید، وضوی کامل بگیرد و دو رکعت ـ یا چهار رکعت ـ نماز بخواند و در آخر آن بگوید:
يَا مَوْضِعَ كُلِّ شَكْوَىٰ، وَيَا سامِعَ كُلِّ نَجْوَىٰ، وَيَا شاهِدَ كُلِّ مَلَاً، وَيَا عالِمَ كُلِّ خَفِيَّةٍ، وَيَا دافِعَ مَا يَشاءُ مِنْ بَلِيَّةٍ، يَا خَلِيلَ إِبْرَاهِيمَ، وَيَا نَجِيَّ مُوسَىٰ، وَيَا مُصْطَفِيَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ، أَدْعُوكَ دُعاءَ مَنِ اشْتَدَّتْ فاقَتُهُ، وَقَلَّتْ حِيلَتُهُ، وَضَعُفَتْ قُوَّتُهُ، دُعاءَ الْغَرِيبِ الْغَرِيقِ الْمُضْطَرِّ، الَّذِي لَايَجِدُ لِكَشْفِ مَا هُوَ فِيهِ إِلّا أَنْتَ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.
ای جایگاه هر شکایت، ای شنوای هر راز، ای حاضر در هر انجمن، ای دانای هر نهان، ای دور کننده هرچه از بلا که بخواهد، ای دوست ابراهیم، ای سخنگو با موسی و ای انتخاب‌کننده‌ی محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) تو را می‌خوانم، خواندن کسی که نداری‌اش سخت گشته و چاره‌اش کم شده و نیرویش سست گشته، دعای غریب غریق درمانده که برای برطرف شدن آنچه در اوست، کسی را جز تو نمی‌یابد، ای مهربان‌ترین مهربانان.
به درستی که این دعا را احدی نمی‌خواند، مگر آن‌که حق‌تعالی حادثه را از او ان‌شاءالله برطرف می‌کند.
دهم:
از حضرت صادق(علیه‌السلام) روایت شده: برای رفع اندوه و غم، غسل می‌کنی و دو رکعت نماز می‌خوانی و می‌گویی:
يَا فارِجَ الْهَمِّ، وَيَا كاشِفَ الْغَمِّ، يَا رَحْمٰنَ الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَرَحِيمَهُما فَرِّجْ هَمِّي، وَاكْشِفْ غَمِّي، يَا اللّٰهُ الْواحِدُ الْأَحَدُ الصَّمَدُ، الَّذِي لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ، اعْصِمْنِي وَطَهِّرْنِي وَاذْهَبْ بِبَلِيَّتِي.
ای گشاینده اندوه و ای برطرف کننده غم، ای بخشایشگر دنیا و آخرت و رحیم هر دو جهان، اندوهم را بگشا و غمم را برطرف کن، ای خدای یگانه یکتای بی‌نیاز که نزاده و زاده نشده و احدی همتایش نبوده است، مرا نگهدار و پاک کن و بلایم را نابود کن.
و
«آیت‌الکرسی» و «معَوِّذَتَینِ» [سوره‌های
ناس و
فلق] را بخوان.
یازدهم: براى رفع همّ
روایت شده: برای رفع اندوه، «صد مرتبه» در سجده می‌گویی:
يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ يَا لَا إِلٰهَ إِلّا أَنْتَ، بِرَحْمَتِكَ أَسْتَغِيثُ، فَاكْفِنِي ما أَهَمَّنِي، وَلَا تَكِلْنِي إِلَىٰ نَفْسِي .
ای زنده، ای پا برجا، معبودی جز تو نیست، به رحمتت فریادخواهی می‌کنم، از آنچه مرا به اندوه برده کفایتم کن و به خویشتنم وامگذار.
دوازدهم: جهت حاجت
از موسی بن جعفر(علیه‌السلام) روایت شده به سماعه فرمود: ای سماعه هروقت برای تو، نزد خدا حاجتی پیش آید بگو:
اللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَعَلِيٍّ، فَإِنَّ لَهُما عِنْدَكَ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ، وَقَدْراً مِنَ الْقَدْرِ، فَبِحَقِّ ذٰلِكَ الشَّأْنِ وَبِحَقِّ ذٰلِكَ الْقَدْرِ، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَكَذا.
خدایا از تو می‌خواهم به‌حق محمّد و علی، به درستی که برای آن‌ها نزد تو شأنی از شأنها و مقامی از مقام‌هاست، پس به‌حق آن شأن و به‌حق آن مقام، اینکه بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستی و با من چنین و چنان کنی.
به درستی که وقتی روز قیامت شود، فرشته مقرّبی و پیامبر مرسلی و مؤمن امتحان شده‌ای نماند، مگر آن‌که در آن روز، نیازمند به محمّد و علی است.
فقیر گوید: ابن ابی الحدید از امیرمؤمنان(علیه‌السلام) نقل کرده: وقتی از رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) درخواست کردم برایم به مغفرت دعا کند، فرمود: دعا می‌کنم؛ پس برخاست و نماز خواند و دست به دعا برداشت، به دعایش گوش دادم، شنیدم می‌گوید: «اللّٰهُمَّ بِحَقِّ عَلِیٍّ عِنْدَکَ اغْفِرْ لِعَلِیٍّ؛ خدایا به‌حق على نزد تو بیامرز على را»؛
من عرضه داشتم: یا رسول الله؛ این چه دعایی بود؟ فرمود: آیا نزد خدا گرامی‌تر از تو هست که من او را نزد حضرتش شفیع خود کنم؟
نویسنده گوید: ما در باب اول در بیان «دعاهای سجده شکر»، بعضی از دعاهایی را که مناسب این فصل بود ذکر کردیم.
دعاهای پرداخت و ادای قرض و بدهی
