هر كس به هر مقام و مرتبه‏اى از معنويت و ارزش رسيد ، بى‏ترديد از بركت اين رنگ رسيد و هر كس وجود خود را از اين رنگ بى‏نصيب نمود به ننگ نشست .

بر همه ما لازم است از اخلاق و روش و منش پيامبر صلي الله عليه و آله به ويژه مهرورزى و دل سوزى‏اش نسبت به همه درس بگيريم چنان كه قرآن مجيد فرموده ، او در همه امور براى شما سرمشق نيكويى است .

لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِى رَسُولِ اللّه‏ِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ . . . ¹ .

يقيناً براى شما در [ روش و رفتار ] پيامبر خدا الگوى نيكويى است . . .

مهرورزى پيامبر صلي الله عليه و آله از آثار رحمت خدا

مؤمن مهرورز و نرم خو و رقيق القلب همچون آهن ربايى بسيار قوى ، مردم را به حوزه ايمان و اخلاق جذب مى‏كند و وجودش به تعداد مؤمنان و ياران خدا مى‏افزايد و در حقيقت واسطه فيض بين خدا و بندگان او مى‏شود .

در اين زمينه قابل توجه در قرآن مجيد مى‏خوانيم :

فَبَِما رَحْمَةٍ مِنَ اللّه‏ِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظّاً غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِى الاْءَمْرِ . . . ² .

[ اى پيامبر ! [پس به مهر و رحمتى از سوى خدا با آنان نرم خوى شدى ، و اگر درشت خوى و سخت دل بودى از پيرامونت پراكنده مى‏شدند ؛ بنابراين از آنان گذشت كن ، و براى آنان آمرزش بخواه ، و در كارها با آنان مشورت كن . . .

در اين آيه شريفه با جمله فَبَِما رَحْمَةٍ مِنَ اللّه‏ِ نشان مى‏دهد كه نرمى و خوش‏خلقى و مهرورزى پيامبر صلي الله عليه و آله از آثار رحمت خدا در وجود اوست .

آرى ؛ پيامبر صلي الله عليه و آله كه ايمانى برتر از ايمان همه مؤمنانِ دوران تاريخ دارد و دانش و بصيرتش فوق همه دانش‏ها و بصيرت‏هاست ، اقتضا دارد عملاً وصل به صفات حق باشد و از آن درياى بى‏نهايتِ مهر و محبّت و عاطفه و كرم و جود و سخاوت و فضل و احسان خودش ، برابر با ظرفيتش بنوشد و بى‏دريغ و بدون مضايقه به ديگران هم بنوشاند .

ارتباط پيامبر صلي الله عليه و آله با حضرت حق و توجه عميقش به صفات پروردگار و ايمان بى‏نظيرش به خدا و قيامت ، قلب پاك او را از نرمى و رقت و مهربانى و عاطفه و صفايى برخوردار كرد كه نمونه و مانندى در همه هستى ندارد .

او در پى عشق شگفت‏انگيزش به حضرت حق ، از نظر عبادت و بندگى در مقامى قرار گرفت كه بى‏ترديد هيچ فرشته مقربى و انسان عابدى تا ابد به او نخواهد رسيد و در پى مهرورزى و علاقه‏اش به ديگران از نظر خدمت رسانى و حل مشكلات مردم و كمك و يارى به آنان به جايى رسيد كه دست عمل كسى به آنجا نمى‏رسد .

خلق عظيم پيامبر صلي الله عليه و آله

حضرت حق از باب رحمت و مهرورزى‏اش به انسان ، پيامبرش را كه داراى خلق عظيم بوده و از وى در قرآن مجيد به همين عنوان ياد كرده است ، اسوه و سرمشق قرار داده تا هر انسانى كه خواهان خير دنيا و آخرت است با درس گرفتن از روش و منش او به خير دنيا و آخرت برسد .

وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ ⁴ .

و يقيناً تو بر ملكات و سجاياى اخلاقى عظيمى قرار دارى .

در توضيح « خلق عظيم » گفته‏اند :

استقامت ورزيدن نسبت به حق ، گشاده دستى در بذل و بخشش به جا ، تدبير امور به مقتضاى خردورزى و عقل با رعايت صلاح و رفق و مدارا ، تحمل سختى و رنج در مسير هدايت‏گرى ، گذشت و عفو ، پافشارى نسبت به يارى دادن به مؤمنان ، دورى و اجتناب از حسد و حرص⁵ .

امامان معصوم قدس سرهما مصاديق تام و كامل آياتى هستند كه در آن آيات سخن از نور و ايمان و جهاد و هجرت و اخلاق و كرامت و ديگر فضائل به ميان آمده است⁶ .

آنان به خاطر كمال عقل و ايمان و عمل و اخلاقشان ، به عنوان امام و پيشواى مردم انتخاب شده‏اند كه مردم در همه امور زندگى خود به آن منبع كرامت و فضيلت اقتدا كنند و از اين راه سعادت دنيا آخرت خويش را تأمين نمايند .

حضرت امام باقر عليه السلام فرمود :

« نَحنُ حُجَّةُ اللّه‏ِ وَنَحْنُ بَابُ اللّه‏ِ وَنَحنُ لِسانُ اللّه‏ِ وَنَحنُ وَجهُ اللّه‏ِ وَنَحنُ عَينُ اللّه‏ِ فِى خَلقِهِ وَنَحنُ وُلاَةُ أمرِ اللّه‏ِ فِى عِبَادِهِ » ⁷ .

ما حجت خدا و باب خدا و زبان خدا و وجه خدا و چشم خدا در ميان خلق و واليان امر خدا در ميان بندگانش هستيم .

محبّت پيامبر صلي الله عليه و آله به امت

بى‏ترديد در ميان امت آنان كه در حدّ سعه وجودى خويش به خدا و پيامبر صلي الله عليه و آله عشق مى‏ورزند و برابر وسع و طاقت خود در عبادت و طاعت مى‏كوشند ، خدا و پيامبر هم به آنان محبّت مى‏ورزند و در دنيا و آخرت از لطف و رحمت بهره‏مندشان مى‏سازند ، روايت زير كه از روايات مهم و با ارزش است به اين حقيقت اشاره دارد :

منصور دوانيقى از جدش عباس كه عموى پيامبر صلي الله عليه و آله است نقل مى‏كند :

من و رسول خدا كنار در ايستاده بوديم ، فاطمه زهرا عليه‏السلام در حالى كه حضرت امام حسين عليه السلام در آغوشش بود ، رسيد ، رسول خدا پيش رفت و حسين را گرفت و پرسيد فاطمه من چرا گريه مى‏كنى ؟

عرضه داشت : زنان به من زخم زبان مى‏زنند و سرزنشم مى‏كنند كه همسر تو فقير و تهيدست است ، پدرت پيامبر ، تو را به مسكين و فقير شوهر داده است !

حضرت فرمود : دخترم ! من تو را شوهر ندادم بلكه خدا عقد تو را با على در عرش بست و جبرئيل هم شاهد عقد بود .

خدا به جهان نگريست ، پدرت را به پيامبرى برگزيد و ديگر بار نگريست على را انتخاب كرد ، آنگاه به من وحى فرمود : تو را با على تزويج كنم و او را وصى خود گردانم ، او قلباً از همه مردم شجاع‏تر استو از همه بردبارتر است و از نظر آراسته بودن به اسلام از همه مقدم‏تر است و از تمام مردم سخى‏تر و از نظر اخلاق بهتر است .

فاطمه من ! قيامت لواى حمد و كليدهاى بهشت را به من مى‏سپارند و من در اختيار على قرار مى‏دهم ، آدم و همه فرزندانش زير آن لوايند سپس على را كنار حوض قرار مى‏دهم تا هر كه را از امت من مى‏داند آب دهد .

امام حسن و امام حسين عليهما السلام فرزندان تواند ، چون لواى حمد را به دست على دهم منادى فرياد مى‏كند ، جدت ابراهيم عالى است و بردارت على عالى است ، هنگامى كه من دست به شفاعت بزنم على هم در شفاعت به من كمك دهد ، اى فاطمه ! گريه مكن من با مردن از تو جدا مى‏شوم ، فاطمه محزون شد و گفت : شما را كجا مى‏بينم ؟ فرمود : زير لواى حمد در آنجا امت مرا شفاعت كن .

فاطمه مرا در صراط مى‏بينى كه جبرئيل باز جانب راست من و ميكائيل از جانب چپ من و اسرافيل پيش روى من و همه فرشتگان پشت سر من هستند و من فرياد مى‏زنم :

« يا رَبِّ أُمَّتِى أُمَّتى هَوِّنْ عَلَيْهِمْ الْحِسابَ ثُمَّ أنْظُرُ يَمِيْناً وشِمالاً إِلى أُمَّتِى وَكُلُّ نَبِىٍّ يَوْمَئِذٍ مُشْتَغِلٌ بِنَفْسِهِ يَقُول يا رَبِّ نَفْسِى نَفْسِى وأنا أَقُولُ : يا رَبِّ أُمَّتِى أُمَّتِى فَأَوَّلُ مَنْ يَلْحَقُ بِى يَوْمَ القِيامَةِ مِنْ أُمَّتى أنْتِ وَعَلِىٍّ وَالْحَسَنِ والْحُسَيْنِ فَيَقُولُ الرَّبُّ : يا مُحَمَّدُ إِنَّ أُمَّتَكَ لَوْ أَتَوْنِى بِذُنُوبٍ كَأمْثالِ الْجِبالِ لَغَفَرْتُ لَهُمْ ما لَمْ يُشْرِكُوا بِى شَيئاً يُوالُوا لِى عَدُّوَّاً » ⁸ .

پروردگارا ! امتم ، امتم ، حساب را بر آنان آسان كن ، سپس از راست و چپ به امتم مى‏نگرم . در آن روز هر پيامبرى سرگرم وضع خود است ، مى‏گويد : پروردگارا ! خودم ، خودم ، و من مى‏گويم : پروردگارا امتم ، امتم . اول كسى كه از امتم در قيامت به من مى‏پيوندد تو و على و حسن و حسين هستيد ، پس خداوند مى‏گويد : اى محمد ! اگر امتت گناهانى چون كوه‏ها بياورند هر آيينه آنان را مورد آمرزش قرار مى‏دهم در صورتى كه به من شرك نورزيده باشند و با دشمنانم دوستى نكرده باشند .

مهرورزى پيامبر صلي الله عليه و آله با كودكان

عالم بزرگ ، اخلاقى كم نظير ، فقيه جامع ، مرحوم ملا احمد نراقى در كتاب پر نكته و ظريف « طاقديس » خود روايت مى‏كند كه روزى كودكانى چند در مدينه ميان كوچه راه را بر پيامبر عزيز اسلام بستند و از حضرت خواستند كه آنان را نيز مانند حسن و حسين بر دوش خود سوار كند و بگرداند و بر پشت خود بنشاند و سوارى دهد ، حضرت به درخواست كودكان پاسخ مثبت داد و آنان را چون دو جگر گوشه‏اش مورد مهر و محبّت بى‏شائبه‏اش قرار داد .

مسجديان به انتظار پيامبر صلي الله عليه و آله بودند تا نماز جماعت ظهر را با حضرت بخوانند ولى از آمدن حضرت خبرى نشد ، حضرت على عليه السلام از صف جماعت بيرون آمد و به جستجوى پيامبر صلي الله عليه و آله از مسجد خارج شد ، پيامبر صلي الله عليه و آله را در ميان كوچه در محاصره كودكان ديد كه حضرت را رها نمى‏كردند ، پيامبر به على فرمود : از خانه تعدادى گردو بياورد و مرا از كودكان بخر ، على عليه السلام با پرداخت چند گردو پيامبر صلي الله عليه و آله را از كودكان خريد ، پيامبر صلي الله عليه و آله در مسير رفتن به مسجد به على عليه السلام فرمود : برادرميوسف را به ثمن بخس كه چند درهم كم ارزش بود به فروش رساندند ولى امت من مرا از يوسف ارزان‏تر فروختند ! !

درخواست محبّت‏آميز پيامبر صلي الله عليه و آله در شب معراج

محبّت و عشق اهل ايمان محبتى نيست كه در خانه قلب حبس باشد و منافعش به ديگران نرسد ، محبتى است جهت‏دار ، و مثبت و داراى كاربردى عظيم ، محبتى است كه چون نور خورشيد به هر كس و به هر خانه‏اى و به هر موجودى و به هر سرزمينى مى‏تابد ، نمى‏توان جلوى تابش آن را گرفت .

كسى نمى‏توانست مانع هزينه شدن محبّت انبياء و امامان قدس سرهما و اوليا شود ، آنان عاشق خلق حق بودند و تا جايى كه در قدرتشان بود از هزينه كردن عشق و محبّت خود دريغ نداشتند .

اهل حالى اين روايت با ارزش را از كتاب « جنّات الخلود » نقل مى‏كرد :

پيامبر صلي الله عليه و آله در شب معراج از حضرت حق پرسيد : نهايتاً با امت من در قيامت چه خواهى كرد ؟ به رسول خدا صلي الله عليه و آله خطاب شد : قيامت محشرم را دو بخش مى‏كنم ، از يك بخش محشر تو فرياد بزن : امتى امتى و من از بخش ديگر پاسخ مى‏دهم : رحمتى رحمتى !

توجه داشته باشيم كه عنوان امت بر هر كسى صادق نيست ، اين عنوان ويژه مردمى است كه از ايمان و عمل و اخلاق در حدّ لازم برخوردار باشند و شايستگى جلب رحمت خدا در آنان موجود باشد .

ممكن است برخى در ابتداى كار مصداق امت باشند ولى در پايان عمر از اين مصداق خارج گردند و ممكن است در ابتداى عمر مصداق امت نباشند ولى پس از آن مصداق امت گردند .

مهرورزى مسيح عليه السلام به گنهكار

حضرت عيسى عليه السلام كه در كمال زهد و بى‏رغبتى به امور دنيا مى‏زيست و همسرى هم انتخاب نكرد ، روزى از خانه زن بدكاره‏اى بيرون آمد ، حواريون او را ديده ، شگفت زده شدند ، حضرت عيسى به آنان گفت :

سبب آمدن من به اين خانه براى اين است كه بيماران دو گروه‏اند : بيمارانى كه مى‏توانند با پاى خود نزد طبيب روند و بيمارانى كه بر اثر شدت بيمارى از پاى درآمده و از رفتن نزد طبيب ناتوان و عاجزند و طبيب بايد براى علاج آنان نزدشان رود ، اين زن بدكاره از گروه دوم است كه لازم بود طبيب براى درمان او نزد وى رود و من براى درمان او نزد وى رفتم و من به خاطر هدايت بدكاران مبعوث شده‏ام⁹ .

مهرورزى موسى عليه السلام

از جمله عللى كه موسى بن عمران عليه السلام را به مقامات موسويّه و درجات عاليه رسانيد و او را در دايره محبوبيت الهيه قرار داد ، سجده‏هاى فروتنانه‏اش در پيشگاه حق و مهرورزى‏اش نسبت به خلق بود .

خدا به او فرمود : روزگارى كه به شغل شبانى و چرانيدن گوسپندان اشتغال داشتى ، برّه‏اى از ميان گلّه گريخت ، تو به دنبال او روان شدى ، به اندازه‏اى آن برّه تو را به دنبال خود دوانيد كه خسته شدى ولى در نهايت به او رسيدى و او را بغل گرفته ، نوازش كردى و به گلّه بازگردانيدى و بر او خشم نگرفتى و به وى تندى ننمودى ، كسى كه با حيوان رميده‏اى اين گونه برخورد كند لايق و شايسته معلمى و هدايت گرى نسبت به انسان‏هاست ، از اين جهت به مقام نبوت و رسالت برگزيده شد .

مهرورزى ابراهيم خليل عليه السلام

قرآن مجيد كه كتاب عشق و محبّت و مهر و عطوفت و معرفت و بصيرت است در زمينه مهرورزى و محبت حضرت ابراهيم عليه السلام مى‏فرمايد :

فَلَمَّا ذَهَبَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ الرَّوْعُ وَجَاءَتْهُ الْبُشْرَى يُجَادِلُنَا فِى قَوْمِ لُوطٍ * إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لَحَلِيمٌ أَوَّاهٌ مُنِيبٌ * يَاإِبْرَاهِيمُ أَعْرِضْ عَنْ هذَا إِنَّهُ قَدْ جَاءَ أَمْرُ رَبِّكَ وَإِنَّهُمْ آتِيِهمْ عَذَابٌ غَيْرُ مَرْدُودٍ ¹¹ .

پس هنگامى كه ترس و دلهره از ابراهيم برطرف شد و آن مژده به او رسيد ، با ما درباره قوم لوط [ به قصد دفع عذاب از آنان ] به گفتگو پرداخت . * به راستى كه ابراهيم بسيار بردبار و دلسوز و روى‏آورنده [ به سوى خدا [بود . * اى ابراهيم ! از اين [ گفتگو [درگذر ؛ زيرا فرمان پروردگارت [ بر عذاب قوم لوط [فرا رسيده و يقيناً آنان را عذابى بدون بازگشت خواهد آمد .

ابراهيم عليه السلام با آگاه شدن از مأموريت فرستادگان خدا كه براى هلاك كردن قوم لوط كه قومى گنهكار و زشت كردار بودند ، با آنان به مجادله و گفتگو پرداخت كه از عذاب و هلاك كردن آنان صرف نظر نمايند و به آنان مهلت معينى داده شود ، باشد كه در آن مهلت معين توبه كنند و از عمل زشت خود دست بردارند و روى به ارزش‏ها كنند تا مورد رحمت ومهر خدا قرار گيرند .

اين درخواست براى آن قوم پليد از شخصى مانند ابراهيم عليه السلام درخواست نابجايى نبود زيرا :

أولاً : اين درخواست ريشه در ارزش‏هاى اخلاقى ابراهيم داشت كه در سه حقيقتِ حليم و اوّاه و منيب نمود پيدا كند و در آيه شريفه بيان شده است .

ثانياً : قطعى بودن عذاب از جانب خدا براى او معلوم نبود و وقتى قطعى بودن عذاب روشن نباشد ، درخواست مهلت و شفاعت براى اهل گناه بجا و صحيح است .

قطعى بودن عذاب را فرستادگان حق پس از درخواست ابراهيم عليه السلام و شفاعتش به ابراهيم خبر دادند و گفتند كه اين عذاب حتمى و غير قابل بازگشت است .

درخواست مهرورزى براى ذريّه

مهرورزى مثبت از چنان ارزشى برخوردار است كه ابراهيم مهربان از خداى مهربان براى ذريه و نسلش در قلوب مؤمنان درخواست مهربانى و مهرورزى مى‏كنند :

رَبَّنَا إِنِّى أَسْكَنتُ مِن ذُرِّيَّتى بِوَادٍ غَيْرِ ذِى زَرْعٍ عِندَ بَيْتِكَ الُْمحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُوا الصَّلوةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِى إِلَيْهِمْ وَارْزُقْهُم مِنَ الَّثمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ ¹² .

پروردگارا ! من برخى از فرزندانم را در درّه‏اى بى‏كشت و زرع نزد خانه حرمت يافته‏ات سكونت دادم ؛ پروردگارا ! براى اين كه نماز را بر پا دارند ؛ پس دل‏هاى گروهى از مردم را به سوى آنان علاقمند و متمايل كن ، و آنان را از انواع محصولات و ميوه‏ها روزى بخش ، باشد كه سپاس گزارى كنند

بايد به اين نكته مهم توجه داشت كه ذريه ابراهيم عليه السلام فقط اسماعيل و اسحاق و فرزندشان در زمان خودشان نمى‏شود بلكه كلمه ذريه ، شامل نسل مؤمن ابراهيم عليه السلام و به ويژه امامان معصوم و اهل بيت پيامبر قدس سرهما كه همه از ذريه ابراهيم‏اند ، مى‏شود .

چنان كه در روايات زيادى به اين معنا اشاره شده است ، از جمله در روايتى از اميرالمؤمنين عليه السلام نقل شده كه فرموده :

« نَحْنُ آلُ إبْراهِيْمَ » ¹³ .

علامه مجلسى روايات متواتره‏اى از طريق شيعه و اهل سنت در كتاب با عظمت بحار الأنوار نقل مى‏كند كه دوستى نسبت به اهل بيت قدس سرهما و عشق ورزى به آنان و يارى نمودن ايشان و اعتقاد به امامتشان واجب است .

آن مرد بزرگ روايات مستفيضه‏اى را نقل مى‏كند كه مقصود از ذريّه در دعاى ابراهيم كه براى آنان در قلوب مؤمنان درخواست محبّت مى‏كند نيز اهل بيت و امامان معصوم قدس سرهما هستند .

آنان كه خواهان سعادت و خوشبختى در دنيا و آخرت‏اند لازمه تأمين اين سعادت شناخت اهل بيت و امامان معصوم قدس سرهما است كه نتيجه قهرى آن مهرورزى و عشق و محبّت به آنان است .

يوسف عليه السلام و مهرورزى

سرگذشت عبرت‏آموز حضرت يوسف عليه السلام دريايى از مهر و محبت‏ها و عشق و علاقه‏ها و يا نقطه مقابل آن بى‏مهرى و بى‏محبتى‏ها است.

توجه به داستان زندگى آن شخصيت ممتاز ـ كه به تعبير قرآن كريم بهترين داستان¹⁴ است ـ و ويژگى‏هاى قابل توجه آن ، نكاتى را در ذهن هر خواننده‏اى از دنياى مهر و محبت و يا بى‏مهرى‏هاى غيرمنطقى روشن مى‏كند و جايگاه ويژه عشق و مهرورزى در زندگى و يا ثمره شقاوت و رذالت و بى‏مهرى را نمايان مى‏سازد .

هر چند حيات يوسف صديق پرده‏هاى بسيارى براى نمايش در باب كمال انسانى دارد ، اما اين مقام در سدد بيان زواياى حيات او به صورت كامل نيست، بلكه تنها نكته‏هايى كوتاه از زندگى پربار او كه بشارتهايى از مهر و محبت را نويد مى‏دهد بيان مى‏شود.

انحراف در به كارگيرى محبت

يعقوب عليه السلام به دليل اصرار بسيار زياد و اظهار علاقه خاله يوسف براى نگهدارى از او حضانت يوسف عليه السلام را به او سپرد .

سالى كه يعقوب از خاله خواست تا يوسف را به او برگرداند ، خاله با دنياى محنت و غم به سبب جدايى از يوسف مواجه شد، چاره‏اى انديشيد تا بتواند سال ديگرى يوسف را در كنار خود نگاه دارد.

شعله عشق و محبت يوسف چنان حرارتى داشت كه خاله را مجبور ساخت با تهمت دزدى او را نزد خود نگاه دارد به اين ترتيب كه كمربند گران بهايى ـ كه ميراث خانوادگى وى بود ـ را برداشت و زير پيراهن يوسف بست و دست كودك را گرفت و به سوى خانه يعقوب برد كه امانت را به صاحبش تحويل دهد.

كودك ، در دامان پدر نشسته بود كه خاله‏اش سراسيمه بازگشت ؛ يعقوب از اين بازگشت ناگهانى تعجب كرد و علت را پرسيد.

خاله گفت: كمربند گرانبهايم گم شده است، شايد يوسف دزديده باشد و شروع به بازجويى يوسف كرد. ناگاه از شوق فريادى كشيد و كمربند را بر كمر يوسف زير پيراهن نشان داد و براى كودك تقاضاى كيفر كرد.

كيفر دزد در مذهب ابراهيم خليل عليه السلام چنين بود كه دزد بايد يك سال برده صاحب مال شود.

شاكى، خود قاضى شد و حكم صادر كرد و يعقوب پاره تنش را به خاله پس داد و تسليم بردگى يك ساله جگر گوشه‏اش گرديد.

خاله براى رسيدن به خواهش دل و درمان عشق و محبت خويش و كثرت علاقه و مهر و محبتى كه به يوسف داشت در به كارگيرى محبت منحرف شد و به عزيزترين افراد نزد خود تهمت دزدى زد و دروغ گفت و او را به دامان خود برگرداند.

محبت سرشار يعقوب به يوسف

ويژگى‏ها و شاخص‏هاى بسيار با ارزشى در وجود يوسف باعث محبت و مهر خاصى از جانب يعقوب به او بود كه به سبب اين ارزشها يعقوب عشق و علاقه و محبت بيشترى نسبت به يوسف در مقابل ساير برادران داشت.

مسلم است كه اين برترى دادنِ يوسف، جهتى الهى و معنوى داشته نه اين كه مانند بعضى از پدران به خاطر امور دنيايى و ظاهرى، فرزندى را بر فرزند ديگر ترجيح دهند و هيچ قصد معنوى و الهى را در نيّت نداشته باشند ، از جمله: يوسف علاوه بر رويى زيبا و اندامى زيبا، روانى زيبا داشت و از زيبايى ظاهر و باطن برخوردار بود ، پاكيزه‏روى و پاكيزه خوى و پاكيزه سرشت بود ، داراى هوشى سرشار، ادب و خردمندى بى‏شمار و خوب خوبان روزگار بود.

روز به روز مهر پدر بر اين فرزند افزوده مى‏گشت تا اين كه يوسف خوابى ديد كه از آينده درخشنده‏اش خبر مى‏داد و مهر پدر را به وى دو چندان كرد.

يوسف خواب خود را براى پدر چنين وصف كرد:

إِذْ قَالَ يُوسُفُ لاِءَبِيهِ يَا أبَتِ إِنِّى رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَباً وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِى سَاجِدِينَ ¹⁵ .

[ ياد كن ] آن گاه كه يوسف به پدرش گفت : پدرم ! من در خواب ديدم يازده ستاره و خورشيد و ماه برايم سجده كردند !

پدر به حقيقت خواب فرزند پى برد و دانست كه خبرى از مقام بلند او در آينده است و در تعبير خواب به فرزندش چنين گفت:

يَابُنَىَّ لاَ تَقْصُصْ رُؤْيَاكَ عَلَى إِخْوَتِكَ فَيَكِيدُوا لَكَ كَيْداً إِنَّ الشَّيْطَانَ لِلاْءِنسَانِ عَدُوٌّ مُبِينٌ ¹⁶ .

اى پسرك من ! خواب خود را براى برادرانت مگو كه نقشه‏اى خطرناك بر ضد تو به كار مى‏بندند ، بدون شك شيطان براى انسان دشمنى آشكار است . وَكَذلِكَ يَجْتَبيكَ رَبُّكَ وَيُعَلِّمُكَ مِن تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ وَيُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَعَلَى آلِ يَعْقُوبَ كَمَا أَتَمَّهَا عَلَى أَبَوَيْكَ مِن قَبْلُ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَاقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ¹⁷ .

و اين چنين پروردگارت تو را برمى‏گزيند و از تفسير خواب‏ها به تو مى‏آموزد ، و نعمتش را بر تو و بر آل يعقوب تمام مى‏كند ، چنانكه پيش از اين بر پدرانت ابراهيم و اسحاق تمام كرد ؛ يقيناً پروردگارت دانا و حكيم است .

اين ويژگى‏ها و خصائص باعث شد كه پدر، بسيار بر يوسف عشق بورزد به اندازه‏اى كه در غم فراق يوسف آنقدر اشك ريخت كه چشمانش از غم سپيد شد و نابينا گرديد غم مى‏خورد و مصيبت مى‏كشيد و غم خود را در دل نهان مى‏داشت و آشكار نمى‏نمود¹⁸ .

اشك بر فراق يوسف، اشك بر بى‏محبتى‏ها و كورى چشم يعقوب، كورى و مسدود بودن طريق بى‏مهرى‏هاست.

پيراهن يوسف كه نمادى از مهر و مهرورزى است دواى درد قلب سوخته و آتش گرفته يعقوب و مرهم چشم نابيناى او است كه: «از محبت خارها گل مى‏شود».

ريشه‏هاى محبت عامل نجات

برادران يوسف كه بر اثر حسادت ، در وجودشان نسبت به برادر خود، بذر بى‏مهرى كاشته بودند از پدر تقاضا كردند تا او را همراه خود براى تفريح به بيرون شهر ببرند.

بى‏محبتى، آتش خشم و غضب را در وجودشان شعله‏ور مى‏ساخت تا اين كه حتى به رحم خود ترحمى ننمايند و مقاصد دنيايى خود را كه بر خلاف اراده حضرت حق بود پياده كنند.

آرى! بى‏مهرى باعث جدا شدن از فرهنگ الهى است آن چنان كه بسيارى از خلق بر اساس بى‏مهرى‏ها و بى‏توجهى‏ها به معارف حضرت حق و دستورات ناب اولياى الهى از خالق جدا شده‏اند.

1 ـ احزاب ( 33 ) : 21 .

2 ـ آل عمران ( 3 ) : 159 .

3 ـ هماى شيرازى .

4 ـ قلم ( 68 ) : 4 .

5 ـ « و قيل : الخلق العظيم الصبر على الحق و سعة البذل و تدبير الأمور على مقتضى العقل بالصلاح و الرفق و المداراة و تحمل المكاره فى الدعاء إلى اللّه‏ سبحانه و التجاوز و العفو و بذل الجهد فى نصرة المؤمنين و ترك الحسد و الحرص » . بحار الأنوار : 68/382 ، باب 92 .

6 ـ تفسير الصافى : 1/617 .

7 ـ الكافى : 1/145 ، باب النوادر، حديث 7 ؛ بحار الأنوار : 26/246 ، باب 5 ، حديث 14 .

8 ـ كشف اليقين : 318 ، مبحث 19 .

9 ـ علم اخلاق : 9 .

10 ـ ديوان فروغى بسطامى : غزل شماره 226 .

11 ـ هود ( 11 ) : 74 ـ 76 .

12 ـ ابراهيم ( 14 ) : 37 .

13 ـ نور الثقلين : 2/548 ؛ بحار الأنوار : 32/96 ، باب 1 ، حديث 67 .

14 - « نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِمَا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ هذَا الْقُرْآنَ وَإِن كُنْتَ مِن قَبْلِهِ لَمِنَ الْغَافِلِينَ » يوسف ( 12 ) : 3 .

ما بهترين داستان را با وحى كردن اين قرآن بر تو مى‏خوانيم و تو يقيناً پيش از آن از بى‏خبران بودى .

15 - يوسف(12) : 4 .

16 - يوسف(12) : 5 .

17 - يوسف(12) : 6 .

18 - « وَتَوَلَّى عَنْهُمْ وَقَالَ يَا أَسَفَى عَلَى يُوسُفَ وَابْيَضَّتْ عَينَاهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ كَظِيم » . يوسف ( 12 ) 84 .
و از آنان كناره گرفت و گفت : دريغا بر يوسف ! و در حالى كه از غصّه لبريز بود ، دو چشمش از اندوه سپيد شد .