فارسی
جمعه 10 فروردين 1403 - الجمعة 18 رمضان 1445
قرآن کریم مفاتیح الجنان نهج البلاغه صحیفه سجادیه

برخی از حكمت های روزه

1 . از حضرت امام صادق (عليه السلام) درباره سبب واجب شدن روزه پرسيدند ، حضرت پاسخ داند .

« إنَّما فَرَضَ اللهُ الصِّيامَ لِيَستَوِی بِهِ الغَنِیُّ وَالفَقِيرُ وَذلِكَ أنَّ الغَنِیَّ لَمْ يَكُن لِيَجِدَ مَسَّ الجُوعِ فَيَرحَمَ الفَقِيرَ لاِنَّ الغَنِیَّ كُلَّمَا أرادَ شَيئاً قَدَرَ عَلَيهِ فَارادَ اللهُ عَزَّوَ جَلَّ أن يُسَوِّیَ بَينَ خَلقِهِ وَأَنْ يُذِيقَ الغَنِیَّ مَسَّ الجُوعِ وَالألَمِ لِيَرِقَّ عَلَی الضَّعيفِ فَيَرحَمَ الجائِعَ ».

خدا به اين جهت روزه را واجب فرمود كه فقير و غنی و تهيدست و توانگر برابر و يكسان شوند ، زيرا ثروتمند رنج گرسنگی را احساس نمی كند تا در مقام مهربانی و رحم به بينوا برآيد چرا كه توانگر هرگاه چيزی بخواهد می تواند آن را فراهم آورد . از اين جهت خدای عزيز و جليل خواست تا ميان آفريدگانش برابری و هم دردی ايجاد كند و سختی گرسنگی را به توانگر بچشاند تا بر ناتوان دل بسوزاند و به گرسنه رحم كند .

ميان آگاهی و احساس ، خيلی فرق است ، به همين خاطر گفته اند : شنيدن كی بود مانند ديدن و از آن بالاتر ، شنيدن كی بود مانند چشيدن ، ولی با روزه به ويژه در روزهای بلند و گرم اندكی از رنج بی نوايان احساس می شود .

2 . در برخی از سخنان معصومين (عليهم السلام) آمده است : اين احساس گرسنگی و تشنگی زمينه ای است برای درك گرسنگی و تشنگی روز قيامت و صحرای محشر .

بديهی است كه ياد محشر و محاسبات قيامت بهترين عامل سازنده انسان است .

حضرت امام رضا (عليه السلام) می فرمايد :

« . . . لِكَی يَعرِفُوا ألَمَ الجُوعِ وَالعَطَشِ فَيَستَدِلُّوا عَلی فَقرِ الآخِرَةِ ».

از جمله حكمت ها و اسرار واجب شدن روزه آن است كه مردم رنج گرسنگی و تشنگی را بچشند و در نتيجه به نداری و بی نوايی خود در عالم آخرت پی ببرند .

3 . در ادامه روايت آمده است :...و اين عمل واجب شده است تا روزه دار خداترس و خاشع و در برابر حق ذليل و خوار و مسكين باشد .

روزه دار در جستجوی رضای حق و در مدار عرفان و صبر و استقامت قرار می گيرد و بر اثر سختی ها پاداش و ثواب نصيب خود می كند و نيز روزه هواها و شهوات و خواهش های نفسانی را می شكند .

 

راه آگاهی به برخی اسرار

يكی از راه های رسيدن به برخی اسرار و درك راز و رمز عبادت ها ، كم خوری ، گرسنگی و نهايتاً روزه است .

اميرالمؤمنين (عليه السلام) می فرمايد :

خدای عزيز و جليل پنج چيز را در پنج چيز قرار داده است :

« العِزُّ فِی طَاعَة ، والذِلُّ فِی مَعصِيَة ، وَالحِكمَةُ فِی خُلُوِّ البَطنِ ، والهَيبَةُ فِی صَلاة اللَّيلِ و الغِنی فِی القَنَاعَةِ ».

عزت و سرافرازی را در طاعت و فرمانبرداری و ذلت و خواری را در سرپيچی و حكمت و درك فلسفه حقايق را در كم خوری و هيبت را در نمازشب و بی نيازی را در قناعت .

 

گوشه ای از آثار روزه

1 . فراری دادن شيطان

روزی پيامبر بزرگوار اسلام (صلی الله عليه وآله) به اصحاب فرمود : آيا شما را از چيزی آگاه نكنم كه اگر به آن عمل كنيد شيطان از شما دور می شود ، چندانكه مشرق از مغرب دور است ؟

ياران گفتند : آری ; حضرت فرمود :

« الصَّومُ يُسَوِّدُ وَجْهَهُ ، وَالصَّدَقَةَ تَكْسِرُ ظَهْرَهُ ، وَالحُبُّ فِی اللهِ المُوازَرَةُ عَلی العَمَلِ الصَّالِحِ يَقْطَعُ دَابِرَهُ ، وَالاستِغفَارُ يَقطَعُ وَتِينَهُ ، وَلِكُلِّ شَیء زَكَاةٌ وَزَكاةُ الأبدَانِ الصِّيَامُ ».

روزه روی شيطان را سياه می كند و صدقه پشت او را می شكند و محبت در راه خدا و همياری بر عمل صالح ريشه او را برمی كند و توبه و استغفار شاهرگش را می زند و برای هر چيزی زكاتی است و زكات بدن ها روزه است .

اگر حضرت حق مردم را در قرآن مجيد به دارالسلام دعوت كرده است ، سلاح مبارزه با دشمن را نيز در اختيار آنان قرار داده است ; اميرالمؤمنين علی (عليه السلام) می فرمايد :

« إتَّخِذُوا التَّواضُعَ مَسلَحةً بَينَكُم وَبَينَ عَدُوِّكُم إبلِيسَ وَجُنُودهِ فَإنَّ لَهُ مِن كُلِّ أمَّة جُنُوداً وَأعوَاناً وَرِجْلاً وَفُرسَاناً ».

تواضع و فروتنی را انبار اسلحه ميان خود و دشمنتان ابليس و سپاهيانش قرار دهيد ، زيرا او در هر امتی لشگريان و ياران و نيروهای پياده و سواره دارد .

تواضع و فروتنی ميان برادران دينی ، محيط جامعه را از آلودگی حفاظت می كند و زمينه گناهان اجتماعی نظير درگيری ها ، كينه ها ، بدبينی ها از بين می رود و جای رشد اين ميكروب ها نابود می گردد ، از اين رو شيطان نمی تواند بذر گناه بپاشد و تخم نفاق بكارد .

 

2 . پاسداشت معنويت جامعه

در ماه مبارك رمضان كه نور معنويت و زمينه طهارت بيشتر است و اكثر مردم در مدار عبادت قرار دارند بايد حرمت روزه داران پاس داشته شود .

اگر مسلمانی به سبب عذری مانند بيماری ، مسافرت و يا عذر شرعی ديگری از روزه ناتوان است ، نبايد در برابر ديد ديگران بخورد و بياشامد ، مبادا ميل آنان تحريك شود و انجام روزه برای آنان دشوار و سنگين آيد .

طبق قانون الهی بايد روزه خوارانی را كه بی علت روزه خواری می كنند و سبب بی حرمتی به قانون خدا و ملت اسلام می گردند دستگير و مجازات نمايد .

روزه خواری علنی و همچنين هر گناهی كه در ديد مردم انجام شود آثار پليد و عواقب وخيمی دارد و باعث از بين رفتن ابهت و عظمتِ زشتی گناه می گردد و ديگران كه ايمانشان ضعيف است نيز تشويق می شوند تا به دين خدا دهن كجی كنند و سبب سوء استفاده غير مسلمانان و حتی دشمنان و منافقان می شود و در نتيجه با جرأت بيشتر به نابودی و تحقير شعائر اسلام اقدام می كنند .

رسول خدا (صلی الله عليه وآله) درباره كسانی كه علنی به انجام گناه اقدام می كنند می فرمايد :

« كُلُّ أُمَّتی مُعافیً إلاّ الْمُجاهِرينَ ».

همه امتم در معرض عفو و آمرزشند مگر آنانكه علنی به گناه می پردازند .

تمام مردم برای حفظ معنويت و طهارت جامعه و سالم ماندن همه افراد لازم است به سوی خوبی ها بشتابند و يكديگر را در برنامه های مثبت كمك دهند و نهالی در بوستان خيرات بكارند و لااقل اگر توفيق انجام خيرات ندارند زيان و شرّ نرسانند .

قرآن مجيد می فرمايد :

 . . . وَتَعَاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَالتَّقْوَی وَلاَ تَعَاوَنُوا عَلَی الاِْثْمِ وَالْعُدْوَانِ . . .

و يكديگر را بر انجام كارهای خير و پرهيزكاری ياری نماييد و يكديگر را بر گناه و تجاوز ياری ندهيد .

 

3 . زمينه های جلب محبت حق

در فرصت معنوی ماه مبارك رمضان ، زمينه های كسب محبت الهی فراهم است و بهرهوری از چنين فضای معنوی و به كارگيری جاذبه های محبت و رحمت حق به همت افراد بستگی دارد .

گر گدا كاهل بود تقصير صاحبخانه چيست .

بر اساس روايتی رسول خدا (صلی الله عليه وآله) می فرمايد :

خدای تعالی برخی حالت ها و كارها مانند : كم خوری و كم حرفی و كم خوابی را دوست دارد و بعضی امور را مثل پرخوری ، پرگويی و پرخوابی را دشمن دارد.

و نيز از آن حضرت روايت شده است :

منفورترين مردم نزد خدا كسی است كه روز زياد می خوابد در حالی كه شب نماز نخوانده است و كسی كه زياد می خورد و هنگام خوردن نام خدا را بر زبان جاری نمی كند و سپاس و حق را به جای نمی آورد.

و نيز آن حضرت فرمود :

« لَيسَ شَیءٌ أبغَضَ إلَی اللهِ مِن بَطْن مَلانَ ».

چيزی نزد خدا منفورتر و مغبوض تر از شكم پر نيست .

معمولا در ماه مبارك رمضان توفيق توبه ، تقوا ، طهارت باطن ، توكل ، احسان به نيازمندان ، عشق ورزی به اوليای الهی ، محبت به مردم ، صبر و پايدارای در برابر گناه و تحمل مشقت در راه حق به خاطر روزه فراوان است و همه اين موارد از عوامل كسب محبت خداست .

از طرفی خود روزه داری و تحمل گرسنگی و تشنگی و پرهيز از محرمات و رعايت آداب معنوی روزه يك فريضه دينی به شمار می رود و در حديث معتبر و معروفی از حضرت امام صادق (عليه السلام) در باب فريضه آمده است كه : حضرت رسول اكرم (صلی الله عليه وآله) فرمود : خدای متعال می فرمايد :

« مَا تَقَرَّبَ إلَیَّ عَبدٌ بِشَیء أحَبَّ إلَیَّ مِمَّا افتَرَضتُ عَلَيهِ ».

عبد با هيچ وسيله ای محبوب تر از آنچه بر او واجب كرده ام به من تقرب نيافته است .

بی جهت نيست كه خدا فرشتگانی را به نوازش روزه دار می گمارد ، چنانكه حضرت امام صادق (عليه السلام) می فرمايد :

هر كه برای خدای عزيز و جليل ، روزی را در شدّت گرما روزه بدارد و از پی آن دچار عطش و تشنگی زياد گردد ، خدا هزار فرشته بر او می گمارد كه دست نوازش بر رويش می كشند و به او مژده و بشارت می دهند تا هنگامی كه افطار كند خدای تعالی به او می فرمايد :

« مَا أطيَبَ رِيحَكَ وَرَوحَكَ يَا مَلائِكَتی اشهَدُوا أنِّی قَد غَفَرتُ لَهُ ».

چه پاكيزه و خوشبوست بويت و رويت ، ای فرشتگانم ! گواه باشيد كه او را آمرزيدم .

بی سبب نيست كه روزه دار هنگام وفات كه به لقای حق می رسد خوشنود و شادمان می شود ، يعنی از حساس ترين لحظه های عمر در جهان و در آغاز ورود به عالم آخرت كه دست از همه چيز اين دنيا بريده است ، همان لحظه ای كه روزه خواران متكبر و گردنكشان و مستكبران با سخط و خشم و نفرت خدا روبرو می شوند ، با روزه دار با لطف و رحمت الهی برخوردار می شود ، امام صادق (عليه السلام) بر اساس روايتی می فرمايد :

« لِلصَّائِمِ فَرحَتانِ ، فَرحَةٌ عِندَ إفطَارِهِ وَفَرحَةٌ عِندَ لِقَاءِ رَبِّهِ ».

برای روزه دار دو شادمانی وجود دارد : يكی خرسندی در هنگام افطارش و ديگر هنگام لقای پروردگارش .

يقيناً پاداش آخرتی روزه ، قابل مقايسه با تحمل سختی چند ساعت گرسنگی و تشنگی و خودداری از شهوات و مفطرات روزه نيست و روزه در قيامت به فرموده پيامبر اسلام (صلی الله عليه وآله) سپری در برابر آتش دوزخ است :

« الصَّومُ جُنَّةٌ مِنَ النّارِ ».

پاداش روزه بر پاداش ساير عبادت ها امتيازهايی دارد . چنانكه در حديث قدسی آمده است :

« كُلُّ الحَسَنَةِ بِعَشْرِ أمثَالِهَا إلی سَبعمِائَةِ ضِعف إلاّ الصّيَامَ فَإنَّهُ لِی وَأنَا أُجزَی بِهِ ».

هر كار خوبی پاداشش ده برابر و يا بيشتر تا هفتصد برابر است جز روزه ، زيرا كه روزه برای من است و من به آن پاداش می دهم « يا » خود من پاداش آن هستم .

از طرفی روزه ماه مبارك رمضان مصداق صبر و استقامت است ، روزه دار خود را برای حفظ ظاهر و باطن روزه اش ملزم می داند كه در برابر هر گناهی استقامت و پايداری نمايد ، از خوردن و آشاميدن و شهوت رانی و نگاه به نامحرم و شنيدن غيبت و تهمت و يا انجام غيبت و تهمت و خلاصه در برابر هوا و هوس و دعوت شيطان پايداری كند و به همين خاطر حضرت امام صادق (عليه السلام) در تفسير و تأويل آيه شريفه :

 . . . وَاسْتَعِينُوْا بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ . . ..

 . . . از صبر و نماز  در همه امور زندگی  ياری جوييد . . .

می فرمايد : مراد از صبر روزه است ، هر گاه بلا و سختی دامنگير مردی شد روزه بگيرد ، زيرا خدای عزّ و جلّ می فرمايد : و از صبر مدد بخواهيد ، يعنی از روزه .

و از طرفی خداوند سبحان پاداش صابران را بی حساب عنايت می كند :

 . . . إِنَّمَا يُوَفَّی الصَّابِرُونَ أَجْرَهُم بِغَيْرِ حِسَاب.

 . . . فقط شكيبايان پاداششان را كامل و بدون حساب دريافت خواهند كرد .

تفضل و احسان آخرتی حق و پاداش های فراوان خدای مهربان بی شمار است ، به عنوان نمونه در ماه مبارك رمضان خواب روزه داران عبادت و نفس زدن آنان عين تسبيح و ذكر خداست .

با اين كه همه وجودمان از اوست و هستی ما در سيطره مالكيت و قدرت اوست و توفيق روزه گرفتن ما نيز از جانب اوست و از اين جهت نبايد شايسته مزد و پاداشی باشيم ، ولی بزرگواری حق گويا ما را مستقل به حساب آورده و طرف حساب خود قرار داده است كه اگر كار مثبتی انجام دهيم حتماً شايسته مزد و پاداشيم .

كرم و عنايت او تا كجاست كه برای هر بار نفس كشيدن روزه دار و هر لحظه خواب او و حضورش در مساجد و محافل دينی و ... پاداش قرار داده است .

پيامبر اسلام (صلی الله عليه وآله) درباره پاداش اهل ايمان می فرمايد :

شايسته و سزاوار است كه خدای عزيز و جليل در پاداش گرايش به پيامبر ، در روز قيامت شما را نزد او در بهشتی قرار دهد كه دارای نعمت هايی است كه تاكنون هيچ چشمی نديده و هيچ گوشی نشنيده و به قلب بشری خطور نكرده است .

« وَفِيهَا مَا لاَ عَينٌ رَأتْ وَلاَ أُذُنٌ سَمِعَتْ وَلاَ خَطَرَ عَلی قَلْبِ بَشَر ».

آن حضرت درباره پاداش روزه داران ماه رجب فرموده است :

« مَنْ صَامَ مِنْ رَجَب أربَعَةَ عَشَرَ يَوماً أعطَاهُ اللهَ عَزَّوَجَلَّ مِنَ الثَّوَابِ مَا لاَ عَينٌ رَأت وَلاَ أُذُنٌ سَمِعَتْ وَلاَ خَطَرَ عَلی قَلبِ بَشَر مِن قُصُورِ الجِنَانِ الَّتی بُنِيَت بِالدُّرّ وَاليَاقُوت ».

هر كه از ماه رجب چهارده روز را روزه بگيرد خدای عزيز و جليل از بهشت هايی كه با درّ و ياقوت ساخته شده پاداشی به او عنايت می كند كه نه چشمی ديده و نه گوشی شنيده و نه بر دل بشری خطور كرده است .

اگر بنا شود كسانی را كه رنج تكليف كشيده و به زحمت افتاده اند و خدا را عبادت نموده و به طاعت او تن داده اند هم رديف افراد راحت طلب و معصيت كار قرار دهند و هر دو گروه را به بهشت ببرند هم با عدالت حق ناسازگار است و هم با حكمت او و برای اعتراض آن بندگانی كه با سختی و مشقت اوامر خدا را اطاعت كردند و در برابر لذّت گناه دندان بر جگر نهادند و خويشتن داری كردند ، زمينه ای فراهم می شود .

بی ترديد برخورد حق با بندگانش بر پايه عدل و حق است و با زجر كشيدگان و روزه داران ، بسان افراد بوالهوس و خوش گذران رفتار نمی كند .

 

پاداش روزه مستحبی

در ماه مبارك رمضان واجب است همه مكلفان و عباد حق روزه بگيرند ، ولی اين برنامه سازنده منحصر به ماه رمضان نيست ، بلكه در غير ماه رمضان هم روزه اش سازنده روح و مؤدّب كننده انسان به آداب الهی است و از ثواب و پاداش فراوان نصيب دارد .

روزه های ماه رجب و شعبان و اول و سط و آخر هر ماه كه مؤمنان به آن دعوت شده اند هم چون روزه ماه رمضان دارای آثار پرارزش دنيايی و آخرتی است .

رسول خدا (صلی الله عليه وآله) می فرمايد :

« مَن صَامَ يَوماً تَطَوُّعاً فَلَو أُعطِیَ مِلءَ الأَرضِ ذَهَباً مَا وُفِّیَ أجرُهُ دُونَ يَوْمِ الحِسَابِ ».

هر كه داوطلبانه يك روزه مستحبی بگيرد ، اگر به اندازه پر بودن زمين ، طلا به او داده شود ، پاداشش را كامل دريافت نكرده است و فقط در روز حساب پاداش كاملش را دريافت می كند .

امام صادق (عليه السلام) فرمود :

« إيَّاكُم وَالكَسَلَ إنَّ رَبَّكَ رَحيمٌ يَشكُرُ القَلِيلَ ، إنَّ الرَّجُلَ... لَيَصُومُ اليَومَ تَطَوُّعاً يُرِيدُ بِهِ وَجهَ اللهِ تَعَالی فَيُدْخِلُهُ بِهِ الجَنَّةَ ».

از كاهلی و تنبلی دوری كنيد ، زيرا پروردگار شما مهربان است ، او به عمل اندك پاداش بسيار می دهد ، آدمی... يك روز برای رضای خدای تعالی دوطلبانه روزه می گيرد و خدا به سبب آن او را به بهشت می برد .

امور مستحبه در مقايسه با واجبات اين امتياز را دارد كه خالصانه تر و فقط برای خوشنودی خدا و انجام شكرگذاری است نه به طمع بهشت و ترس از دوزخ ، زيرا عبد می داند كه ترك عبادت مستحب عذاب و عقابی ندارد .

 

روزه های دشوار

بديهی است روزه انواعی دارد : واجب و مستحب ، روزه در روزهای طولانی و گرم ، روزه در روزهای كوتاه و خنك و مسلم است كه روزه های دشوار ، ارزشمندتر و پرثواب تر است ، هر كه بامش بيش برفش بيشتر .

پيامبر اكرم (صلی الله عليه وآله) می فرمايد :

« أفضَلُ الأعمَالِ أحمَزُهَا ».

برترين كارها دشوارترين آنهاست .

حضرت امام صادق (عليه السلام) می فرمايد :

« أفضَلُ الجِهَادِ الصَّومُ فِی الحَرِّ ».

برترين جهاد و كوشش ، روزه داری در هوای گرم است .

تفضل و لطف پروردگار تا آنجاست كه هم خودش توفيق عبادت می دهد و هم به بهترين صورت نوازش می نمايد و هم بيشترين پاداش ها را می بخشد .

در روايتی بسيار دل نشين و تشويق كننده از حضرت صادق (عليه السلام)می خوانيم :

« مَن صَامَ للهِِ عَزَّوَجَلَّ يَوماً فِی شِدَّةِ الحَرِّ فَأصَابَهُ ظَمأٌ وَكَّلَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ ألفَ مَلَك يَمسَحُونَ وَجهَهُ وَيُبَشِّرُونَهُ ، حَتّی إذَا أفطَرَ قَالَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ : مَا أطيَبَ رِيحَكَ وَرَوحَكَ ، مَلاَئِكَتِی اشَهدُوا أنّی قَد غَفَرتُ لَهُ ».

هر كه در روز بسيار گرم برای خدای عزيز و جليل روزه بگيرد و دچار تشنگی شود خدای عزيز و جليل بر او هزار فرشته بگمارد كه بر چهره اش دست نوازش كشند و بشارت و مژده اش دهند تا هنگامی كه افطار كند ، خدا می فرمايد : چه خوش است بوی تو و روح تو ، ای فرشتگان من ! گواه باشيد كه او را آمرزيدم .

در عصر جاهليت هنگام ورود به خانه يا اطاق يا هر مكان ديگر ، اگر سقف درگاه به اندازه لازم بلند نبود ، آن چنان اسير نخوت و تكبر بودند كه حاضر نمی شدند اندكی سرفرود آورند تا بتوانند عبور كنند ، ولی در سايه توفيق حق و نبوت پيامبر (صلی الله عليه وآله) با همين ورزش های عبادی و همين روزه و نماز چنان خود ساخته و ملكوتی و متواضع شدند كه هنگام حفر خندق برای پيشگيری از هجوم احزاب با زبان روزه سنگ بر شكم می بستند تا گرسنگی و تشنگی راحت تر تحمل شود و با تلاشی شگفت به كندن خندق می پرداختند .

هر چه عبادت دشوارتر باشد تأثيرش در ايجاد روحيه انقياد و تسليم و تعبد و بندگی در برابر پروردگار بيشتر است .

 

محبوبيت روزه داران

برترين مرحله سعادت و عالی ترين مرتبه خوشبختی برای عبد مؤمن آن است كه حضرت حق او را بپذيرد و مورد محبت قرار دهد . روزه روزنه ای است به حصنِ حصين محبوبان حق كه در آن حصن روزه داران بهره مند از عنايات ويژه حق اند .

پيامبر اسلام (صلی الله عليه وآله) می فرمايد :

« إنَّ اللهَ تَعالی وَكَّلَ مَلاَئِكَةً بِالدُّعَاءِ لِلصّائِمينَ ».

بی ترديد خدای تعالی فرشتگانی را به كار دعا برای روزه داران گماشته است .

از طرف ديگر آن حضرت می فرمايد :

جبرئيل از پروردگار خبر داد كه حضرت حق می فرمايد : چنين نيست كه فرشتگانم را به دعا برای كسی مأمور كنم ولی دعايشان را در حق آن عبد مستجاب نگردانم.

و نيز پيامبر حق (صلی الله عليه وآله) با سوگند و تأكيد می فرمايد :

« وَالَّذی نَفسُ مُحَمَّد بِيَدِهِ لَخُلُوفُ فَمِ الصّائِمِ عِنْدَ اللهِ أطيَبُ مِن رِيحِ المِسكِ ».

به آن خدايی كه جان محمد (صلی الله عليه وآله) به دست اوست سوگند ، تغيير بوی دهان روزه دار نزد خدا از بوی مشك خوشبوتر است .

آيه شريفه صوم در قرآن مجيد روزه را سبب پيدايش روح تقوا می داند و از طرف ديگر می فرمايد :

 . . . فَإِنَّ اللهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ.

پس بی ترديد خدا پرهيزكاران را دوست دارد .

 

فضيلت روزه داران

خدای تعالی سكوهايی برای پرواز معنوی و رسيدن به مقام قرب خود قرار داده است ، زيرا با آلودگی نمی توان در جوار پاكان قرار گرفت . روزه واقعی باطن را تطهير می كند تا قدرت بهره گيری از رحمت های حق و حالات معنوی را به دست آورد ، وقتی روزه دار برای خدا از خواهش نفسانی خويش دست كشيد و دل به حق داد و پيرو فرمان او شد ، خدای مهربان نيز بيشتر نوازشش می كند .

امام اميرالمؤمنين (عليه السلام) می فرمايد :

« نَومُ الصَّائِمِ عِبَادَةٌ ، وَصَمتُهُ تَسبِيحٌ ، وَدُعَاؤهُ مُستَجَابٌ ، وَعَمَلُهُ مُضَاعَفٌ ، إنَّ لِلصائِمِ عِندَ إفطَارِهِ دَعوَةً لا تُرَدُّ ».

خواب روزه دار عبادت و سكوتش تسبيح و دعايش مستجاب و عملش دو برابر است ، بی ترديد برای روزه دار هنگام افطارش دعايش مستجاب است .

پيامبر اسلام (صلی الله عليه وآله) فرمود :

« إنَّ لِلجَنَّةِ بَاباً يُدعَی الرَّيَّانَ ، لاَ يَدخُلُ مِنهُ إلاّ الصَّائِمُونَ ».

برای بهشت درب ويژه ای است به نام ريّان كه هيچ كس جز روزه داران از آن وارد نمی شود .

 

فرزانگی لقمان حكيم

به حضرت لقمان در حالی كه به نصيحت مردم با سخنانی استوار و حكيمانه مشغول بود گفتند : مگر تو برده فلان خاندان نيستی ؟ پاسخ داد : چرا .

پرسيدند : از چه راهی به اين مقام كه می بينيم رسيدی و به اسرار زيادی واقف شدی و اسرار فراوانی را درك می كنی ؟

گفت : از طريق راست گويی و امانت داری و فروگذاشتن آنچه سودی برای من نداشت و مربوط به من نبود و فرو هشتن چشم از نامحرم و حفظ زبان از حرام و خويشتن داری در مورد خورد و خوراكم ، پس هركه در رعايت اين امور كمتر از اين باشد از من پست تر است و هر كه بيش از اين رعايت كند از من فراتر است و هر كه به اين موارد عمل كند همتا و مانند من است.

يكی از بزرگان می گويد : خدای سبحان راه رسيدن به حكمت عبادات و اسرار جهان را فراسوی بندگان خود و سالكان الی الله نصب كرده است و نيز راه های رسيدن به اين امور را يكی پس از ديگری به ما آموخته است ، به طور مثال : انسان در ماه مبارك رمضان احساس عظمت روحی و معنوی می كند و به خود می گويد : من بزرگ تر از آن هستم كه آلوده شوم و تن به گناه دهم ، يافتن اين بزرگی بر اثر روزه است و از مقدمات اوليّه روزه داری امساك و كم خوری است .

فضيلت كم خوری

از ارسطو پرسيدند : چرا كم غذا می خوری ؟ گفت : من می خورم برای اين كه زنده بمانم و ديگران می مانند برای اين كه بخورند .

افراد پرخور هم عمرشان از سايرين كمتر است و هم كمتر از ديگران به معارف و حقايق الهيه دسترسی دارند ، به راستی پرخوری بلای بزرگی است .

پيامبر بزرگ اسلام (صلی الله عليه وآله) می فرمايد : جبرئيل از سوی حق اين پيام را برای من آورد :

« يَا مُحَمَّد ! مَا أبغَضتُ وِعَاءً قَطُّ إلاّ بَطناً مَلان ».

ای محمد ! هيچ ظرفی نزد من مبغوض تر نيست مگر شكمی كه پر است .

چون شخص پرخور مانند حيوان می خورد و مانند جماد می افتد .

برای راه يابی به حكمت و اسرار هستی چاره ای جز سبك بار شدن از خوراك و شهوت و معصيت و گناه نيست ، از اميرالمؤمنين (عليه السلام) روايت شده است :

« تَخَفَّفُوا تَلْحَقُوا ».

سبك شويد تا ملحق شده و برسيد .

اين در راستای كلام خداست كه فرمود :

 . . . وَيَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُوا بِهِم مِن خَلْفِهِمْ أَلاَّ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ.

 . . . و برای كسانی كه از پی ايشانند و هنوز به آنان نپيوسته اند  و سرانجام به شرف شهادت نايل می شوند  شادی می كنند ، كه نه بيمی بر آنان است ونه اندوهگين می شوند .

جمله  لَمْ يَلحَقُوا بِهِمْ عدم و ملكه است يعنی : به كسانی كه در راه خدايند و می توانند به شهيدان راه حق برسند مژده می دهند ، اما اگر كسی در راه نباشد ، در مورد او چنين تعبيری گفته نمی شود ، مانند اتومبيلی كه در پاركينگ متوقف است و حركتی ندارد ، اما اگر يكی از دو اتومبيل كه در جاده در حال حركت اند سرعت كمتری داشته باشد و در نتيجه ديرتر به مقصد می رسد درباره آن گفته می شود : « هنوز نرسيده است » .

سبك بار شدن سبب رسيدن است ، گاهی انسان آن چنان سبك بار می شود كه هم به هدف می رسد و هم می رساند .

آتش سوزی يا سيلی در مدائن اتفاق افتاد ، استاندار وقت جناب سلمان فارسی بود ، جنس اندكی كه داشت همراه با قرآن و شمشيری برداشت و از عرصه حادثه جان خود را نجات داد ، ولی ديگران تا آمدند وسايل گسترده و فراوان خود را جمع كنند آسيب ديدند و گرفتار زيان و خسارت شدند ، سلمان فرمود :

« هَكَذَا يَنجُوا المُخِفُّون ».

اينگونه انسان سبك بار در روز خطر نجات پيدا می كند .

رسول خدا (صلی الله عليه وآله) به اميرالمؤمنين (عليه السلام) فرمود :

« يا عَلِیُّ نَجَی المُخِفُّونَ وَهَلَكَ المُثقِلُون ».

ای علی سبك باران نجات می يابند و سنگين باران هلاك می شوند .

اميرالمؤمنين (عليه السلام) درباره آنانكه اموال مسلمين رابه غارت برده بودند و بار قيامتی خود را سنگين نموده بودند فرمود :

« بَينَ نَثِيلِهِ وَمُعتَلَفِهِ ».

زندگی آنان ميان آشپزخانه و محل قضای حاجت سپری می شود .

نه خدمتی كردند و نه چيزی فهميدند و نه دانستند برای چه آمده اند و چه بايد انجام دهند .

 

نكوهش شكم بارگی

ماه مبارك رمضان فرصت مناسبی است برای پی بردن به حقايق و اين پی بردن با روزه و ذكر و ترك گناه و تهجد خالصانه شب ميّسر است و اصولا بايد به مقدار غذايی كه نيروی انسان را تأمين می كند قناعت كرد ، زيرا هيچ كس با پرخوری به جايی نمی رسد .

حضرت رسول اكرم (صلی الله عليه وآله) می فرمايد  :

« مَا مَلأ آدَمِیٌّ وِعَاءً شَرّاً مِن بَطْن ».

انسان هيچ ظرفی را بدتر از شكم پر نكرده است .

هنگامی كه شكم پر شود و انسان بيش از حد لازم بخورد ، راه فهم مسدود می شود . انسان پرخور چيز فهم نيست و هرگز به اسرار و باطن هستی پی نخواهد برد .

شكم بارگی ، بی ارادگی و خمودی و سستی و تنبلی می آورد و رعايت اعتدال در خورد و خوراك ، سلامتی ، طول عمر و نورانيت دل می بخشد .

خوردن بيش از حد ، هم روح را سرگرم می كند تا غذای زايد هضم شود و هم بدن را به سوخت و ساز بيشتری وادار می كند و سرانجام انسان را زودتر از موعد از پا درمی آورد . نوعاً انسان های پرخور عمر طولانی ندارند . زياده روی در خوردن بر كسالت و خواب می افزايد .

هنگامی كه اصحاب رسول خدا (صلی الله عليه وآله) حضور آن حضرت شرفياب می شدند حضرت از آنان می پرسيد :

« هَل مِن مُبَشَّرات ».

شب گذشته چه خوابی ديديد كه مايه بشارت باشد ؟

انسان می خوابد كه چيز بفهمد نه آنكه زياد بخورد تا بيشتر بخوابد .

شخصی در محضر پيامبر اسلام (صلی الله عليه وآله) آروغ زد حضرت فرمود :

« قَصِّر مِن جَشائِكَ فَإنَّ أطوَلَ النَّاسِ جُوعاً يَوْمَ القِيامَةِ أكْثَرُهُمْ شِبْعاً فِی الدُّنيا ».

كمتر بخور ، گرسنه ترين افراد در قيامت كسانی هستند كه در دنيا سيرترين افراد بودند .

در حالات اميرالمؤمنين (عليه السلام) نقل شده است كه روزی حضرت به باغبانش فرمود : غذايی داری ؟ گفت : غذای ساده ای دارم كه شايسته شما نيست ، از كدوی بی روغن خوراكی تهيّه كرده ام ، حضرت فرمود : حاضر كن ، سپس دستانش را شست و آن غذا را ميل فرمود ، آنگاه به شكم خود اشاره كرد و گفت : شكمی كه با اين غذای ساده سير می شود ، بدا به حال كسی كه شكمش او را به آتش ببرد.

 

تفكر و تدبر

مسؤوليت انسان در برابر نعمت ها   

حضرت حق سفارش می كند و بلكه در قرآن دستور واجب می دهد كه به آثار رحمت خدا بنگريد و اهل نظر و بصيرت باشيد نه ظاهر نگر .

 فَانظُرْ إِلَی آثَارِ رَحْمَةِ اللهِ . . ..

پس با تأمل به آثار رحمت خدا بنگر . . .

سفارش های الهی بر نظر ، بصيرت ، تفكر و تعقل در آثار و آيات و نشانه های حق فراوان است .

حضرت حق در آغاز سوره ملك می فرمايد :

 . . . وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ * الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَماوَات طِبَاقاً مَا تَرَی فِی خَلْقِ الرَّحْمنِ مِن تَفَاوُت فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَی مِن فُطُور * ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنقَلِبْ إِلَيْكَ الْبَصَرُ خَاسِئاً وَهُوَ حَسِيرٌ.

 . . . و او توانای شكست ناپذير و بسيار آمرزنده است . * آنكه هفت آسمان را بر فراز يكديگر آفريد . در آفرينش  خدای  رحمان ، خلل و نابسامانی و ناهمگونی نمی بينی ، پس بار ديگر بنگر آيا هيچ خلل و نابسامانی و ناهمگونی می بينی ؟ * سپس بار ديگر بنگر تا ديده ات در حالی كه خسته و كم سو شده  و از يافتن خلل ، نابسامانی و ناهمگونی فرو مانده  و درمانده گشته است ، به سويت باز گردد .

قرآن مجيد مكرّر گوشزد می كند كه همه افراد از اين آيات و آثار استفاده نمی كنند و اين ها برای اهل خرد و تفكر و بصيرت است .

قرآن گاهی با گلايه می فرمايد :

 أَفَلَمْ يَسِيرُوا فِی الاَْرْضِ فَتَكُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ يَعْقِلُونَ بِهَا أَوْ آذَانٌ يَسْمَعُونَ بِهَا . . ..

آيا در زمين گردش نكرده اند تا برای آنان دل هايی  بيدار و بينا  پيدا شود كه با آن بينديشند يا گوش هايی كه با آن  اندرزها را  بشنوند ؟

و گاهی اهل غفلت را كه به آيات و آثار حق نمی نگرند بدتر از بهائم معرفی می كند .

 وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيراً مِنَ الْجِنِّ وَالاِْنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لاَ يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لاَ يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لاَ يَسْمَعُونَ بِهَا أُولئِكَ كَالاَْنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ.

و مسلماً بسياری از جنّيان و آدميان را برای دوزخ آفريده ايم  زيرا  آنان را دل هايی است كه به وسيله آن  معارف الهی را  در نمی يابند و چشمانی است كه توسط آن حقايق و نشانه های حق را  نمی بينند و گوش هايی است كه به وسيله آن  سخن خدا و پيامبران را  نمی شنوند ، آنان مانند چهارپايانند بلكه گمراه ترند ; اينانند كه بی خبر و غافل  ازمعارف و آيات خدای  اند .

 

انديشه انبياء واولياء نسبت به خلقت الهی

يوسف (عليه السلام) حكومت و دانشش را طبق آيات قرآن اينگونه ارزيابی می كند :

 رَبِّ قَدْ آتَيْتَنی مِنَ الْمُلْكِ وَعَلَّمْتَنِی مِن تَأْوِيلِ الاَْحَاديثِ فَاطِرَ السَّماوَاتِ وَالاَْرْضِ أَنتَ وَلِیِّ فِی الدُّنْيَا وَالاْخِرَةِ تَوَفَّنِی مُسْلِماً وَأَلْحِقْنِی بِالصَّالِحِينَ.

پروردگارا ! تو بخشی از فرمانروايی را به من عطا كردی و برخی از تعبير خواب ها را به من آموختی . ای پديد آورنده آسمان ها و زمين ! تو در دنيا و آخرت سرپرست و يار منی در حالی كه تسليم  فرمان های تو  باشم جانم را بگير و به شايستگان مُلحقم كن .

او همه چيز را از خدا می داند و سند و ملاك عزت را در اين می شمارد كه عاقبت به خير شود و در حال تسليم به حق بميرد و به شايستگان ملحق گردد .

او سند عزّت را در خدمت به خلق و نجات مردم مصر از شرك و قحطی به حساب می آورد و ملاك برتری را صبر و تقوا می داند .

سليمان (عليه السلام) كه سلاطين زمانش در برابر او خاضع و فروتن بودند و علاوه بر انسان ، جن و باد و پرندگان در اختيارش قرار داشتند ، هنگاميكه تخت ملكه سبا را در كنارش حاضر كردند گفت :

 . . . هذَا مِن فَضْلِ رَبِّی لِيَبْلُوَنِی ءَأَشْكُرُ أَم أَكْفُرُ . . ..

 . . . اين از فضل و احسان پروردگار من است ، تا مرا بيازمايد كه آيا سپاس گزارم يا بنده ای ناسپاسم ؟

او هر روز غروب پس از دست كشيدن از كار حكومت به شغل سبد فروشی برای امرار معاش اقدام می كرد و هنگاميكه به اندازه رفع نياز سبد می فروخت به يكی از مساجد فلسطين برای عبادت می رفت و اگر كسی در صف نماز از او می پرسيد كيستی ؟ پاسخ می داد : مِسْكِينٌ مِنَ المَسَاكِين!.

منطق اوليای حق فقط خدا می باشد و ورد جان و زبانشان تعبيرهايی چون لله ، من الله ، فی الله و الی الله است ، اصولا به خود نظر ندارند و همه چيز را از خدا می دانند و خود را فانی فی الله می بينند .

حكومت و ثروت را امانت حق می دانند و آن را در همان جايی قرار می دهند كه صاحب امانت می خواهد .

 . . . وَأَنفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُم مُسْتَخْلَفِينَ فِيهِ . ..

 . . . و از اموالی كه خدا شما را در آن جانشين خود قرار داده انفاق كنيد . . .

اينان صحنه های مادی و نعمت ها و لذّت ها و مصائب و سختی ها و مشكلات را زمينه رشد ، آزمون و ابتلا و مزرعه عمل خالصانه می دانند و دنيا را به منطق قرآن كريم محل آزمايشگاه اخلاص و احسن عمل و نمايشگاه ارزش های واقعی باور دارند .

بی ترديد اگر كسی خود را امانت دار خدا بداند ، نه با روی آوردن دنيا طغيان گر و مغرور می شود و نه با از دست رفتن دنيا به همه چيز بدبين می گردد و از كوره مسلمانی در می رود .

زاهد واقعی كه از زنجير تعلق نامعقول به دنيا آزاد است ، در دو آيه قرآن چنين معرفی شده است :

 مَا أَصَابَ مِن مُصِيَبة فِی الاَْرْضِ وَلاَ فِی أَنفُسِكُمْ إِلاَّ فِی كِتَاب مِن قَبْلِ أَن نَبْرَأَهَا إِنَّ ذلِكَ عَلَی اللهِ يَسِيرٌ * لِكَيْلاَ تَأْسَوْا عَلَی مَا فَاتَكُمْ وَلاَ تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ وَاللهُ لاَ يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَال فَخُور.

هيچ گزند و آسيبی در زمين  چون زلزله ، سيل ، توفان و قحطی  و در وجود خودتان  چون بيماری ، رنج ، تعب و از دست رفتن مال و ثروت  روی نمی دهد مگر پيش از آنكه آن را به وجود آورديم در كتابی  چون لوح محفوظ  ثبت است ، بی ترديد اين  تقدير حوادث و فرمان قطعی به پديد آمدنش  بر خدا آسان است . * تا  با يقين به اينكه هر گزند و آسيبی و هر عطا و منعی فقط به اراده خداست و شما را در آن اختياری نيست  بر آنچه از دست شما رفت ، تأسف نخوريد و بر آنچه به شما عطا كرده است ، شادمان و دلخوش نشويد و خدا هيچ گردنكش خودستا را  كه به نعمت ها مغرور شده است  دوست ندارد .

ثروت و دارايی دنيا ملاك ارزش نيست و سند عزّت و شخصيت نمی باشد ، اگر بود قرآن مجيد آن را تأييد می كرد ، اما به عكس همواره سفارش می كند كه نبايد انسان ، فريفته و دلباخته و بنده و اسير دنيا گردد و هدف های عالی تر و والاتر را از دست بگذارد .

 زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِينَ وَالْقَنَاطِيرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالاَْنْعَامِ وَالْحَرْثِ ذلِكَ مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَاللهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ.

محبت و عشق به خواستنی ها  كه عبارت است  از زنان و فرزندان و اموال فراوان از طلا و نقره و اسبان نشاندار و چهارپايان و كشت و زراعت ، برای مردم آراسته شده است ; اينها كالای زندگیِ  زودگذرِ  دنياست ; و خداست كه بازگشت نيكو نزد اوست .

و در آيه ديگری می فرمايد :

 زُيِّنَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَيَسْخَرُونَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ اتَّقَوا فَوْقَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ . ..

زندگی  زودگذرِ  دنيا برای كافران آراسته شده و  به اين سبب  مؤمنان را مسخره می كنند ، در حالی كه پروا پيشگان در روز قيامت  از هر جهت  برتر از آنان هستند . . .







گزارش خطا  

^