1 ـ شرح نهج البلاغة، ابن ابي الحديد : 8/259 ; سنن الترمذی ، 4/509 ، حديث 3801 .

2 ـ حجرات ( 49 ) : 13 .

نسبت به خود و مملوكيت خود را نسبت به حق با همه وجودش از روی شعور و عقل حسّ می كرد كه هفت سال در اوج جوانی و شهوت در برابر بانوی زيبای كاخ نشين از خود مقاومت نشان داد و هرگاه آن زيبای مصری و عشوه گر طنّاز از او درخواست كام جويی كرد با استواری تمام در پاسخ او گفت : معاذ اللّه !

يعنی خدای من و مالك و ربّ من كه من مملوك و دست پرورده و در سيطره فرمان اويم ، دوست ندارد كه من دعوت تو را اجابت كنم و دامن پاك خود را به گناه آلوده سازم و با طناب تو به چاه هلاكت افتم .

من اگرچه در اوج جوانی هستم و در فشار شهوت و لذّت خواهی قرار دارم ، ولی از طرف ديگر در حريم ربوبيّت و مالكيت حق به سر می برم و مالك عزيز من به من اجازه آلوده كردن خود به شهوت را نمی دهد .

برای من روشن است كه غير او هرچه باشد جز ظلّ و سايه ای فانی شدنی چيزی نيست و من هرگز بر سايه از دست رفتنی تكيه نمی دهم و خود را دچار پرستش غير نمی كنم .

عارف باللّه با همه وجود در صراط مستقيم حق است و جز در آن صراط حركت نمی كند ، فريب نمی خورد ، اسير نمی شود ، و خوار دنيا و گرفتار عذاب آخرت نمی گردد .

معرفت و آگاهی و دانش توأم با ايمان و عشق عارف ، در روش و منش او به صورت حقايق اخلاقی و واقعيات عملی ظهور می كند .

آثار معرفت و آگاهی و ميوه با ارزشش ـ عشق و محبت ـ را در سراسر زندگی پيامبران و اهل بيت عصمت (عليهم السلام) می توان ديد ، هر كس از اين نمد ، كلاهی برای خود برگيرد رفعت و بلندی و مقامش از عرش برين می گذرد و فرشتگان را در برابر وضع خود حيرت زده می كند !

بايد با توسل به رهبران معصوم و پيشوايان تعيين شده از جانب خدا و دل

دادن به فرهنگ پاك اسلام ، خود را به جايی برسانيم كه « لا إله الاّ اللّه و لا حول ولا قوّة إلا باللّه و ليس فی الدار غيره ديّار » در همه شؤون زندگی ما به صورت اعتقاد و عمل ظهور كند و از وجود ما جز توحيد باقی نگذارد و به لمس اين حقيقت برسيم كه در مملكت هستی جز او كسی نيست و آنچه هست سايه ای از اشارت اوست كه به خاطر فانی شدنش قابل اعتماد نيست .

اهل بيت (عليهم السلام) كه حقيقت صراط مستقيم اند و جلوه كامل راه حق اند و در عرفان و معرفت به حقايق به گونه ای بودند كه با حقايق اتّحاد وجودی پيدا كردند ; در دار وجود جز خدا را نديدند و جز از خدا فرمان نبردند و جز خدا را بندگی نكردند و جز به خدا اعتماد نكردند و به همين خاطر با اذن خدا منبع تمام فيوضات و فيض رسان به همه جهانيان شدند و هر كه به درستی و راستی به آنان پيوست از فيوضات وجودشان در علم و عمل بهره مند شد و رشحه ای از حقيقت آنان گشت .

اهل بيت (عليهم السلام) و مقام خلافت اللّهی

اسمای حضرت حق اسمای لفظی نيستند بلكه نام های عينی و وجودات و هويّات خارجی اند .

اولين اسمايی كه از حقيقت غيب به اراده حق تجلّی كردند و ظهور و بروز يافتند به روايتی چهار اسم و به روايتی هفت اسم است كه می توان همه را به گونه و طريقی به يك اسم باز گرداند ; اسماء ظهور يافته نخستين عبارتند از : الحیّ ، العليم ، القادر ، المتكلم .

اين اسما هر يك برای خود حوزه و دولتی دارند و در آنها اشتياق شديد به ظهور و بروز است ; اسم « اللّه » به خاطر اينكه جامع اسما و نام های الهی است نامی است كه همه نام ها را به اجمال نگه می دارد و نمی گذارد نامی به تنهايی ، دولت ظاهر باشد .

نياز نظام آفرينش به خليفة الله

هستی كه به اسمای حسنای حق تحقق يافت و ظهور عينی پيدا كرد ، هر بخشش تحت نام و اسمی است كه دولت آن نام است . بی ترديد بايد كسی وجود پيدا كند كه مظهر تام اسم اعظم حق باشد تا روابط ميان اسمای عينی حق را تنظيم و تعديل كند و نگذارد دولت نامی با نام ديگر تزاحم كند ;

به عبارت ديگر ، در حوزه هستی ، وجود انسان كاملی كه مظهر همه اسمای حسنا و صفات عليا و جلوه گاه اسم اعظم است ، لازم است تا ـ به عنوان جانشين

و خليفة اللّه ـ اين مجموعه را اداره كند و از طريق معنويت و نورانيتش امور هريك را به اذن اللّه تدبير نمايد ، حتی فرشتگان كه هويات نوری و عقلی هستند و هركدام كاری ويژه و وظيفه ای معين دارند ،

( وَمَا مِنَّا إِلاَّ لَهُ مَقَامٌ مَعْلُومٌ ) .

و هيچ يك از ما فرشتگان نيست مگر اينكه برای او مقامی معين است .

نيازمند به خليفة اللّه اند تا آنان را در كارشان كنترل نمايد و آنچه را لازم است به آنان تعليم دهد و همه را زير پرچم فرمان خود گيرد .

و در يك كلمه بر پايه آيات و روايات و حكمت و عرفان ، نظام آفرينش نيازمند به خليفة اللّه است حتی اگر هيچ انسانی آفريده نمی شد باز هم نظام آفرينش نيازمند به خليفة اللّه بود ; پس خواه انسان باشد يا نباشد ، خواه تنها باشد يا در جمع باشد ، نيازمند به خليفة اللّه است .

نخستين انسان از نوع ما ـ كه حضرت آدم بود ـ نيز نيازمند به معنويت و نورانيت خليفة اللّه بود تا امورش به عدالت اداره شود از اين جهت خودش خليفة اللّه نسبت به خودش بود تا آن مقام رابط بين او و خدا باشد و از طريق اين رابطه فرمانهای حق را دريافت و به عمل بگذارد تا حوزه وجودش در همه جهات مسخّر عدالت باشد .

بر پايه نياز مبرم هستی به اين حقيقت ، خدای مهربان برای خود خليفه انتخاب كرد و او را بر هستی و كائنات فرمانروايی داد و همه را مسخّر حاكميت و ولايت و مقام خلافت او قرار داد ،

( . . . إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأَرْضِ خَلِيفَةً . . . ) .

 . . .مسلماً من جانشينی در زمين قرار خواهم داد . . .

اين خليفه از مركز زمين و از روی اين بساط خاكی بر عالی ترين مراتب نظام هستی حكومت می كند ; گرچه زمين از نظر ظاهر مكانی پست و بلكه اسفل است ولی از نظر قوّه و استعداد و از جهت جايگاه و مقام ، بالاترين مكان است چون خاك ـ اين منفعل ترين عنصر ـ تنها عنصری بود كه می توانست همه اسما و نام های الهی را در خود جمع كند و به قدرت انفعال محض خود فعال ترين هويّت هستی شود .

( وَعَلَّمَ آدَمَ الاَْسْماءَ كُلَّهَا . . . ) .

و خدا همه نام ها ] یِ موجودات [ را به آدم آموخت . . .

صفات خليفة اللّه

و از آنجا كه خليفه مقامش مقام دارندگی همه اسما است ، استاد و معلم ما سوی اللّه است .

خدای مهربان با بيان استاد بودن خليفه نسبت به فرشتگان ، در حقيقت استاد بودن نسبت به ديگر موجودات نظام هستی را اثبات می كند چون فرشتگان با آن مرتبت و مقام وجودی و معرفتی بالا ، خود شاگرد و دانش آموخته معرفتی و وجودی انسان كامل هستند تا چه رسد به ديگران كه از نظر معرفتی و وجودی در مقام پايين تری قرار دارند .

( . . . ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَی الْمَلاَئِكَةِ فَقالَ أَنْبِئُونِی بِأَسْمَاءِ هؤُلاَءِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ * قَالُوا سُبْحَانَكَ لاَ عِلْمَ لَنَا إِلاَّ مَا عَلَّمْتَنَا إِنَّكَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ * قَالَ يَا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ قَالَ أَلَمْ أَقُلْ لَّكُمْ إِنِّی أَعْلَمُ غَيْبَ السَّماواتِ وَالاَْرْضِ وَأَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ ) .

 . . . سپس ] هويّت و حقايق ذات موجودات را [ به فرشتگان ارائه كرد و گفت : مرا از نام های ايشان خبر دهيد ، اگر ] در ادعای سزاوار بودنتان به جانشينی  [راستگوييد . * گفتند : تو از هر عيب و نقصی منزّهی ، ما را دانشی جز آنچه خودت به ما آموخته ای نيست ، يقيناً تويی كه بسيار دانا و حكيمی . * ] خداوند [ فرمود : ای آدم ! فرشتگان را از نام های آنان خبر ده . پس هنگامی كه نام هايشان را به فرشتگان خبر داد ] خدا [ فرمود : آيا به شما نگفتم كه من يقيناً نهانِ آسمان ها و زمين را می دانم و به آنچه شما آشكار می كنيد و به آنچه پنهان می داريد ، دانايم ؟

خليفة اللّه ، از نظر معرفتی و وجودی و درك اسمای حسنای الهی به طور عينی و شهودی در هسته مركزی هستی و در بالاترين حالت امكان قرار دارد و از نظر عدل و عدالت بايد در مركزيت آن قرار گيرد تا بتواند به فرشتگان تعليم علم دهد و آنان را در امورشان اداره كند و به كارهای مخصوصشان وادار نمايد .

به عبارت ديگر ، خليفة اللّه بايد در كمال معرفتی و وجودی و از نظر عصمت و عدالت در مقام برتر باشد تا بتواند ميان اسمای عينی حسنای الهی و ديگر موجودات و هويات هستی حكومت و داوری كند .

خليفه و جانشين خدا كسی است كه همه مراحل وجودی را از نازل ترين تا عالی ترينش را طی كرده و از نظر معرفتی همه مراتب معرفتی را دارا باشد .

خليفة اللّه ، كسی است كه علم الكتاب نزد اوست و به كتاب مكنون نه تنها دسترسی بلكه مسّ كرده و جزء وجودی او شده باشد .

در حركت جوهری هم قوای ادراكی و هم قوای تحريكی او به اعتدال كامل رسيده ، خوش فهم و نيكوكار باشد و در علم و عمل سرآمد هستی و كائنات گردد ، ملكات فاضله ای چون سخاوت ، قناعت ، عفت ، شجاعت ، جود و بخشش را از حق تحصيل كرده ، در حكمت الهی و عرفان عملی به اوج رسيده و مظهر همه اسمای حسنای الهی باشد .

خليفة اللّه ، كسی است كه هر زمان به اسمی از اسمای الهی كه مناسب همان زمان است ظهور كند و آن را در جای خود به كار گيرد و حق هر اسمی را ادا نمايد و دولت هر نامی را برقرار دارد و نگذارد كه نامی بی ظهور و بی مظهر بماند .

مظهريت خليفة اللّه در زمانی كامل است كه مظهريتش نسبت به همه اسمای حسنای الهی همتا و همسان باشد و خود در هسته مركزی آن قرار گيرد و اختلاف موضعی آنها را برطرف كند . او بايد از نظر وجود شناختی و معرفت شناختی برتر و فراتر از مقام احسان بلكه در مقام ايقان و برتر از آن باشد .

او در جهت معرفتی و عملی چنان شناختی دارد و چنان عملی از او ظهور می كند كه ارتباط با غير حق را قطع می كند و در عين آنكه توجه به هستی دارد به آن بی اعتناست سپس بر بام كمال الانقطاع برمی آيد و از همه چيز غير دوست بی خبر می شود ، و در اين مقام است كه خدا او را به سوی خود می برد و به مقام فنا در می آورد . آنگاه در راه خدا جهاد كرده و سير فی اللّه را با حق و به حق به پايان می رساند و پس از آنكه صبغة اللّه شد ، به جايی می رسد كه چون حق به اذن حق به « كُن » وجودی ايجاد می كند ، پس در مقام « اذن اللّهی » ذات او مَرَضِی و راضِی خدا می گردد و عين اللّه و اذن اللّه و يد اللّه و جنب اللّه می شود ، بنابراين در تصرّف در همه امور تكوينی و تشريعی مأذون از سوی او گشته قلبش عرش اللّه می شود و خدا را بر آن استوار می يابد .

( الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوَی ) .

] خدای [ رحمان بر تخت فرمانروايی و تدبير امور آفرينش چيره و مسلّط است .

شايستگان خليفة اللّهی

در حديث قدسی آمده :

لا يَسَعُني أرْضي وَلا سَمائي ، وَلكِنْ يَسَعُني قَلْبُ عَبْدي المُؤمِنِ .

زمين و آسمانم گنجايش مرا ندارد ولی دل بنده مؤمنم گنجايش مرا دارد .

اين گنجايش قلب مؤمن است كه می تواند خلافت همه اسمای حسنای الهی را بر عهده گيرد و خدا به واسطه اين خليفه و از عرش خود ( قلب مؤمن ) بر كائنات حكومت كند .

لَوْلاكَ لَمَا خَلقتُ الأفلاكَ .

اين روح و قلب آن اندازه گنجايش و قدرت دارد كه می تواند مظهر حكومت حق بر هستی باشد و مهار هستی را به دست گيرد .

اهل بيت (عليهم السلام) خلفای اتم و اكمل

خليفه به تمام معنای حق و جانشين حقيقی اللّه ، وجود مقدس محمّد (صلی الله عليه وآله)است زيرا صادر نخستين و اولين و كامل ترين مظهر از مظاهر اسمای الهی و جامع حقايق و نور اللّه است .

أوَّلُ مَا خَلَقَ اللّهُ نُوُري .

خدای قادر درباره وجود پيامبر (صلی الله عليه وآله) كه اصل و ريشه اش نور و ذاتش مظهر تام است می فرمايد :

( اللَّهُ نُورُ السَّماوَاتِ وَالاَْرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاة . . . ).

خدا نور آسمان ها و زمين است ; وصف نورش مانند چراغدانی است . . . 

در روايات است كه هزاران سال پيش از جهان هستی ، نور وجود پيامبر آفريده شد ، در بحار الأنوار آمده است كه پانزده هزار سال پيش از خلقت جهان آن نور خلق شد . آن بزرگوار عوالمی را پشت سر گذاشت تا به نشأت وجود ظاهری رسيد و لباس نبوت و رسالت پوشيد و از آنجايی كه ديگر معصومان نيز از نور ايشان هستند « كُلُّهُمْ مِنْ نُور واحِد » همه احكام او برای آن بزرگواران نيز ثابت است .

درباره وجود نورانی حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام) وارد شده است كه آن بزرگوار هم در همه عوالم غيب با پيامبر (صلی الله عليه وآله) متحد بود و به صورت يك حقيقت و يك مجموعه آفريده شده و با هم ، همه عوالم را طی كرده اند و در عالم شهادت و جهان ظاهر يك مظهر آن غيب مطلق در بعثت است و يك مظهر آن غيب مطلق در ولايت و آن دو بزرگوار همان گونه كه در عالم غيب با هم بودند و متحد بودند ، در عالم شهادت و در اين دنيا هم كه آمدند يكی بودند و اخوّت و برادری داشتند ، پس يكی از آن دو نور خلعت رسالت و آن ديگری جامه ولايت پوشيد .

آنان كسانی هستند كه تمام كمالات ممكن برای وجود امكانی را در خود جمع دارند و مظهر تام و تمام واجب الوجودند . در روايت است :

ما لِلّهِ نَبَأٌ أعْظَمُ مِنّي ، وَما لِلّهِ آيَةٌ أكْبَرُ مِنّي .

خبری عظيم تر و نشانه ای بزرگ تر از من برای خدا نيست .

و در زيارت وارد شده :

السّلامُ عَلْيْكَ يَا آيَةَ اللّهِ الْعُظمی .

و نيز آمده :

أنَا الآيَةُ العُظْمی .

از آنجايی كه اصل وجود هستی و كمال آن همان ظهور ربوبيّت الهی است پس در هر موجودی كه بهره و حظّی از وجود برده است ، مظهريت ربوبيّت نيز وجود دارد يعنی همه موجودات هستی مظهر ربوبيّت او هستند و اين لطيفه الهی در همه هستی از عوالم غيب تا منتهای عالم شهادت جاری و ساری است و بر پيشانی همه آنها نشانی از مظهريت زده شده است .

و چون مظهريت موجودات دارای مراتب تشكيكی است يعنی به تناسب هر ظرفيتی و سعه و ضيق وجودی هر موجودی مظهريت جلوه دارد پس هر موجودی كه از وجود بهره بيشتری دارد از مظهريت بيشتر و قوی تری برخوردار است .

كامل ترين و شريف ترين موجود كه حظ و بهره اش از وجود بيشتر و گسترده تر است و سعه وجودی او با ديگر موجودات قابل مقايسه نيست مظهريت او تمام تر و كامل تر است .

بر اساس آيات و روايات چون وجود محمّدی (صلی الله عليه وآله) سعه وجودی اش از همه بيشتر است در مظهريت ; كامل ترين و تمام ترين است . به خاطر اينكه ظهور ربوبيّت در همه شؤون هستی هدف الوهيت است چون اللّه رب العالمين است و خورشيد ربوبيّت از افق خلافت اللّهی طلوع می كند ، نياز به بودن خليفة اللّه كه كامل ترين و تمام ترين مظهر ربوبيّت است در پهن دشت هستی ; نيازی لازم و ضروری و واجب می نمود .

به همين جهت خداوند متعال اولين موجودی را كه به صورت نور آفريد و به او سعه وجودی عنايت كرد و از طريق سعه وجودی اش مظهر اكمل و اتمّ شد ، به مقام خلافت اللّهی برگزيد و از باب رحمتش سايه خلافتش را كه مقام وساطت بين حق و خلق است ، بر سر همه موجودات غيبی و شهودی كشيد تا همه موجودات در دايره تربيت قرار گيرند .

( أَلَمْ تَرَ إِلَی رَبِّكَ كَيْفَ مَدَّ الظِّلَّ وَلَوْ شَآءَ لَجَعَلَهُ سَاكِناً . . . ) .

آيا به ] قدرت و حكمت [ پروردگارت ننگريستی كه چگونه سايه را امتداد داد و گستراند ؟ و اگر می خواست آن را ساكن و ثابت می كرد . . . 

خلافت و ولايت حضرت محمّدی ، خلافت اكمل و اتمّ است و مقامی است كه كيفيتش برای كسی قابل تصور و درك نيست و خلافت و ولايت آن حضرت نه ويژه انسان است نه خاص عوالم شهودی و غيبی بلكه خلافت و ولايت آن وجود مبارك ، عمومی است و از مقام اسم جامع اللّه نشأت می گيرد . چون او مظهر تام عبداللّهی و خلافت و ولايت اللّهی است ، ما سوی اللّه تحت ولايت و خلافت او قرار می گيرد و حضرت حق همه هستی را تحت ربوبيّت طولی آن بزرگوار قرار داده تا هر كس با تربيت آن حضرت به مقام لايق خود برسد و اين « هر كس » شامل ما سوی اللّه است .

قرآن به پيامبر (صلی الله عليه وآله) می گويد به همه بگو :

( إِنَّ وَلِيِّیَ اللّهُ الَّذِی نَزَّلَ الْكِتَابَ وَهُوَ يَتَوَلَّی الصَّالِحِينَ ) .

يقيناً سرپرست و ياور من خدايی است كه قرآن را نازل كرده و او همواره شايستگان را سرپرستی و ياری می كند .

و اين مقام ولايت اللّهی در مقام طولی از سوی اللّه به آن حضرت عنايت شد ، به اين جهت قرآن می فرمايد :

( النَّبِیُّ أَوْلَی بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنفُسِهِمْ . . . ) .

پيامبر ، نسبت به مؤمنان از خودشان اولی و سزاوارتر است . . . 

بنا بر آيات و روايات اين مقام عيناً و بی كم و زياد به اراده خداوندی در اهل بيت بزرگوار آن حضرت ظهور كرد .

بايد دانست كه ولايت باطن رسالت است ، زيرا تا انسان ولی نباشد و از نظر وجودی و معرفتی به مقام ولی اللّهی نرسيده باشد ، نمی تواند رسول باشد پس هر رسولی ولیّ است ، اما هر ولیّ رسول نيست .

پيامبر (صلی الله عليه وآله) در حديثی می فرمايد :

خُلِقْتُ أنَا وَعَلِيٌّ مِنْ نُور واحِد .

من و علی از يك نور آفريده شديم .

ما در همه عوالم با هم بوديم تا در عالم خلق و شهادت دو نور شديم ، يكی در پشت عبداللّه و يكی در پشت ابوطالب قرار گرفت . علی (عليه السلام) كه ولی اللّه است ، باطن محمّد (صلی الله عليه وآله) است و جز در نبوت در همه احكام با او شريك و همراه است ، پس او نيز نخستين صادر و مظهر و اولين نور و وجه اللّه و صراط اللّه و خليفة اللّه است و همه تحت ولايت او هستند و حتی پيامبران هم تحت لوای او قرار دارند !

پيامبر (صلی الله عليه وآله) می فرمايد :

آدَمُ وَمَنْ دُونَهُ تَحْتَ لِوائي يَوْمَ القِيامَةِ ، فَإذا حَكَمَ اللّهُ بَيْنَ الْعِبَادِ أَخَذَ أميرُالمؤمنينَ اللِّواءَ .

آدم و غير او همگی در قيامت زير پرچم من هستند پس هنگامی كه خداوند بين بندگان حكم كند ، اميرالمؤمنين پرچم را می گيرد .

پس اگر رسالت پيامبران تحت رسالت پيامبر اسلام (صلی الله عليه وآله) است ، ولايت پيامبران نيز بر اساس ولايت علی (عليه السلام) است و اميرالمؤمنين (عليه السلام) سر الانبياء و الاولياء اجمعين است ، با همه پيامبران در باطن بود و با پيامبر اكرم (صلی الله عليه وآله) در ظاهر .

بنابراين مقام روحانيت و ولايت پيامبر متحد با مقام ولايت مطلق علوی است و آن حضرت نيز رابط ميان حادث به قديم و متغير به ثابت است با اين فرق كه علی (عليه السلام) مظهر تام اسم باطن می باشد پس هر كس كه بخواهد بی تمسّك به ولايت علوی راه مستقيم خدا را طی كند امكان ندارد و به حقيقت نمی رسد و در باطل سرگردان می ماند ، البته به حكم اينكه همه امامان معصوم (عليهم السلام)نور واحد هستند حكم يكی بر ديگران نيز ساری و جاری است .

رابط ميان خلق و خالق ، وجود منبسط است كه مقام برزخيت كبری و وسطيت عظمی را دارد و آن مقام ، مقام روحانيت و ولايت پيامبر و علی و امامان معصوم است (عليهم السلام) و هيچ چيزی از خدا بدون آن واسطه صورت نمی گيرد و ارتباط قلوب ناقص و مقيد و ارواح نازل و محدود به تامّ فوق التمام و مطلق از همه جهات بدون واسطه های روحانی و رابطه های غيبی در عوالم هستی تحقق پيدا نمی كند .

البته بايد ميان مقام كثرت و مقام وحدت فرق نهاد . در مقام وحدت و فنای تعينات و كثرات ، همه وجودات به طور مستقيم و بدون واسطه با خدا ربط دارند و حق تعالی با هر موجودی به طور احاطه قيّومی ارتباط و ربط دارد و به هر يك از موجودات هستی بیواسطه وسايط محيط است .

( وَكَانَ اللّهُ بِكُلِّ شَيْء مُحِيطاً ) .

اما در مقام كثرت ، فيض الهی در مجاری وسايط متعدد در عوالم وجود جريان می يابد و در مقام كثرت ارتباط ميان حق و خلق به واسطه وجود منبسط ، نفس الرحمان ، عين ثابت ، و خلاصه خليفة اللّه الاعظم يعنی حقيقت محمّدی و علوی و وجود اهل بيت طاهرين و ائمه معصومين (عليهم السلام) ، تحقق پيدا می كند .

خلفای حقيقی ، واسطه فيض

هر كس كه به فيض و مقامی می رسد به واسطه آن ذوات مقدس می رسد ; به همين خاطر قرآن مجيد فرمان می دهد :

( . . . وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ . . . ) .

 . . . و دست آويز و وسيله ای ] از ايمان ، عمل صالح و آبروی مقرّبان درگاهش  [برای تقرّب به سوی او بجوييد . . . 

و امر محكم و استوار شده :

وَتَمَسَّكوُا بِحَبْلِ اللّهِ .

به ريسمان استوار خدا چنگ زنيد .

و در روايت آمده :

نَحْنُ حَبْلُ اللّهِ الْمَتينُ .

ما ريسمان محكم و استوار خداييم .

تمسّك به ولايت علوی و اهل بيت محمّدی و ائمه راشدين (عليهم السلام) از لوازم سير الی اللّه و دريافت فيض الهی است ، حال ; اين فيض علم و دانش و بصيرت باشد يا هر رزق و روزی مادی و معنوی ديگر .

پيامبر (صلی الله عليه وآله) فرمود :

أنَا مَدينَةُ الْعِلْمِ ، وَعَليٌّ بابُها ، فَلا تُؤْتَی البُيُوتَ إلاّ مِنْ أبْوابِها .

من شهر علم و دانشم و علی درِ آن شهر است ; پس كسی كه بخواهد وارد اين شهر شود بايد از درهايش وارد شود .

به ويژه كه حضرت مولی الموحدين اميرالمؤمنين (عليه السلام) از نظر معرفتی و وجودی ، راه عروج را پس از قوس نزول طی كرده و دايره را كامل نموده و سير إلی اللّه را به اتمام رسانيده است و هر عمل قلبی و بدنی در صورتی در راه مستقيم الی اللّه است كه تحت ولايت ايشان باشد و صحت توحيد و ايمان فرد به ولايت است چون عبادت تنزل توحيد در عالم مادی است و توحيد در عالم شهادت و ماده به صورت عبادت ظهور يافته پس اگر عبادتی چه قلبی و چه بدنی در تحت ولايت نباشد توحيدی نخواهد بود .

حضرت امام محمّد باقر (عليه السلام) در كلامی استوار و سخنی حكيمانه و پايدار می فرمايد :

بدان ای محمّد ! همانا امامان و پيشوايان جور و ستم و پيروان آنان از دين خدا معزول و گمراه و گمراه كننده اند پس اعمالی كه انجام می دهند مانند خاكستری است كه در روز توفانی ، باد سخت بر آن بوزد و آن را پراكنده سازد .

از ابان بن تغلب هم كه از راويان معتبر حديث است در حديثی طولانی نقل شده كه از حضرت امام صادق (عليه السلام) پرسيدم : خدا ما شيعيان را به چه سبب از آتش دوزخ آزاد كرده است ؟ حضرت فرمود :

بِوَلايَتِكُمْ أميرَالمُؤمِنينَ عَليَّ بْنِ أبي طالب (عليه السلام) .

به سبب پذيرش ولايت اميرالمؤمنين علی بن ابی طالب (عليه السلام) .

و از حضرت امام رضا (عليه السلام) در حديث سلسلة الذهب نقل شده كه خدا فرموده :

لا إلهَ إلاّ اللّهُ حِصْني ، وَمَنْ دَخَلَ حِصني أمِنَ مِنْ عَذابي .

توحيد ، حصار من است و هر كس در حصار من وارد شود از عذابم ايمن است .

سپس حضرت فرمود :

بِشُروطِها ، وَأنَا مِنْ شُرُوطِها .

ورود به توحيد حقيقی شرايط دارد و من كه صاحب ولايت مطلقه ام از شروط توحيدم .

پس رسالت محمّدی و ولايت علوی و امامان معصوم (عليهم السلام) از لوازم تفكيك ناپذير توحيداند ، از اين جهت گفته اند : شهادت بر هر يك ، شهادت بر دو شهادت ديگر است . شهادت به الوهيت هم وزن با شهادت به رسالت و ولايت است و شهادت حقيقی شهادت به اين سه شهادت در قول و عمل با هم است و تفكيك هريك از ديگری عين كفر و ضلالت و شرك و فسق است .

خدای بزرگ در قرآن به الوهيت خود و رسالت و ولايت شهادت می دهد .

( شَهِدَ اللّهُ أَنَّهُ لاَ إِلهَ إِلاَّ هُوَ . . . ) .

گواهی می دهد كه هيچ معبودی جز او نيست . . . 

( . . . وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ . . . ) .

 . . . و خدا می داند كه تو بی ترديد فرستاده اويی . . . 

( إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ ) .

سرپرست و دوست شما فقط خدا و رسول اوست و مؤمنانی ] مانند علی بن ابی طالب اند [ كه همواره نماز را برپا می دارند و در حال ركوع ] به تهيدستان  [زكات می دهند .

آری ، صاحبان ولايت كبری و وساطت عظمی و برزخيت عليا كه بنا بر آيات قرآن خلفا و جانشينان خدا در ميان خلق اند ، واسطه فيض حق و رابط ميان حق و خلق در مقام كثرت هستند .

اگر مقام خلافت و ولايت و روحانيت مطلق نبود ، هيچ يك از موجودات لايق استفاده از مقام غيب احدی نبود و فيض حق به هيچ موجودی نمی رسيد و نور هدايت در هيچ يك از عوالم باطن و ظاهر نمی تابيد .

هر كس در گرفتن فيض نيازمند تمسّك عينی و واقعی با ذوات مقدسه آنان است تا به سبب مصاحبت و دستگيری و هدايت آنان اين عروج روحانی را طی كند چون آنان از نظر وجودی در مرتبه ( قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَی ) و از نظر معرفتی در مقام يقين هستند و در معراج روحانی خويش به كشف تام دست يافته اند پس هر كس بخواهد به آن مقام معرفتی و مرتبه وجودی برسد بايد از طريق آنان كه صراط مستقيم حق و خلفای او هستند بگذرد .

بِكُم فَتَحَ اللّهُ ، وَبِكُم يَخِتمُ ، وَإيَابُ الخَلقِ إلَيكُم .