فارسی
جمعه 10 فروردين 1403 - الجمعة 18 رمضان 1445
قرآن کریم مفاتیح الجنان نهج البلاغه صحیفه سجادیه

تقوا

خود نگهداری و حفظ خويش از گناهان و معاصی ، و آفات و بلاهای هلاك كننده ، واقعيتی است كه قرآن و معارف الهيه از آن به عنوان تقوا ياد كرده اند .

تقوا روحيه و حالی است كه از تداوم ترك گناه و ادامه ی عبادت به دست می آيد ، و در ميان ارزش های دينی و زيباييهای معنوی از جايگاه خاصی برخوردار است .

آثار هدايت الهی جز در اهل تقوا ظهور نمی كند ، و بهشت قيامت جز برای اهل تقوا آماده نشده :

 

 ذلِكَ الْكِتَابُ لاَ رَيْبَ فِيهِ هُدیً لِلْمُتَّقِينَ (1).

اين كتاب هيچ گونه شكی در آن نيست ، هدايت گر اهل تقواست.

 

 وَأُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِينَ (2).

و بهشت به اهل تقوا نزديك می گردد.

 

تقوا آثار و منافع زيادی دارد كه آن آثار و منافع در آيات قرآن و روايات مطرح است :

 

 . . . وَاتَّقُوا اللّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (3).

و تقوای الهی پيشه كنيد باشد كه رستگار شويد.

 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بقره ( 2 ) : 2 .

2 ـ شعراء ( 26 ) : 90 .

3 ـ بقره ( 2 ) : 189 .

 . . . وَاتَّقُوا اللّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ (1).

و تقوای الهی را رعايت كنيد و بدانيد كه خداوند با اهل تقواست.

 

 . . . فَإِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ (2).

همانا خداوند عاشق اهل تقواست.

 

 . . . فَاتَّقُوا اللّهَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (3).

تقوای الهی داشته باشيد باشد كه شكرگزار خداوند باشيد.

 

 . . . وَاتَّقُوا اللّهَ إِنَّ اللّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ (4).

و تقوای الهی را به كار بگيريد ، همانا خداوند در حسابرسی سريع است.

 

 . . . لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا مِنْهُمْ وَاتَّقَوْا أَجْرٌ عَظِيمٌ (5).

برای آنان كه نيكی كردند و تقوا به خرج دادند اجر بزرگ است.

 

 . . . إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ (6).

خداوند فقط از اهل تقوا عمل را می پذيرد .

 

 وَمَا عَلَی الَّذِينَ يَتَّقُونَ مِنْ حِسَابِهِم مِن شَيْء . . . (7).

حساب غير اهل تقوا بر اهل تقوا نخواهد بود ، اهل تقوا را حسابی بسيار سهل و آسان است ، و در عرصه گاه محشر وقوف چندانی نخواهند داشت .

 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بقره ( 2 ) : 194 .

2 ـ آل عمران ( 3 ) : 76 .

3 ـ آل عمران ( 3 ) : 123 .

4 ـ مائده ( 5 ) : 4 .

5 ـ آل عمران ( 3 ) : 172 .

6 ـ مائده ( 5 ) : 27 .

7 ـ انعام ( 6 ) : 69 .

 . . . وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ (1).

و تقوای الهی داشته باشيد ، باشد كه مورد رحمت قرار گيريد .

 

 . . . وَاللَّهُ وَلِيُّ الْمُتَّقِينَ (2).

و خداوند سرپرست اهل تقواست .

 

 . . . إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ . . . (3).

همانا گرامی ترين شما نزد خداوند پرهيزگارترين شماست.

 

اميرالمؤمنين (عليه السلام) برای اهل تقوا نشانه هايی ذكر می كنند از جمله :

راستی در گفتار ، ادای امانت ، وفای به عهد ، كمی عجز و بخل ، صله ی رحم ، ترحم به ناتوانان ، كمی موافقت با زنان ، بذل خوبی ، اخلاق حسنه ، وسعت بردباری ، عمل به علم در آنچه كه انسان را به خدا نزديك می نمايد ، سپس می فرمايند : خوشا به حال آنان ، و بازگشتگاه نيك برای ايشان است(4) !

رسول خدا (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

لَوْ اَنَّ السَّماواتِ وَالاَْرْضَ كانَتا رَتْقاً عَلی عَبْد ثُمَّ اتَّقَی اللهَ لَجَعَلَ اللهُ لَهُ مِنْهُما فَرَجاً وَمَخْرَجاً(5) .

اگر آسمانها و زمين بر بنده ای بسته باشد ، سپس آن بنده خدا را بپرهيزد ، خداوند برای او از آسمانها و زمين راه گشايش و خروج قرار می دهد.

 

و نيز فرمودند :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ حجرات ( 49 ) : 10 .

2 ـ جاثيه ( 45 ) : 19 .

3 ـ حجرات ( 49 ) : 13 .

4 ـ تفسير عياشی : 2 / 213 ، حديث 50 ; بحار الأنوار : 67 / 282 ، باب 56 ، حديث 2 .

5 ـ عدة الداعی : 305 ، فصل فی خواص متفرقة ; بحار الأنوار : 67 / 285 ، باب 56 ، حديث 8 .

 

خَصْلَةٌ مَنْ لَزِمَها اَطاعَتْهُ الدُّنْيا وَالاْخِرَةُ وَرَبِحَ الْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ . قيلَ : وَما هِیَ يا رَسولَ اللهِ ؟ قالَ : التَّقْوی ، مَنْ اَرادَ اَنْ يَكونَ اَعَزَّ النّاسِ فَلْيَتَّقِ اللهِ(1) .

يك خصلت است هركس ملازم آن شود دنيا و آخرت از او اطاعت می كند ، و رستگاری را با بهشت به سود می برد ، عرضه داشتند : يا رسول الله ! آن خصلت چيست ؟ فرمودند : تقوا ، كسی كه می خواهد محترم ترين مردم باشد خدا را پروا كند.

نيكی

بنا به فرموده ی قرآن مجيد ايمان به خدا و روز قيامت و فرشتگان ، و قرآن و انبيا ، و پرداخت مال در عين عشق به مال به اقوام ، ايتام ، مساكين ، از راه مانده ، درخواست كنندگان و برای آزادی بردگان و اقامه ی نماز ، و ادای زكات ، و وفای به عهد ، و صبر در كارزار و سختيها و به وقت بيماری و رنجوری و تعب از مظاهر بر و نيكی و صدق و تقواست(2) .

رسول خدا (صلی الله عليه وآله وسلم) فرموده اند :

 

اِنَّ اَسْرَعَ الْخَيْرِ ثَواباً الْبِرُّ ، وَاَسْرَعَ الشَّرِّ عِقاباً الْبَغْیُ(3) .

سريع ترين خير از نظر رسيدن به ثواب ، نيكی و بر و پر شتاب ترين شر در جهت رسيدن به مكافات ، سرپيچی از حق است !

 

رسول الهی نشانه ی نيكوكار را ده خصلت می داند :

 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ كنز الفوائد : 2 / 10 ، فصل من كلام رسول اللّه ( ص ) ; بحار الأنوار : 67 / 285 ، باب 56 ، حديث 7 .

2 ـ بقره ( 2 ) : 177 .

3 ـ خصال : 1 / 110 ، حديث 81 ; ثواب الأعمال : 166 ; بحار الأنوار : 72 / 273 ، باب 70 ، حديث 1 .

يُحِبُّ فِی اللهِ ، وَيُبْغِضُ فِی اللهِ ، وَيُصاحِبُ فِی اللهِ ، وَيُفارِقُ فِی اللهِ ، وَيَغْضَبُ فِی اللهِ ، وَيَرْضی فِی اللهِ ، وَيَعْمَلُ للهِِ ، وَيَطْلُبُ اِلَيْهِ ، وَيَخْشَعُ خائِفاً مَخوفاً طاهِراً مُخْلِصاً مُسْتَحْيِياً مُراقِباً ، وَيُحْسِنُ فِی اللهِ(1) .

عشق ورزد برای خدا ، دشمنی كند برای خدا ، رفاقت نمايد برای خدا ، جدا شود برای خدا ، خشم گيرد و خشنود شود و عمل كند برای خدا ، علاقه مند به حضرت او شود ، نسبت به خداوند با حالت ترس و پاكی و اخلاص و حيا و مراقبت فروتنی نمايد ، و خوبی كند برای خدا.

 

حضرت علی (عليه السلام) می فرمايند : سه چيز از ابواب نيكی است :

 

سَخاءُ النَّفْسِ ، وَطيبُ الْكَلامِ ، وَالصَّبْرُ عَلَی الاَْذی(2) .

بخشيدن جان در راه حق ، سخن پاكيزه و شكيبايی بر آزار مردم.

 

امام باقر (عليه السلام) فرمودند :

 

اَرْبَعٌ مِنْ كُنوزِ الْبِرِّ : كِتْمانُ الْحاجَةِ ، وَكِتْمانُ الصَّدَقَةِ ، وَكِتْمانُ الْوَجَعِ ، وَكِتْمانُ الْمُصِيبَةِ(3) .

چهار چيز از گنجهای نيكی است : پنهان داشتن حاجت ، صدقه ، درد و مصيبت.

 

موسی بن جعفر (عليه السلام) فرمودند :

 

مَنْ حَسُنَ بِرُّهُ بِاِخْوانِهِ وَاَهْلِهِ مُدَّ فِی عُمْرِهِ(4) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ تحف العقول : 21 ; بحار الأنوار : 1 / 121 ، باب 4 ، حديث 11 .

2 ـ محاسن : 1 / 6 ، باب 1 ، حديث 14 ; بحار الأنوار : 68 / 89 ، باب 62 ، حديث 41 .

3 ـ تحف العقول : 295 ; بحار الأنوار : 75 / 175 ، باب 22 ، حديث 5 .

4 ـ تحف العقول : 387 ; بحار الأنوار : 75 / 302 ، باب 25 ، حديث 1 ; مستدرك الوسايل : 12 / 421 ، باب 32 ، حديث 14498 .

كسی كه نيكی اش به برادران دينی و اهلش نيكو باشد به عمرش افزوده می گردد.

 

غيرت

از حسنات عالی اخلاقی غيرت و حميّت است ، غيرت انسان موجب حفظ ناموس او و عترت و اهل بيت او از نگاه و تجاوز نامردان و تبهكاران است .

غيرت از صفات برجسته ی انبيا و اوليا و عاشقان حق و حقيقت است .

رسول خدا (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

كانَ اِبْراهيمُ اَبِی غَيوراً ، وَاَنا اَغْيَرُ مِنْهُ ، وَاَرْغَمَ اللهُ اَنْفَ مَنْ لاَ يَغارُ مِنَ الْمُؤْمِنينَ(1) !

پدرم ابراهيم غيور و با حميت بود و من از او غيورترم ، و خداوند دماغ كسی كه از اهل ايمان غيرت ندارد به خاك بمالد !

 

اميرالمؤمنين (عليه السلام) بر سر مردم كوفه فرياد زدند :

 

اَما تَسْتَحْيونَ وَلاَ تَغارونَ ؟ ! نِساؤُكُمْ يَخْرُجْنَ اِلَی الاَْسْواقِ يُزاحِمْنَ الْعُلوجَ(2) ؟ !

چرا حيا نمی كنيد ، شما را غيرت نيست ؟ ! زنانتان به جانب بازارها روند و با گردن كلفت ها برخورد كنند ؟ !

 

رسول حق (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

اِنَّ الْجَنَّةَ لَيوجَدُ رِيحُها مِنْ مَسيرَةِ خَمْسِمائَةِ عَام ، وَلاَ يَجِدُها عاقٌّ وَلاَ دَيُّوثٌ ، قِيلَ :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ من لا يحضره الفقيه : 3 / 444 ، باب الغيرة ، حديث 4540 ; مكارم الأخلاق : 239 ; بحار الأنوار : 100 / 248 ، باب 4 ، حديث 33 .

2 ـ كافی : 5 / 537 ، باب الغيرة ، حديث 6 ; وسائل الشيعه : 20 / 235 ، باب 132 ، حديث 25521 .

يَا رَسُولَ اللهِ ، مَا الدَّيُّوثُ ؟ قالَ : الَّذِی تَزْنِی امْرَأَتُهُ وَهُوَ يَعْلَمُ بِهَا(1) .

بوی بهشت از مسير پانصد سال راه يافت می شود ، ولی عاقّ پدر و مادر و ديّوث بوی بهشت را نمی يابند . گفته شد : يا رسول الله ، ديّوث يعنی چه ؟ فرمودند : مردی كه زنش زنا می كند و او می داند ولی بی تفاوت است.

 

حضرت صادق (عليه السلام) فرمودند :

 

اِنَّ اللهَ غَيورٌ ، يُحِبُّ كُلَّ غَيور ، وَمِنْ غيرَتِهِ حَرَّمَ الْفَواحِشَ ظاهِرَها وَباطِنَها(2) .

همانا خداوند غيور است و هر غيوری را دوست دارد ، و از غيرت اوست كه تمام گناهان آشكار و پنهان را حرام نموده.

عبرت

پندگيری از حوادث روزگار ، و اوضاع مردم گذشته ، و وضع مردم حاضر از ويژگيهای مردم خردمند است .

قرآن مجيد می گويد : در داستانهايی كه در ضمن سوره ها و آيات بيان شده برای صاحبان خرد عبرت است .

 

 لَقَدْ كَانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لاُِولِي الاَْلْبَابِ . . . (3).

 

قرآن مجيد به اهل عقل و خرد ، و دارندگان مغز و بصيرت و در نهايت به همه ی انسانها دستور می دهد كه از تمام امور ، جهت رشد و كمال خود ، و خودداری از پليدی و آلودگی عبرت بگيريد :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ من لا يحضره الفقيه : 3 / 444 ، باب الغيرة ، حديث 4542 ; خصال : 1 / 37 ، حديث 15 ; بحار الأنوار : 76 / 114 ، باب 84 ، حديث 1 .

2 ـ وسائل الشيعه : 20 / 153 ، باب 77 ، حديث 25283 .

3 ـ يوسف ( 12 ) : 111 .

 

 . . . فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الاَْبْصَارِ (1).

 

علی (عليه السلام) می فرمايند :

 

اَفْضَلُ الْعَقْلِ الاِْعْتِبارُ ، وَاَفْضَلُ الْحَزْمِ الاِْسْتِظْهارُ ، وَاَكْبَرُ الْحُمْقِ الاِْغْتِرارُ(2) .

برترين عقل عبرت گيری ، و بهترين دورانديشی بی گدار به آب نزدن ، و بزرگترين حماقت غرور و فريب خوردن از دنياست.

 

اميرالمؤمنين(عليه السلام) به بی خبران ، و اهل گناه ، و ستمگران و زورگويان هشدار می دهد كه از حوادث گذشته عبرت بگيريد :

 

اِنَّ لَكُمْ فِی الْقُرونِ السّالِفَةِ لَعِبْرَةً ، اَيْنَ الْعَمالِقَةُ وَاَبْناءُ الْعَمالِقَةِ ؟ اَيْنَ الْفَراعِنَةُ وَاَبْناءُ الْفَراعِنَة ؟ اَيْنَ اَصْحابُ مَدائِنِ الرَّسِّ الَّذينَ قَتَلُوا النَّبِيِّينَ ، وَاَطْفَأُوا سُنَنَ الْمُرْسَلينَ ، وَاَحْيُوا سُنَنَ الْجَبّارينَ(3) ؟ !

برای شما در زمانهای گذشته عبرت وجود دارد ، عمالقه و فرزندانشان كجايند ؟ فراعنه و اولادشان كجايند ؟ مردم شهرهای رس كه انبيا را كشتند ، و چراغ سنن انبيا را خاموش كردند ، و روشهای ستمگران را زنده كردند كجايند و چه شدند ؟ !

خير

قرآن مجيد و روايات به سلسله اموری كه مثبت و با منفعت و سودمند برای

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ حشر ( 59 ) : 2 .

2 ـ غرر الحكم : 52 ، أفضل العقل و كماله ، حديث 374 ; تفسير معين : 545 .

3 ـ نهج البلاغه : 415 ، خطبه ی 181 ، الوصية بالتقوی ; بحار الأنوار : 34 / 124 ، باب 31 ; شرح نهج البلاغه : 10 / 92 .

دنيا و آخرت انسان هستند خير اطلاق می كنند .

خير به زبان قرآن عبارت از ثواب آخرت ، رحمت الهی ، مال حلال ، نماز جمعه ، آخرت ، ايمان ، عمل به موعظه ، توبه ، تقوی و امثال اين امور است .

از بهترين راههای اصلاح ظاهر و باطن آراسته شدن به اينگونه حقايق است .

رسول خدا (صلی الله عليه وآله وسلم) می فرمايند :

 

اَرْبَعٌ مَنْ اُعْطَيهُنَّ فَقَدْ اُعْطِیَ خَيْرَ الدُّنْيا وَالاْخِرَةِ : بَدَناً صابِراً ، وَلِساناً ذاكِراً ، وَقَلْباً شاكِراً ، وَزَوْجَةً صالِحَةً(1) .

چهار چيز است ، كسی كه به او داده شود خير دنيا و آخرت به او عطا شده :

بدنی كه در برابر آفات و بلاها و مصائب و سختی ها شكيبا باشد ، زبانی كه به ذكر خدا مترنم است ، قلبی كه شكرگزار حق است و همسری كه شايسته است.

 

امام علی (عليه السلام) فرمودند :

 

جُمِعَ الْخَيْرُ كُلُّهُ فِی ثَلاثِ خِصال : اَلنَّظَرِ وَالسُّكوتِ وَالْكَلامِ ، فَكُلُّ نَظَر لَيْسَ فِيهِ اعْتِبارٌ فَهُوَ سَهْوٌ ، وَكُلَّ سُكوت لَيْسَ فيهِ فِكْرٌ فَهُوَ غَفْلَةٌ ، وَكُلُّ كَلام لَيْسَ فِيهِ ذِكْرٌ فَهُوَ لَغْوٌ(2) .

خير در سه خصلت جمع شده : نگاه ، سكوت ، گفتن ، هر نظر و نگاهی كه در آن عبرت نيست غفلت است ، هر سكوتی كه در آن انديشه نيست بی خبری است و هر سخنی كه در آن يادآوری واقعيات نيست بيهوده است.

طلب دانش

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ جعفريات : 230 ; مستدرك الوسائل : 2 / 414 ، باب 64 ، حديث 2338 .

2 ـ امالی صدوق : 27 ، المجلس الثامن ، حديث 2 ; تحف العقول : 215 ; بحار الأنوار : 68 / 275 ، باب 78 ، حديث 2 .

كتاب خدا و روايات برای علم و عالم و متعلّم ارزشی فوق العاده قايلند .

دانش : چراغ راه ، حرارت عقل ، بينايی و بصيرت ، ارزش و قيمت و شرافت و كرامت است .

در اين جهان و آن جهان رفعت و مقام و مرتبه و شأن ، اختصاص به اهل ايمان و بيش از آنها به عالمان مؤمن دارد .

 

 . . . يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَات . . . (1).

 . . . تا خداوند مرتبه ی آنان را كه ايمان آوردند ، و كسانی كه دانش به آنها عنايت شده بالا ببرد.

 

رسول خدا (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

اُطْلُبُوا العِلْمَ وَلَوْ بِالصِّينِ ، فَاِنَّ طَلَبَ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلی كُلِّ مُسْلِم(2) .

دانش را بطلبيد گرچه به چين باشد ، همانا طلب دانش بر هر مسلمانی واجب است.

 

و نيز آن حضرت فرمودند :

 

طالِبُ الْعِلْمِ بَيْنَ الْجُهّالِ كَالْحَیِّ بَيْنَ الاَْمْواتِ(3) .

خواهان دانش در ميان نادانان همانند زنده در بين مردگان است.

 

از رسول حق در رابطه با خواهان دانش روايت شده :

 

اِذا جاءَ الْمَوْتُ لِطالِبِ الْعِلْمِ وَهُوَ عَلی هذِهِ الْحالَةِ ماتَ وَهُوَ شَهِيدٌ(4) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ مجادله ( 58 ) : 11 .

2 ـ روضة الواعظين : 1 / 11 ، باب الكلام فی ماهية العلوم ; مشكاة الأنوار : 135 ، الفصل الثامن ; بحار الأنوار : 1 / 180 ، باب 1 ، حديث 65 .

3 ـ امالی طوسی: 577، المجلس الرابع عشر، حديث 1191; بحار الأنوار: 1 / 181، باب 1، حديث 71.

4 ـ ترغيب و ترهيب : 1 / 97 .

زمانی كه مرگ دانشجو برسد و او در حال فراگيری دانش باشد مرده ولی شهيد است.

 

پيامبر (صلی الله عليه وآله وسلم) در حديثی عجيب فرمودند :

 

 

مَنْ طَلَبَ الْعِلْمَ فَهُوَ كَالصَّائِمِ نَهارُهُ ، الْقائِمِ لَيْلُهُ ، وَاِنَّ باباً مِنَ الْعِلْمِ يَتَعَلَّمُهُ الرَّجُلُ خَيْرٌ لَهُ مِنْ اَنْ يَكونَ لَهُ اَبوقُبَيْس ذَهَباً فَاَنْفَقَهُ فِی سَبِيلِ اللهِ(1) .

كسی كه دنبال فراگيری دانش است ، مانند شخصی است كه روزش را به روزه و شبش را به نماز گذرانده ، همانا بابی از دانش را كه مرد فرا گيرد برای او بهتر است كه همچون كوه ابوقبيس طلا در اختيارش باشد و در راه خدا انفاق كند.

 

نبی اكرم فرمودند :

 

مَنْ كانَ فِی طَلَبِ الْعِلْمِ كانَتِ الْجَنَّةُ فِی طَلَبِهِ(2) .

كسی كه دنبال دانش است ، بهشت هم به دنبال اوست.

 

چه راهی برای اصلاح حال توبه كننده بهتر از فراگيری حلال و حرام و شناخت معروف و منكر ، و يادگيری معارف الهی و عمل به آن است ؟

انسان اگر از واقعيات خبر نداشته باشد ، چگونه می تواند خود را هماهنگ با آنها كند ؟

به آيه ی شريفه ی ( ثُمَّ تابَ مِنْ بَعْدِهِ وَاَصْلَحَ (3) آيا می توان بدون معرفت به حقايق دينی و واقعيات اخلاقی عمل كرد ؟

توبه بدون اصلاح حال و قال كامل نمی شود ، و اصلاح بدون معرفت حاصل نمی گردد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ منية المريد : 100 ، فصل 2 ; بحار الأنوار : 1 / 184 ، باب 1 ، حديث 96 .

2 ـ كنز العمال : 28862 .

3 ـ انعام ( 6 ) : 54 .

اميد

اميد واقعيت و حالتی است قلبی كه بايد اهل ايمان به خصوص آنان كه از گناه توبه می كنند به رحمت حضرت حق و عفو و غفران او داشته باشند .

آنان كه معتقد به حقند ، و يقين به آخرت دارند ، و در حد استعداد خود به واجبات عمل می كنند ، و از محرمات پرهيز می نمايند ، بدون آلوده شدن به عجب و خودپسندی و غرور و منيّت ، بايد اميدوار باشند كه خداوند مهربان در قيامت به آنان عنايت می كند و از ايشان دست گيری می نمايد ، و بهشت و رضوانش را نصيب آنها می كند ، اينان بايد با اين سرمايه ی عظيمی كه به توفيق حق نصيبشان شده از يأس و نا اميدی و دلسردی نسبت به رحمت حضرت او سخت بپرهيزند ، و بدانند كه سند نجات آنان به خاطر ايمان و عملشان ، قرآن مجيد است .

قرآن در آيات فراوانی مردم مؤمن را كه دارای عمل صالح و اخلاق پسنديده اند بشارت به بهشت و فوز عظيم داده ، و وعده ی خداوند وعده ی تخلف ناپذير است .

 

 إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللّهِ أُولئِكَ يَرْجُونَ رَحْمَةَ اللّهِ وَاللّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ (1).

همانا كسانی كه ايمان آوردند ، و همانان كه هجرت نمودند ، و در راه خدا كوشيدند ، اينان اميدوار به رحمت خدا هستند ، و خداوند آمرزنده و مهربان است.

 

 وَبَشِّرِ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّات تَجْرِيْ مِنْ تَحْتِهَا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بقره ( 2 ) : 218 .

الاَْنْهَارُ (1).

و به آنان كه ايمان آوردند و عمل صالح انجام دادند ، بشارت ده كه همانا برای اينان بهشت هايی است كه زير درختانش نهرهايی جاری است.

 

نمونه ی اين آيات در كتاب خدا فراوان است و برای مؤمن با اين سند متين و محكم خداوندی معنا ندارد نسبت به رحمت حضرتش دلسرد باشد ، و بشارات قطعی او را ترديد داشته باشد .

آنان كه مدتی از عمرشان را در گناه و عصيان به سر بردند ، و از انجام واجبات خودداری كردند ، بايد بدانند كه درِ رحمت و مغفرت به روی آنان بسته نيست ، بايد توجه داشته باشند كه خداوند عزيز توبه پذير است ، بايد به اين حقيقت يقين داشته باشند كه خداوند قدرت بی نهايت است ، و آمرزش گناه عبد ، گرچه به اندازه ی همه ی كوهها و ريگها و پهنه ی درياها باشد برای او كار سختی نيست .

 

 . . . لاَ تَقْنَطُوا مِن رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ (2).

از رحمت خدا مأيوس نباشيد ، همانا خداوند تمام گناهان را می بخشد ، به تحقيق او آمرزنده ی مهربان است.

 

توبه كننده در لحظه ی توبه بايد توبه اش توأم با اميد و دلگرمی به رحمت و مغفرت حق باشد كه يأس از غفران و رحمت ، به فرموده ی قرآن مساوی با كفر است(3) .

توبه كننده بايد بداند كه وضع او چون وضع مريض است ، و طبيب بيماری او

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بقره ( 2 ) : 25 .

2 ـ زمر ( 39 ) : 53 .

3 ـ يوسف ( 12 ) : 87 .

خداست ، و مرضی وجود ندارد كه خداوند از شفايش عاجز باشد .

يأس از رحمت و مغفرت ، بازگشت به اين معنای باطل می كند كه نعوذ بالله خداوند از علاج بيماری بيمار ناتوان است !

در هر صورت بايد اميد به رحمت حق را محصول ايمان و عمل ، و ثمره ی توبه و بازگشت به حساب آورد چرا كه اميد بدون ايمان و عمل و دلگرمی بدون توبه و بازگشت حالتی شيطانی و به تعبير قرآن مجيد اُمنيه است .

 

 يَعِدُهُمْ وَيُمَنِّيهِمْ وَمَا يَعِدُهُمُ الشَّيْطَانُ إِلاَّ غُرُوراً (1).

شيطان برای گمراه كردن انسان به او وعده های پوچ می دهد ، و او را در فضايی از اوهام و خيالات ، آرزومند كرده اميد بی ريشه می دهد ، و وعده ی او به انسان جز فريب و غرور چيزی نيست.

 

مردی به اميرالمؤمنين (عليه السلام) عرضه داشت : مرا موعظه كن ، حضرت فرمودند :

 

لاَ تَكُنْ مِمَّنْ يَرْجُو الاْخِرَةَ بِغَيْرِ الْعَمَلِ وَيُرَجِّی التَّوْبَةَ بِطولِ الاَْمَلِ ، يَقولُ فِی الدِّنْيا بِقَوْلِ الزّاهِدِينَ ، وَيَعْمَلُ فِيهَا بِعَمَلِ الرّاغِبِينَ(2) .

از آنان مباش كه نجات در آخرت را بدون عمل اميد دارند ، و توبه را در فضای تاريك آرزوی دراز می خواهند ، گفتارشان درباره ی دنيا گفتار اهل زهد ولی عملشان عمل خواهندگان دنياست.

 

و نيز آن حضرت فرمودند :

 

اميدواريت به آنچه كه اميد نداری بيش از چيزی باشد كه اميد داری ، موسی بن عمران به اميد قبسی از آتش از پيش زن و بچه رفت ، به مقام كليم اللّهی رسيد و با منصب پيامبری بازگشت . ملكه ی سبا برای ديدن سليمان و كشورش رفت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ نساء ( 4 ) : 120 .

2 ـ نهج البلاغه : 795 ، حكمت 150 ; بحار الأنوار : 69 / 199 ، باب 105 ، حديث 30 .

ولی به دست سليمان مسلمان شد ، ساحران فرعونی برای عزت گرفتن از فرعون رفتند ، اما مؤمنين واقعی بازگشتند(1) .

امام ششم (عليه السلام) فرمودند :

 

لاَ يَكُونُ الْمُؤْمِنُ مُؤْمِناً حَتّی يَكُونَ خائِفاً راجِياً ، وَلاَ يَكُونُ خائِفاً راجِياً حَتّی يَكُونَ عامِلا لِما يَخافُ وَيَرْجُو(2) .

مؤمن ، مؤمن نيست مگر اينكه بترسد و اميدوار باشد ، و در ترس و اميد نيست مگر اينكه بر اساس ترس و اميدش عمل كند.

عدالت

از جمله مسايل محوری در قرآن مجيد و روايات مسأله ی عدالت است .

عدل ، از اوصاف حق و از خصايص انبيا و اوليای الهی است .

انسان عادل محبوب خدا ، و اهل نجات ، و چراغ پرفروغ فضای حيات و زندگی است .

عدل ، اصل و ريشه و واقعيت و حقيقتی است كه درباره ی موقعيت آن در نظام هستی گفته شده :

 

بِالْعَدْلِ قامَتِ السَّماواتُ وَالاَْرْضُ(3) .

آسمانها و زمين بر اساس عدل برپاست.

 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ عن ال صادق عن آبائه عن علي (عليهم السلام) قال : كن لما لا ترجو أرجی منك لما ترجو ، فإن موسی بن عمران (عليه السلام) خرج يقتبس لأهله نارا فكلمه الله عزّ وجل ، فرجع نبيا وخرجت ملكة سبأ فأسلمت مع سليمان (عليه السلام) و خرج سحرة فرعون يطلبون العزة لفرعون فرجعوا مؤمنين .

   من لا يحضره الفقيه : 4 / 399 ، حديث 5854 ; بحار الأنوار : 68 / 134 ، باب 63 ، حديث 9 .

2 ـ كافی : 2 / 71 ، باب الخوف و الرجاء ، حديث 11 ; بحار الأنوار : 67 / 365 ، باب 59 ، حديث 9 .

3 ـ عوالی اللئالی : 4 / 102 ، حديث 150 .

قرآن مجيد در بسياری از آيات از عدالت سخن به ميان آورده ، و همگان را در تمام امور زندگی و شئون حيات دعوت به اجرای عدالت نموده است .

 

 إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالاِْحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَی . . . (1).

همانا خداوند امر به عدل و احسان و كمك مالی به اقوام می نمايد.

 

 إِنَّ اللّهَ يَأْمُرُكُمْ أَن تُؤَدُّوا الاَْمَانَاتِ إِلَی أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُم بَيْنَ النَّاسِ أَن تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ . . . (2).

خداوند شما را دستور می دهد كه امانت ها را به اهلش بدهيد ، و چون بين مردم به حكومت برخاستيد حكومت به عدل كنيد.

 

 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ وَلاَ يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْم عَلَی أَلاَّ تَعْدِلُوا إِعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَی . . . (3).

ای اهل ايمان ! برای خدا قائم و استوار باشيد ، بر قسط و عدالت شاهد و گواه بر ديگر ملت ها گرديد ، نبايد عداوت گروهی شما را به اين معنا وا دارد كه عدالت نكنيد ، عدالت به خرج دهيد كه عدالت از هر چيزی به تقوا نزديك تر است.

 

رسول خدا (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

عَدْلُ ساعَة خَيْرٌ مِنْ عِبادَةِ سَبْعينَ سَنَةً ، قيامٌ لَيْلُها وَصِيامٌ نَهارُها ، وَجَوْرُ ساعَة فِی حُكْم اَشَدُّ عِنْدَ اللهِ مِنْ مَعاصِی سَتّينَ سَنَةً(4) .

يك ساعت عدالت ، از عبادت هفتاد سال كه تمام شبهايش به نماز و همه ی

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ نحل ( 16 ) : 90 .

2 ـ نساء ( 4 ) : 58 .

3 ـ مائده ( 5 ) : 8 .

4 ـ جامع الأخبار : 154 ، الفصل السادس عشر ; مشكاة الأنوار : 316 ، الفصل الخامس فی الظلم و الحرام ; بحار الأنوار : 72 / 352 ، باب 81 ، حديث 61 .

روزهايش به روزه بگذرد بهتر است ، و ظلم ساعتی در حكم كردن نزد خداوند از گناهان شصت سال شديدتر است !

 

حضرت علی (عليه السلام) فرمودند :

 

مَنْ طابَقَ سِرُّهُ عَلاَنِيَتَهُ ، وَوافَقَ فِعْلُهُ مَقَالَتَهُ ، فَهُوَ الَّذِی اَدَّی الاَْمانَةَ وَتَحَقَّقَتْ عَدالَتُهُ(1) .

كسی كه نهانش با آشكارش يكی باشد و عملش با گفتارش مطابق باشد ، او كسی است كه امانت را ادا كرده و عدالتش محقق شده است.

 

و نيز آن حضرت فرمودند :

 

اَلْعَدْلُ اَساسُ بِهِ قَوامُ الْعالَمِ(2) .

عدالت پايه ای است كه قوام و برجايی جهان بر اوست.

 

مولا (عليه السلام) فرمودند :

 

اَلْعَدْلُ رَأْسُ الاِْيمانِ ، وَجِماعُ الاِْحْسانِ ، وَاَعلی مَراتِبِ الاِْيمانِ(3) .

عدالت سر ايمان و موافق احسان و برترين مراتب ايمان است.

 

آنچه در سطور گذشته به تحرير آمد عبارت است از : ايمان ، نماز ، انفاق ، يقين به آخرت ، احسان به پدر و مادر ، احسان به اقوام ، احسان به ايتام ، احسان به مساكين ، گفتار نيك ، اخلاص ، صبر ، مال حلال ، تقوا ، بر ، غيرت ، عبرت ، خير ، طلب دانش ، اميد و عدالت .

اين امور عالی قسمتی عملی و برخی اخلاقی ، و تعدادی باطنی و شماری

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ غرر الحكم : 211 ، حديث 4069 .

2 ـ بحار الأنوار : 75 / 83 ، باب 16 ، حديث 87 .

3 ـ غرر الحكم : 446 ، مدح العقل ، حديث 10206 ; مستدرك الوسائل : 11 / 319 ، باب 37 ، حديث 13146 .

ظاهری است كه نمونه ای از زيباييهای معنوی ، و عواملی جهت اصلاح بعد از بريدن از گناه و توبه از معصيت است . اموری مانند نيت ، معروف ، حريت ، حكمت ، قرض الحسنه ، محبت و مودت ، انصاف ، ولايت ، اصلاح ذات البين ، وفای به عهد ، گذشت ، توكل ، تواضع ، صدق ، خيرخواهی ، الفت و معاشرت ، جهاد اكبر ، امر به معروف و نهی از منكر ، ورع ، شكر ، مسئوليت ، سخاوت و امثال اينها كه از عوامل اصلاح و از زيباييهای معنوی است اگر بخواهد همراه با آيات و روايات توضيح داده شود از چند جلد كتاب تجاوز می كند ، به اين خاطر تفسير اين امور را صرف نظر نموده ، و عزيزان را به مطالعه ی كتابهای مفصل از قبيل تفاسير قرآن و كتاب شريف اصول كافی ، جامع السعادات ، معراج السعادة ، محجة البيضاء ، عرفان اسلامی در دوازده جلد نوشته ی اين فقير ، معانی الاخبار ، خصال صدوق و مواعظ العددية و امثال اين كتب دعوت می كنم .

زشتی ها و سيّئات

سيّئات و زشتی ها يا گناهان كبيره و صغيره ، و به عبارت ديگر فحشا و منكرات به تعدادی است كه اين اوراق گنجايش بيان همه ی آنها را از قرآن مجيد و روايات ندارد .

در اين بخش هم مانند بخش گذشته كه در رابطه با حسنات و زيباييها مسايل قابل توجهی به عنوان نمونه توضيح داده شد ، مسايلی باز به عنوان نمونه ذكر می شود ، و مفصل آن را به تفاسير و كتابهای مهم روايت واگذار می كنم .

آراستگی به زيباييهای معنوی و پيراستگی از زشتی های معنوی ، انسان را تبديل به موجودی رشيد و كامل می كند ، و سعادت دنيا و آخرت او را تضمين می نمايد .

قسمت عمده ای از زيباييهای معنوی باعث جلب رحمت حق ، و موجب

ورود انسان به عرصه گاه رضوان الهی ، و بخش عمده ای از سيئات و زشتی ها باعث خشم حق ، و عامل از دست رفتن شخصيت انسان ، و زمينه ساز استحقاق آدمی برای ورود به عذاب ابد در روز قيامت است .

بر اساس آيات قرآن مجيد ، بهشت در روز معاد محصول حسنات و جهنم معلول سيئات است ، و به عبارت ديگر حسنات مصالح ساختمانی بهشت ، و سيئات ابزار عذاب دردناك در روز قيامت است .

بياييد اين فرصت بسيار اندكی كه در دنيا به عنوان عمر در اختيار ماست در تحصيل حسنات و دفع سيئات خرج كنيم تا از عذاب دايم در امان بمانيم ، و ريزه خور خوان نعمت دوست در بهشت شويم .

دروغ

سخن به دروغ گفتن امری است بسيار ناپسند و برنامه ای است شيطانی .

قرآن مجيد در بسياری از آيات ، دروغ را از گناهان بزرگ شمرده و دروغگو را در معرض لعنت قرار داده ، و برای اهل كذب و تكذيب عذابهای سختی مطرح می كند .

قرآن مجيد نصارای نجران را كه برای بحث و گفتگو با پيامبر اسلام به مدينه آمده بودند ، و نتيجه ی برخوردشان به آنجا رسيد كه با رسول خدا به مباهله بنشينند ، قومی دروغگو معرفی كرده و آنان را سزاوار لعنت خدا دانسته .

آری گناه دروغ به اندازه ای سنگين است كه موجب دچار شدن انسان به لعنت خداست .

 

 ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللّهِ عَلَی الْكاذِبينَ (1).

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ آل عمران ( 3 ) : 61 .

آنگاه به مباهله برمی خيزيم ، سپس لعنت خدا را بر دروغگويان قرار می دهيم.

 

خداوند متعال دروغ و دروغگويی را در قرآن مجيد از اوصاف زشت منافقان و مردم دورو و دو زبان ذكر كرده و خود به دروغگويی آنان شهادت می دهد :

 

 وَاللّهُ يَشْهَدُ اِنَّ الْمُنافِقينَ لَكاذِبُونَ (1).

و خداوند شهادت می دهد كه همانا اهل نفاق بدون شك دروغگو هستند.

 

از رسول خدا (صلی الله عليه وآله وسلم) روايت شده :

 

كَبُرَتْ خِيانَةً اَنْ تُحَدِّثَ اَخاكَ حَدِيثاً هُوَ لَكَ مُصَدِّقٌ وَأَنْتَ بِهِ كاذِبٌ(2) .

بزرگ خيانتی است كه با برادر دينی خود به دروغ سخن بگويی ، در حالی كه او تو را راستگو می پندارد.

 

امام علی (عليه السلام) فرمودند :

 

تَحَفَّظُوا مِنَ الْكِذْبِ ، فَاِنَّهُ مِن اَدْنَی الاَْخْلاقِ قَدْراً ، وَهُوَ نَوْعٌ مِنَ الْفُحْشِ وَضَرْبٌ مِنَ الدَّناءَةِ(3) .

از دروغ خود را بپاييد كه پست ترين مرحله ی اخلاقی است ، دروغ نوعی از عمل قبيح و صنفی از پستی است.

 

رسول حق (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

اَعْظَمُ الْخَطايَا اللِّسانُ الْكَذوبُ(4) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ منافقون ( 63 ) : 1 .

2 ـ مجموعه ی ورّام : 1 / 114 ، باب الكذب ; الترغيب : 3 / 596 .

3 ـ تحف العقول : 224 ; مشكاة الأنوار : 180 ، الفصل الرابع و العشرون فی محاسن الأفعال ; بحار الأنوار : 75 / 64 ، باب 16 ، حديث 157 .

4 ـ مستدرك الوسائل : 9 / 85 ، باب 120 ، حديث 10283 ; محجة البيضاء : 5 / 243 ، كتاب آفات اللسان .

بزرگ ترين خطاها زبانی است كه دروغش از اندازه گذشته !

 

حضرت علی (عليه السلام) فرمودند :

 

اِذا كَذَبَ الْعَبْدُ كِذْبَةً تَباعَدَ الْمَلَكُ مِنْهُ مَسيرَةَ ميل مِنْ نَتْنِ ما جَاءَ بِهِ(1) .

زمانی كه انسان يك دروغ بگويد ، فرشته به اندازه ی يك ميل به خاطر بوی بد دروغ از انسان فاصله می گيرد !

 

امام باقر (عليه السلام) فرمودند :

 

اِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ جَعَلَ لِلشَّرِّ اَقْفالا وَجَعَلَ مَفاتِيحَ تِلْكَ الاَْقْفالِ الشَّرابَ ، وَالْكِذْبُ شَرٌّ مِنَ الشَّرابِ(2) .

خداوند برای بدی قفل هايی قرار داده و كليد اين قفل ها را شراب ، و دروغ از شراب بدتر است !

 

رسول حق (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

اَلْكِذْبُ بابٌ مِنْ اَبْوابِ النِّفاقِ(3) .

دروغ دری از درهای نفاق است.

تهمت

چه بسيار زشت است كه انسان ، مرد يا زن پاكدامنی را در ميان مردم آلوده دامن معرفی كند ، چه عمل بسيار قبيحی است كه انسان گناهی را به كسی ببندد كه دامن او از آن گناه پاك است و چه كار ناپسندی است كه انسان به عللی واهی و از روی هوا و هوس آبروی انسان محترمی را بر باد دهد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ شرح نهج البلاغه : 6 / 357 ، فصل فی ذم الكذب .

2 ـ كافی : 2 / 338 ، باب الكذب ، حديث 3 ; بحار الأنوار : 69 / 236 ، باب 114 ، حديث 3 .

3 ـ مجموعه ی ورّام : 1 / 113 ، باب الكذب .

تهمت زدن به بی گناه ، و متهم كردن انسان پاكدامن از بدترين اعمال و زشت ترين كارهاست .

 

 وَمَن يَكْسِبْ خَطِيئَةً أَوْ إِثْماً ثُمَّ يَرْمِ بِهِ بَرِيئاً فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتَاناً وَإِثْماً مُبِيناً (1).

و كسی كه كاسب خطا يا گناه شود ، سپس پاكدامنی را در معرض تهمت قرار دهد ، بهتان و گناه آشكاری را متحمل شده است.

 

پيامبر بزرگ اسلام (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

مَنْ بَهَتَ مُؤْمِناً اَوْ مُؤْمِنَةً قالَ فِيهِ مَا لَيْسَ فِيهِ اَقَامَهُ اللهُ تَعالی يَوْمَ الْقِيامَةِ عَلی تَلٍّ مِنْ نار حَتّی يَخْرُجَ مِمّا قَالَهُ فِيهِ(2) .

كسی كه به مؤمنی افترا ببندد يا در حق او چيزی بگويد كه در او نيست ، خداوند او را در قيامت بر تپه ای از آتش نگاه می دارد ، تا گفته اش را در حق مؤمن ثابت كند !

 

امام صادق (عليه السلام) فرمودند :

 

مَنْ باهَتَ مُؤْمِناً اَوْ مُؤْمِنَةً بِما لَيْسَ فِيهِمَا ، حَبَسَهُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ فِی طِينَةِ خَبال حَتّی يَخْرُجَ مِمّا قَالَ . قُلْتُ : وَمَا طِينَةُ خَبال ؟ قالَ : صَديدٌ يَخْرُجُ مِنْ فُروجِ الْمُومِساتِ ـ يَعْنِی الزَّوانِیَ(3) .

كسی كه به مرد مؤمن يا زن مؤمنه ای تهمت بزند و آنچه را كه در آنها نيست بگويد خداوند در قيامت او را در طينت خَبال حبس می كند تا گفته ی خود را ثابت نمايد . راوی می گويد : به حضرت گفتم : طينت خبال چيست ؟ فرمود :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ نساء ( 4 ) : 112 .

2 ـ عيون اخبار الرضا : 2 / 33 ، باب 31 ، حديث 63 ; بحار الأنوار : 72 / 194 ، باب 62 ، حديث 5 .

3 ـ معانی الأخبار: 163، باب معنی طينة خبال، حديث 1; بحار الأنوار: 72 / 194، باب 62، حديث 6 .

چرك و خونی است كه از محل زنای زناكاران بيرون می آيد !

رسول حق فرمودند :

 

اَلْبُهْتانُ عَلَی الْبَریءِ اَثْقَلُ مِنَ الْجِبالِ الرّاسياتِ(1) .

تهمت بر پاكدامن ، سنگين تر از كوههای استوار است.

غيبت

از زشت ترين امور و پست ترين برنامه ها بدگويی پشت سر ديگران است .

بيان اوصافی كه در شخص موجود است و از اينكه مردم آن اوصاف را بشنوند به شدت ناراحت می شود غيبت است .

غيبت گناه سنگينی است و ارتكاب آن ، روح را كدر و قلب را تاريك و باعث محروم شدن انسان از فيوضات الهيه است .

قرآن مجيد مردم را از غيبت نهی می كند ، و آن را همچون خوردن گوشت بدن مرده ی برادر مسلمان می داند :

 

 . . . وَلاَ يَغْتَب بَعْضُكُم بَعْضاً أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتاً فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ . . . (2).

از يكديگر غيبت نكنيد ، آيا يكی از شما دوست دارد گوشت بدن مرده ی برادرش را بخورد ؟ همه از اين عمل كراهت داريد ، روی اين حساب از غيبت و بدگويی پشت سر هم به مانند كراهت داشتن از خوردن گوشت بدن مرده كراهت داشته باشيد ، پس در مسأله ی گفتار ، تقوای الهی را رعايت كنيد.

 

رسول خدا (صلی الله عليه وآله وسلم) به ابوذر فرمودند :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ خصال : 2 / 348 ، حديث 21 ; بحار الأنوار : 75 / 447 ، باب 33 ، حديث 7 .

2 ـ حجرات ( 49 ): 12 .

 

يا اباذَرٍّ ، اِيّاكَ وَالْغيبَةَ ، فَاِنَّ الْغيبَةَ اَشَدُّ مِنَ الزِّنا . قُلْتُ يَا رَسُولَ اللهِ ! وَمَا الْغيبَةُ ؟ قَالَ : ذِكْرُكَ اَخاكَ بِمَا يَكْرَهُ . قُلْتُ : يَا رَسُولَ اللهِ ! فَاِنْ كانَ فِيهِ ذاكَ الَّذِی يُذْكَرُ بِهِ ؟ قَالَ : اِعْلَمْ اَنَّكَ اِذا ذَكَرْتَهُ بِما لَيْسَ فِيهِ بَهَتَّهُ(1) .

ای ابوذر ! بپرهيز از غيبت ، همانا غيبت شديدتر از زناست . به پيامبر گفتم : غيبت چيست ؟ فرمودند : گفتن چيزی كه برادر دينی ات از آن خوشش نمی آيد . گفتم : اگرچه آنچه پشت سر او می گويم در او باشد ؟ فرمودند : بدان اگر چيزی بگويی كه در او نباشد تهمت است.

 

نه تنها غيبت حرام است ، بلكه شنيدن آن هم حرام و گناه است .

حضرت علی (عليه السلام) فرمودند :

 

اَلسّامِعُ لِلْغيبَةِ كَالْمُغْتابِ(2) .

شنونده ی غيبت همچون غيبت كننده است.

 

رسول حق فرمودند :

 

مَنِ اغْتيبَ عِنْدَهُ اَخُوهُ الْمُسْلِمُ فَاسْتَطاعَ نَصْرَهُ وَلَمْ يَنْصُرْهُ خَذَلَهُ اللهُ فِی الدُّنْيا وَالاْخِرَةِ(3) .

كسی كه نزد او از برادر مسلمانش غيبت و بدگويی شود ، و قدرت بر دفاع از او را داشته باشد و دفاع نكند ، خداوند او را در دنيا و آخرت دچار خواری كند.

 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ امالی طوسی: 537 ، مجلس يوم الجمعة ، حديث 1162 ; بحار الأنوار: 74 / 91 ، باب 4 ، حديث 3 .

2 ـ غرر الحكم : 221 ، سامع الغيبة ، حديث 4443 ; تفسير معين : 102 .

3 ـ من لا يحضره الفقيه : 4 / 372 ، باب النوادر ، حديث 5762 ; وسائل الشيعه : 12 / 291 ، باب 156 ، حديث 16332 .

استهزاء و تمسخر

دست انداختن مردم و تحقير كردن آنان ، عملی بسيار زشت و گناهی سنگين است .

چه بسا كه انسان شخصی را به مسخره بگيرد و نسبت به او استهزا روا دارد و او را تحقير نمايد ، و او از اوليای خدا و از بندگان خاص حق باشد .

قرآن مجيد به شدت مردم را از مسخره كردن يكديگر نهی می كند و اجازه ی دست اندازی كسی را نمی دهد .

 

 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لاَ يَسْخَرْ قَوْمٌ مِن قَوْم عَسَی أَن يَكُونُوا خَيْراً مِنْهُمْ وَلاَ نِسَاءٌ مِن نِسَاء عَسَی أَن يَكُنَّ خَيْراً مِنْهُنَّ . . . (1).

ای اهل ايمان ! قومی قوم ديگر را مسخره نكند ، شايد مسخره شدگان بهتر از مسخره كنندگان باشند ، و زنان ديگر زنان را به استهزا و تحقير نگيرند ، شايد تحقيرشدگان بهتر از تحقيركنندگان باشند.

 

رسول خدا (صلی الله عليه وآله وسلم) درباره ی مسخره كنندگان مردم و تحقير كنندگان اهل ايمان می فرمايند :

 

اِنَّ الْمُسْتَهْزِئينَ يَفْتَحُ لاَِحَدِهِمْ بابُ الْجَنَّةِ فَيُقالُ : هَلُمَّ ، فَيَجیءُ بِكَرْبِهِ وَغَمِّهِ ، فَاِذا جاءَ اُغْلِقَ دُونَهُ(2) .

به روی يكی از مسخره كنندگان در بهشت باز می شود ، به او گفته می شود : به جانب بهشت بيا ، به سوی بهشت با غم و غصه ای كه دارد می آيد ، چون به در بهشت می رسد در به رويش بسته می شود.

 

آری در عرصه گاه قيامت مسخره كنندگان را مسخره می كنند و تحقير كنندگان را دست می اندازند تا به مكافات و جزای عمل زشتشان برسند !

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ حجرات ( 49 ) : 11 .

2 ـ كنز العمال : 8328 .

رسول الهی می فرمايند :

 

لاَ تُحْقِرَنَّ اَحَداً مِنَ الْمُسْلِمِينَ ، فَاِنَّ صَغِيرَهُمْ عِنْدَ اللهِ كَبِيرٌ(1) .

احدی از مسلمانان را تحقير نكنيد ، همانا كوچك ايشان نزد خدا بزرگ است.

 

و نيز آن حضرت فرمودند :

 

حَسْبُ ابْنِ آدَمَ مِنَ الشَّرِّ اَنْ يُحْقِرَ اَخَاهُ الْمُسْلِمَ(2) .

برای فرزند آدم از بدی و شر همين بس كه برادر مسلمانش را تحقير كند.

قسم و سوگند

پاره ای از مردم برای پيشبرد اهداف مادی و خيالی خود متوسل به سوگند ناحق می شوند و به حرمت حريم مقدس حضرت حق بی احترامی می نمايند .

قرآن مجيد می فرمايد :

 

 وَلاَ تَجْعَلُوا اللّهَ عُرْضَةً لاَِيْمَانِكُمْ أَن تَبَرُّوا وَتَتَّقُوا وَتُصْلِحُوا بَيْنَ النَّاسِ وَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (3).

و نام خدا را هدف سوگندهای خود قرار ندهيد تا با قسم های دروغ و ناحق از حقوقی كه مردم بر عهده ی شما دارند خود را تبرئه كنيد و با تقوا قلمداد نماييد و قيافه ی مصلح بين مردم به خود بگيريد ، كه خداوند شنوا و داناست.

 

رسول خدا به امام علی (عليه السلام) فرمودند :

 

لاَ تَحْلِفْ بِاللهِ كاذِباً وَلاَ صادِقاً مِنْ غَيْرِ ضَرورَة وَلاَ تَجْعَلِ اللهَ عُرْضَةً لِيَمينِكَ ، فَاِنَّ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ مجموعه ی ورّام : 1 / 31 ، باب الرسوم فی معاشرة الناس .

2 ـ مجموعه ی ورّام : 2 / 121 .

3 ـ بقره ( 2 ) : 224 .

اللهَ لاَ يَرْحَمُ وَلاَ يَرْعی مَنْ حَلَفَ بِاسْمِهِ كاذِباً(1) .

به خداوند قسم دروغ مخور ، و بدون ضرورت متوسل به سوگند راست مشو ، خداوند را هدف قسم خود قرار مده ، كه خداوند كسی را كه به دروغ به نامش سوگند ياد كند مورد رحمت و رعايت قرار نمی دهد.

 

حضرت صادق (عليه السلام) فرمودند :

 

مَنْ حَلَفَ عَلی يَمين وَهُوَ يَعْلَمُ اَنَّهُ كاذِبٌ فَقَدْ بارَزَ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ(2) .

كسی كه به نام خدا سوگند بخورد و می داند كه در سوگندش دروغگوست ، با خداوند عز و جل به جنگ برخاسته.

شهوت حرام

آنچه را كه انسان برای شكم و غريزه ی جنسی و لذت جسمی و كيف خيالی بخواهد و مخالف خواسته ی حق باشد مصداق شهوت حرام است .

انسان بايد با ياد خدا ، توجه به قيامت ، عقوبت گناه و فرجام خطرناك معصيت ، نفسش را از هوا و هوس و شهوات حرام و خواسته های ضد حق باز دارد ، كه اين بازداشتن جزايی و مزدی جز بهشت ندارد :

 

 وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوَی * فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِيَ الْمَأْوَی (3).

و اما كسی كه مقام پروردگارش را بترسد و نفسش را از هوا باز دارد ، همانا بهشت جايگاه اوست.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ تحف العقول : 13 ; بحار الأنوار : 74 / 68 ، باب 3 ، حديث 6 .

2 ـ كافی : 7 / 435 ، باب اليمين الكاذبة ، حديث 1 ; بحار الأنوار : 101 / 209 ، باب 1 ، حديث 15 .

3 ـ نازعات ( 79 ) : 40 ـ 41 .

 

رسول حق (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

 

طوبی لِمَنْ تَرَكَ شَهْوَةً حَاضِرَةً لِمَوْعِد لَمْ يَرَهُ(1) .

خوشا به حال كسی كه شهوت حاضر را برای محل وعده ای كه نديده ( بهشت ) ترك كند !

 

رسول الهی (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

ثَلاثٌ اَخافُهُنَّ بَعْدِی عَلی اُمَّتِی : الضَّلالَةُ بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ ، وَمَضَلاّتُ الْفِتَنِ ، وَشَهْوَةُ الْبَطْنِ وَالْفَرْجِ(2) .

سه چيز است كه بعد از خودم از آنها بر امتم می ترسم : گمراهی بعد از معرفت ، فتنه های منحرف كننده و شهوت شكم و غريزه ی جنسی.

 

حضرت علی (عليه السلام) فرمودند :

 

عَبْدُ الشَّهْوَةِ اَذَلُّ مِنْ عَبْدِ الرِّقِّ(3) .

بنده ی شهوت ، خوارتر از غلام و بنده است.

 

رسول اسلام (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

اَلْحَقُّ ثَقيلٌ مَرٌّ ، وَالْباطِلُ خَفيفٌ حُلْوٌ ، وَرُبَّ شَهْوَةِ ساعَة تُورِثُ حُزْناً طَوِيلا(4) .

حق سنگين است و تلخ ، باطل سبك است و شيرين ، چه بسا يك ساعت شهوت كه مورث اندوه طولانی است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ خصال : 1 / 2 ، حديث 2 ; امالی مفيد : 51 ، المجلس السادس ، حديث 11 ; وسائل الشيعه : 15 / 210 ، باب 9 ، حديث 20299 .

2 ـ كافی : 2 / 79 ، باب العفة ، حديث 6 ; وسائل الشيعه : 15 / 249 ، باب 22 ، حديث 20417 .

3 ـ غرر الحكم : 304 ، فی الشهوات ذل و رق ، حديث 6965 .

4 ـ مكارم الأخلاق : 465 ، الفصل الخامس ; بحار الأنوار : 74 / 84 ، باب 4 ، حديث 3 .

 

و نيز آن حضرت فرمودند :

 

مَنْ عَرَضَتْ لَهُ فاحِشَةٌ اَوْ شَهْوَةٌ فَاجْتَنَبَها مِنْ مَخافَةِ اللهِ حَرَّمَ اللهُ عَلَيْهِ النّارَ ، وَآمَنَهُ مِنَ الْفَزَعِ الاَْكْبَرِ(1) .

كسی كه گناهی يا شهوت حرامی به او عرضه شود ، و او از ترس خداوند از آن اجتناب نمايد ، خداوند آتش را بر او حرام و از وحشت اكبر كه از عارضه های قيامت است او را امان می دهد.

ستم و ستمگری

زورگويی و ظلم ، تجاوز به حقوق مردم ، مانع شدن از رسيدن مردم به حقوق خود ، و آن اعمال و رفتاری كه به ناحق دل مردم را بيازارد ، قانون شكنی ، بدعت گذاری ، پايمال كردن حق ، قلدری و گردن كلفتی ، همه و همه از مصاديق ستم و ستمگری است .

قرآن مجيد اهل ستم را تا در گردونه ی ستم بسر می برند شايسته و سزاوار هدايت نمی داند .

 

 وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَی عَلَی اللَّهِ الْكَذِبَ وَهُوَ يُدْعَی إِلَی الاِْسْلاَمِ وَاللَّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ (2).

چه كسی ستمكارتر از انسانی است كه به اسلام دعوت می شود ولی بر خدا افترای دروغ می بندد ، و خداوند قوم ستمكار را هدايت نمی كند.

 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ من لا يحضره الفقيه : 4 / 13 ، باب ذكر جمل من مناهی النبی ( ص ) ، حديث 4968 ; بحار الأنوار : 67 / 378 ، باب 59 ، حديث 25 .

2 ـ صف ( 61 ) : 7 .

قرآن مجيد ستم و ستمكاری را علت نابودی و هلاكت می داند ، و جامعه ی ستمكار و ظالم را مستحق بلا و حادثه و عذاب سخت معرفی می كند .

 

 وَلَمَّا جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَی قَالُوا إِنَّا مُهْلِكُوا أَهْلِ هذِهِ الْقَرْيَةِ إِنَّ أَهْلَهَا كَانُوا ظَالِمِينَ (1).

چون فرشتگان ما نزد ابراهيم به بشارت آمدند ، اعلام كردند كه ما مردم اين ديار را دچار هلاكت می كنيم چرا كه مردمی ظالم و ستم پيشه بودند.

 

قرآن مجيد ستمگران را در قيامت ، محروم از ياری خويشان و شفيعان می داند ، و تنهايی و بی كسی و غربت در قيامت را جزيی از عذاب آنان اعلام می كند :

 

 وَأَنذِرْهُمْ يَوْمَ الاْزِفَةِ إِذِ الْقُلُوبُ لَدَی الْحَنَاجِرِ كَاظِمِينَ مَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ حَمِيم وَلاَ شَفِيع يُطَاعُ (2).

و اينان را از روز قيامت بترسان كه از وحشت آن روز جانها به گلو می رسد ، و از بيم آن حزن و خشم خود را فرو می خورند ، در آن روز ستمكاران را هيچ خويشی كه از آنان حمايت كند ، و نه شفيعی كه شفاعتش در حق آنان پذيرفته گردد نخواهد بود.

 

قرآن ستمكاران را مستحق عذاب ابد می داند ، و جايی جز جهنم برای آنان و هركس تابع آنان بوده نمی شناسد :

 

 إِنَّ الْخَاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ وَأَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَلاَ إِنَّ الظَّالِمِينَ فِي عَذَاب مُقِيم (3).

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ عنكبوت ( 29 ) : 31 .

2 ـ غافر ( 40 ) : 18 .

3 ـ شوری ( 42 ) : 45 .

زيانكاران كسانی هستند كه خود و اهلشان در قيامت به خسارت دچارند ، بدانيد كه ستمكاران در عذاب پابرجا خواهند بود !

 

و در نهايت قرآن مجيد اعلام می كند كه خداوند ستمكاران را دوست ندارد ، و معلوم است قومی كه از گردونه ی محبت و عشق خداوند خارجند در دنيا و آخرت به چه بلاهايی مبتلا خواهند شد !

 

 إنَّهُ لاَ يُحِبُّ الظّالِمينَ (1).

همانا خداوند ستمكاران را دوست ندارد.

 

رسول خدا (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

بَيْنَ الْجَنَّةِ وَالنَّارِ سَبْعُ عِقاب اَهْوَنُهَا الْمَوْتُ . وَقالَ اَنَسٌ : قُلْتُ : يا رَسولَ اللهِ ! فَمَا اَصْعَبُها ؟ قالَ : الْوُقوفُ بَيْنَ يَدَیِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ اِذْ تَعَلَّقَ الْمَظْلُومُونَ بِالظّالِمينَ(2) .

ميان بهشت و دوزخ هفت عقبه است ، آسان ترينش مرگ است ، انس می گويد : به حضرت عرضه داشتم : سخت ترينش كدام است ؟ فرمودند : ايستادن در پيشگاه حق وقتی كه ستمديدگان به ستمكاران برای احقاق حق خود درآويزند !

 

در حديث قدسی آمده :

 

اِشْتَدَّ غَضَبی عَلی مَنْ ظَلَمَ مَنْ لاَ يَجِدُ ناصِراً غَيْرِی(3) .

خشم و غضب من شديد است بر كسی كه ستم كند آن را كه جز من ياوری ندارد.

 

رسول حق (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ شوری ( 42 ) : 40 .

2 ـ كنز العمال : 8862 .

3 ـ امالی طوسی : 405 ، المجلس الرابع عشر ، حديث 908 ; وسائل الشيعه : 16 / 50 ، باب 77 ، حديث 20955 ; بحار الأنوار : 72 / 311 ، باب 79 ، حديث 12 .

اِتَّقُوا الظُّلْمَ فَاِنَّهُ ظُلُماتُ يَوْمَ الْقِيامَةِ(1) .

از ستم بپرهيزيد كه تجسم ستم در روز قيامت تاريكی هاست.

و نيز آن حضرت فرمودند :

 

اَلْعامِلُ بِالظُّلْمِ وَالْمُعينُ عَلَيْهِ وَالرَّاضی بِهِ شُرَكاءُ ثَلاثَة(2) .

آگاه به ستم كه به دفاع از مظلوم برنمی خيزد ، و كمك كننده به ستم و راضی به ستم ، هر سه در ستم ستمكار شريكند.

 

حضرت علی (عليه السلام) می فرمايند :

 

وَاللهِ لَوْ اُعْطيتُ الاْقاليمَ السَّبْعَةَ بِما تَحْتَ اَفْلاكِها عَلی اَنْ اَعْصِیَ اللهَ فی نَمْلَة اَسْلُبُها جُلْبَ شَعِيرَة ما فَعَلْتُهُ(3) .

والله قسم ، اگر اقاليم هفتگانه ی عالم را با آنچه كه زير افلاكش قرار دارد به من بدهند تا خدا را در گرفتن پوست جوی از مورچه معصيت كنم ، اين ظلم و ستم را مرتكب نمی شوم !

خشم و غضب

بدون ترديد خشم و غضب در غير مورد حق ، و عصبانيت و از كوره در رفتن در برابر پيشامدها ، يا اشتباه زن و فرزند و اقوام ، يا آزار غافلان و جاهلان از برادران دينی ، حالتی شيطانی و برنامه ای ابليسی و كاری ناپسند و عملی ناشايسته است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ كافی : 2 / 332 ، باب الظلم ، حديث 10 ; بحار الأنوار : 72 / 330 ، باب 79 ، حديث 63 .

2 ـ خصال : 1 / 107 ، حديث 72 ; تحف العقول : 216 ; بحار الأنوار : 72 / 312 ، باب 79 ، حديث 16 .

3 ـ نهج البلاغه : 494 ، خطبه ی 215 ; مستدرك الوسائل : 13 / 211 ، باب 77 ، حديث 15140 .

فرو خوردن خشم و خودداری از عصبانيت برای هر مسلمانی لازم و ضروری است ، چرا كه انسان در فضای خشم و غضب دچار بسياری از معاصی و گناهان می شود ، و چه بسا مرتكب اعمالی شود كه جبرانش غيرممكن و يا محال باشد .

فرو خوردن خشم و عفو كردن مردم و نيكی به آنان از نشانه های مردم باتقوا ، و موجب محبوبيت انسان نزد حضرت حق است .

 

 . . . وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُـحْسِنِينَ (1).

 

رسول خدا (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

اِذَا غَضِبَ اَحَدُكُمْ وَهُوَ قائِمٌ فَلْيَجْلِسْ ، فَاِنْ ذَهَبَ عَنْهُ الْغَضَبُ وَاِلاَّ فَلْيَضْطَجِعْ(2) .

هرگاه يكی از شما خشمگين شد در حالی كه ايستاده است بايد بنشيند ، اگر خشمش در حال نشستن برطرف شد چه خوب ورنه به پهلو دراز بكشد.

 

رسول خدا (صلی الله عليه وآله وسلم) به اميرالمؤمنين (عليه السلام) سفارش كرد :

 

لاَ تَغْضَبْ فَإذَا غَضِبْتَ فَاقْعُدْ ، وَتَفَكَّرْ فِی قُدْرَةِ الرَّبِّ عَلَی الْعِبادِ وَحِلْمِهِ عَنْهُمْ ، وَاِذَا قِيلَ لَكَ ، اتَّقِ اللهَ فَانْبِذْ غَضَبَكَ ، وَارْجِعْ حِلْمَكَ(3) .

خشمگين مشو ، اگر غضب كردی بنشين ، و در قدرت خداوند نسبت به بندگانش و بردباری او در برابر آنان بينديش ، و اگر در آن حال به تو گفته شد : خدا را پروا كن ، غضب و خشمت را كناری بينداز و به حلم و بردباريت باز گرد.

 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ آل عمران ( 3 ) : 134 .

2 ـ الترغيب : 3 / 450 .

3 ـ تحف العقول : 13 ; بحار الأنوار : 74 / 68 ، باب 3 ، حديث 6 .

امام علی (عليه السلام) فرمودند :

 

اِيّاكَ وَالْغَضَبَ ، فَاَوَّلُهُ جُنونٌ ، وَآخِرُهُ نَدَمٌ(1) .

بر تو باد كه از غضب بپرهيزی كه ابتدايش ديوانگی و پايانش پشيمانی است.

 

حضرت باقر (عليه السلام) فرمودند :

 

مَنْ كَظَمَ غَيْظاً وَهُوَ يَقْدِرُ عَلی اِمْضائِهِ حَشَا اللهُ قَلْبَهُ اَمْناً وَاِيماناً(2) .

كسی كه خشمش را فرو خورد در حالی كه قدرت بر به كار گيری آن را دارد ، خداوند قلبش را از امن و ايمان پر می كند.

 

حضرت صادق (عليه السلام) فرمودند :

 

اَلْغَضَبُ مِفْتاحُ كُلِّ شَرٍّ(3) .

خشم كليد هر شری است.

حقد و كينه

كينهورزی ، كينه توزی و دشمنی با مردم بدون علت شرعی ، ممنوع و حرام است .

كينهورز و كينه توز برای فرو نشاندن آتش كينه مجبور است آلوده به ستم و ظلم و گرفتار بعضی از معاصی و گناهان شود .

كينهورز و كينه توز از رحمت آوردن به مردم و مهربانی به همگان بركنار

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ غرر الحكم : 303 ، آثار أخری للغضب ، حديث 6898 ; مستدرك الوسائل : 12 / 12 ، باب 53 ، حديث 13376 .

2 ـ كافی : 2 / 110 ، باب كظم الغيظ ، حديث 7 ; بحار الأنوار : 68 / 410 ، باب 93 ، حديث 24 .

3 ـ كافی : 2 / 303 ، باب الغضب ، حديث 3 ; خصال : 1 / 7 ، حديث 22 ; بحار الأنوار : 70 / 266 ، باب 132 ، حديث 17 .

است ، و به همين خاطر بر اساس آيات قرآن و روايات از رحمت و لطف حق در دنيا و آخرت محروم است .

علی (عليه السلام) می فرمايند :

 

اَلْحِقْدُ ألاْمُ الْعُيوبِ(1) .

كينه پست ترين عيب هاست.

 

و در كلامی ديگر فرموده اند :

 

اَلْحِقْدُ مِنْ طَبايِعِ الاَْشْرارِ(2) .

كينه از سرشت مردم شرير است.

 

و در سخنی ديگر اعلام نموده :

 

اَلْحِقْدُ نارٌ كامِنَةٌ ، لاَ يُطْفيها اِلاّ مَوْتٌ اَوْ ظَفَرٌ(3) .

كينه آتشی پنهان است كه آن را جز مرگ يا پيروزی بر طرف مقابل خاموش نمی كند.

 

امام علی (عليه السلام) فرمودند :

 

اُحْصُدِ الشَّرَّ مِنْ صَدْرِ غَيْرِكَ بِقَلْعِهِ مِنْ صَدْرِكَ(4) .

شر و فتنه را از سينه ی ديگری با درآوردنش از سينه ی خودت ريشه كن كُن.

 

امام در سخنی ديگر فرمودند :

 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ غرر الحكم : 299 ، ذم الحقد ، حديث 6763 .

2 ـ غرر الحكم : 299 ، ذم الحقد ، حديث 6767 .

3 ـ غرر الحكم : 299 ، ذم الحقد ، حديث 6766 .

4 ـ نهج البلاغه : 801 ، حكمت 178 ; غرر الحكم : 106 ، فی النهی عن الشر ، حديث 1911 .

سَبَبُ الْفِتَنِ الْحِقْدُ(1) .

علت فتنه ها كينه است.

 

و در كلامی ديگر فرمودند :

 

مَنِ اطَّرَحَ الْحِقْدَ اسْتَراحَ قَلْبُهُ وَلبُّهُ(2) .

كسی كه كينه را كنار انداخت قلب و مغزش استراحت كرد.

 

و در بيانی فرمودند :

 

لَيْسَ لِحَقُود اِخْوَةٌ(3) .

برای كينه توز برادرانی نيست.

 

در دعای ندبه می خوانيم كه پس از وفات رسول عزيز اسلام تمام بلاهايی كه از جانب مردم به اهل بيتش رسيد ، و همه ی فتنه هايی كه ايجاد شد ، و انحرافاتی كه در دين و حيات مردم به وجود آمد ، و جبرانش تا قيامت محال است ، معلول حقد و كينه ی فتنه گران و حسودان بوده .

بخل

حالتی كه مانع از خرج كردن مال و مقام و آبرو در راه خداست و نمی گذارد انسان به درد دردمندان ، و مشكل مشكل داران ، و ناتوانی ناتوانان و خلأ آبرومندان برسد بخل است .

بخل حالتی شيطانی ، اخلاقی و ابليسی و از اوصاف ناپاكان و اشرار و حسودان است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ غرر الحكم : 299 ، بعض آثار الحقد ، حديث 6781 .

2 ـ غرر الحكم : 299 ، ذم الحقد ، حديث 6774 .

3 ـ غرر الحكم : 419 ، جملة من علائم شر الإخوان ، حديث 9602 .

قرآن مجيد به شدت به بخل و بخيل حمله می كند ، و آلودگان به بخل را در قيامت مستحق عذاب شديد و عقاب سخت می داند .

 

 وَلاَ يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَبْخَلُونَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ هُوَ خَيْراً لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَيُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُوا بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ . . . (1).

آنانكه از آنچه كه خداوند از فضلش به آنان عنايت كرده بخل میورزند گمان نكنند كه اين بخل ورزی به سود آنان است ، بلكه اين صفت برای آنان زيان دارد ، آنچه را كه از پرداخت آن در راه خدا بخل ورزيده اند در قيامت به صورت طوق آتشين گردنگيرشان می گردد !

 

 . . . وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلاَ يُنفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَاب أَلِيم * يَوْمَ يُحْمَی عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَی بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هذَا مَا كَنَزْتُمْ لاَِنْفُسِكُمْ فَذُوقُوا مَاكُنْتُمْ تَكْنِزُونَ (2).

و آنان كه طلا و نقره را ذخيره می كنند ، و در راه خدا انفاق نمی نمايند ، به عذاب دردناك بشارتشان بده .

روزی كه طلا و نقره ی آنان در آتش دوزخ گداخته شود و پيشانی و پشت و پهلوی آنان را به آن اجناس گداخته داغ كنند ، به آنان گفته شود : اين است آنچه كه برای خود ذخيره كرديد !

 

رسول حق (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

اَقَلُّ النّاسِ راحَةً الْبَخِيلُ(3) .

در ميان مردم آنكه راحتی او از همه كمتر است بخيل است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ آل عمران ( 3 ) : 180 .

2 ـ توبه ( 9 ) : 34 ـ 35 .

3 ـ امالی صدوق : 20 ، المجلس السادس ، حديث 4 ; بحار الأنوار : 70 / 300 ، باب 136 ، حديث 2 .

 

امام علی (عليه السلام) فرمودند :

 

اَلْبُخْلُ جامِعٌ لِمَساوِیءِ الْعُيوبِ ، وَهُوَ زِمامٌ يُقادُ بِهِ اِلی كُلِّ سُوء(1) .

بخل جمع كننده ی تمام عيوب زشت است و آن مهاری است كه كشاننده ی به جانب تمام بديهاست.

 

امام هفتم (عليه السلام) فرمودند :

 

اَلْبَخِيلُ مَنْ بَخِلَ بِمَا افْتَرَضَ اللهُ عَلَيْهِ(2) .

بخيل كسی است كه از انجام آنچه كه خدا بر او واجب نموده بخل ورزد.

احتكار

حبس اجناس مورد نياز مردم به خصوص غذا و دارو به طمع گران شدن و به نيت ثروت اندوزی ، ستم و ظلم شديد بر بندگان حق ، به خصوص ناتوانان از جامعه است .

محتكر با بی رحمی خود زمينه ی محروميت خويش را از رحمت خداوند در دنيا و آخرت فراهم می كند .

فروش اجناس احتكاری كاری حرام و خوردن مال به باطل و از نظر قرآن مجيد و روايات مذموم است .

در رابطه با خوردن مال و پولی كه از راه نامشروع به خصوص احتكار به دست می آيد ، قرآن مجيد می فرمايد :

 

 وَمَن يَفْعَلْ ذلِكَ عُدْوَاناً وَظُلْماً فَسَوْفَ نُصْلِيهِ نَاراً وَكَانَ ذلِكَ عَلَی اللّهِ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ نهج البلاغه : 868 ، حكمت 378 ; بحار الأنوار : 70 / 307 ، باب 136 ، حديث 36 .

2 ـ كافی : 4 / 45 ، باب البخل و الشح ، حديث 4 ; بحار الأنوار : 93 / 16 ، باب 1 ، حديث 36 .

يَسِيراً (1).

آن كس كه از راه زور و ستم ، و از طريق نامشروع به كسب مال برخيزد ، و اموال مردم را به دشمنی و ظلم به جانب خود سوق دهد او را به زودی در آتش دوزخ درافكنيم كه انتقام گرفتن خدا از ستم پيشگان كاری آسان است.

 

رسول حق (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

مَنْ جَمَعَ طَعاماً يَتَرَبَّصُ بِهِ الْغَلاءَ اَرْبَعِينَ يَوْماً فَقَدْ بَرِئَ مِنَ الله وَبَرِئَ اللهُ مِنْهُ(2) .

كسی كه خوراك مردم را در جايی به مدت چهل روز به انتظار گران شدن روی هم بگذارد ، از خدا بيزار و خدا هم از او بيزار است !

 

و نيز آن حضرت فرمودند :

 

مَنِ احْتَكَرَ طَعاماً اَرْبَعِينَ يَوْماً وَتَصَدَّقَ بِهِ لَمْ يُقْبَلْ مِنْهُ(3) .

كسی كه چهل روز غذای مردم را احتكار كند و آن را در راه خدا صدقه بدهد از او پذيرفته نخواهد شد.

 

و در كلامی فرمودند :

 

بِئْسَ الْعَبْدُ الْمُحْتَكِرُ اِنْ اَرْخَصَ اللهُ الاَْسْعارَ حَزِنَ ، وَاِنْ اَغْلاَهَا اللهُ فَرِحَ(4) .

محكتر انسان بدی است ، اگر خداوند قيمت ها را ارزان كند اندوهگين می شود ، و اگر گران كند مسرور می گردد.

 

رسول حق (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ نساء ( 4 ) : 30 .

2 ـ طب النبی : 22 ; بحار الأنوار : 59 / 292 ، باب 89 .

3 ـ كنز العمال : 9720 .

4 ـ كنز العمال : 9715 .

 

يُحْشَرُ الْحَكّارُونَ وَقَتَلَةُ الاَْنْفُسِ اِلی جَهَنَّمَ فِی دَرَجة(1) .

محتكران و قاتلان در جهنم در يك درجه خواهند بود.

 

امام علی (عليه السلام) فرمودند :

 

اَلاِْحْتِكارُ شِيَمُ الاَْشْرارِ(2) .

احتكار سرشت و خوی اشرار است.

حب دنيا

دوست داشتن دنيا به قدر معقول و مشروع كه انسان را وادار به برپا كردن يك زندگی پاك و طبيعی كند امری پسنديده و شايسته است .

دوستی و محبت به دنيا اگر عاملش حرص و طمع و هوا و شهوت باشد ، و باعث آلوده شدن به هر نوع مال و لذت حرام گردد ، نامعقول و نامشروع و موجب خرابی آخرت ، و گرفتار شدن به لعنت و عذاب ابد است .

اگر در آيات قرآن و روايات از محبت به دنيا يا خود دنيا مذمت شده ، منظور اينگونه رابطه با دنيا ، و مقصود ثروت و مال و جنس نامشروع و عناصر به دست آمده از راه تجاوز و ستم و ظلم و خيانت است .

تعبيراتی در قرآن از قبيل اينكه دنيا جز متاع غرور نيست ، حيات دنيا غير لهو و لعب چيزی نيست ، متاع دنيا اندك و قليل است ، زينت حيات دنيا قابل توجه نيست ، همه و همه ناظر به دنيايی است كه معلول حرص و طمع و جهل و غفلت است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ كنز العمال : 9739 .

2 ـ تفسير معين : 83 .

آری خواهان دنيا ، و عاشق دنيا كه خواهندگی و عشقش ميوه ی تلخ اوصاف ناپسند است ، با روی آوردن به چنين دنيايی آخرتش را از دست می دهد ، و خود را مغضوب و منفور حق می كند ، و از رضوان و بهشت ابد محروم می گردد .

قلب را كه عرش خدا ، و حرم حق است بايد از آلوده شدن به چنين محبتی كه محصول حرص و طمع است حفظ كرد .

از دنيا بايد به صورتی كه قرآن مجيد و روايات ارشاد می كنند استفاده كرد .

تحصيل مال مشروع ، و خرج كردن آن برای برپا بودن خيمه ی معيشت ، و انفاق مازاد آن در راه خدا .

ارتباط با دنيا با چنين كيفيتی مورد رضای حق و آباد كننده ی آخرت انسان است ، ولی محبت نامعقول باعث ذلت انسان در اين جهان و آن جهان است .

رسول خدا (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

اِنَّهُ ما سَكَنَ حُبُّ الدُّنْيا قَلْبَ عَبْد اِلاّ الْتاطَ فِيها بِثَلاث : شُغْل لاَ يَنْفَدُ عَناؤُهُ ، وَفَقْر لاَ يُدْرَكُ غِناهُ ، وَاَمَل لاَ يُنالُ مُنْتَهاهُ(1) .

محبت دنيا در قلبی جا نگرفت مگر اينكه آن قلب را به سه چيز دچار كرد : شغلی كه رنجش پايان نگيرد ، فقری كه بی نيازی از آن به دست نيايد و آرزويی كه به پايانش نرسد.

 

و نيز آن حضرت فرمودند :

 

حَرامٌ عَلی كُلِّ قَلْب يُحِبُّ الدُّنْيا اَنْ يُفارِقَهُ الطَّمَعُ(2) .

بر قلبی كه عاشق دنياست جدا شدن طمع ، حرام است !

 

اميرالمؤمنين (عليه السلام) فرمودند :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ أعلام الدين : 345 ، حديث 38 ; بحار الأنوار : 74 / 190 ، باب 7 ، حديث 38 .

2 ـ مجموعه ی ورّام : 2 / 121 .

 

مَنْ اَحَبَّ الدُّنْيا جَمَعَ لِغَيْرِهِ(1) .

عاشق دنيا ، مال و ثروت دنيا را برای غير خودش جمع می كند.

زيرا بر اثر عشقش به دنيا از خرج كردن آن امتناع می كند و جز روی هم انباشتن و گذاشتن و مردن و به غير واگذار كردن كاری نمی كند !

امام صادق (عليه السلام) فرمودند :

 

 . . . فَمَنْ اَحَبَّها اَوْرَثَتْهُ الْكِبْرَ ، وَمَنِ اسْتَحْسَنَها اَوْرَثَتْهُ الْحِرْصَ ، وَمَنْ طَلَبَها اَوْرَدَتْهُ الطَّمَعَ ، وَمَنْ مَدَحَها اَكَبَّتْهُ الرِّياءُ ، وَمَنْ اَرادَها مَكَّنَتْهُ مِنَ الْعُجْبِ ، وَمَنِ اطْمَأَنَّ اِلَيْها رَكَّبَتْهُ الْغَفْلَةَ(2) .

كسی كه عاشق دنيا شد كبر را ارث او قرار داد ، و هركس آن را نيكو شمرد حرص را ارث او نمود ، و آن كه او را خواست در گردونه ی طمعش انداخت ، و هركه آن را مدح كرد ريا و خودنمايی به زمينش زد ، و هركه به آن ميل كرد گرفتار خودبينی اش نمود ، و هركس به آن آرامش خواست دچار غفلتش ساخت.

خيانت

كلمه ی خيانت در مقابل امانت ، و خائن در برابر امين است . بنابراين كسی كه در امانات الهی و امانات مردم تصرف نابجا كند و به كسی كه او را امين دانسته ضربه وارد كند خائن است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحار الأنوار : 75 / 11 ، تتمة باب 15 ، حديث 70 .

2 ـ مصباح الشريعة : 139 ، الباب الخامس و الستون فی صفة الدنيا ; بحار الأنوار : 70 / 105 ، باب 122 ، حديث 101 .

خيانت امری بسيار ناپسند ، و كاری است كه از شيطان و شيطنت مايه می گيرد و از ويژگيهای مردم بی دين يا سست عقيده است .

كتاب خدا در آياتی به موارد خيانت از قبيل : خيانت چشمها ( نظر دوزی به نامحرم ) ، خيانت به خويش ( ضربه زدن به شخصيت انسانی و تخريب آخرت خود ) ، خيانت در امانات ( چه امانات الهی مانند استعدادها و اعضا و جوارح و روح و روان ، چه امانات مردمی مانند اموال و اسرار ) ، خيانت در معامله ی اقتصادی و معاشرت اشاره می كند و در نهايت اعلام می دارد كه خداوند مردم خائن و ناسپاس را دوست ندارد .

 

 وَإِمَّا تَخَافَنَّ مِن قَوْم خِيَانَةً فَانْبِذْ إِلَيْهِمْ عَلَی سَوَاء إِنَّ اللّهَ لاَ يُحِبُّ الْخَائِنِينَ (1).

چنانچه از خيانت قومی از معاهدان خود به خاطر پيمان شكنی ايشان می ترسی ، در اين صورت با توجه به عدل ، درستی عهد آنان را از عهده ی خود بردار و به آنان اعلام كن كه مرا با شما پيمانی نيست ، همانا خداوند مردم خيانت پيشه را دوست ندارد.

 

خداوند از شدت نفرتی كه به خيانت دارد اكيداً اهل ايمان را از خيانت به خدا و رسول و خيانت در امانات منع می كند :

 

 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لاَ تَخُونُوا اللّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُوا أَمَانَاتِكُمْ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ (2).

ای اهل ايمان ! به خدا و رسول و امانات خود خيانت نورزيد در حالی كه زشتی خيانت را می دانيد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ انفال ( 8 ) : 58 .

2 ـ انفال ( 8 ) : 27 .

 

رسول حق (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

لَيْسَ مِنّا مَنْ خَانَ مُسْلِماً فِی اَهْلِهِ وَمالِهِ(1) .

از ما نيست كسی كه به مسلمانی در اهل و مالش خيانت كند.

و در سخنی فرمودند :

 

اِفْشاءُ سِرِّ اَخِيكَ خِيانَةٌ ، فَاجْتَنِبْ ذلِكَ(2) .

پخش كردن سرّ برادر دينی ات خيانت است پس از اين خيانت بپرهيز.

 

و نيز فرمودند :

 

لاَ تَخُنْ مَنْ خانَكَ فَتَكُنْ مِثْلَهُ(3) .

به كسی كه به تو خيانت كرده خيانت نكن كه مانند او می شوی.

 

و فرمودند :

 

چهار چيز است كه يكی از آنها وارد خانه ای نمی شود مگر اينكه آن خانه خراب شود و به بركت آباد نگردد :

خيانت ـ دزدی ـ شرابخواری ـ زنا(4) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ اختصاص : 248 ; بحار الأنوار : 72 / 172 ، باب 58 ، حديث 13 .

2 ـ مكارم الأخلاق : 470 ، الفصل الخامس ; بحار الأنوار : 74 / 90 ، باب 4 ، حديث 3 ; مستدرك الوسائل : 8 / 398 ، باب 59 ، حديث 9790 .

3 ـ جعفريات : 188 ، باب فی المعروف و الصدقه ; مستدرك الوسائل : 15 / 183 ، باب 71 ، حديث 17941 .

4 ـ عن ال صادق جعفر بن محمد عن أبيه عن آبائه (عليهم السلام) قال : قال رسول الله (صلی الله عليه وآله) : أربع لا تدخل بيتا واحدة منهن إلا خرب ولم يعمر بالبركة ، الخيانة والسرقة وشرب الخمر والزناء .

   امالی صدوق : 398 ، المجلس الثانی و الستون ، حديث 12 ; بحار الأنوار : 72 / 170 ، باب 58 ، حديث 2 .

 

رسول حق (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

اَلْمَكْرُ وَالْخَدِيعَةُ وَالْخِيانَةُ فِی النّارِ(1) .

فريبكاری و خدعه و خيانت در آتش است.

 

امام علی (عليه السلام) فرمودند :

 

اَلْخِيانَةُ دَليلٌ عَلی قِلَّةِ الْوَرَعِ وَعَدَمِ الدِّيانَةِ(2) .

خيانت دليل بر كمی پارسايی و دينداری است.

 

حضرت صادق (عليه السلام) فرمودند :

 

يُجْبَلُ الْمُؤمِنُ عَلی كُلِّ طَبِيعَة اِلاّ الْخِيانَةَ وَالْكِذْبَ(3) .

مؤمن بر هر طبيعتی سرشته می شود مگر خيانت و دروغ.

شرابخواری

سازنده ی شراب و بانی شرابخواری به طوری كه از معارف اسلامی استفاده می شود ابليس است .

من فكر نمی كنم زيان و ضرر و خسارت شرابخواری حتی بر شرابخوار پوشيده باشد .

شراب و هر مست كننده ای ، ضربه ی هولناكی به عقل و قدرت تفكر انسان می زند ، و به صورت تدريجی فرد را تبديل به موجود عاطل و باطلی می كند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ثواب الأعمال : 271 ; جعفريات : 171 ، باب المكر و الخيانة ; مستدرك الوسائل : 9 / 80 ، باب 119 ، حديث 10265 .

2 ـ غرر الحكم : 460 ، الخيانة ، حديث 10521 ; تفسير معين : 96 .

3 ـ اختصاص : 231 ; بحار الأنوار : 72 / 172 ، باب 58 ، حديث 11 .

تبديل هر نعمتی از نعمت های طبيعی حق كه برای قوت ابدان ، و قدرت بر عبادت حق و خدمت به خلق آفريده شده به شراب و هر مايه ی مست كننده ، خيانتی بزرگ و كاری ناپسند و گناهی عظيم است .

فروش انگور و خرما و ساير نعمت ها به شراب ساز ، معامله ای حرام ، و برنامه ای است ناپسند و مبارزه با خدا و انسانيت است .

ساختن و حمل كردن و فروختن و واسطگی برای فروش و كارگری در اين زمينه و خوردن شراب ، همه و همه حرام و موجب غضب حق ، و باعث ورود به عذاب سخت الهی در روز قيامت است .

 

 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالاَْنْصَابُ وَالاَْزْلاَمُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ * إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِي الْخَمْرِ وَالمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَن ذِكْرِ اللّهِ وَعَنِ الصَّلاَةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ (1).

ای اهل ايمان ! مايه ی مست كننده و قمار و بت پرستی و تيرهای گروبندی ، ناپاكی و از عمل شيطان است ، از همه ی آنها اجتناب كنيد باشد كه رستگار گرديد .

شيطان می خواهد با شراب و قمار بين شما دشمنی و كينه ايجاد كند ، و شما را از ياد خدا و از نماز باز دارد ، آيا از اين گناهان با اين ضررهای سنگينش دست برمی داريد ؟ !

 

پيامبر (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

شارِبُ الْخَمْرِ لاَ تُصَدِّقُوهُ اِذَا حَدَّثَ ، وَلاَ تُزَوِّجُوهُ اِذَا خَطَبَ ، وَلاَ تَعُودُوهُ اِذا مَرِضَ ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ مائده ( 5 ) : 90 ـ 91 .

وَلاَ تُحْضِرُوهُ اِذَا مَاتَ ، وَلاَ تَأْمَنُوهُ عَلی اَمانَة(1) .

گفتار مشروبخوار را تصديق نكنيد ، چون به خواستگاری آمد دختر به او ندهيد ، وقتی بيمار شد از او عيادت ننماييد ، چون مرد به تشييع جنازه اش نرويد و بر امانت به او اطمينان نكنيد.

 

و نيز فرمودند :

 

يَخْرُجُ الْخَمّارُ مِنْ قَبْرِهِ مَكْتُوبٌ بَيْنَ عَيْنَيْهِ : آيِسٌ مِنْ رَحْمَةِ اللهِ(2) .

مشروبخوار در قيامت از قبرش بيرون می آيد ، بر پيشانيش نوشته شده : مأيوس از رحمت خداست !

 

رسول حق (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

اَلْخَمْرُ اُمُّ الْفَواحِشِ ، وَاَكْبَرُ الْكَبائِرِ(3) .

شراب ريشه ی همه ی گناهان و بزرگترين گناه كبيره است.

 

رسول خدا فرمودند :

 

لَعَنَ اللهُ الْخَمْرَ وَعاصِرَها وَغَارِسَها وَشارِبَها وَساقِيَها وَبائِعَها وَمُشْتَرِيَها وَآكِلَ ثَمَنِها وَحامِلَها وَالْمَحْمُولَةَ اِلَيْهِ(4) .

خداوند شراب و گيرنده ی آن ، و كارنده و خورنده و ساقی و فروشنده و خريدار و خورنده ی مال و حمل كننده و كسی كه آن را به سوی او حمل می كنند ، همه و همه را لعنت كرده است !

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ وسائل الشيعه: 25 / 312 ، باب 11 ، حديث 31988 ; بحار الأنوار: 76 / 127 ، باب 86 ، حديث 7 .

2 ـ تفسير معين : 123 .

3 ـ كنز العمال : 13182 .

4 ـ امالی صدوق : 424 ، المجلس السادس و الستون ، حديث 1 ; بحار الأنوار : 76 / 126 ، باب 86 ، حديث 5 .

 

رسول خدا در روايت بسيار مهمی فرموده اند :

 

مَنْ كانَ يُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الاْخِرِ فَلاَ يَجْلِسْ عَلی مائِدَة يُشْرَبُ عَلَيْهَا الْخَمْرُ(1) .

كسی كه ايمان به خدا و روز قيامت دارد بر سفره ای كه كنارش شراب می خورند ننشيند !

 

مفضل می گويد : از حضرت صادق (عليه السلام) پرسيدم چرا خداوند مست كننده را حرام كرده ؟

فرمودند : برای زيان و فسادی كه دارد ، رعشه ی بدن نصيب مشروبخوار است ، نور قلب و جان و قيافه اش از بين می رود ، مردانگی اش نابود می شود ، جرأت بر انجام محرمات پيدا می كند ، خونريز می گردد ، زناكار می شود ، به محرمش در حالی كه او را بجا نمی آورد تجاوز می كند ، به شرابخوار اضافه نمی شود مگر تمام بديها و زشتی ها(2) !

سبّ و ناسزا

بد گفتن و فحش دادن و ناسزای به مردم ، كمال بی ادبی و عملی دور از اخلاق ، و برنامه ای خلاف وزانت و وقار و درستی و دينداری است .

قرآن مجيد به مردم مؤمن اجازه ی سب و ناسزا حتی به دشمنان خدا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ خصال : 1 / 163 ، حديث 215 ; وسائل الشيعه : 2 / 50 ، باب 16 ، حديث 1450 ; بحار الأنوار : 79 / 129 .

2 ـ عن عبد الرحمن بن سالم عن المفضل قال : قلت لأبي عبد الله (عليه السلام) : لم حرم الله الخمر ؟ قال : حرم الله الخمر لفعلها وفسادها ; لأن مدمن الخمر تورثه الارتعاش ، وتذهب بنوره ، وتهدم مروته ، وتحمله علی أن يجترئ علی ارتكاب المحارم وسفك الدماء وركوب الزنا ولا يؤمن إذا سكر أن يثب علی حرمه وهو لا يعقل ذلك ، ولا يزيد شاربها إلا كل شر .

   علل الشرايع : 2 / 476 ، باب 224 ، حديث 2 ; بحار الأنوار : 76 / 133 ، باب 86 ، حديث 21 .

نمی دهد . و روايات و احاديث از ناسزا گفتن به مردم و حيوانات و عناصر و اشيا نهی كرده اند .

 

 وَلاَ تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ فَيَسُبُّوا اللّهَ عَدْوًا بِغَيْرِ عِلْم . . . (1).

شما ای اهل ايمان ، به آنان كه غير خدا را به عنوان معبود می خوانند دشنام ندهيد ، كه آنان هم در پاسخ شما از روی جهالت و نادانی به خدا ناسزا می گويند.

 

رسول اسلام (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

لاَ تَسُبُّوا النّاسَ فَتَكْسِبُوا الْعَداوَةَ بَيْنَهُمْ(2) .

به مردم دشنام ندهيد كه محصولش كسب دشمنی بين ايشان است.

 

و نيز آن حضرت فرمودند :

 

سِبابُ الْمُؤْمِنِ فُسُوقٌ ، وَقِتالُهُ كُفْرٌ ، وَاَكْلُ لَحْمِهِ مِنْ مَعْصِيَةِ اللهِ(3) .

دشنام به مؤمن بدكاری است ، جنگ با او كفر و بدگويی پشت سرش معصيت خداست.

 

در كلامی عجيب فرمودند :

 

لاَ تَسُبُّوا الشَّيْطانَ ، وَتَعَوَّذُو بِاللهِ مِنْ شَرِّهِ(4) .

به شيطان دشنام ندهيد ، از شرش به خدا پناه ببريد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ انعام ( 6 ) : 108 .

2 ـ كافی : 2 / 360 ، باب السباب ، حديث 3 ; بحار الأنوار : 72 / 163 ، باب 57 ، حديث 34 .

3 ـ من لا يحضره الفقيه : 4 / 418 ، من ألفاظ رسول الله ( ص ) ، حديث 5913 ; ثواب الأعمال : 240 ; بحار الأنوار : 72 / 148 ، باب 57 ، حديث 6 .

4 ـ كنز العمال : 2120 .

 

و فرمودند :

 

لاَ تَسُبُّوا الرِّياحَ ، فَاِنَّها مَأْمُورَةٌ ، وَلاَ تَسُبُّوا الْجِبالَ وَلاَ السَّاعاتِ وَلاَ الاَْيّامَ وَلاَ اللَّيالِیَ فَتَاْثَمُوا وَتَرْجِعْ اِلَيْكُمْ(1) .

به باد دشنام ندهيد كه مأمور حق است ، به كوهها و ساعت ها و روزها و شبها ناسزا مگوييد كه گناه می كنيد و زيان گناهش به خود شما باز می گردد !

 

اسراف

زياده روی در خوراك و پوشاك ، زياده روی در معاشرت و محبت ، زياده روی در عشق به دنيا ، زياده روی در بذل و بخشش ، همه و همه از مصاديق اسراف و از نظر قرآن مجيد و روايات ، عملی مذموم و كاری ناپسند است .

اسراف در حدی زشت است كه خداوند متعال در قرآن مجيد اعلام كرده كه مسرفين را دوست ندارد .

 

 كُلُوا وَاشْرَبُوا وَلاَ تُسْرِفُوا إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ (2).

بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد ، همانا خداوند اهل اسراف را دوست ندارد.

 

اسرافكار ، و ريخت و پاش دار ، و مال تلف كن و ثروت بر باد ده در اصطلاح

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ علل الشرايع : 2 / 577 ، باب 383 ، حديث 1 ; بحار الأنوار : 57 / 9 ، باب 29 ، حديث 8 .

2 ـ اعراف ( 7 ) : 31 .

قرآن مجيد مبذر است ، و مبذران برادران شياطين هستند :

 

 إِنَّ المُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُوراً (1).

اسرافكاران و تلف كنندگان مال برادران شياطينند ، و شيطان است كه نسبت به پروردگارش ناسپاس است.

 

و نيز آن حضرت فرمودند :

 

اِنَّ مِنَ السَّرَفِ اَنْ تَأْكُلَ كُلَّ مَا اشْتَهَيْتَ(2) .

از اسراف ، خوردن هر چيزی است كه به آن ميل داری.

 

امام حسن عسكری (عليه السلام) فرمودند :

 

اِنَّ لِلسَّخاءِ مِقْداراً فَاِنْ زادَ عَلَيْهِ فَهُوَ سَرَفٌ(3) .

برای سخاوت اندازه ای است ، اگر از اندازه بگذرد اسراف است.

 

امام علی (عليه السلام) فرمودند :

 

وَيْحَ الْمُسْرِفِ ، مَا اَبْعَدَهُ عَنْ صَلاَحِ نَفْسِهِ وَاسْتِدْراكِ اَمْرِهِ(4)  !

وای بر مسرف چه دور است از صلاح وجودش ، و درك زندگی و حياتش !

 

امام صادق (عليه السلام) فرمودند :

 

لِلْمُسْرِفِ ثَلاَثُ عَلامات : يَشْتَری مَا لَيْسَ لَهُ ، وَيَلْبِسُ مَا لَيْسَ لَهُ ، وَيَأْكُلُ مَا لَيْسَ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ اسراء ( 17 ) : 27 .

2 ـ مجموعه ی ورّام : 2 / 229 .

3 ـ أعلام الدين : 313 ; بحار الأنوار : 75 / 377 ، باب 29 ، حديث 3 .

4 ـ غرر الحكم : 359 ، الفصل الأول ذم الأسراف ، حديث 8132 ; تفسير معين : 146 .

لَهُ(1) .

برای مسرف سه نشانه است : می خرد و می پوشد و می خورد آنچه را كه در شأن او نيست.

 

امام صادق (عليه السلام) فرمودند :

 

اِنَّ الْقَصْدَ اَمْرٌ يُحِبُّهُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ ، وَاِنَّ السَّرَفَ يُبْغِضُهُ اللهُ ، حَتّی طَرْحَكَ النَّواةَ ، فَاِنَّها تَصْلُحُ لِشَیْء وَحَتّی صَبَّكَ فَضْلَ شَرابِكَ(2) .

همانا ميانه روی واقعيتی است كه خداوند عز و جل آن را دوست داد ، و مسرف را دشمن است ، اسراف تا جايی است كه هسته ی خرمای خورده شده را كه شايسته ی كاشتن است دور بيندازی ، و زيادی آبی كه در اختيار داری به زمين بريزی !

 

حضرت علی (عليه السلام) فرمودند :

 

مَنْ كانَ لَهُ مالٌ فَاِيّاهُ وَالْفَسادَ ، فَاِنَّ اِعْطائِكَ الْمالَ فِی غَيْرِ وَجْهِهِ تَبْذِيرٌ وَاِسْرافٌ ، وَهُوَ يَرْفَعُ ذِكْرَ صاحِبِهِ فِی النّاسِ ، وَيَضَعُهُ عِنْدَ اللهِ(3) .

كسی كه دارای ثروت است بر او باد از فساد ، همانا تبذير و اسراف اين است كه ثروت خود را در غير جهت معينش خرج كنی ، اينگونه خرج بيهوده و بی رويه نام صاحب ثروت را بين مردم بلند مرتبه می كند و نزد خداوند پست می نمايد.

غِشّ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ خصال : 1 / 121 ، حديث 113 ; بحار الأنوار : 69 / 206 ، باب 106 ، حديث 7 .

2 ـ كافی : 4 / 52 ، باب فضل القصد ، حديث 2 ; بحار الأنوار : 68 / 346 ، باب 86 ، حديث 10 .

3 ـ تحف العقول : 185 ; بحار الأنوار : 75 / 96 ، باب 17 ، حديث 2 .

نيرنگ زدن به مردم در هر برنامه ای ، و گول زدن آنان در معاملات ، مثل اينكه جنس عيب دار را به جای جنس سالم به آنان فروختن ، و خلاصه حيله گری نسبت به مردم در همه ی امور مصداق غش است .

مصاديق غش در قرآن مجيد به خصوص در آيات مربوط به امور اقتصادی زياد آمده ، و روايات هم برای اين برنامه ی ضد انسانی باب مفصلی را باز كرده اند .

بدون ترديد غش از نظر قرآن و معارف الهيه عملی حرام ، و كاری غير مشروع ، و خيانت به مردم است .

از رسول خدا روايت شده :

 

 

اَلْمُسْلِمُ اَخُو الْمُسْلِمِ ، وَلاَ يَحِلُّ لِمُسْلِم اِذا باعَ مِنْ اَخِيهِ بَيْعاً فِيهِ عَيْبٌ اَنْ لاَ يُبَيِّنَهُ(1) .

مسلمان برادر مسلمان است ، بر مسلمان حلال نيست زمانی كه جنس عيب داری را می فروشد عيبش را به خريدار نگويد.

 

و نيز فرمودند :

 

مَنْ غَشَّ الْمُسْلِمينَ حُشِرَ مَعَ الْيَهُودِ يَوْمَ الْقِيامَةِ ، لاَِنَّهُمْ اَغَشُّ النّاسِ لِلْمُسْلِمينَ(2) .

كسی كه به مسلمانان نيرنگ بزند در قيامت با يهود محشور می شود ، زيرا يهوديان خائن ترين مردم جهان نسبت به مسلمانانند.

 

رسول الهی (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ تفسير معين : 374 .

2 ـ من لا يحضره الفقيه : 3 / 273 ، باب الإحسان و ترك الغش فی البيع ، حديث 3987 .

مَنْ باعَ عَيْباً لَمْ يُبَيِّنْهُ لَمْ يَزَلْ فِی مَقْتِ اللهِ ، وَلَمْ تَزَلِ الْمَلاَئِكَةُ تَلْعَنُهُ(1) .

كسی كه جنسی را بفروشد و عيبش را نگويد دائم در خشم خداست ، و پيوسته فرشتگان او را لعنت می كنند !

 

حضرت علی (عليه السلام) فرمودند :

 

مَنْ غَشَّ النّاسَ فِی دِينِهِمْ فَهُوَ مُعانِدٌ للهِِ وَرَسُولِهِ(2) .

كسی كه به مردم در دينشان نيرنگ بزند ، دشمن خدا و رسول خداست.

 

و نيز فرمودند :

 

اِنَّ اَعْظَمَ الْخِيَانَةِ خِيَانَةُ الاُْمَّةِ ، وَافْظَعَ الْغِشِّ غِشُّ الاَْئِمَّةِ(3) .

همانا بزرگ ترين خيانت ، خيانت نسبت به امت و زشت ترين نيرنگ ، نيرنگ با پيشوايان است.

ربا

وام دادن به مردم به قصد زياده گرفتن از آنان ، و اضافه دادن جنس پست در برابر كم گرفتن جنس مرغوب ، مانند معامله كردن گندم يا برنج يا خرمای پست با عالی آن به مثل ده كيلو به هشت كيلو از مصاديق ربا و عملی حرام و از گناهان كبيره است كه خداوند در قرآن مجيد به آلوده ی به آن ، وعده ی عذاب قطعی داده است .

 

 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللّهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِن كُنْتُم مُؤْمِنِينَ * فَإِن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ كنز العمال : 9501 .

2 ـ غرر الحكم : 86 ، الدين هو الملاك ، حديث 1436 .

3 ـ نهج البلاغه : 605 ، نامه ی 26 ; بحار الأنوار : 33 / 528 ، باب 29 ، حديث 719 .

لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَ نُوا بِحَرْب مِنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ . . . (1).

ای اهل ايمان ! خدا را پروا كنيد ، و آنچه از ربا در نزد شماست اگر مؤمن هستيد واگذاريد ، اگر از ربا دست برنداريد جنگ با خدا و رسولش را اعلام كنيد !

 

رسول خدا (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

شَرُّ الْمَكاسِبِ كَسْبُ الرِّبا(2) .

بدترين كسب ها ، كسب ربايی است.

و نيز فرمودند :

 

مَنْ اَكَلَ الرِّبا مَلاََ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ بَطْنَهُ مِنْ نارِ جَهَنَّمَ بِقَدْرِ مَا اَكَلَ ، وَاِنِ اكْتَسَبَ مِنْهُ مَالا لاَ يَقْبَلِ اللهُ مِنْهُ شَيْئاً مِنْ عَمَلِهِ ، وَلَمْ يَزَلْ فِی لَعْنَةِ اللهِ وَالْمَلاَئِكَةِ ما كانَ عِنْدَهُ قِيراطٌ(3) .

كسی كه ربا بخورد ، به اندازه ای كه خورده خداوند شكمش را از آتش جهنم پر كند و اگر از طريق ربا مال اندوزی نمايد خداوند چيزی از عملش قبول نمی كند ، و اگر قيراطی از ربا نزد او باشد پيوسته در لعنت خدا و فرشتگان است.

 

امام صادق (عليه السلام) فرمودند :

 

دِرْهَمُ رِبَا اَعْظَمُ عِنْدَ اللهِ مِنْ سَبْعِينَ زِنْيَةً بِذاتِ مَحْرَم فِی بَيْتِ اللهِ الْحَرامِ(4) .

يك درهم ربا نزد خدا عظيم تر از هفتاد زنا با مَحرم در بيت الله الحرام است !

 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بقره ( 2 ) : 278 ـ 279 .

2 ـ من لا يحضره الفقيه : 4 / 377 ، من ألفاظ رسول الله ( ص ) ، حديث 5775 ; وسائل الشيعه : 18 / 122 ، باب 1 ، حديث 23282 .

3 ـ ثواب الأعمال: 285، عقاب مجمع عقوبات الأعمال; بحار الأنوار: 73 / 364، باب 67، حديث 30 .

4 ـ عوالی اللئالی : 2 / 136 ، حديث 374 ; بحار الأنوار : 100 / 117 ، باب 5 ، حديث 13 .

و آن حضرت فرمودند :

 

اِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ لَعَنَ آكِلَ الرِّبا وَمُؤْكِلَهُ وَكاتِبَهُ وَشاهِدَيْهِ(1) .

خداوند عز و جل خورنده و خوراننده و نويسنده و شاهد بر ربا را لعنت كرده است.

علل هلاكت

قرآن مجيد در بسياری از آيات از هلاكت امت ها ، به وسيله ی عذابهای گوناگون و علل هلاكتشان سخن به ميان آورده .

توجه به آن آيات كه در اكثر سوره های قرآن آمده ، عالی ترين زمينه ی رشد و تربيت و دوری از علل هلاكت را به انسان می دهد .

قرآن مجيد ظلم به خود ، ظلم به ديگران ، اسراف ، كفر و انكار حق ، فسق ، طغيان ، و غفلت و جرم را از علل هلاكت امت های گذشته بيان می كند(2) .

پيامبر اسلام فرمودند :

 

اَمَّا الْمُهْلِكاتُ : فَشُحٌّ مُطاعٌ ، وَهَویً مُتَّبِعٌ ، وَاِعْجابُ الْمَرْءِ بِنَفْسِهِ(3) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ من لا يحضره الفقيه : 4 / 8 ، باب ذكر جمل من مناهی النبی ( ص ) ، حديث 4968 ; بحار الأنوار : 100 / 116 ، باب 5 ، حديث 8 .
2 ـ به ترتيب عناوين ـ آل عمران ( 3 ) : 117 ( مَثَلُ مَا يُنْفِقُونَ فِي هذِهِ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا كَمَثَلِ رِيح فِيهَا صِرٌّ أَصَابَتْ حَرْثَ قَوْم ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَأَهْلَكَتْهُ وَمَا ظَلَمَهُمُ اللّهُ وَلكِنْ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ ) ; يونس ( 10 ) : 13 ( وَلَقَدْ أَهْلَكْنَا الْقُرُونَ مِن قَبْلِكُمْ لَمَّا ظَلَمُوا وَجَاءَتْهُمْ رُسُلُهُم بِالبَيِّنَاتِ وَمَا كَانُوا لِيُؤْمِنُوا كَذلِكَ نَجْزِي الْقَوْمَ الْمُـجْرِمِينَ ) ; انبياء ( 21 ) : 9 ( ثُمَّ صَدَقْنَاهُمُ الْوَعْدَ فَأَنجَيْنَاهُمْ وَمَن نَّشَاءُ وَأَهْلَكْنَا الْمُسْرِفِينَ ) ; انبياء ( 21 ) : 6 ( مَا آمَنَتْ قَبْلَهُم مِن قَرْيَة أَهْلَكْنَاهَا أَفَهُمْ يُؤْمِنُونَ   ; اسراء ( 17 ) : 16 ( وَإِذَا أَرَدْنَا أَن نُّهْلِكَ قَرْيَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِيهَا فَفَسَقُوا فِيهَا فَحَقَّ عَلَيْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِيراً ) ; حاقه ( 69 ) : 5 ( فَأَمَّا ثَمُودُ فَأُهْلِكُوا بِالطَّاغِيَةِ ) ; انعام ( 6 ) : 131 ( ذلِكَ أَن لَمْ يَكُن رَبُّكَ مُهْلِكَ الْقُرَی بِظُلْم وَأَهْلُهَا غَافِلُونَ ) ; دخان ( 44 ) : 37 ( أَهُمْ خَيْرٌ أَمْ قَوْمُ تُبَّع وَالَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ أَهْلَكْنَاهُمْ إِنَّهُمْ كَانُوا مُجْرِمِينَ ).

3 ـ خصال : 1 / 84 ، حديث 12 ; بحار الأنوار : 67 / 6 ، باب 41 ، حديث 3 .

اما هلاك كننده ها : بخلی است كه دنبال شود ، و هوای نفسی است كه پيروی گردد ، و نيز خودبينی انسان است.

 

و نيز فرمودند :

 

اِنَّ الدّينارَ وَالدِّرْهَمَ اَهْلَكا مَنْ كانَ قَبْلَكُم وَهُما مُهْلِكاكُمْ(1) .

دينار و درهم و مال و ثروت ، گذشتگان شما را هلاك كرد ، و هلاك كننده ی شما هم هست.

 

حضرت علی (عليه السلام) فرمودند :

 

 

مَنِ اسْتَبَدَّ بِرَأْيِهِ هَلَكَ(2) .

كسی كه در رأی و نظرش استبداد به خرج داد ، و از قواعد الهی و مردم عاقل نظرخواهی نكرد هلاك شد.

 

امام صادق (عليه السلام) فرمودند :

 

هَلَكَ مَنْ لَمْ يَعْرِفْ قَدْرَهُ(3) .

كسی كه قدر و اندازه ی خود را نشناخت و به موقعيت و موقف خود آگاه نشد به هلاكت رسيد.

 

امام صادق (عليه السلام) فرمودند :

 

يُهْلِكُ اللهُ سِتّاً بِسِتٍّ : الاُْمَراءَ بِالْجَوْرِ ، وَالْعَرَبَ بِالْعَصَبِيَّةِ ، وَالدَّهاقِينَ بِالْكِبْرِ ، وَالتُّجارَ بِالْخِيانَةِ ، وَاَهْلَ الرُّسْتاقِ بِالْجَهْلِ ، وَالْفُقَهاءَ بِالْحَسَدِ(4) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ كافی : 2 / 316 ، باب حب الدنيا و الحرص عليها ، حديث 6 ; مشكاة الأنوار : 126 ، الفصل السادس فی الغنی و الفقر .

2 ـ نهج البلاغه : 799 ، حكمت 161 .

3 ـ غرر الحكم : 233 ، عرفان القدر ، حديث 4677 .

4 ـ كشف الغمه : 2 / 206 ; بحار الأنوار : 75 / 207 ، باب 23 ، حديث 67 .

خداوند شش طايفه را به شش چيز هلاك می كند : حكمرانان را به ستم ، عرب را به تعصب ، رؤسا را به تكبر ، تاجران را به خيانت ، روستاييان را به نادانی و فقيهان را به حسد.

كبر

خود بزرگ بينی از اوصاف شيطان ، و باعث ايستادن در برابر خواسته های حق ، و حقوق مردم و خوار شمردن ديگران است .

كبر در برابر حق ، شيطان را از سجده بر آدم بازداشت و او را به لعنت ابد ، و خروج از حريم فرشتگان ، و استحقاق عذاب دائم قيامت دچار كرد .

متكبر چه كبرش نسبت به خداوند و انبيا و قرآن و امامان باشد ، و چه كبرش در برابر مردم كه شايد همه ی آنها از او برتر باشند ظهور كند ، عمله ی شيطان و همرنگ ابليس و ملعون و مطرود از رحمت حق است .

همانطور كه ابليس به فرموده ی قرآن(1) از مقام و مرتبه ی بلندش به خاطر كبرش در برابر حق سقوط كرد ، انسان متكبر هم از مرتبه ی انسانيت و مقام آدميت سقوط می كند .

قرآن مجيد گرفتاران به كبر ، و دارندگان روحيه ی استكباری را مستحق عذاب دردناك قيامت می دادند :

 

 . . . وَأَمَّا الَّذِينَ اسْتَنكَفُوا وَاسْتَكْبَرُوا فَيُعَذِّبُهُمْ عَذَاباً أَلِيماً وَلاَ يَجِدُونَ لَهُم مِن دُونِ اللّهِ وَلِيّاً وَلاَ نَصِيراً (2).

و اما آنان كه از بندگی خدا امتناع كردند ، و آلوده به كبر و خودپسندی شدند ، و نسبت به عبادت حق تكبر ورزيدند ، خداوند آنان را به عذاب دردناك

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ اعراف ( 7 ) : 13 .

2 ـ نساء ( 4 ) : 173 .

معذب خواهد كرد ، جز خدا كسی را يار و ياور نخواهند يافت.

 

قرآن مجيد اهل استكبار را از حريم محبت خدا خارج دانسته ، و اين طايفه را مبغوض و منفور حق معرفی می كند :

 

 . . . إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُسْتَكْبِرينَ (1).

همانا خداوند اهل تكبر را دوست ندارد.

 

در قيامت با عتاب شديدی به متكبرين دستور داده می شود وارد ابواب جهنم شويد .

 

 ادْخُلُوا أَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا فَبِئْسَ مَثْوَی الْمُتَكَبِّرِينَ (2).

وارد ابواب دوزخ شويد كه در آنجا هميشگی هستيد ، جهنم برای اهل كبر جايگاه بدی است.

 

رسول حق (صلی الله عليه وآله وسلم) فرمودند :

 

اِجْتَنِبُوا الْكِبْرَ ، فَاِنَّ الْعَبْدَ لاَ يَزالُ يَتَكَبَّرُ حَتّی يَقُولَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ : اكْتُبُوا عَبْدِی هذا فِی الْجَبّارِينَ(3) .

از كبر اجتناب نماييد ، هر آينه عبد پيوسته تكبر میورزد تا خداوند می گويد : نام اين بنده ی مرا در طايفه ی گردنكشان بنويسيد.

 

علی (عليه السلام) فرمودند :

 

اِيّاكَ وَالْكِبْرَ ، فَاِنَّهُ اَعْظَمُ الذُّنُوبِ ، وَاَلاَْمُ الْعُيوبِ ، وَهُوَ حِلْيَةُ اِبْلِيسَ(4) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ نحل ( 16 ) : 23 .

2 ـ غافر ( 40 ) : 76 .

3 ـ كنز العمال : 7729 .

4 ـ غرر الحكم : 309 ، الكبر و ذمه ، حديث 7124 ; تفسير معين : 168 .

از كبرورزی بپرهيز ، كه اعظم گناهان و پست ترين عيب هاست ، كبر زينت ابليس است.

 

و نيز فرمودند :

 

عَجِبْتُ لاِبْنِ آدَمَ ، اَوَّلُهُ نُطْفَةٌ ، وَآخِرُهُ جِيفَةٌ ، وَهُوَ قائِمٌ بَيْنَهُما وِعاءً لِلْغائِطِ ، ثُمَّ يَتَكَبَّرُ(1) .

از فرزند آدم در شگفتم ، ابتدايش نطفه و پايانش مرداری بدبو ، و بين ابتدا و پايانش ظرف نجاست است ، آنگاه تكبر میورزد !

 

پيامبر (صلی الله عليه وآله وسلم) به همه اعلام می كند :

 

اِيّاكّمْ وَالْكِبْرَ ، فَاِنَّ اِبْلِيسَ حَمَلَهُ الْكِبْرُ عَلَی تَرْكِ السُّجُود لاِدَمَ(2) .

از كبر ورزيدن بپرهيزيد ، همانا اين صفت زشت ، ابليس را بر آن داشت كه بر خلاف دستور حق به آدم سجده نكند.

 

مواردی كه در صفحات گذشته نگاشته شد نشان دهنده ی تمام زشتی ها نيست ، بلكه نمونه ای از پليديهاست كه گاهی وجود برخی از آنها در انسان موجب خواری دنيا و عذاب آخرت است .

قسمتی ديگر از زشتی های معنوی كه آلوده بودن به آنها باطن انسان را از چهره ی زشت ترين حيوانات زشت تر می كند و همان باطن خودش را در قيامت از چهره ی ظاهر انسان نشان می دهد عبارت است از : تشبه به بيگانگان ، ماندن در جهل و نادانی ، فساد در نسل ، فساد در اقتصاد ، بدعتگذاری ، غرور ، عجز و تنبلی ، سرقت ، قتل نفس ، تقليد حرام ، بدگمانی به ديگران ، بدگمانی به حق ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ علل الشرايع : 1 / 275 ، باب 184 ، حديث 2 ; وسائل الشيعه : 1 / 334 ، باب 18 ، حديث 880 ; بحار الأنوار : 70 / 234 ، باب 130 ، حديث 33 .

2 ـ ارشاد القلوب : 1 / 129 ، الباب الأربعون فی ذم الحسد .

وسوسه ، پستی و لئامت ، فتنه گری ، سخن چينی ، شرك ، آرزوی بی جا ، عجله ، قساوت قلب ، لجاجت ، جدال ، غنا ، اختلاف ، گروه گرايی ، قهر و جدايی ، تعصب بی جا ، طمع ، تجسس در عيوب مردم ، حرص ، زنا ، حسد ، حبس حقوق پدر و مادر و زن و فرزند و ساير مردم .

اينجانب اگر می خواست تمام اين عناوين را با كمك آيات قرآن و روايات توضيح دهد بيش از چند جلد كتاب می شد ، برای يافتن تفسير اين واژه ها لازم است به تفاسير قرآن و كتابهای مفصل روايتی و اخلاقی مراجعه كنيد .

اين فصل را با توجه به مروری به كل مسايل گذشته به پايان می برم .

در قسمتی از اين نوشتار به سرفصل های نعمت های مادی و معنوی كه خداوند به انسان ارزانی داشته ، و انسان برای نيرو گرفتن از آن نعمت ها جهت عبادت و بندگی بايد استفاده كند اشاره شد ، در بخشی از آن به اين معنا توجه داده شد كه گناه و معصيت ، معلول بی جا خرج كردن نعمت و به انحراف كشيدن امور مادی و معنوی است .

در جهت ديگر به اين حقيقت هشدار داده شد كه توبه و انابه و رجوع و بازگشت ، عبارت از بازگرداندن نعمت ها به همان مسيری است كه خداوند برای نعمت ها مقرر فرموده و به عبارت ديگر اين واقعيت بيان شد كه توبه در جهتی عبارت از حال پشيمانی و در جهتی ديگر عبارت از جبران گذشته ، و در مرحله ای ديگر عبارت از توجه به آينده و قرار گرفتن در راه صلاح و سداد است .

در بخشی هم به اين معنا تذكر داده شد كه انسان هرچه آلوده به گناه باشد ، مانند يك بيمار است ، و تمام درهای علاج و شفا از جانب خداوند مهربان به روی اين بيمار باز است ، هرگز نبايد دچار نا اميدی شود بلكه بايد بداند و باور داشته باشد كه حضرت حق توبه پذير است ، و قدرت و رحمت و لطف

بی نهايتش به آسانی شامل حال گنهكار تائب می شود ، تمام گناهانش را می بخشد و او را مشمول رحمت خود قرار می دهد ، و گنهكار هم بايد حقوق مالی مردم را باز گرداند ، و حقوق واجب مالی خود را كه در قرآن مطرح است بپردازد ، و واجبات قضا شده را جبران كند ، و عزمش بر ترك گناه در آينده قطعی و حتمی باشد .

در بخش مهمی از اين مكتوب به آيات و روايات توبه اشاره شد ، و در قسمتی مفصل داستان پرقيمت توبه كنندگان ، بخصوص داستانهايی كه كمتر به گوش كسی رسيده به رشته ی تحرير درآمد ، و در پايان دفتر هم راه اصلاح توبه كننده با كمك آيات و روايات در چهل عنوان نشان داده شد .

من فكر می كنم اگر افرادی كه آلوده به گناه هستند برای يك بار زحمت مطالعه ی اين نوشتار را به خود بدهند يا گويندگان بزرگوار مذهبی و خطيبان نماز جمعه ، خلاصه و فشرده ی مطالب اين اوراق را برای افراد شركت كننده در مجالس و نماز جمعه بيان كنند ، برای شنوندگان بخصوص آنان كه عادت به بعضی از گناهان دارند و مايل به توبه هستند مفيد باشد .

هدايتگر هرگز نبايد از هدايت شدن مستحقان هدايت دلسرد و نا اميد باشد ، هدايتگران بايد همانند انبيا و اوليا نسبت به گمراهان و گنهكاران پدری كنند ، و آنان را همچون فرزندان خود مورد لطف و محبت قرار دهند ، و زير بال رحمت و مهر خود بگيرند ، و در فضايی پر از صفا و صميميت ، و عشق و كرامت ، مسايل الهی و حلال و حرام خدايی ، و واقعيات انسانی و اخلاقی را برای آنان توضيح داده ، و بر اين برنامه استقامت و پايداری و صبر و حوصله به خرج دهند .

امام عارفان ، مولای عاشقان ، امير مؤمنان (عليه السلام) به تمام هاديان راه ، و دلسوزان نسبت به مردم ، و طبيبان روحی پيام داده اند ، كه از علاج بيمار گناه نا اميد مباشيد .

مهرورزی به مردم ، و رحمت و لطف داشتن به اهل گناه و تحمل رنج

و زحمت برای توبه دادن آنان ، عالی ترين عامل جذب رحمت الهی در دنيا و آخرت است .

مردی به رسول خدا (صلی الله عليه وآله وسلم) عرضه داشت :

 

اُحِبُّ اَنْ يَرْحَمَنِی رَبّی ، قالَ : ارْحَمْ نَفْسَكَ ، وَارْحَمْ خَلْقَ اللهِ يَرْحَمْكَ اللهُ(1) .

دوست دارم خدا به من رحم كند ، فرمودند : به خودت و به تمام مخلوقات خدا رحم كن ، خداوند تو را مشمول رحمتش می نمايد.

از جمله ی خلق خدا افراد گنهكارند كه به عللی گرفتار گناه شده اند ، نبايد گنهكار را طرد كرد و با او با تلخی روبرو شد ، بايد او را به عنوان يك بيمار مورد توجه قرار داد ، بيماری كه فطرتاً طلب ياری می كند و برای نجات خويش استغاثه می نمايد . او به حقيقت قابل ترحم است ، وی را دعوت كنيد ، اگر نيامد شما دنبال او برويد ، با نرمی با او سخن بگوييد ، آثار خطرناك گناه را در دنيا و آخرت برايش بيان نماييد ، عنايات و الطاف خدا را كه در همه ی عمر شامل او بوده يادآوری كنيد و اميد داشته باشيد كه خداوند به وسيله ی شما به او توفيق بازگشت و توبه و انابه می دهد ، كه تحمل شما برای هدايت او ، و هدايت شدن او به دست شما برای شما از هر عملی ثوابش بيشتر و بالاتر است .

علی (عليه السلام) می گويد : پيامبر مرا برای تبليغ دين به يمن فرستاد ، به من فرمودند : با احدی جنگ مكن مگر پس از اينكه او را به اسلام دعوت كنی ، سپس فرمودند :

 

وَايْمُ اللهِ لاََنْ يَهْدِیَ اللهُ عَلی يَدَيْكَ رَجُلا خَيْرٌ لَكَ مِمّا طَلَعَتْ عَلَيْهِ الشَّمْسُ وَغَرَبَتْ(2) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ كنز العمال : 4154 .

2 ـ كافی : 5 / 28 ، باب وصية رسول الله ( ص ) و اميرالمؤمنين ( ع ) فی السرايا ، حديث 4 ; بحار الأنوار : 21 / 361 ، باب 34 ، حديث 3 .

قسم به ذات الله ، اين كه خداوند مردی را به دست تو هدايت كند برای تو از آنچه كه آفتاب بر آن می تابد و غروب می كند بهتر است.

 

خداوندا ! ما را كه سرمايه ای جز اشك چشم و اسلحه ای جز دعا و مايه ای غير اميد به تو نداريم به توبه و انابه ی حقيقی موفق كن ، و وجود ما را به صلاح و سداد و تقوا و عبادت و بندگی آراسته فرما ، و در بقيه ی عمر از آلوده شدن به هر گناه ظاهری و باطنی حفظ كن ، و حيات و ممات ما را حيات و ممات محمد و آل محمد قرار بده .

پايان اين دفتر در لحظات پايانی بعد از ظهر روز پنجشنبه مطابق با سوم ارديبهشت سال 1377 صورت پذيرفت .

 

* * *







گزارش خطا  

^