هشدار آيات و روايات
خطر به اندازه ای در اين زمينه سنگين است كه پروردگار مهربان كه جز خوشبختی انسان و رشد و كمال او را نمی خواهد ، در قرآن مجيد به صراحت و كنايه هشدار می دهد كه از معاشران ناپاك بپرهيزيد و با آنان دوستی مكنيد و دل از علاقه به آنان حفظ كنيد و هيچ نوع ولايتی را از آنان نپذيريد . حضرت حق دامن مؤمنان را در اين زمينه پاك دانسته و حريم زندگی آنان را به روی اين معاشران ناجنس بسته می داند گرچه آنان از نزديك ترين افراد نسبی و حسبی انسان باشند .
لاَ تَجِدُ قَوْماً يُؤْمِنُونَ بِاللهَ وَالْيَوْمِ الآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ . . ..
گروهی را كه به خدا و روز قيامت ايمان دارند ، نمی يابی كه با كسانی كه با خدا و پيامبرش دشمنی و مخالفت دارند ، دوستی برقرار كنند ، گرچه پدرانشان يا فرزاندانشان يا برادرانشان يا خويشانشان باشند . . .
آری ; اگر پدران يا فرزندان يا برادران يا اقوام چهره شيطانی داشته باشند و انسان احساس يقينی كند كه می خواهند وی را از خدا جدا كنند و ارزش های او را برباد دهند و شخصيت انسانی اش را لگدمال نمايند و دنيا و آخرتش را لجن مال كنند ; بايد از دوستی با آنان براساس خواست خدا بپرهيزد و تنها با والدين خود در حدّ رعايت احترام ، رابطه داشته باشد .
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لاَ تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاءَ تُلْقُونَ إِلَيْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ كَفَرُوْا بِمَا جَاءَكُم مِنَ الْحَقِّ . . ..
ای اهل ايمان ! دشمنان من و دشمنان خودتان را دوستان خود مگيريد ، شما با آنان اظهار دوستی می كنيد ، در حالی كه آنان به طور يقين به آنچه از حق برای شما آمده كافرند . . .
رسول خدا (صلی الله عليه وآله) در لزوم روی گردانی از اشرار و مفسدان و آنان كه برای دنيا و آخرت انسان زيان بارند و به ويژه برای دين و دينداری خطرناك اند می فرمايد :
« إذا رَأيْتُم أَهْلَ الرَّيْبِ وَالبِدَعِ مِنْ بَعْدِی فَأظْهِرُوا البَرَاءَةَ مِنْهُمْ وَأكْثِرُوا مِن سَبِّهِم وَالقَوْلِ فِيهِم والوقِيعَةِ وَبَاهِتُوهُم كَيلاَ يَطْمَعُوا فِی الفَسَادِ فِی الاسلاَمِ وَيَحذَرَهُمُ الناسُ وَلاَ يَتَعَلَّمُوا مِن بِدَعِهِمْ ، يَكْتُبُ اللهُ لَكُم بِذَلِكَ الحَسَنَاتِ وَيَرفَعُ لَكُم بِهِ الدَّرَجَاتِ فِی الاخِرَةِ ».
هنگامی كه پس از من اهل بدعت را كه با نوآوری های فرهنگی ضد حق و نسبت دادنش به دين قصد دارند در آيين كامل و جامع اسلام اضافه و نقصان ايجاد كنند و نيز ترديداندازان در عقايد و احكام حقه را ديديد ، بيزاری از آنان را آشكار نماييد و فراوان به آنان طعنه بزنيد و آنان را با گفتار خود از اعتبار بيندازيد و متخصصانه با آنان بحث علمی كنيد تا جايی كه مبهوتشان نماييد و آنان به گفتار باطل دم بر نياورند برای اينكه اميد به فساد در اسلام نبندند و مردم را از آنان بر حذر بداريد و بدعت هايشان را نياموزيد كه با اين برخورد عاقلانه ، خدا در پرونده شما حسنات ثبت كند و به اين خاطر درجات آخرتتان را بالا ببرد .
رسول خدا (صلی الله عليه وآله) می فرمايد :
« المَرْءُ عَلی دِينِ خَلِيلِهِ ، فَلْيَنْظُرْ أحَدُكُمْ مَن يُخَالِلُ ».
انسان بر طريقه دين و آيين دوست خود است ، پس بايد هر يك از شما با ديد عقل بنگرد با چه كسی رفاقت و دوستی می كند .
باز رسول خدا (صلی الله عليه وآله) می فرمود :
« مَن كَانَ يُؤمِنُ بِاللهِ وَاليَوْمِ الآخِرِ فَلاَ يُواخِيَنَّ كَافِراً وَلاَ يُخالِطَنَّ فَاجِراً وَمَنْ آخی كَافِراً أوْ خَالَطَ فَاجِراً كَانَ كَافِراً فَاجِراً ».
كسی كه به خدا و روز قيامت ايمان دارد ، رابطه برادری و دوستی تنگاتنگ با كافر برقرار نكند و با بدكار آميزش و رفاقت نداشته باشد ; كسی كه با كافر دوستی تنگاتنگ برقرار كند يا با بدكار معاشرت نمايد كافر ، و بدكار است .
و نيز پيامبر اسلام (صلی الله عليه وآله) فرمود :
« الوَحْدَةُ خَيْرٌ مِنْ قَرِينِ السَّوْءِ » .
تنها زيستن بهتر از همنشين بد است .
از اميرالمؤمنين علی (عليه السلام) روايت است كه در پاسخ پير مرد شامی هنگامی كه از حضرت پرسيد : همنشين شرّ و آلوده به بدی كيست ؟ فرمود :
« المُزَيِّنُ لَكَ مَعصِيَةَ اللهِ » .
كسی است كه معصيت خدا را برای تو جلوه می دهد و آن را در نظرت می آرايد تا ارتكابش بر تو سهل و آسان گردد .
و نيز آن حضرت فرمود :
« ثَلاثٌ مَن حَفِظَهُنَّ كَانَ مَعصُوماً مِنَ الشَّيطَانِ الرَّجِيمِ وَمِن كُلِّ بَلِيَّة : مَنْ لَم يَخْلُ بِامرَأة لَيْسَ يَملِكُ مِنهَا شَيئاً وَلَمْ يَدخُل عَلی سُلطَان وَلَم يُعِن صَاحِبَ بِدعَة بِبِدْعَتِهِ » .
سه چيز است كه هر كس خود را از آنها حفظ كند ، از شيطان رانده شده در امان می ماند و از هر بلايی معصوم خواهد بود : كسی كه با زن نامحرم خلوت نكند و بر پادشاه وارد نشود و صاحب بدعتی را در بدعتش كمك ننمايد .
امام موسی بن جعفر (عليهما السلام) از حضرت عيسی (عليه السلام) روايت می كند كه آن حضرت فرمود :
« إنَّ صَاحِبَ الشَّرِّ يُعْدِی وَقَرِينَ السَّوْءِ يُردِی فَانْظُر مَنْ تُقَارِنُ ».
بی ترديد دارنده خطاها و لغزش ها ، دشمنی میورزد و به حقوق انسان تجاوز می كند و رفيق بد و ناجنس ، آدمی را هلاك می كند و از اعتبار و آبرو می اندازد ، پس با دقت بنگر كه با چه كسی همنشين می شوی .
امام صادق (عليه السلام) به عمار بن موسی فرمود :
« يَا عَمّارُ ! إنْ كُنْتَ تُحِبُّ أن تَستَتِبَّ لَكَ النِّعْمَةُ وَتَكْمُلَ لَكَ المُرُؤَةُ وَتَصْلُحَ لَكَ المَعِيشَةُ فَلاَ تُشَارِكِ العَبِيدَ والسَّفِلَةَ فِی أمْرِكَ فِانَّكَ إن ائْتَمَنْتَهُمْ خَانُوكَ وَإنْ حَدَّثُوكَ كَذبُوكَ وَإنْ نُكِبْتَ خَذَلُوكَ وَإنْ وَعَدُوكَ أخْلَفُوكَ » .
ای عمار ! اگر دوست داری كه نعمت برايت آماده شود و پابرجا بماند و مروت و مردانگی ات كامل گردد و معيشت و زندگی ات اصلاح شود ، بردگان و مردم پست را در زندگی خود شريك مكن زيرا اگر آنان را امين خود قرار دهی به تو خيانت میورزند و اگر با تو سخن گويند به تو دروغ می گويند و اگر دچار مصيبت و بلايی شوی رهايت می كنند و اگر وعده ات دهند از وعده خود تخلّف میورزند .
امام صادق (عليه السلام) به داود رقّی فرمود :
« اُنظُر إلی كُلِّ مَنْ لا يُعْنِيكَ مَنفَعَةً فِی دِينِكَ ، فَلاَ تَعتَدَّنَّ بِهِ وَلاَ تَرغَبَنَّ فِی صُحبَتِهِ ، فَانَّ كُلَّ مَا سِوَی اللهِ تَبَارَكَ وَتَعَالی مُضمَحِلٌّ وَخيمٌ عَاقِبَتُهُ » .
به كسی كه در دينت سودی به تو نمی رساند ، عاقلانه بنگر ، پس به او اعتماد مكن و در رفاقت و دوستی اش رغبت نشان نده زيرا هر چه غير خدای تبارك و تعالی است نابود و عاقبتش بد است .
امام جواد (عليه السلام) فرمود :
« إيّاكَ وَمُصَاحَبَةَ الشَّرِيرِ فَانَّهُ كَالسَّيفِ المَسْلُولِ يَحسُنُ مَنْظَرُهُ وَيَقْبُحُ أثَرُهُ » .
از دوستی و رفاقت با مردم آزار و بدكار بپرهيز زيرا او مانند شمشير از نيام كشيده است ، منظرش زيبا و محصولش زشت است .
نهی از معاشرت با روی گردانان از حق
آيات قرآن مجيد در اين زمينه راهنمايی های بسيار مهمی دارند كه اگر مردم به آن راهنمايی ها توجه كنند به سعادت دنيا و آخرتشان خواهد انجاميد .
وَإِذَا أَنْعَمْنَا عَلَی الاِْنسَانِ أَعْرَضَ وَنَأی بِجَانِبِهِ . . . .
و زمانی كه به انسان نعمت می بخشيم از ما روی بگرداند و خود را مغرورانه از ما دور كند . . .
هستند افرادی كه ثروت و مال و رفاه و خوشی ، آنها را از ياد خدا و توجه به دستوراتش غافل می كند و تصور می كنند كليد فتح هر چيزی و حلاّل هر مشكلی مال و ثروت است ; ثروتمندی خود را پايه و اصل به حساب می آورند و گمان می كنند بايد به همه كس و به هر چيزی حاكم باشند و همگان خواسته های آنان را به اجرا بگذارند و در هر موقعيتی به آنان احترام كنند ; باد غرور دماغشان را پر می كند و حالت جهنمی استكبار ، از درونشان شعله می كشد و به اعمال و رفتار و اخلاق و كرداری دچار می شوند كه جز دوری از خدا و نافرمانی از فرمان هايش چيزی به آنان نمی افزايد .
از عالمان دين ، دوری می كنند و از مسجد و محراب و وعظ و موعظه می گريزند و برای دين و دينداران حسابی باز نمی كنند و راهی جز راه خدا و نظام هستی انتخاب می كنند و به خوشی های بی اصل و اساس و لذت های حيوانی رو می آورند و حاضر به شنيدن حقايق الهيه نيستند و هر كس در كنار آنان قرار گيرد ، می خواهند او را نيز مانند خود بی بند و بار و سركش و ياغی از حق نمايند .
اينان در همه شهرها و در ميان همه اجتماعات و در هر كوچه و برزن ، چهره ای شناخته شده هستند ; قرآن مجيد روی گردانی از آنان و ترك رفاقت و معاشرت باآنان را به همه مردم سفارش و توصيه دارد ،
وَإِذَا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِی آيَاتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ . . . .
و هرگاه كسانی را ديدی كه در آيات ما به قصد شبهه اندازی به ياوه گويی و سخن بی منطق می پردازند از آنان روی گردان و مجلسشان را ترك كن . . .
وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن ذُكِّرَ بِآيَاتِ رَبِّهِ ثُمَّ أَعْرَضَ عَنْهَا إِنَّا مِنَ الُْمجْرِمِينَ مُنتَقِمُونَ .
ستمكارتر از كسی كه به وسيله آيات پروردگارش تذكر داده شود سپس از آنها روی برگرداند ، كيست ؟ بی ترديد ما از مجرمان انتقام می گيريم .
هستند مردمی كه لازم است به آنان به وسيله آيات قرآن هشدار داده شود و مورد امر به معروف و نهی از منكر قرار گيرند و به آنان اتمام حجت شود تا درهای سعادت و خوشبختی به روی آنان باز گردد ولی با چنين محبت و لطفی كه به آنان می شود ، از كوره در رفته و خشم آلود از آيات خدا روی می گردانند و به دستگيره شقاوت و بدبختی چنگ می زنند و نمی خواهند به اخلاق پاك و اعمال شايسته و عقايد نيك آراسته شوند .
اينان با اين حالتی كه دارند شايسته است مردم از آنان كناره گيری كنند و از رفاقت و معاشرت با آنان بپرهيزند مبادا كه اطوار شيطانی آنان آدمی را به چاه گمراهی اندازد و درهای رحمت حق را به رويش ببندد و از سعادت و خوشبختی دو جهان محروم سازد ،
فَأَعْرِضْ عَن مَن تَوَلَّی عَن ذِكْرِنَا وَلَمْ يُرِدْ إِلاَّ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا * ذلِكَ مَبْلَغُهُم مِنَ الْعِلْمِ . . . .
بنابراين از كسانی كه از ياد ما روی گردانده اند و جز زندگی دنيا را نخواسته اند ، روی بگردان . اين دنيا خواهی آخرين مرز دانش و معرفت آنان است . . .
هستند كسانی كه از روی علم و عمد از ياد خدا و آيات قرآن و حلال و حرام حق و حقايق اصيل روی می گردانند و جز به شهوت و ثروت و صندلی و رياست و هوا و هواپرستی نمی انديشند .
اينان همه امور حيات و زندگی و حتی كوشش انسان ها را در راه خدمت به شهوات و اميال و خواسته های بی مهار خود می خواهند و هر چه و هر كس در مسير خواسته های آنان نباشد از خود دور می كنند و با آن به دشمنی و كينهورزی برمی خيزند .
اينان هدايت خدا را نمی خواهند و علاقه ای به آخرت ندارند و زحمات پيامبران را ارج نمی نهند و به همين سبب خدای مهربان برای حفظ ارزش های انسان دستور اكيد می دهد كه از اين گونه مردم روی بگردانيد و از همنشينی و رفاقت و معاشرت با آنان پرهيز كنيد و از معاشرت با اين گونه مردم غافل و بی خبر و جاهل مانده به حقايق بپرهيزيد .
در روايات نيز هشدارهای مهمی داده شده است ، روايات بسيار مهم زير بهترين راهنما در اين زمينه است :
گريز از دوستی با نادان
از رسول خدا (صلی الله عليه وآله) روايت شده است كه :
« أحكَمُ النّاسِ مَنْ فَرَّ مِن جُهّالِ النّاسِ » .
حكيم ترين مردم كسی است كه از نادانان بگريزد .
از امام صادق (عليه السلام) روايت شده است :
« لاَ يَنبَغِی لِلمُسْلِمِ أن يُواخِیَ الفَاجِرَ ، وَلاَ الأَحْمَقَ ، وَلاَ الكَذّابَ » .
برای مسلمان شايسته نيست با بدكار رفاقت و احمق و دروغگو رفاقت و مصاحبت كند .
و نيز آن حضرت فرمود :
هنگامی كه اميرالمؤمنين (عليه السلام) بر منبر قرار می گرفت می گفت : برای مسلمان شايسته است از رفاقت با سه نفر بپرهيزد : ماجن ، احمق ، كذّاب . ماجن كسی است كه عملش را برای تو می آرايد و دوست دارد مانند او باشی ، او هرگز تو را بر دين و آخرتت ياری نمی دهد ، همنشينی و رفاقت با او جفا و سبب سنگدلی است ، ورود و خروجش بر تو عامل ننگ است ، اما احمق ، تو را به خير و خوبی دلالت نمی كند و از او برگردانيدن رنج و ناراحتی و شرّ و بدی را از تو اميد نمی رود گرچه وجودش را به زحمت اندازد ، چه بسا می خواهد به تو سود و منفعت رساند ولی زيان می زند ، پس مرگ او بهتر از حيات اوست و سكوتش بهتر از گفتار اوست و دور بودنش بهتر از نزديك بودن اوست ، اما دروغگو ، زندگی همراه او بر تو گوارا نخواهد بود ، سخن از زندگی تو نزد ديگران می برد و از زندگی ديگران نزد تو می آورد ، هرگاه از چيزی كه سخن می گويد دهان ببندد و سخن را قطع كند ، كلام را به سخن ديگر می كشاند تا جايی كه سخن به راستی می گويد ولی چون اعتباری ندارد سخنش تصديق نمی شود ، ميان مردم دشمنی می اندازد و در سينه ها كينه و بغض می روياند ، از خدا پروا كنيد و نسبت به وجود خود دقت و توجه داشته باشيد 4) .
پيامبر اكرم (صلی الله عليه وآله) فرمود :
. . . همنشينی با مردگان ، فاسد كننده قلب است ، گفته شد : ای رسول خدا ! همنشينی با مردگان چيست ؟
فرمود : رفاقت و معاشرت با هر كه از جاده ايمان منحرف و گمراه و نسبت به احكام الهی كناره گير است و از عمل به آن امتناع دارد 5) .
حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام) فرموده :
« قَطِيعَةُ الجَاهِلِ تَعْدِلُ صِلَةَ العَاقِلِ » .
بريدن از نادان معادل ارتباط با خردمندان است .
همنشينان ناسالم
امام باقر (عليه السلام) از رسول خدا (صلی الله عليه وآله) روايت كرده است كه آن حضرت فرمود :
« إنَّ أسْرَعَ الخَيْرِ ثَوَاباً البِرُّ وَأسْرَعَ الشَّرِّ عِقَاباً البَغْیُ وَكَفی بِالمَرْءِ عَيْباً أنْ يُبْصِرَ مِنَ النّاسِ مَا يَعْمَی عَنْهُ مِنْ نَفْسِهِ وَأن يُعَيِّرَ النّاس بِمَا لاَ يَسْتَطِيعُ تَرْكَهُ وَأنْ يُؤذِیَ جَلِيسَهُ بِمَا لا يَعنِيهِ ».
سريع ترين خوبی از نظر پاداش ، نيكی به مردم است و سريع ترين بدی از نظر كيفر ، بدی به مردم است ، و برای مرد از نظر عيب داشتن همين بس كه چيزی را از مردم ببيند كه آن چيز در وجود خودش بر او پوشيده است و مردم را به چيزی سرزنش كند كه خودش توان ترك آن را نسبت به خود نداشته باشد و همنشينش را به اموری كه مهم نيست وارزش ندارد آزار دهد .
امام صادق (عليه السلام) از پدران بزرگوارش از رسول خدا (صلی الله عليه وآله) روايت می كند كه آن حضرت فرمود :
« ألا أُنَبِّئُكُمْ بِشَرِّ النَّاسِ ؟ قَالُوا : بَلی يَا رَسُولَ اللهِ ، قَالَ : مَنْ أبْغَضَ النّاسَ وأبْغَضَهُ النّاسُ ، ثمّ قَالَ ألا أُنَبِّئُكُمْ بِشَرٍّ مِنْ هَذَا ؟ قَالوُا بَلی يَا رَسُولَ اللهِ ، قَالَ : الَّذِی لاَ يُقِيْلُ عَثْرَةً وَلاَ يَقْبَلُ مَعْذِرَةً وَلاَ يَغْفِرُ ذَنْباً ، ثُمَّ قَالَ : ألا أُنَبِّئُكُمْ بِشَرٍّ مِنْ هَذَا ؟ قَالُوا بَلی يَا رَسُولَ اللهِ ، قَالَ : مَنْ لاَ يُؤْمَنُ شَرُّهُ وَلاَ يُرْجی خَيْرُهُ » .
آيا شما را به بدترين مردم خبر ندهم ؟ گفتند : بله يا رسول الله ! فرمود : كسی است كه با مردم كينه و دشمنی داشته باشد و مردم هم به خاطر تبهكاری و فسادش با او دشمن باشند ، سپس فرمود : آيا شما را به بدتر از آن خبر ندهم ؟ گفتند : چرا يا رسول الله ! فرمود : كسی كه از خطا و لغزش ديگران نگذرد و عذر عذرخواه را نپذيرد و گناه طرف مقابلش را نبخشد سپس فرمود : آيا شما را به بدتر از آن خبر ندهم ؟ گفتند : چرا يا رسول الله ! فرمود : كسی كه از شرش در امان نباشند و به خيرش اميد نبندند .
امام صادق (عليه السلام) فرمود :
« مَنْ خَافَ النّاسُ لِسَانَهُ فَهُوَ فِی النّارِ » .
كسی كه مردم از زبانش بترسند بی ترديد در آتش است .
ورسول خدا (عليه السلام) فرمود :
« شَرُّ النّاسِ يَوْمَ القِيَامَةِ الَّذِينَ يُكْرَمُونَ اتِّقَاءَ شَرِّهِمْ » .
بدترين مردم روز قيامت كسانی هستند كه مردم به خاطر حفظ خود از شرشان به آنان احترام نمايند .
معاشران پاك
غريزه دوست خواهی و ميل به معاشرت و رفاقت ، حقيقتی است كه حضرت حق در نهاد آدمی قرار داده است و رزق اين غريزه و ميل را بنا بر حكمت و مصلحتش در هر عصر و روزگاری مقرر فرموده است و آن انسان های والايی هستند كه از ارزش های ملكوتی و صفات انسانی و نشانه های آدمی برخوردارند .
اين ارزش ها و صفات و نشانه ها و علائم در آيات قرآن مجيد و روايات و معارف حقه اسلاميه بيان شده است و نسخه لازم در اين زمينه به صورت جامع و كامل در اختيار همگان است .
معيارهايی كه می توان در سايه آنها دوستان حقيقی و معاشران واقعی را شناخت عبارت است از :
ايمان به خدا و قيامت ، عمل صالح ، آگاهی و معرفت دينی ، خلوص و اخلاص ، مهربانی و مهرورزی ، وقار و آرامش ، دگر دوستی و دل سوزی ، ادب و متانت ، صفا و صميميت ، راستی و درستی ، امانت و صداقت ، عفو و گذشت . . .
اين ها و ديگر اموری كه از همين مقوله است مجموعاً در تعبير اهل دل عبارت از اخلاق حسنه است ، كه حضرت حق پيامبر اسلام (صلی الله عليه وآله) را در قرآن به آن ستوده است :
وَإِنَّكَ لَعَلَی خُلُق عَظِيم .
و يقيناً تو بر ملكات و سجايای اخلاقی عظيمی قرار داری .
اخلاق حسنه ـ كه مجموعه ای از ارزش های ملكوتی و نشانه های انسانی است ـ در هر كس باشد ، شايسته و سزاوار است كه مردم باب دوستی و رفاقت با او را باز كنند و با وی به معاشرت وهمنشينی برخيزند و حداقل ساعتی را در شبانه روز كنار او قرار گيرند و از انفاس قدسيه و منش انسانيه او بهره مند شوند .
خير عظيم
چنين انسانی اگر در فضای حيات انسان قرار گيرد و از افق زندگی آدمی طلوع نمايد و چون خورشيدی به سرزمين وجود انسان نور افشانی كند ، در حقيقت خير عظيمی از جانب حضرت حق به او رسيده است .
پيامبر اسلام (صلی الله عليه وآله) فرمود :
« مَن أَرَادَ اللهُ بِهِ خَيْراً رَزَقَهُ خَلِيْلاً صَالِحاً إنْ نَسِیَ ذَكَّرَهُ وَإنْ ذَكَرَ أَعَانَهُ ».
كسی كه خداوند خير عظيمی را برای او بخواهد ، دوست شايسته و رفيق صالحی را نصيب او می كند ، اگر حقايق الهی و حلال و حرام و خواسته های حق را فراموش كند به يادش می آورد و اگر به آنها توجه نمايد او را برای به اجرا گزاردنش ياری می دهد .
ارزش رفاقت با پاكان
پيامبر اسلام (صلی الله عليه وآله) امت را به معاشرت با چنين انسان های بزرگواری ـ كه به تعبير حضرتش خير عظيم الهی است ـ ، ترغيب و تشويق نموده است و در روايتی به ارزش چنين رفاقتی اشاره كرده است :
« مَن آخی أخاً فِی اللهِ رَفَعَ اللهُ لَهُ دَرَجَةً فِی الجَنَّةِ لاَيَنَالُهَا بِشَیء مِنْ عَمَلِهِ » .
كسی كه معاشر و دوستی را برای خدا برگزيند ، و برای جلب خوشنودی خدا با برادر مؤمنش به رفاقت و دوستی برخيزد ، خدا در بهشت ترفيع مقامی به او عنايت می كند كه به چيزی از عملش به آن مقام نمی رسد .
دوستی و معاشرت در راه خدا و برای خدا و به خاطر به دست آوردن خوشنودی خدا با كسانی كه واجد شرايط دوستی اند از چنان ارزشی برخوردار است كه رسول خدا (صلی الله عليه وآله) درباره آن می فرمايد :
« يُنْصَبُ لِطَائِفَة مِنَ النّاسِ كَراسیَ حَوْلَ العَرْشِ يَوْمَ القِيَامَةِ ، وُجُوهُهُمْ كَالقَمَرِ لَيْلَةَ البَدْرِ يَفْزَعُ النّاس وَلاَ يَفْزَعُونَ وَيَخَافُ النّاس وَلاَ يَخَافُونَ ، هُم أولياءُ اللهِ لاَخَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَهُمْ يَحْزَنُونَ ، فَقِيْلَ مَنْ هُمْ يَا رَسُولَ اللهِ ؟ قَالَ هُمُ المُتَحَابُّونَ فِی اللهِ » .
در قيامت برای گروهی از مردم تخت هايی در اطراف عرش نهاده می شود ، چهره آن گروه چون ماه شب چهارده است ، مردم در هراسند و آنان نمی هراسند ، مردم دچار ترس اند و آنان نمی ترسند ، اينان دوستان خدايند كه ترس و غمی بر آنان نيست ، گفتند : ای پيامبر خدا ! اينان چه كسانی هستند ؟ فرمود : كسانی هستند كه برای خدا و در راه خدا با يكديگر دوستی و رفاقت كردند .
در روايت بسيار مهمی از رسول خدا (صلی الله عليه وآله) در اين زمينه آمده است :
« انَّ اللهَ تَعَالی يَقُولُ : حَقَّتْ مَحَبَّتی لِلَّذِينَ يَتَزَاوَرُونَ مِنْ أجْلِی ، وَحَقّت مَحَبَّتی لِلَّذِينَ يَتَناصَرونَ مِنْ أجْلِی ، وَحَقّت مَحَبَّتِی لِلَّذِينَ يَتَحَابُّونَ مِن أجْلِی ، وَحَقَّت مَحَبَّتِی لِلَّذِينَ يَتَبَاذَلُونَ مِن أجلِی ».
خدای بزرگ می فرمايد : محبتم ويژه كسانی است كه يكديگر را به خاطر من ملاقات می كنند و محبتم سزاوار كسانی است كه يكديگر را به خاطر من ياری می كنند و محبتم شايسته كسانی است كه برای من با يكديگر دوستی می نمايند و محبتم برای كسانی است كه به خاطر من به يكديگر بذل و بخشش دارند .
ارزش اين گونه رفاقت ها و دوستی ها به اندازه ای است كه فرشتگان حق از پروردگار درخواست تحقق چنين رفاقتی را ميان بندگان شايسته می كنند .
رسول خدا (صلی الله عليه وآله) می فرمايد :
« إنَّ للهِِ مَلَكاً نِصْفُهُ مِنَ النّارِ وَنِصْفُهُ مِنَ الثَّلِجِ يَقُولُ : اللّهُمَّ كَمَا ألَّفْتَ بَيْنَ الثَّلجِ وَالنّارِ ألِّفْ بَيْنَ عِبَادِكَ الصّالِحِينَ ».
برای خدا فرشته ای است كه نيمی از وجودش آتش و نيمی يخ است ، پيوسته می گويد : خدايا چنانكه ميان يخ و آتش الفت قرار داده ای ميان بندگان شايسته ات الفت برقرار كن .
اميرالمؤمنين علی (عليه السلام) در زمينه انتخاب اين گونه دوستان ـ كه جداً منبعی برای خير دنيا و آخرت انسان اند ـ می فرمايد :
« عَلَيْكُمْ بِالإخوَانِ فَانَّهُمْ عُدّةٌ فِی الدُّنيَا وَالآخِرَةِ ، أَلا تَسْمَع إلی قَولِ أهْلِ النّارِ فَمَا لَنَا مِن شَافِعِينَ * وَلاَ صَدِيق حَمِيم .
به انتخاب دوستان مثبت و برادران مؤمن برخيزيد زيرا اين گونه دوستان توشه عظيمی در دنيا و آخرت اند ، آيا گفتار اهل آتش را نشينده ای : در نتيجه برای ما نه شفيعانی است ، * و نه يك دوست نزديك و صميمی .
انتخاب معاشر با ارزش و رفيق مثبت به اندازه ای مهم است كه در روايات باب ازدواج آمده ، كسی كه با زنی شايسته و همسری صالح ازدواج كند جزء كسانی است كه در راه خدا و برای خدا محبت و عشق ورزيده است ، چنانچه در اين روايت است :
« مَنْ نَكَحَ إمْرَأَة صَالِحَة لِيَتَحَصَّنَ بِهَا عَنْ وَسواسِ الشَّيطَانِ وَيَصُونُ بِهَا دِينَهُ أو لِيُولَدَ لَهُ وَلَدٌ صَالِحٌ يَدعُو لَهُ وأحبَّ زَوْجَتَهُ لأنَّهَا آلَتَهُ فِی هِذِهِ المَقَاصِدِ الدينِيَّةِ فَهُوَ مُحبٌّ فِی اللهِ تَعَالی ».
كسی كه با زنی شايسته ازدواج كند تا به وسيله او پاكدامنی اش را از وسوسه شيطان حفظ كند و دينش را نگاه دارد يا فرزند صالحی برای او بزايد كه برايش دعا كند و به همسرش به خاطر اينكه وسيله ای برای اين امور با ارزش است عشق ورزد ، بی ترديد از كسانی است كه در راه خدا و برای خدا دوستی ورزيده است .
همنشين پاك ، باغبانی هنرمند
دوست و همنشينی كه مثبت است و در راه حق قدم برمی دارد و از اخلاق و عمل پاك برخوردار است ، هرگز نمی تواند نسبت به احوالات و اعمال و اطوار و منش انسان بی تفاوت باشد ، او به خاطر ايمان و توجهش به قيامت و دلسوزی و مهرش نسبت به دوستش ، خود را مسؤول می داند كه دوستش را در برابر خطر فتنه ها و وسوسه ها و بندبازی های شياطين و فساد روزگار و طوفانهای اجتماعی تنها نگذارد و چون سپری فولاين از او محافظت می كند ، وی را در فضای تَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ مورد لطف خود قرار می دهد و با امر به معروف و نهی از منكر او را از خطرات ، نگاه می دارد و چون باغبانی هنرمند وی را در سرزمين حسنات رشد می دهد و به كمال انسانی می رساند .
دوست مثبت و رفيق شفيق ، دعوت كننده انسان به سوی خدا و تأمين كننده خير دنيا و آخرت آدمی است زيرا دوست مثبت انسان را به عنوان امانت الهی نگاه می كند و به اين خاطر به احسن وجه امانت داری می كند .
شايسته است به اين حقيقت توجه شود كه ما انسان ها جز خدا و پيامبران و امامان و مؤمنان واقعی رفيق مثبت نداريم .
. . . وَحَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً .
. . . و اينان نيكو رفيقانی هستند .
اينان جز خير انسان و آبادی دنيا و آخرت و رشد و كمال و تربيت و به ثمر نشستن وجود او چيزی نمی خواهند .
اينان تربيت شده مكتب وحی اند كه سرچشمه آن ، وجود مبارك ارحم الراحمين است و تربيت شده پيامبری هستند كه رحمة للعالمين است و تربيت شده اهل بيتی هستند كه كشتی نجات و خزينه دانش و معدن رحمت اند .
اينان گِل وجود انسان را با گُل وجود خود به عطر تربيت و رشد و معنويت ، خوشبو می نمايند و فضای حيات انسان را به گلستانی پر از گل های اخلاق و عمل صالح و عقايد حقه و باورهای مثبت تبديل می كنند .
ملك الشعراء بهار در تضمين زيبايش به چهار بيت معروف سعدی ، اين نكته را چنين می سرايد :
شبی در محفلی با آه و سوزیشنيدستم كه مرد پاره دوزی
چنين می گفت با پير عجوزی *** گِلی خوشبوی در حمام روزی
رسيد از دست محبوبی به دستم *** گرفتم آن گِل و كردم خميری *** خميری نرم و تازه چون حريری
معطر بود و خوب و دلپذيری *** به او گفتم كه مُشكی يا عبيری
كه از بوی دلاويز تو مستم
همه گِل های عالم آزمودم *** نديدم چون تو و عبرت نمودم
چو گِل بشنفت اين گفت و شنودم *** بگفتا من گِلی نا چيز بودم
وليكن مدتی با گُل نشستم
گُل اندر زير خود گسترده پر كرد *** مرا با همنشينی مفتخر كرد
چو عمرم مدتی با گُل گذر كرد *** كمال همنشين در من اثر كرد
وگر نه من همان خاكم كه هستم
خير دنيا و آخرت با دوست سالم
رفيق مثبت و دوست سالم سبب خير دنيا و آخرت است ، در اين باب روايت مهمی از حضرت مولی الموحدين اميرالمؤمنين علی (عليه السلام)نقل شده است كه :
« جُمِعَ خَيْرُ الدُّنيَا وَالاخِرَةِ فِی كِتْمَانِ السِّرِّ وَمُصَادَقَةِ الأخيَارِ وَجُمِعَ الشَّرُّ فِی الإذَاعَةِ وَمُواخَاةِ الأَشْرَارِ » .
خير دنيا و آخرت در پوشانيدن و حفظ اسرار و رفاقت و همنشينی بانيكان گرد آمده و همه شرّ در پخش اسرار و دوستی با اشرار جمع شده است.
اينكه اصرار می شود كه در باطن خود با انبيا و امامان (عليهم السلام) ـ كه فعلاً در ميان انسان ها حضور فيزيكی ندارند ـ رفاقت و دوستی كنيد و در ميان انسان های روزگار خود با پاكان و نيكان همنشين شويد ، به اين خاطر است كه همه خوبی ها و حسنات در اين بزرگواران جمع است و معاشرت با اينان چه در باطن و چه در ظاهر ; خوبی های آنان را در حدّ گنجايش انسان به انسان انتقال می دهد و وجودشان در باطن و ظاهر بر انسان اثر گذار است .
شيخ طوسی ، آن فقيه بزرگ و مفسر محقق و دانشمند كم نظير از امام صادق (عليه السلام) روايت می كند كه آن حضرت فرمود :
« نَحْنُ اصلُ كُلِّ خَيْر وَمِن فُرُوعِنَا كُلُّ بِرٍّ وَمِنَ البِرِّ التَّوحِيدُ وَالصلاَةُ وَالصِّيَامُ وَكَظْمُ الغَيْظِ وَالعَفْوُ عَنِ المُسیءِ وَرَحْمَةُ الفَقِير وَتَعَهُّدُ الجَارِ وَالإقْرَارُ بِالفَضْلِ لاِهْلِهِ وَعَدُوُّنَا أصْلُ كُلِّ شَرٍّ وَمِن فُرُوعِهِم كُلُّ قَبِيح وَفَاحِشَة فَمِنْهُم الكَذِبُ والبُخْلُ وَالنَّمِيمَةُ وَالقَطِيعَةُ وَأكلُ الرِّبَا وَأكلُ مَالِ اليَتِيمِ بِغَيْرِ حَقِّهِ وَتَعَدّی الحُدُودِ الَّتی أمَرَ اللهُ وَرُكُوبُ الفَواحِشِ مَا ظَهَرَ مِنهَا وَمَا بَطَنَ وَالزِّنَا وَالسَّرِقَةُ وَكُلٌّ وافَقَ ذَلِكَ مِنَ القَبِيحِ فَكَذِبَ مَنْ زَعَمَ أنَّهُ مَعَنَا وَهُوَ مُتَعَلِّقٌ بِفُرُوعِ غَيْرِنَا » .
ما ريشه هر خيری هستيم و از شاخ و برگ ما هر نيكی است و از نيكی توحيد و نماز و روزه و فرو خوردن خشم و گذشت از بدكاران و احسان به فقير و توجه به همسايه و اعتراف به فضل اهل فضل است و دشمنان ما ريشه هر شری هستند و از شاخ و برگشان هر زشتی و بدی است ، از آن زشتی ها و بدی ها ، دروغ و بخل و سخن چينی و قطع رحم و خوردن ربا و خوردن مال يتيم به ناحق و تجاوز به حدود الهی كه خدا امر فرموده و ارتكاب گناهان ظاهری و باطنی و زنا و سرقت و هر بدی و سوئی كه از اين قبيل است . و دروغ گفت كسی كه ادعا كرد با ماست ولی آويخته به شاخ و برگ غير ماست .
همنشين پاك از ديدگاه اميرمؤمنان(عليه السلام)
اميرالمؤمنين علی (عليه السلام) ، پيشوای پرهيزكاران درباره رفيق خوب و اينكه دارای چه روحيه پر ارزشی است می فرمايد :
« لاَ يَكُونُ الصَّدِيقُ صَدِيقاً حَتّی يَحْفَظَ أخَاهُ فِی ثَلاَث : فِی نَكبَتِهِ ، وَغَيْبَتِهِ وَوَفَاتِهِ ».
دوست ، دوست نيست مگر اينكه برادر دينی و دوستش را در سه مورد رعايت كند : در گرفتاری و بلای روزگار و در غيبت و نبودش ميان جمع و در مرگ و وفاتش .
در گرفتاری و بلای روزگار ، با مال و آبرو و زبان و قدمش به ياری او بشتابد تا جايی كه گرفتاری و بلای روزگار از او دفع شود . در غيبت و نبودش ميان جمع از او دفاع كند و جلوی زبان های تند و تيز را بر ضد او بگيرد . به هنگام وفات و از دنيا رفتنش امورش را عهده دار شود و به زن و فرزندش رسيدگی نمايد .
اگر دوستی ها و رفاقت ها بر اين پايه كه اميرالمؤمنين علی (عليه السلام) بيان فرموده قرار بگيرد زندگی همه مردم نمونه ای از زندگی بهشتيان روز قيامت می شود .
ممكن است كسی بگويد كه تحقق چنين رفاقتی بسيار مشكل است و شايد غير ممكن ، در پاسخش بايد گفت : تربيت شدگان قرآن و مكتب اهل بيت (عليهم السلام)در معاشرت و رفاقت با ديگران به همين صورت كه حضرت مولا (عليه السلام) بيان فرموده عمل می كردند و باری هم بر دوش خود حس نمی كردند و با عملشان ثابت كردند كه در حوزه معرفت و دين و دينداری هر كار مثبتی انجامش ممكن و آسان است ، كه در بخش های بعدی به گوشه ای از زندگی سراسر نور كسانی كه پيامبران و امامان و بندگان پاك و صالح را برای همنشينی انتخاب كرده اند اشاره می شود .
