«شیخ صدوق» به سند معتبر، از حضرت رضا (علیه السلام) از پدران بزرگوارش، از حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) روایت کرده که: روزی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) برای ما خطبه‌ای خواند و در آن خطبه فرمود:
ای مردم، ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به‌سوی شما روی آورده، ماهی که نزد خدا بهترین ماه‌ها و روزهایش بهترین روزها و شب‌هایش بهترین شب‌ها و ساعاتش بهترین ساعت‌هاست؛ و آن ماهی است که شما را در آن به‌سوی میهمانی خدا خوانده‌اند و در آن از اهل کرامت خدا شده‌اید.
نَفَس‌های شما در آن ماه پاداش تسبیح و خواب شما ثواب عبادت و اعمال شما پذیرفته و دعاهای شما مستجاب است، از پروردگار خویش با نیت‌های صادقانه و دل‌های پاکیزه از گناهان و صفات ناپسند درخواست کنید که به شما برای روزه گرفتن در آن و تلاوت قرآن توفیق دهد.
همانا بدبخت و بدعاقبت کسی است که در این ماه بزرگ از آمرزش خدا محروم شود؛ و به گرسنگی و تشنگی در این ماه، تشنگی و گرسنگی روز قیامت را به یاد آرید، به تهیدستان و از کارافتادگان صدقه دهید، پیران خود را احترام و به کودکان مهربانی کنید.
خویشان خود را نوازش دهید و زبان‌های خود را از آنچه نباید گفت بازدارید و دیده‌های خویش را از آنچه نگاه به آن روا نیست فروپوشید و گوش‌های خود را از آنچه شنیدنش بر شما روا نیست بازدارید، با یتیمان مهربانی کنید تا بعد از شما با یتیمان شما مهربانی کنند.
از گناهان خود به‌سوی خدا توبه کنید، دست‌های خود را در اوقات نماز به دعا بردارید، زیرا وقت نماز بهترین ساعت‌هاست، حق‌تعالی در این اوقات به‌سوی بندگانش به رحمت نظر می‌کند، به آنان پاسخ می‌دهد هرگاه او را بخوانند و لبیک می‌گوید هرگاه او را ندا دهند و اجابت می‌نماید هرگاه او را صدا بزنند.
ای مردم، همانا وجود شما در گرو کرده‌های شماست، پس آن را با آمرزش‌خواهی از خدا از گرو رها سازید؛ و پشت شما از گناهان گرانبار است، پس آن را به طولانی ساختن سجده‌ها سبک کنید و بدانید حق‌تعالی به توانمندی و بزرگی خود سوگند یاد کرده که نمازگزاران و سجده‌کنندگان در این ماه را عذاب نکند و آنان را در قیامت به آتش دوزخ نترساند.
ای مردم هرکه از شما روزه‌دار مؤمنی را در این ماه افطار دهد، برای او نزد خدا ثواب آزاد کردن بنده و آمرزش گناهان پیشین خواهد بود. بعضی از اصحاب گفتند: یا رسول‌الله، همه ما توانایی افطار دادن نداریم، فرمود: از آتش دوزخ بپرهیزید به افطار دادنِ روزه‌داران، گرچه به نصف دانه خرما یا به یک جرعه آب باشد، همانا خدا به هرکه به همین اندازه افطاری دهد این پاداش را می‌دهد، حتی اگر توانایی بیشتر از این را نداشته باشد!
ای مردم هرکه اخلاق خود را در این ماه نیکو کند، آسان و راحت بر صراط بگذرد آن روزی که قدم‌ها بر آن بلغزد و هرکه در این ماه بر خدمت غلام و کنیز خویش آسان گیرد، خداوند در قیامت حساب او را آسان کند و هرکه در این ماه شر خود را از مردم بازدارد، حق‌تعالی خشم خویش را در قیامت از او بازدارد
و هرکه در این ماه یتیم بی‌پدری را نوازش کند، خدا در قیامت او را گرامی دارد و هرکه در این ماه به خویشان خود صله و احسان کند، خدا در قیامت او را به رحمت خود پیوند دهد و هرکه از خویشان خود احسان را قطع کند، خدا در قیامت رحمت خود را از او بردارد؛
و هرکه در این ماه نماز مستحب بجا آورد، خدا برای او برات بیزاری از آتش دوزخ ثبت کند و هرکه در این ماه نماز واجبی را بخواند، خدا به او پاداش هفتاد نماز واجب را که در ماه‌های دیگر خوانده شود عطا کند و هرکه در این ماه صلوات بسیار بر من فرستد، خدا ترازوی عمل او را سنگین گرداند، در روزی که ترازوهای عمل سبک باشد و هرکه در این ماه یک آیه از قرآن بخواند، پاداش کسی را دارد که در ماه‌های دیگر ختم قرآن کرده باشد.
ای مردم، به یقین درهای بهشت در این ماه باز است، از خدا بخواهید که به روی شما نبندد و درهای دوزخ در این ماه بسته است، از خدا درخواست کنید که به روی شما نگشاید و شیاطین را در این ماه به زنجیر کشیده‌اند، از خدا بخواهید که آنان را بر شما چیره نسازد ... تا آخر خبر.
«شیخ صدوق» روایت کرده: چون ماه رمضان می‌رسید، رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) هر اسیری را آزاد می‌کرد و به هر خواهنده‌ای عطا می‌فرمود.
«نویسنده» گوید: ماه رمضان ماه خدای جهانیان و شریف‌ترین ماه‌هاست، ماهی که درهای آسمان و درهای بهشت و رحمت باز می‌شود و درهای دوزخ را می‌بندند، در این ماه شبی است که عبادت در آن از عبادت هزار ماه بهتر است، پس توجه کن که در شب‌وروز خود چگونه خواهی بود و چگونه اعضا و جوارح خویش را از نافرمانی پروردگار حفظ می‌کنی؟ مبادا شب‌ها خواب باشی و روزها از یاد خدا غافل،
همانا در «روایت است» که:
در پایان هر روز از روزهای ماه رمضان خدا در وقت افطار، هزار هزار نفر را از آتش دوزخ آزاد می‌کند و چون شب جمعه و روز جمعه شود، در هر ساعتی هزار هزار نفر را از آتش دوزخ می‌رهاند که هریک سزاوار عذاب باشند و در شب و روز آخر ماه، به تعداد آنچه در تمام ماه رها کرده آزاد می‌کند،
پس ای عزیز مبادا که ماه رمضان بگذرد و گناهانت بر عهده‌ات باقی مانده باشد و در وقتی که روزه‌داران پاداش خود را بگیرند تو از جمله محرومان و زیانکاران باشی؛ و به‌سوی خدای تبارک‌وتعالی تقرّب جوی به تلاوت قرآن در شب‌ها و روزهای این ماه و به خواندن نماز و کوشش در عبادت و خواندن نمازها در اوقات دارای مزیت و برتری و فراوانی استغفار و دعا.
«فَعَنِ الصّادِقِ عَلَیْهِ السَّلامُ: أَنَّهُ مَنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فی شَهْرِ رَمَضانَ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ إلىٰ قابِلٍ إلّا أَنْ یَشْهَدَ عَرَفَةَ، از امام صادق(علیه‌السلام) روایت شده است: هرکه در ماه رمضان مورد آمرزش قرار نگیرد تا سال آینده قرار نمی‌گیرد، مگر آنکه برای آمرزیده شدن در عرفه حاضر شود.»
و خود را از آنچه خدا حرام کرده و از افطار دادن به چیزهای حرام، حفظ کن و به گونه‌ای رفتار کن که «مولای ما حضرت صادق»(علیه‌السلام) سفارش فرموده که:
هرگاه روزه هستی باید گوش و چشم و مو و پوست و همه اعضای تو روزه باشند، یعنی از انجام محرّمات بلکه مکروهات دوری کنند؛
و نیز فرمود:
هنگام روزه‌داری تو نباید همانند روز افطار تو باشد؛
و نیز فرمود:
روزه نه همین خودداری از خوردن و آشامیدن تنهاست، بلکه باید در هنگام روزه، زبان خود را از دروغ نگاه دارید و دیده‌های خود را از حرام بپوشانید و با یکدیگر دشمنی و درگیری نداشته باشید و بر هم حسد نورزید و غیبت و گفتگوی بی منطق نکنید و سوگند دروغ بلکه حتی سوگند راست به زبان نیاورید و دشنام و ناسزا ندهید و بی‌خردی نورزید و دلتنگ نشوید و از یاد خدا و نماز غفلت نکنید؛ و از آنچه نباید گفت خاموش باشید،
شکیبا باشید و سخن به راستی گویید، از اهل شر دوری کنید و از گفتار بد و دروغ و افترا و دشمنی با مردم و گمان بد بردن و غیبت و سخن‌چینی اجتناب کنید و خود را در آستانه آخرت بدانید و در انتظار فرج و ظهور قائم آل محمّد(علیهم‌السلام) باشید و ثواب‌های آخرت را آرزو کنید و برای سفر آخرت، اعمال شایسته را توشۀ خود قرار دهید و بر شما باد به آرامش دل و آرامی تن و خضوع و خشوع و شکسته‌نفسی و فروتنی، مانند برده‌ای که از مولای خود بترسد و از عذاب خدا هراسان باشید و به رحمتش امیدوار؛
و ای روزه‌دار، باید که دلت از عیب‌ها و باطنت از حیله‌ها و مکرها پاک باشد و تنت پاکیزه از آلودگی‌ها و از آنچه غیر خداست به‌سوی خدا بیزاری جو و ولایت و دوستی خویش را به هنگام روزه برای خدا خالص گردان و از بیان آنچه حق‌تعالی تو را از آن در آشکار و نهان نهی کرده خاموش باش و در ایام روزه روح و بدن خویش را به خدای (عزّوجل) هدیه کن و دل خویش را برای محبت و یاد او از هر چیزی فارغ گردان و بدن خود را در آنچه خدا تو را به آن امر کرده و فرا خوانده بکارگیر.
اگر چنین کنی، آنچه شایسته روزه است انجام داده‌ای و فرمان خدا را اطاعت کرده‌ای و از آنچه بیان شد آنچه را کم بگذاری، به اندازه آن از ارزش و پاداش روزه تو کم می‌شود، به درستی که پدرم گفت:
رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) شنید زنی هنگام روزه، کنیز خویش را دشنام داد، حضرت طعامی خواست و به آن زن گفت: بخور، عرضه داشت: روزه هستم، فرمود: چگونه روزهای که کنیز خود را دشنام دادی!
روزه تنها ترک خوردن و آشامیدن نیست، همانا حق‌تعالی روزه را حجابی از انجام کارهای ناشایست و کردارهای بد و گفتارهای ناپسند قرارداده، چه بسیارند روزه‌داران و چه بسیارند آنان‌که تحمّل گرسنگی می‌کنند.
ولی «حضرت امیرالمؤمنین»(علیه‌السلام) فرمود: چه بسیار روزه‌داری که او را از روزه جز تشنگی و گرسنگی بهره‌ای نیست و چه بسیار عبادت‌کننده‌ای که او را از عبادت سودی جز رنج و زحمت نباشد! ای خوشا خواب زیرکان که بهتر از بیداری و عبادت احمقان می‌باشد و خوشا افطار زیرکان که بهتر از روزه داشتن بی‌خردان است!
از جابر بن یزید از «امام باقر»(علیه‌السلام) روایت شده: که حضرت رسول(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به جابر بن عبدالله فرمود: ای جابر، این ماه، ماه رمضان است، هرکه روزه بدارد روزش را و به عبادت بایستد بخشی از شبش را و شکم و شهوت خویش را از حرام باز دارد و زبانش را نگه دارد، از گناهانش همچون بیرون رفتن از ماه رمضان بیرون رود؛
جابر گوید: گفتم: یا رسول‌الله، چه نیکوست این حدیثی که فرمودی؟ حضرت فرمود: ای جابر چه دشوار است این شرط‌هایی که گفتم!
دعای شب آخر ماه شعبان و شب اول رمضان
