ترجمه نهج البلاغه، ص: 277

كه در صفّين بيان فرمود

اما بعد، خدا به خاطر حكمرانی من بر شما برای من بر عهده شما حقّی قرار داده، و شما را نيز بر من حقّی است مانند حقّی كه مرا بر شماست. حقّ در عرصه وصف وسيع ترين اشياء، و در مرحله انصاف تنگترين چيزهاست. كسی را بر ديگری حقّی نيست جز اينكه آن ديگری را بر او حقّی است. و حقی از ديگری بر عهده كسی نيست جز اينكه برای او بر گردن وی حقّی است. و اگر كسی را بر ديگری حقّی ثابت است و آن كس را بر وی حقّی نباشد اين حق فقط برای خدای سبحان است نه غير او، به خاطر احاطه قدرتش بر بندگان، و عدالتش در تمام آنچه كه فرمانش در آنها جاری است. ولی حقّش را بر بندگان چنين مقرّر فرمود كه او را بندگی كنند، و مزد عبادت را بر عهده خود برای بندگان چند برابر قرار داد به علّت فضل و كرمی كه دارد، و افزون دهی كه شايسته و اهل آن است.

آن گاه خداوند از حقوق خود حقوقی را بر بعض مردم نسبت به بعض ديگر واجب گرداند، و آن حقوق را در جهات و حالات با هم برابر قرار داد و بعضی را در برابر بعضی ديگر واجب نمود، و بعضی واجب نگردد مگر به انجام حقّی كه در برابر آن است. و بزرگترين چيزی كه از اين حقوق واجب فرمود حقّ حاكم بر رعيت، و حقّ رعيت بر حاكم است، اين فريضه ای است كه خداوند برای هر يك نسبت به ديگری واجب نموده، و اين حقوق را موجب برقراری الفت، و ارجمندی دينشان قرار داد. رعيت اصلاح نشود مگر به صلاح حاكمان، و حاكمان اصلاح نگردند مگر به استقامت رعيت. پس زمانی كه رعيت حقّ والی را ادا كرد، و والی هم حقّ رعيت را رعايت نمود، حق ميان ايشان ارجمند گردد، و راههای دين برپا شود، و نشانه های عدالت اعتدال گيرد، و سنّت ها در مجرای خود روان شود، و زمان آراسته و شايسته گردد، و به دوام دولت اميد رود، و مطامع دشمنان به يأس