شش هزار سال عبادت بی ثمر

نوشته اند شيطان هزاران سال در كنار ملائكه به عبادت حق مشغول بود(1) ، عبادتی كه بالاتر از آن تصور نمی شد ، چون خدای متعال آدم را آفريد به همه ملائكه فرمان داد : اين مخلوق ارزشمند مرا سجده كنيد ، همه سجده كردند جز ابليس كه از سجده ابا كرد و در برابر امر حق تكبر ورزيد(2) .

داستان شيطان در قرآن

خداوند در سوره « ص » داستان ابليس را كه دچار يكی از رذايل اخلاقی ; يعنی تكبر در برابر حق شد ، و در نتيجه اعمال عبادی چندين هزار ساله خود را در كاسه ای از شراب حسادت سركشيد ، چنين شرح می دهد :

«  [ خدا ] فرمود : ای ابليس ! تو را چه چيزی از سجده كردن بر آنچه كه با دستان قدرت خود آفريدم ، بازداشت ؟ آيا تكبّر كردی يا از بلند مرتبه گانی ؟ *

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ قال علی (عليه السلام) : فَاعْتَبِرُوا بما كانَ مِنْ فِعْلِ اللهِ بِاِبْلِيسَ اذا اَحْبَطَ عَمَلَهُ الطَّويلَ وَجَهْدَهُ الْجَهيْدَ وَكانَ قَدْ عَبَدَاللهَ سِتَّةَ آلافِ سَنَة لا يُدْری اَمِنْ سِنَیِ الدُّنْيا اَمْ مِن سِنَیِ الاْخِرَةِ ] نهج البلاغه : خطبه 192 [ .

2 ـ ( وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلاَئِكَةِ اسْجُدُوْا لآِدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلِيسَ أَبَی وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ )] بقره (2) : 34 [ .

گفت : من از او بهترم ، مرا از آتش آفريدی و او را از گل ساختی . *  خدا  ]گفت : از آن [ جايگاه  ]بيرون رو كه بی ترديد تو رانده شده ای ; * و حتماً لعنت من تا روز قيامت بر تو باد . * گفت : پروردگارا ! مرا تا روزی كه مردم برانگيخته می شوند ، مهلت ده . * [ خدا  ]گفت : تو از مهلت يافتگانی تا زمانی معين و معلوم . * گفت : به عزتت سوگند همه آنان را گمراه می كنم ، * مگر بندگان خالص شده ات را . * [ خدا ] گفت : سوگند به حق و فقط حق را می گويم * كه : بی ترديد دوزخ را از تو و آنان كه از تو پيروی كنند ، از همگی پر خواهم كرد »(1) .

آری! شيطان در درجه اول كمر به آلوده كردن انسان به تكبر و نخوت و خودبينی و خودفراموشی بسته و می خواهد ديگران را هم مانند خود، در همه زمينه های زندگی ، حتی در خط عبادت ، آلوده به كبر و ريا و خودبينی و خودفراموشی كند(2) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ( إِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلاَئِكَةِ إِنِّی خَالِقٌ بَشَراً مِن طِين * فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِن رُوحِی فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ * فَسَجَدَ الْمَلاَئِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ * إِلاَّ إِبْلِيسَ اسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ * قَالَ يَا إِبْلِيسُ مَا مَنَعَكَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَیَّ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنتَ مِنَ الْعَالِينَ * قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِی مِن نَار وَخَلَقْتَهُ مِن طِين * قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّكَ رَجِيمٌ * وَإِنَّ عَلَيْكَ لَعْنَتِی إِلَی يَوْمِ الدِّينِ * قَالَ رَبِّ فَأَنظِرْنِی إِلَی يَوْمِ يُبْعَثُونَ * قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ * إِلَی يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ * قَالَ فَبِعِزَّتِكَ لاَُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ * إِلاَّ عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ * قَالَ فَالْحَقُّ وَالْحَقَّ أَقُولُ * لاََمْلاََنَّ جَهَنَّمَ مِنكَ وَمِمَّن تَبِعَكَ مِنْهُمْ أَجْمَعِينَ ) ] ص (38) : 70 ـ 85 [ .

2 ـ نكته ديگری كه ذكر آن خالی از لطف نيست اين است كه شيطان با استفاده از انواع راه ها و ابزارها انسان را به رذايل نفسانی و زشتی های اخلاقی می كشاند . هر لحظه به شكلی و هر آن در قالبی با وسوسه ها و دعوت های ماهرانه خود ، در پی انحراف انسان می كوشد .

« انسان » ناخواسته در جنگ نابرابری قرار گرفته است كه چاره ای جز مقابله و دفاع از حريم قداست خويش ندارد . نابرابری اين جنگ از آن جهت است كه :

الف : دشمن به چشم ديده نمی شود :

معمولاً در جنگ های فيزيكی دشمن مقابل انسان قرار می گيرد ، در اين حال با ديدن دشمن ، انسان می تواند در دفع ضربات او خود را حفظ نمايد و حتی مقابله كند ; اما در جنگ ميان انسان و شيطان ديد و نگاه يك طرفه است و تنها شيطان است كه مسلط بر انسان شده و در حالی كه پنهان است به فكر حمله كردن و از پای درآوردن آدمی است . خدای متعال در قرآن می فرمايد :

( إِنَّهُ يَريكُمْ هُوَ وَقَبِيلُهُ مِنْ حَيْثُ لاَتَرَوْنَهُمْ ) ] اعراف (7) : 27 [ .

« او و دار و دسته اش شما را از آنجا كه شما آنان را نمی بينيد می بينند » .

ب : انسان تنها است و دشمن، دارای ياران سواره و پياده است :

قرآن در اين باره می فرمايد :

( أَفَتَتَّخِذُونَهُ وَذُرِّيَّتَهُ أَوْلِيَاءَ مِن دُونِی وَهُمْ لَكُمْ عَدُوٌّ ) ] كهف (18) : 50 [ .

« آيا او و فرزندانش را به جای من اوليای خود انتخاب می كنيد در حالی كه آنها دشمن شما هستند ؟ »

با توجه به مطالب فوق اگر انسان بخواهد در اين جنگ نابرابر پيروز شود ، ابتدا بايد در سنگر و دژ محكمی قرار گيرد و پس از مسلح شدن به سلاح های « اخلاص » ، « توكل » و « صبر » به مبارزه با او برخيزد . آن سنگر و دژ محكم چيزی جز تمسك به ولايت و محبّت اهل بيت (عليهم السلام) نيست . تولی و تبری و پذيرش ولايت و محبّت آن بزرگواران سند پيروزی انسان و حصن حصين نجات انسان است .

به هر روی ، بايد دانست كه شناخت حسنات و سيئات اخلاقی و آراسته شدن به آن تنها از راه ارتباط و اتصال به قرآن و اهل بيت (عليهم السلام) امكان پذير است ; زيرا تنها دين خداست كه همه فضايل و رذايل را برشمرده و به انسان نيروی جلب حسنانت و دفع سيئات را در پرتو اتصال عنايت كرده است ; بنابراين پی جويی از قواعد پاك اخلاقی در مكتبی غير از مكتب اهل بيت (عليهم السلام) ، پی جويی از آب در كوير بی آب است .

سال ها دل طلب جام جم از ما می كرد *** آنچه خود داشت زبيگانه تمنا می كرد

بيدلی در همه احوال خدا با او بود *** او نميديدش و از دور خدايا می كرد

عبوديت و بندگی

بی ترديد انسان از خط بندگی نمی تواند گريز داشته باشد ، و در هيچ لحظه ای از لحظات زندگی ، از مسئله بندگی و عبوديت آزاد نيست . چيزی كه هست اين است كه بندگی انسان ممكن است به دو صورت شكل بگيرد : يكی بندگی صحيح و ديگر بندگی و عبادت غلط .

در صورتی كه عبوديت انسان صحيح صورت بگيرد ، يعنی انسان به حقيقت، تابع برنامه های سعادت بخش پروردگار مهربان عالم باشد ، تمام استعدادها ، هنرها و مايه های اصالت و معرفت انسان شكوفا خواهد شد ، و از اين موجود محدود خاكی ، وجودی الهی و ملكوتی و بنده ای متصل به خدای متعال كه صفاتش نامحدود است ساخته خواهد گشت(1) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ يَابْنَ آدَمَ اَنَا غَنِيّاً لا اَفْتَقِرُ اَطِعْنِی فِيمااَمَرْتُكَ اَجْعَلُكَ غَنِيّاً لا تَفْتَقِر يابْنَ آدَمَ اَنَا حیٌّ لا اَُمُوتُ اَطِعْنِی فِيما اَمَرْتُكَ اَجْعَلُكَ حيّاً لا تَمُوتُ ، يابْنَ آدَمَ اَنَا اَقُولُ لِلشَّیء كُنْ فَيَكُونُ اَطِعْنِی فِيما اَمَرْتُكَ اَجْعَلُكَ تَقُولُ لِلشَّیء كُنْ فَيَكُونُ ( بحار الانوار:90 / 376 ،باب 24. )

« بنده من ! مرا اطاعت كن تا تو را همانند خود قرار دهم ، من زنده ای هستم كه هرگز نمی ميرم ، تو را نيز زنده ای قرار می دهم كه هرگز نميری ، من بی نيازی هستم كه هرگز محتاج نمی شوم ، تو را نيز بی نيازی قرار دهم كه هرگز محتاج نشوی ، من هرگاه به چيزی بگويم باش پس می باشد ، تو را نيز چنان قرار دهم كه هرگاه به چيزی بگويی باش می باشد » .

آثار شوم بندگی غلط

انسان در صورت دچار شدن به بندگی غلط ، يعنی گرفتار آمدن به بند طاغوت ها و هوای نفس ، تمام استعدادها و حقايق عالی وجوديش بسته خواهد ماند ، و در اين رشته ، انسان تبديل به شرورترين موجود زمين خواهد شد ، قرآن مجيد می فرمايد :

« بدترين جنبندگان نزد خدا افراد كر و لالی هستند كه انديشه نمی كنند » .

در اين حال انسان منبعی از شر و پليدی و ظرفی از پستی و شقاوت می شود ، به طوری كه جنبندگان ديگر از او جز شر و ضرر ، چيزی نخواهند ديد .

انسان هنگام دچار شدن به بندگی غلط ، حتی به نزديكترين افرادش ، كه زن و فرزندان هستند ، رحم نخواهد كرد ، عدم ترحم او به معنای نپرداختن نفقه آنان نيست ، ممكن است از نظر مادی به بهترين صورت خانواده خود را اداره كند ; اما از نظر تربيت و معنويت ، بزرگترين لطمه را به آنان خواهد زد ; زيرا وقتی سرپرست خانواده ، دارای مسيری غلط و راهی شيطانی باشد ، به ناچار افراد تحت تكفّلش به راه او كشيده می شوند و در گمراهی و ضلالت خواهند افتاد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ انفال (8) : 22 .

البته هر كدام از افراد خانواده ، خودشان انسان های مسئولی هستند و بايد تكاليف الهی خود را به طور شايسته ای انجام دهند ; ولی اين طور نيست كه اثرپذير از سرپرست خود نباشند ، قطعاً پدر در شكل دادن شخصيتی آنان اثر دارد ، و بيشتر اوقات ، زن و فرزند تصور می كنند راه پدر خانواده راه صحيحی است و اين گونه پدران خائن همانانی هستند كه قرآن مجيد در سوره «احزاب»

درباره آنان و شكايت زن و فرزند از جنايات آنان می فرمايد :

« ما از فرمانروايان و بزرگانمان اطاعت كرديم ، در نتيجه گمراهمان كردند .
* پروردگارا ! آنان را از عذاب دو چندان ده ، و كاملاً از رحمتت دورشان ساز » .

گناه گمراه كردن ديگران به اندازه ای سنگين است كه در تأويل آيه 32 سوره « مائده » گفته اند گمراه كردن يك انسان ، يا به يادگار گذاشتن يك روش غلط كه ديگران دچار آن شوند ، مساوی با كشتن تمام مردم است(2) .

در روايات آمده است كه مراد از « قتل » در آيه مورد نظر فقط كشتن نيست ; بلكه قتل عقل ، فطرت ، روح و روان ، و به تعبير ديگر پيشگيری از رشد و كمال ديگران است .

در هر صورت در عبوديت غلط ، هم نابودی واقعيات اصيل انسانی خود انسان و هم تباه شدن مايه های تربيتی ديگران مطرح است ، و انسان در طول تاريخ گناهی بزرگتر و پر خطرتر از اين گناه به خود نديده است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ احزاب (33) : 67 ـ 68 .

2 ـ ( مَن قَتَلَ نَفْساً بِغَيْرِ نَفْس أَوْ فَسَاد فِی الاَْرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعاً وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعاً ) .

« هر كس انسانی را بدون ارتكاب قتل يا فساد در روی زمين بكشد ، چنان است كه گويی همه انسان ها را كشته و هر كس انسانی را از مرگ رهايی بخشد چنان است كه گويی همه مردم را زنده كرده است » .

مهمترين نوع بندگی

راويان احاديث از امام باقر (عليه السلام) نقل می كنند ، كه حضرت در ترجمه بندگی فرموده است :

« هر كس سخن گوينده ای را بشنود و به آن عمل كند او را بندگی كرده است ، اگر سخن را از منبع صحيح شنيد و به اجرا گذاشت بندگی صحيح ورنه دچار عبوديت غلط شده است »(1) .

بندگی گويندگان

گويندگان را در يك تقسيم می توان به دو گروه تقسيم نمود :

1 ـ گوينده صادق ، حكيم ، عادل ، خيرخواه ، عالم ، بينا و دلسوز .

2 ـ گوينده كاذب ، خائن ، غارتگر ، شقی و گمراه .

خداوند بزرگ متكلمی است كه مستجمع جميع صفات كمال است ، و همانند او كسی طالب خير دنيا و آخرت بشر نيست ، البته برای رسيدن به كمالات و حقيقت گفتار او ، بايد دست به دامن سه نفر زد : پيامبر ، امام معصوم ، فقيه جامع  الشرايط . پيامبر و امام با تفسير و توضيحشان بر قرآن ، و فقيه با اجتهادش در روايات و عرضه اجتهاد از مسائل الهی خبر می دهند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ قال الباقر (عليه السلام) : « مَنْ اَصْغی اِلی ناطِق فَقَدْ عَبْدَهُ فَاِنْ كانَ النّاطِقُ يُؤَدی عَنِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ فَقَدْ عَبَدَ اللهَ وَاِن كانَ النّاطِقُ يُؤَدّی عَنِ الشَّيطانِ فَقَدْ عَبَدَ الشَّيطانَ » ( كافی : 6/434 ، باب الغناء ، حديث 24 ) .