محروميت از رحمت حق

اينان كسانی هستند كه سرمايه وجودشان را تباه كردند . . .

 . . . قُلْ إِنَّ الْخَاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوْا أَنفُسَهُمْ وَأَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَلاَ ذلِكَ هُوَ الْخُسْرَانُ الْمُبِينُ.

 . . . بگو : بی ترديد زيانكاران  واقعی  كسانی هستند كه روز قيامت سرمايه وجودشان و كسانشان را به تباهی داده باشند ; آگاه باشيد ! كه آن همان زيان آشكار است .

در سوره والعصر كسانی را كه آراسته به چهار حقيقت اند از گروه زيانكاران استثنا كرده است .

 إِنَّ الاِْنسَانَ لَفِی خُسْر * إِلاَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ.

 كه  بی ترديد انسان در زيان كاری بزرگی است ; * مگر كسانی كه ايمان آورده و كارهای شايسته انجام داده اند و يكديگر را به حق توصيه نموده و به شكيبايی سفارش كرده اند .

فخر رازی در تفسيرش به سوره والعصر می نويسد : معنای دقيق خسران برايم روشن نبود تا روزی در گرمای تابستان در ميان بازار به يخ فروشی برخوردم كه پی در پی می گفت : اگر از من خريد نكنيد اصل سرمايه ام با آب شدن از دستم می رود و به خسران دچار می شوم ، آنجا فهميدم كه خسران به معنای تباه شدن سرمايه است

مفسر بزرگ اسلام مرحوم طبرسی در شرح اينكه انسان در حال خسران است چنين توضيح می دهد :

زيرا انسان در سراشيبی نابودی عمر و نقصان زندگی است ، هر روزی كه می گذرد و هر نفسی كه درمی آيد قدری به پايان زندگانی نزديك می شود و سرمايه حياتش در حال نابودی است ، حال اگر سرمايه اش از كف برود و طاعتی به دست نياورد ، در طول عمر در زيان است و فردای قيامت می بيند هستی خود را از كف داده و مستحق عذاب دائم گشته است

به دعای آموزنده كميل بنگريد كه ولیّ خدا و عاشق حضرت حق با سوگند و تضرع از معبودش درخواست می كند كه عمرش را آباد و پربركت و متصل به خدمت و عبادت قرار دهد .

« أَسْأَلُكَ بِحَقِّكَ وَقُدْسِكَ، وَأَعْظَمِ صِفَاتِكُ وَأَسْمَائِكَ ، أَنْ تَجْعَلَ أَوْقَاتی مِنَ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ بِذِكْرِكَ مَعْمُورَةً ، وَبِخِدْمَتِكَ مَوْصُولَةً » .

به حقت و قداستت و بزرگترين صفات و اسمائت از تو درخواست می كنم كه همه اوقات شبانه روزم را به يادت آباد كنی و پيوسته و دائم به خدمت گزاری ات بداری .

يا در فرازی ديگر درخواست می كند :

« قَوِّ عَلَی خِدْمَتِكَ جَوَارِحِی ، وَاشْدُدْ عَلَی الْعَزِيمَةِ جَوَانِحِی ، وَهَبْ لِیَ الْجِدَّ فِی خَشْيَتِكَ ، وَالدَّوَامَ فِی الاِْتِّصَالِ بِخِدْمَتِكَ ».

به اعضايم در راه خدمتت نيرو بخش و دلم را بر عزم و همت در راه عبادت محكم و استوار ساز و كوشش در راه خشيت و پروای از عظمتت و مداومت در پيوستن به خدمتت را به من ارزانی دار تا در ميدان های پيشتازان به سويت برانم و در ميان شتابندگان به كوی قرب و جوارت سبقت گيرم .

خسارت ديدگان

از جمله خسران زدگان و زيانكاران كسانی هستند كه فردای قيامت وزنه اعمالشان سبك و كار خيری برای توزين ندارند و نيز افرادی كه خود را از توفيق ايمان به خدا و پيامبر و معصومان و قيامت محروم نمودند و آنانكه دو رويی و نفاق پيشه كردند و دل به شيطان سپردند

خسران ديدگان و زيانكاران مردمی هستند كه وحی الهی و پيامبران و فرهنگ پاك آسمانی و امامان معصوم و اسوه های ربانی هم چون ابراهيم و اسماعيل و يعقوب و يوسف و موسی و عيسی (عليهم السلام) و وجود مبارك پيامبر اسلام (صلی الله عليه وآله) و اميرالمؤمنين (عليه السلام) و حضرت امام حسن و امام حسين (عليهم السلام)و امثال اينان را رها كرده و در برابر فرهنگ های مادی و طاغيان و شياطين كمر خم نموده و به پذيرش فرهنگ آنانكه حاصلی جز تخريب بنای انسانيت و ساختمان شخصيت و كرامت آدمی ندارد تن در می دهند .

نمونه هائی از خسارت ديدگان

زندگی ظلمانی

شب جمعه ای برای خواندن دعای كميل به يكی از زندان های معروف تهران دعوت شدم ، پس از پايان مراسم خبر شدم كه تئوريسين و مغز متفكر كمونيست های ايران كه به چند زبان زنده دنيا تسلط داشت و مايه اميد روس ها در ميان جوانان مملكت بود در دعا حاضر بوده است .

از مأموران زندان خواستم كه زمينه ديدار مرا با او فراهم آورند ، اين ديدار برقرار شد . به او گفتم پرسشی دارم كه بسيار علاقه مندم به راستی و درستی و بدون لحاظ كردن اينكه يك زندانی هستی به من پاسخ گويی ، جوابش مثبت بود ، سؤال كردم بيش از پنجاه سال است با رهبران بزرگ ماركسيست ها در كشورهای كمونيستی ملاقات داشتی و خود نيز مبلّغ بی چون و چرای آنان بودی و هزاران نفر را در اين مملكت به اين مكتب وصل كردی ، نهايتاً چه شد و چه ديدی و از عمر خود كه پنجاه سالش را در مطالعه رشته كمونيستی گذراندی و گروه زيادی را به اين رشته دعوت كردی و آنان هم دعوتت را پذيرفتند چه حاصلی به دست آوردی ؟ پاسخ داد : همه عمرم به پوچی گذشت و همه روز و شبم در ظلمات سپری شد .

خسران زده حريص

حضرت امام سجاد (عليه السلام) در سفری كه از زيارت خانه خدا باز می گشت به دزد قلدری برخورد كرد كه از حضرت خواست آنچه پول دارد به او بدهد ، حضرت به او فرمود : آنچه برايم مانده حاضرم دو قسم كنم ، بخشی از آن برای تو و نسبت به آن كمال رضايت را دارم و بخشی هم برای من كه راهم را تا مدينه طی كنم و به شهر و ديار و اهل و عيالم برسم ، دزد نپذيرفت و با كمال بی حيايی و زورگويی همه پول ها را درخواست كرد ، حضرت با يك دنيا مهربانی آنچه داشتند به او مرحمت فرمودند .

چپاولگر نادان از حضرت خواست لباس هايش را نيز به او بدهد و در اين زمينه مقاومت كرد ، امام (عليه السلام) فرمود : خدا به وضع و حال انسان بيناست و عمل و كارش را می بيند ، بنابراين خدا را در اين برخوردی كه داری لحاظ كن ، دزد گفت : خدا خواب است ، امام (عليه السلام) به درگاه حق عرضه داشت آيا بنده ات راست می گويد تو در خوابی ؟ ! ناگاه شير گرسنه ای از راه رسيد و به دزد حمله كرد و به سرعت او را دريد و نابود نمود و شرش را از حضرت امام سجاد (عليه السلام) دفع كرد

رحمت خدا به دست امام چهارم (عليه السلام) به آن دزد روی آورد ، ولی او به سوء اختيار خودش رحمت را نپذيرفت و در چاه خسارت و زيانكاری سرنگون شد !

عنايت امام هشتم (عليه السلام)

مرحوم آقا شيخ ابراهيم كه از اوليای حق بود در سفری از سفرهايش در خراسان بی پول شد ، به حرم حضرت امام رضا (عليه السلام) رفت و عرضه داشت : پسر پيامبر ! من مهمان شمايم ، هزينه برگشت به تهران را ندارم و هزينه برگشت من حدود پانزده تومان است و از شما می خواهم ، در حال دعا بود كه زائری يك تومان به او داد و رفت ، به حضرت گفت : مرحمتی شما بايد پانزده تومان باشد ، يك تومان كفايت نمی كند به تدريج پانزده تومان به او رسيد ، زيارت وداع را خواند و از حرم مطهّر بيرون آمد .

آيت الله شيخ حسنعلی نخودكی كه دريايی از زهد و تقوا و كرامت بود كسی را دنبال شيخ ابراهيم فرستاد كه لحظه ای نزد من بيا ، چون به محضر مرحوم نخودكی رسيد به او گفت : شيخ ابراهيم ! حضرت امام رضا (عليه السلام) پانزده تومان به تو مرحمت كرد بيا مرحمتی حضرت را با اين هفتاد تومان عوض كنيم ، من مشتاقم پانزده تومان را به هفتاد تومان بخرم !

آری ; كسی كه نسبت به فضل و رحمت خدا لياقت نشان دهد بی ترديد از فضل و رحمت حق آن هم به چند برابر بهره مند خواهد شد .

شيطان رجيم

با توجه به رحمت واسعه الهيه و اينكه هر عاصی و گنهكاری تا پيش از فرا رسيدن مرگ اين شايستگی را دارد كه مشمول رحمت گردد ، اين پرسش به ذهن می آيد كه چرا ابليس از پيشگاه خدا طرد و رد شد و مورد لعنت و نفرين قرار گرفت و جايگاهش دوزخ ابد گشت .

در اين زمينه لازم است نگاهی هرچند گذرا به كارنامه ابليس بيندازيم .

ابليس از پريان و طايفه جن بود ، ولی همراه فرشتگان و ملائكه الهی به عبادت و پرستش حق اشتغال داشت ولی هنگامی كه كالبد آدم (عليه السلام) از مشتی خاك آفريده شد و سپس خدای مهربان از روح خود به آن كالبد حيات بخشيد ، با اين آفرينش جديد كه نمونه ای از ملك و ملكوت و خاكيان و افلاكيان بود ، فرشتگان و ابليس را آزمود تا صف فروتنان را از مستكبران جدا سازد و آنانكه پذيرای فرمان او به عنوان برنامه تكاملی و فضل و رحمت تشريعی هستند و به دستور حكيمانه و عليمانه اش گردن می نهند مشخص سازد .

ابليس در اين صحنه آزمايش خودخواهی و خودپرستی نهانش را نشان داد و آلودگی باطن خويش را آشكار ساخت و از سجده بر آدم (عليه السلام)امتناع كرد و با خشمی توأم با كبر فرياد زد :

 قَالَ أَرَأَيْتَكَ هذَا الَّذِی كَرَّمْتَ عَلَیَّ لَئِنْ أَخَّرْتَنِ إِلَی يَوْمِ الْقِيَامَةِ لاََحْتَنِكَنَّ ذُرِّيَّتَهُ إِلاَّ قَلِيلاً.

 سپس  گفت : مرا خبر ده اين كسی كه او را بر من برتری دادی  سببش چه بود ؟  اگر تا قيامت مهلتم بخشی ، بی ترديد فرزندانش را جز اندكی لجام می زنم  و به دنبال خود به عرصه هلاكت و نابودی می كشم . 

او كه از انسان جز جنبه خاكی و مادی چيزی نديده بود ، پيدايش خود را از آتش و سبك شمردن انسان خاكی را مايه برتربينی خود ديد و خود را عالی تر پنداشت و آن را توجيهی برای تكبر و نافرمانيش قرار داد .

شيطان و تكبّر

او نخستين متكبری است كه خودپرستی را به جای حق پرستی و نخوت را به جای بندگی برگزيد .

اين ماجرا در آيات و روايات متعددی گزارش شده است .

اميرالمؤمنين علی(عليه السلام) از اين رويداد چنين خبر می دهد :

خدای سبحان فرشتگان مقربش را به وسيله عزت و كبريايی كه فقط و فقط ويژه اوست و مخصوص ذات حضرتش می باشد آزمايش كرد ، تا فروتنان آنان را از گردنكشانشان جدا سازد ، خدايی كه درون سينه ها و پنهانی پوشيده را می دانست چنين فرمود :

من بشری از گل خواهم آفريد . پس زمانی كه اندامش را درست و نيكو نمودم و از روح خود در او دميدم ، برای او سجده كنيد

با فرمان خدا همه فرشتگان سجده كردند جز ابليس ، خودبينی ابليس را فرا گرفت ، به آفرينش خود بر آدم نازيد و بر نژاد خويش ـ كه از آتش است ـ باليد .

پس او دشمن خدا و امام متعصبان و پيش كسوت مستكبران گشت ، كسی كه اساس تعصب را بی دليل پايه نهاد و با خدا در ردای كبريايی به رقابت پرداخت هم او كه لباس عزت طلبی در بر كرد و پوشش خاكساری را از تن درآورد

ابليس پيش از اين رويداد دارای مقامی بس ارجمند در عبادت و طاعت بود ، به گونه ای كه فرشتگان پاك تصور می كردند او نيز فرشته ای است مقرب :

حضرت امام صادق (عليه السلام) می فرمايد :

« إنَّ إبليس لَمْ يَكُنْ مِنَ المَلائِكَةِ وَكانَتِ المَلائِكَةُ تَری أنَّهُ مِنْها ».

بی ترديد ابليس از فرشتگان نبود ولی فرشتگان تصور می كردند او از جنس آنان است .

همه عباداتش در يك چشم به هم زدن تباه شد و چون خاكستری بر باد رفت و اين رويداد تلخ به سبب تكبر و خودپسندی بود كه به كفر و عصيان كشيده شد و كم كم ربوبيت تشريعی را انكار كرد و همانند كسانی كه برخی از قوانين و آداب و رسوم مادی گران و طاغيان را بر قوانين آسمانی و وحی الهی ترجيح می دهند رأی آلوده خود را بر فرمان حق ترجيح داد و زبان حالش نعوذ بالله اين شد كه : خدايا ! من بهتر می فهمم و بيشتر درك می كنم و چون نسبت به آدم مقامی برتر هستم تو را نسزد كه به من فرمان دهی بر مشتی خاك بی ارزش سجده كنم .

چنين موضع گيری يعنی انكار ربوبيت تشريعی و علم الهی و برتر دانستن رأی خود نسبت به فرمان ها و احكام حق چيزی است كه از ابليس بروز كرد و متأسفانه برخی از انسان ها و به تعبير بهتر انسان نماها به همان ديدگاه و همان بيماری خطرناك استكبار مبتلا هستند .

ابليس و رحمت الهی

ابليس پس از اين ماجرا می توانست مانند آدم (عليه السلام) و حوا كه از خوردن ميوه آن درخت به سختی پشيمان شدند و به درگاه حضرت حق توبه كردند و توبه آنان پذيرفته شد و رحمت دوست از افق وجودشان طلوع كرد ، توبه كند و به پيشگاه حق انابه آورد و از اين گناه عظيم پاك گردد و مشمول رحمت واسعه حق شود ، ولی به كبرش ادامه داد و از خودپرستی اش دست برنداشت .

او خودپرستی ناسازگار است و بيماری خودپرستی آتشی است بر خرمن بندگی و عبادت ، خدا به سبب تداوم دادن تكبر و خودسری اش او را خوار و پست كرد و مقام والايش را درهم فرو ريخت و بلند پروازی اش را منكوب كرد و دماغش را به خاك ذلت ماليد و از رحمت و لطف خويش محرومش نمود و اين همه را ابليس با دست خود و به سوء اختيار خويش برای خود فراهم آورد .

 قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّكَ رَجِيمٌ.

 خدا  گفت : از اين  جايگاه والا كه مقام مقربان است  بيرون رو كه رانده شده ای .

و فرمود :

 . . . فَاخْرُجْ إِنَّكَ مِنَ الصَّاغِرِينَ.

 . . . پس بيرون شو كه قطعاً از خوارشدگانی .

پس خود ابليس خود را بدبخت كرد و اين است سرنوشت هركه خودبين و خودپرست باشد و بدون ترديد هر كس هوای خود را خدای خود قرار دهد و غير حضرت حق را معبود خود گيرد از درگاه خدا دور می شود .

به اين حقيقت هم بايد توجه داشت كه بيماری ابليس يك بيماری واگيردار است ، از اين جهت قرآن و پيامبر (صلی الله عليه وآله) و اهل بيت (عليهم السلام) هشدار می دهند كه اولا عبرت بگيريد و ثانياً مواظب باشيد كه به آن بيماری مبتلا نشويد و پيرو شيطان نگرديد و قدم جای قدم او نگذاريد كه تمام بلاها و مصائبی كه بر سر او آمد و بعد از اين می آيد دامنگير شما هم خواهد شد .

 . . . لَـمَن تَبِعَكَ مِنْهُمْ لاََمْلاََنَّ جَهَنَّمَ مِنكُمْ أَجْمَعِينَ.

 . . . هر كه از آنان از تو پيروی كند ، بی ترديد جهنم را از همه شما لبريز خواهم كرد .

در هر صورت روشن شد كه ابليس با سوء اختيار خود و عقيده و اخلاق و عمل بدش به ورطه هلاكت افتاد و حضرت حق بی علت و بی سبب و به زور و اجبار او را طرد و لعن نكرد .

اميرالمؤمنين (عليه السلام) در اين زمينه می فرمايد :

خدا از فرشتگان خواست به ادای امانتی كه نزد آنان داشت و وفا به پيمانی كه به آنان سفارش كرده بود در انجام سجده بر آدم و فروتنی برای احترام به او اقدام نمايند ، پس به فرشتگان گفت : بر آدم سجده كنيد ، همگان سجده كردند مگر ابليس كه غرور و تكبر او را گرفت و شقاوت و بدبختی بر او چيره شد و به آفريده شدنش از آتش احساس عزت و برتری نمود و به وجود آمده از گِلی خشكيده را پست و بی مقدار شمرد ، پس خدا هم او را برای سزاوار شدنش به خشم و غضب و به كمال رساندن آزمايش و به انجام رسيدن وعده اش مهلت داد به او گفت : تو از كسانی هستی كه تا وقت معين مهلت در اختيار آنان است.

به اين نكته هم بايد توجه داشت كه آيات قرآن مجيد از اعترافات عاجزانه ابليس درباره مخلَصان پرده برمی دارد و نشان می دهد كه او همه جا و نسبت به همه افراد توان وسوسه و فريب ندارد نه آنكه نخواهد ، بلكه نمی تواند و عاجز است ، زيرا ابزار شيطان مادّيات و هوس هاست و مخلَصان از نظر معنوی تا جايی پرواز كرده اند كه از تيررس شيطان بالاترند ، آن بزرگواران نه اسير ماديّات اند و نه تأثيرات تزيين و فريب به آنان می رسد و نه دچار هوا و هوس می گردند تا توجيهات و تسويلات آنان را منحرف كند ، بسان پرنده ای هستند كه آن قدر اوج گرفته است كه گلوله های شكارچی به آن نمی رسد .

شيخ انصاری و وسوسه شيطان

روزی در مجلس درس ، يكی از شاگردان شيخ گفت : خوابی برای شما ديده ام ولی شرم دارم آن را نقل كنم ، استاد فرمود : بگو .

عرض كرد : شب گذشته در عالم رؤيا شيطان را در حالت خشم ديدم كه با او ريسمان ها و طناب هايی بود و يك طناب ضخيم او پاره پاره بود ، از فلسفه ريسمان ها و طناب ها پرسيدم .

شيطان گفت : با اين ها مردم را به سوی خود می كشانم ، اين طناب ضخيم پاره پاره برای استادت شيخ انصاری بوده است كه می خواستم او را به دام اندازم و تا بازار بكشانمش ، ولی طناب را پاره كرد و پا به فرار گذاشت .

نمی دانم اين خوابم حقيقت دارد يا از خواب های پريشان است ؟ شيخ تبسمی كرد و فرمود : آن ملعون راست گفته ، ديروز چند ميهمان به منزل ما وارد شدند و من برای خريد نياز به پول داشتم و پولی نبود جز آنچه نزد من به امانت نهاده بودند ، با خود گفتم صاحب پول راضی است كه من آن را به عنوان قرض بردارم . كنار طاقچه و محل پول ها رفتم تا آنها را بردارم ولی احتياط كردم و برگشتم و به خود گفتم : مرتضی ! شايد از دنيا رفتی ، از كجا زنده بمانی و قرض خود را بپردازی و نهايتاً از اين كار منصرف شدم ! !

فلسفه وجود شيطان

اگر كسی بگويد : ابليس كه از دوستی با خدا به دشمنی گراييد و از عبادت و طاعت به نخوت و پستی دست يافت و خود را با سوء اختيار از همنشينی با فرشتگان محروم كرد چرا به او مهلت دادند تا سر راه انسان قرار گيرد و با وسوسه و فريب به زندگی بنی آدم هجوم برد ؟ بايد گفت : با بررسی ساختار و نيروهای وجود خود و ابعاد روحی و علمی و معنوی خويش درمی يابيم كه استعدادهايی شگفت در وجود ما نهفته است ، ولی رشد و بالندگی آنها در مصاف برخورد با رقيب است .

در جبهه كارزار با حريف استعدادهايمان شكوفا می شود و اگر حريف و ميدانی نباشد ممكن است جوانه آن قوا خشك شود ، يا به صورت دفينه ای برای هميشه راكد بماند و تحليل برود .

به طور نمونه می توان گفت : هيچ قهرمانی و ركورددار و يا فرد ممتاز مسابقات علمی جهان در آغاز كار حتی خودش نيز باور ندارد كه چنين نيرويی در اختيار دارد و شكوفايی توان و استعدادش تا اندازه ای مرهون وجود حريف قوی در ميدان و درگيری و رقابت با اوست .

چون اگر فرضاً حريفی نبود او نيز به كار نمی افتاد و ورزيده و آب ديده نمی شد و مجبور نبود پيوسته و بیوقفه تلاش كند و بنابراين هيچ گاه به اوج نمی رسيد و ورزيده و پيشتاز نمی شد .

روی اين حساب وجود حريفی بسان شيطان لازم است تا با درگيری با او توانايی های عظيم معنوی انسان كه گاهی حتی برای خودمان ناشناخته است رخ نمايد و خود را نشان دهد .

اصولا از ديدگاه قرآن كريم دوره در دنيا زيستن و قرار گرفتن در كاروان سالكان سفر تكاملی و پيدايش مرگ و حيات برای ورزيدگی و آزمون و شناسايی و اثبات بهترين هاست .

 الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً . . ..

آنكه مرگ و زندگی را آفريد تا شما را بيازمايد كه كدامتان نيكوكارتريد . . .

و اين مرحله دنيا نوعی آزمايشگاه و گزينش گاه برای ماست همانگونه كه در سخنان حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام) آمده است :

« فَفِيهَا اختُبِرْتُمْ وَلِغَيْرِهَا خُلِقْتُم ».

هركس در اينجا بايد خودسازی كند و سرمايه ای فراهم سازد و با كوشش و تلاش سرنوشت خويش را رقم زند .

 وَأَن لَّيْسَ لِلاِْنسَانِ إِلاَّ مَا سَعَی * وَأَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرَی.

و اينكه برای انسان جز آنچه تلاش كرده  هيچ نصيب و بهره ای  نيست ، * و اينكه تلاش او به زودی ديده خواهد شد .

با اين توضيح روشن است كه بدون وجود حريف و رقيب ، شكوفايی و رشد و بالندگی پيدا نمی شود و انسان به مجاهدت و خودسازی و درك مقامات و منازل انسانی نمی رسد و در همان مرحله اوليه الفبای استعداد می ماند ، اگر ميدان های جهاد و يا شاهكارهايی چون كربلا نبود ، آيا اوج عظمت و انسانيت و عبوديت رهبران آزادی و انسانيت ، زمينه ای برای جلوه و ظهور می يافت ؟ و در آن صورت ، فرشتگان حق نداشتند كه انسان را كه می تواند اشرف موجودات باشد در چهره مفسد و خون ريز و امثال آن ملاحظه كنند ؟

ابليس حريفی است كه با وسوسه هايش زمينه كارزار را فراهم می كند و در اين صحنه است كه بندگان حق با درگيری و مبارزه توان فرسا با او به مقابله برمی خيزند و مشتی به سينه دشمن و دست نيازی به درگاه خدا دارند و بر اثر مجاهدت و كوشش و بكارگيری تقوا به درجات و مدال های انسانيت نايل می گردند .

اميرالمؤمنين (عليه السلام) می فرمايد :

« صافُوا الشَّيطانَ بِالمُجاهَدَةِ وَاغْلِبُوهُ بِالمُخالَفَةِ تُزَكُّوا أنْفُسَكُم وَتَعْلُوا عِنْدَ اللهِ دَرَجاتِكُمْ ».

با كوشش مثبت در برابر شيطان صف بندی كنيد و با نافرمانی از او بر او چيره شويد تا وجودتان رشد يابد و درجاتتان نزد خدا بالا رود .

شيطان محك ارزشها

مردان خدا كه به مقام قرب و درجه لقا و جنت وصال رسيدند ، به سبب مجاهدت مداوم با وسوسه های دشمن درونی و بيرونی و كسب پيروزی در ميدان جهاد اكبر بوده است ، از اين جهت اين فاتحان را قهرمان واقعی نام نهاده اند و پيكار با شيطان و نفس سركش را جهاد اكبر ناميده اند .

پيامبر اسلام (صلی الله عليه وآله) به يارانشان كه با پيروزی از جبهه نبرد برگشته بودند تبريك گفت و هشدار داد :

« مَرْحَباً بِقَوْم قَضَوُا الجِهادَ الاصغَرَ وَبَقِیَ عَلَيْهِمُ الجِهَادُ الأكْبَر ».

آفرين به گروهی كه جهاد كوچك تر را گذشتند و جهاد بزرگتر بر عهده آنان باقی است .

جلال الدين رومی اين روايت را چنين به نظم كشيده است :

ای شهان كُشتيم ما خصم برونماند خصمی زو بتر اندر درون

كشتن اين ، كار عقل و هوش نيست *** شير باطن سخره خرگوش نيست

قد رجعنا مِن جهاد الاصغريم *** با نبی اندر جهاد اكبريم

قوّتی خواهم ز حق دريا شكاف *** تا به ناخن بر كنم اين كوه قاف

سهل شيری دان كه صف ها بشكند *** شير آن را دان كه خود را بشكند

زيبايی های معنوی نيز همانند زيبايی های ظاهری هنگامی جلوه می كنند كه در كنار زشتی ها باشد و اگر هيچ مزاحم و منافی نباشد زيبايی ها جلوه نمی كنند ، از اين رو گفته اند : زشتی ها حق بزرگی بر گردن زيبايی و جمال دارند ، بنابراين وجود حريفی چون شيطان لازم است تا توانايی های عظيم معنوی ما كه حتی برای خود ما هم نامعلوم است رخ نمايد .

دنياپرستان

دنيايی كه بسياری از مردم بر آن دل می بندند و به قول قرآن مجيد جز متاع اندك و كالايی قليل چيزی نيست و اين دل بستگی سبب می شود كه عمر خود را در به دست آوردن آن و جمع كردن ثروت ، هزينه كنند و به بستر غفلت بخوابند و از ياد خدا و قيامت غافل شوند و حدود حلال و حرام را پايمال كنند و به حقوق ديگران تجاوز نمايند ، دنيايی است كه نهايتاً ميان انسان و رحمت خدا حايل می شود و آدمی را از الطاف خاصه حق محروم می كند و راهی سراشيبی به سوی هلاكت و دوزخ است و انصافاً ارزش ندارد كه انسان يك لحظه از عمر خود را هزينه آن كند ، با توجه به اينكه اينگونه هزينه كردن مساوی با خسارت های غير قابل جبران و زيان های ابدی است .

اگر انسان با حفظ ايمان و اعتقاد به قيامت به دنيا و مواد و عناصر آن دل ببندد و اين دلبستگی به خاطر اين باشد كه دنيا را به عنوان ابزاری جهت عبادت و خدمت و آباد كردن قيامت بكار گيرد در حقيقت رابطه ای معقول و مثبت با دنيا برقرار كرده و دنيا برای او سرمايه تجارتی می شود كه سودش ابدی و بهره اش هميشگی است .

كلام بهلول در بی ارزشی دنيا

بهلول برای مجسّم كردن بی ارزشی دنيای نامعقول و دنيايی كه دلبستگی به آن سبب خسارت ابدی است ، برای هارون كه از طريق دنياداری به نخوت و غرور و كبر و طغيان و حمله به حقوق مردم و ريختن خون بی گناهان آلوده شده بود ، از او پرسيد : اگر در بيابانی گرم و كويری كه آفتاب سوزانش غيرقابل تحمل است تشنه شوی و شدّت تشنگی تو را تا مرز هلاكت و مردن سوق دهد آن گاه آبی پيدا شود كه بايد آن را بخری تا چه مبلغ حاضری برای خريد آن آب جهت نجات خود از هلاكت بپردازی ؟ هارون تأملی كرد و گفت : در چنان حالی كه اگر آب نياشامم نابود می شوم حاضرم نيمی از كشورم را جهت دريافت آب بپردازم .

بهلول با طرح سؤالی ديگر درباره همين آب پرسيد : پس از نوشيدن آب و رفع تشنگی و سپری شدن مدتی كوتاه اگر دچار فشار ادرار شدی و راه دفع آن بسته شده باشد و تو را در مضيقه و تنگنايی بسيار رنج آور اسير كرده باشد و لحظه به لحظه بر شدّت درد افزوده شود ، برای نجات و بهبودی از اين درد جانكاه و رنج سخت چه مبلغ می پردازی ؟ هارون گفت : حاضرم نيم ديگر كشورم را بپردازم تا درمان شوم و از آن سختی نجات يابم ، بهلول گفت : كشور و سلطنتی كه با شربتی آب و دفع يك بار ادرار از دست برود چه ارزشی دارد كه برای به دست آوردن و حفظش اين همه فكر و انديشه و عمر هزينه شود و عاقبت هم با مردن از دست انسان برود.