« وَبِعَظَمَتِكَ الَّتِی مَلاََتْ كُلَّ شَیْء »
وَبِعَظَمَتِكَ الَّتِی مَلاََتْ كُلَّ شَیْء
« و از تو درخواست می كنم به عظمت و بزرگيت كه همه چيز را پر كرده » .
شناخت فاعل به وسيله ی فعل او
می دانيم كه عظمت و بزرگی هر فاعلی را تا حدّی می توان از فعل او بدست آورد . مهندسی كه آسمان خراش صد و ده طبقه ای يا بيشتر ساخته از دقت در آسمان خراشش به عظمت فكری و علمی و روحی او پی می بريم .
مؤلف بزرگواری چون صدر المتألهين كه كتاب كم نظير « اسفار » و « عرشيه » و « حكمت متعاليه » و « اسرار الآيات » را تأليف كرده ، عظمت فكری و بزرگی عقل و انديشه ی والای او را از دقت در كتابهايش درمی يابيم .
مخترعی كه كارخانه ی عظيم توليد الكتريسيته را بنا نهاده و شب كره ی زمين را با برق دادن چون روز روشن جلوه می دهد ، عظمتش را از دقت در كارش درك می كنيم .
عظمت و بزرگی خدا به خاطر ازلی بودن و ابدی بودنش و به سبب اين كه بی نهايت است ، برای ما كه وجودی بسيار بسيار محدود هستيم قابل فهم نيست ; ولی شعاعی از آن عظمت را می توان با دقت در جهان هستی و تأمل در موجودات و توجه به عظمت آفرينش با عمق باطن خود لمس كنيم ، زيرا
جلوه ی عظمتش همه چيز را پر كرده .
در اين زمينه فقط به دو روايت ، سپس به يك قطعه ی علمی اشاره می شود ، كه يقيناً اين اشاره تا اندازه ای روشن كننده ی حقيقتی است كه دنبال توضيح و تفسيرش هستيم .
آفرينش جهانهای متعدد
كتاب كم نظير « اسلام و هيئت » اثر علامه ی بزرگ ، دانشمند مصلح ، سيد هبة الدين شهرستانی از كتاب « خصال » صدوق و « بحار الانوار » علامه ی مجلسی و « انوار نعمانيه » و « شرح صحيفه » و « تفسير نور الثقلين » با سلسله سندی قوی و قويم از حضرت صادق (عليه السلام) روايت می كند :
إِنَّ لِلّهِ عَزَّ وَجَلَّ إِثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ عَالَم كُل عَالَم مِنْهُم أَكبَرُ مِنْ سَبعِ سَماوات وَ سَبعِ أَرَضِينَ مَا يُری عَالَمٌ مِنْهُمْ أنَّ لِلّهِ عَزَّ وَجَلَّ عَالَماً غَيْرَهُم(1) .
« خدای عز و جل را دوازده هزار جهان است كه هر يك از همه ی هفت آسمان و زمين بزرگتر است و هيچ كدام از آنها از وجود جهانی غير از خود خبر ندارد !! »
دانشمندان كيهان شناس معاصر می گويند : جهان هستی مركب از هزاران جهان است و هر جهانی دارای آسمانها و زمين هايی بزرگتر از آسمان و زمين ما(2) .
عدد ، به طور اغلب ، در آيات قرآن مجيد و روايات برای بيان حدود و شماره نيست بلكه برای بيان كثرت و فراوانی است ; بنابراين تصور نشود كه هستی
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ خصال : 2 / 639 ، من روی أن للّه عز و جل . . . ، حديث 14 ; بحار ا لانوار : 54 / 320 ، باب 2 ، حديث 2 .
2 ـ اسلام و هيئت : 444 .
محدود به دوازده هزار جهان است . جهانها بيش از چيزی است كه در قرآن و روايات و كتاب های علم نجوم و جهان شناسی بيان شده .
قنديل های معلق در عرش و منظومه ی شمسی
در « شرح صحيفه ی » سيد نعمت اللّه جزائری از رسول خدا و ائمه ی طاهرين (عليهم السلام)روايت شده : خدا صد هزار قنديل آفريده و همه را به عرش معلّق ساخته و تمام آسمانها و زمين و آنچه در آنهاست حتی بهشت و دوزخ در يك قنديل است و جز خدا كسی نمی داند كه در ساير قنديل ها چيست !!
علامه ی شهرستانی در شرح اين روايت معجزه آسا و اين حقيقت عظيمه می گويد : وجوه مشابهتی در قنديل به منظومه ی شمسی است :
وجه اوّل : شكل قنديل بيضی است و شكل مجموعه ی نظام شمسی ما هم به عقيده ی متأخّرين از دانشمندان بيضی است .
وجه دوّم : قنديل مشتمل بر جسم لطيفی است كه در وسط آن است و از خود نور و نار به اطراف می پراكند و نظام شمسی هم بنا بر عقيده ی متأخرين ، مشتمل است بر كره ی لطيف شمس كه در وسط مستقر است و از خود به سيارات نور و بار می بخشد .
وجه سوّم : قنديل در هوا معلق و آويزان است و بر ديوار و چيز ديگری نصب نيست و منظومه ی شمسی هم معلق در فضاست .
وجه چهارم : جرم روشنی بخش كه در قنديل است در وسط حقيقی آن نيست و به يك حدّ آن نزديك تر است و خورشيد هم در وسط حقيقی منظومه ی شمسی نيست .
با توجه به وجوه مشابهت ، انطباق اين روايت معجزه اثر بر مبانی هيئت جديد و مخالفتش با فلسفه ی قديم آشكار است و صريحاً بر وجود هزاران جهان
و منظومه ی شمسی كه هركدام جداگانه مشتمل بر اراضی سياره و اقمار و بلاد و امصار و ديار و بهشت و دوزخ و غيره دلالت دارد ; و اين كه هر يك از جهان های اين قناديل يك نظام شمسی و به پهنای آسمان و زمين است !! (1)
خورشيدهای ستارگان غير قابل شمارش
در آغاز قرن بيستم وقتی مردم شنيدند كه در كهكشان ما ، كه شب ها در آسمان به وضوح ديده می شود ، سی ميليون خورشيد وجود دارد ، از شدت حيرت انگشت به دهان می بردند و می گزيدند . ولی امروز معلوم شده كه فقط در كهكشان ما ده هزار ميليون ستاره يعنی خورشيد وجود دارد .
ما وقتی هنگام شب بدون دوربين ، كهكشان را از نظر می گذرانيم حقير و كوچك جلوه می كند و حتی جلوه ی ابرهای انبوه يك روز زمستان يا بهار را ندارد ; ولی اگر به وسيله ی يك دوربين بزرگ فلكی مثل دوربين رصدخانه ی كوه « ويلسون » ، يا دوربين بزرگ فلكی مثل دوربين رصدخانه ی كوه « پالومر » كه وسعت دهانه ی آن پنج متر است ، كهكشان را از نظر بگذرانيم می فهميم چقدر عظمت دارد .
خورشيدها در كهكشان ما طوری يكی پس از ديگری قرار گرفته اند كه شمارش دقيق آنها امكان ندارد و هنوز هيچ منجم نتوانسته با دقت تعيين كند كه در كهكشان ما چند خورشيد وجود دارد ، فقط از روی تخمين گفته اند : ده هزار ميليون خورشيد در كهكشان وجود دارد !
به اين ترتيب يك قسمت از كهكشان را محدود كرده ، خورشيدهای آن را شمرده اند و از روی آن می گويند : كهكشان ما ده هزار ميليون خورشيد دارد .
ممكن است شماره ی خورشيدها خيلی بيش از اين باشد ، چون ستارگان
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ اسلام و هيئت : 460 .
كهكشان آنقدر انبوه است كه قسمتی از آنها حاجب ديگر می شود و نمی گذارد كه منجم قسمت هايی را كه در عقب آنها قرار گرفته ببيند . ولی عمق شگرف كهكشان نشان می دهد كه در پس خورشيدهای ظاهری ، خورشيدهای ديگر وجود دارد . در ميان خورشيدهای كهكشان ، خورشيدهايی هستند كه ده ميليون مرتبه از خورشيد ما بزرگترند !!
در جهان ما ميليونها كهكشان وجود دارد كه گاهی فاصله ی ميان يك كهكشان ، مانند كهكشان ما ، با كهكشان ديگر به اندازه ی دو ميليون سال نوری ( سال نوری عبارت از مسافتی است كه نور با سرعت ثانيه ای سيصد هزار كيلومتر در مدت يكسال طی می كند ) است .
قوی ترين دوربين فلكی امروز جهان دوربين رصدخانه ی كوه « پالومر » در آمريكاست . آن دوربين می تواند طيف كهكشان هايی كه در فاصله ی هزار ميليون سال نوری است ببيند . ولی گاهی از ماورای هزار ميليون سال نوری روشنايی هايی به چشم می رسد كه به منجمان می فهماند در آنجا هم كهكشان هايی وجود دارد !!
وزن خورشيد دو بليون بليون تن است و كهكشان ما كه ولايت كوچكی از مملكت جهان عظيم است در حدود 165 هزار ميليون برابر خورشيد وزن دارد !!
با وجود اين همه مادّه و عنصر كه با همه ی بزرگی و عظمتشان در سراسر جهان پراكنده است ، بيشتر جهان خالی يا تقريباً خالی است !
فاصله ی ميان ما و نزديك ترين ستاره ی ثابت قريب 40 ميليون ميليون
كيلومتر است !! (1)
اين گوشه ای از جهان عظيم است ، كه دوربين های بسيار محدود نجومی توانسته اند به ما نشان دهند . شما با مطالعه ی همين ارقام و اعداد كه نمايشگر
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ اسلام و هيئت : 449 .
گوشه ای محدود از جهان ، و طول و عرض و حجم و وزن آن است آيا می توانيد بزرگی و عظمت حضرت حق را ـ آن هم عظمتی كه بی نهايت است و همه چيز را پر كرده ـ درك كنيد ؟!
جهان عظيم ، فعل و صنعت و كارخانه و كارگاه و كتاب خداست . كتاب تكوينی از فعل عظيم حق ، و از كتاب باعظمت او تا حدی بسيار بسيار محدود می توان به عظمت حضرت عظيم پی برد و از عمق جان و با همه ی وجود فريادی خالصانه برآورد كه :
اللّهُ أَكْبَرُ مِنْ أَنْ يُوصَفَ(1)
« خدا بزرگ تر از آنست كه وصف شود »
زيرا نيرومندترين واصفان از وصفش عاجزند و بليغ ترين زبانها از تعريفش لالند و پای قوی ترين انديشه ها از رسيدن به گوشه ای از عظمتش لنگ است !
آری ، در حد استعداد و فهم خود همان را در پيشگاهش بايد بگوييم كه از پيامبر بزرگ اسلام تعليم گرفته ايم : مَا عَرَفْنَاكَ حَقَّ مَعْرِفَتِكَ(2) .
گر كسی وصف او ز من پرسد *** بی دل از بی نشان چه گويد باز
عاشقان كشتگان معشوقند *** بر نيايد ز كشتگان آواز
* * *
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ كافی : 1 / 118 ، باب معانی الاسماء . . . ، حديث 9 .
2 ـ عوالی اللآلی : 4 / 132 ، حديث 227 ; بحار الانوار : 68 / 23 ، باب 61 ، حديث 1 .
