چون خورشيد به همگان بتاب و شعاع مهر و محبتت را نسبت به همه فراگير قرار بده ¹ .

خورشيد وقتى طلوع مى‏كند از پهن كردن شعاع نورش دريغ نمى‏ورزد و خانه و لانه و باغ و كوير و هيچ موجودى از بهره بردن از نورش استثنا نمى‏كند ، مؤمن هم مثل خورشيد بايد بر همه بتابد و سودش را به همه برساند و نسبت به كسى در رسانيدن مهر و محبتش دريغ نورزد .

خصلتهاى با ارزش مؤمنان در قرآن

قرآن ، امر به معروف و نهى از منكر را از كارهاى مؤمنان برشمرده :

. . . يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ . . . ² .

. . . همواره به كارهاى نيك و شايسته فرمان مى‏دهند و از كارهاى زشت و ناپسند بازمى‏دارند . . .

كه اين دو برنامه يعنى وادار كردن ديگران به كارهاى پسنديده و باز داشتن همگان از زشتى‏ها در حقيقت مهرورزى مؤمن به ديگران و تابش نور محبتش به همگان است .

مؤمن ، هنگامى كه ديگران را در فاصله و جدايى با كارهاى پسنديده اعم از عبادت حق و خدمت به خلق ببيند ، نمى‏تواند بى‏تفاوت بماند و از اين كه شخصى يا اشخاصى با جدايى از معروف و عمل شايسته و عبادت و خدمت ، خود را از لطف و رحمت حق محروم مى‏نمايد ، قلبش به درد مى‏آيد و غصه مى‏خورد و عاشقانه براى پيوند مردم با معروف قدم برمى‏دارد .

هم‏چنين هنگامى كه ديگران را در فساد و گناه و عصيان و طغيان مى‏نگرد ، به شدت رنجيده خاطر مى‏شود و از اين كه مى‏بيند همنوعش راهى به سوى خزى دنيا و عذاب آخرت به روى خود باز كرده ، نگران مى‏گردد و با همه وجود و رعايت شرايط لازم براى نجات آنان دست به اقدام مى‏زند و از زشتى و منكرات باز مى‏دارد .

خدا در آيه هفتاد و يكم سوره توبه مسأله امر به معروف و نهى از منكر را بر ساير امور مقدم انداخته و به عنوان دو فريضه از سوى خود ياد كرده زيرا مى‏داند كه وقتى همه مؤمنان و مؤمنات به اجراى اين دو فريضه برخيزند و آن دو را بر پا دارند ، همه واجبات چه آسان و چه دشوار ، از بركت امر به معروف و نهى از منكر ـ كه در حقيقت عشق‏ورزى مردان و زنان اهل ايمان به هم‏نوعان است ـ استقامت و دوام مى‏يابند ، چون امر به معروف و نهى از منكر دعوت به سوى اسلام اين آيين سعادت‏بخش است ، اسلامى كه نابودى و طرد ستمگرى و مخالفت شديد با ستمكار و تقسيم ثروت و غنيمت بر اساس انصاف و عدالتو مواسات و گرفتن زكات و ماليات و صدقات در جاى خودش و قرار دادن همه آن‏ها در جاييكه سزاوار و شايسته است ، در ذات و عمق آن است³ .

مؤمن از خصلت‏هايى كه به وسيله ايمان كسب كرده و از ارزش‏هايى كه به توفيق خدا به دست آورده ، در هيچ موقعيتى دست برنمى‏دارد و از پخش ارزش‏هايش در خانواده و جامعه عقب‏نشينى نمى‏كند و اگر براى تعطيل كردن عبادت حق و خدمت به خلق كه يك رشته‏اش امر به معروف و نهى از منكر است ثروت هنگفت در اختيارش بگذارند يا پيشنهاد رياست و مقامى به او دهند ، هرگز عبادت حق و خدمت به خلق را ترك نمى‏كند و تسليم دعوت باطل نمى‏شود .

مؤمن امين و صادق و درستكار و كريم و بزرگوار و مهربان است و همگان از اوصاف حميده و صفات پسنديده‏اش بهره‏مندند .

همان گونه كه كريم با كرم وحدت پيدا كرده ، اگر بگويند دست از كرم و بزرگواريت بردار ، براى او دست كشيدن از كرم و بزرگوارى امكان ندارد ، مؤمن واقعى هم توان جدايى از خصلت‏هاى انسانى و الهى را ندارد زيرا مؤمن جلوه‏اى از صفات خداست و صفات خدا از خدا قابل جدايى نيست .

ملا اسماعيل سبزوارى در كتاب « انسان » خود روايت مى‏كند :

« موسى بن عمران پس از چندين سال دعوت از فرعون براى پذيرش حق و توبه و انابه و قرار گرفتن در راه خدا ، از خدا درخواست كرد كه فرعون را به خاطر اين كه از او نااميد بود ، نابود كند و به چاه هلاكت دراندازد ، خدا به موسى وحى كرد : راه نابودى و هلاكش را خود انتخاب كن ، موسى گفت : رزق و روزيت را از او دريغ دار وى را با درد گرسنگى و تشنگى به هلاكت برسان ، خطاب شد : او دست از عبادت و بندگى من برداشت ولى من دست از رزاقيّت و رزق رسانيم نسبت به او برنمى‏دارم ! » .

خصلت‏هاى ارزشى و ايمانى با وجود مؤمن حقيقى يكى است و مؤمن با آن‏ها اتحاد و وحدت دارد و دست برداشتن از آن‏ها براى او ميسر نيست ، چنان كه خدا در قرآن با اشاره به داستانى براى پيامبران جدايى از امانت‏دارى و امين بودن را غير ممكن مى‏داند .

در غنائم جنگ بدر قطيفه‏اى سرخ رنگ بود كه ظاهراً قيمت مناسبى داشت ، آن قطيفه گم شد و مردى از اصحاب رسول خدا صلي الله عليه و آله گفت :

به چه سبب ما كه در جهاد سهيم هستيم و سزاوار غنيمت مى‏باشيم آن قطيفه را نمى‏يابيم ؟ گمان مى‏برم كه پيامبر خدا به دور از چشم ما و پيش از تقسيم غنيمت آن را براى خود برداشته !

خداى مهربان در رابطه با پيامبر امين اين آيه را نازل كرد :

وَمَا كَانَ لِنَبِى أَن يَغُلَّ وَمَن يَغْلُلْ يَأْتِ بِما غَلَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ . . . ⁴ .

هيچ پيامبرى را نَسِزد كه [ در اموال ، غنايم ، ساير امور به امت خود ] خيانت ورزد و هر كه خيانت كند ، روز قيامت با آنچه در آن خيانت كرده بيايد . . .

پس از نزول آيه ، مردى به محضر پيامبر صلي الله عليه و آله آمد و گفت :

فلان شخص نسبت به قطيفه خيانت ورزيده و آن را در چاله‏اى از زمين پنهان كرده است ، حضرت به كندن آن محل فرمان دادند و پس از خاكبردارى قطيفه را از آن چاله درآوردند ⁵ .

آرى ؛ خصلت‏هاى پاك و ارزش‏هاى اخلاقى با جان و دل مؤمن يكى است و جدايى او از آن‏ها غير ممكن است .

آرى ؛ خصلت‏ها و حالات و امورى كه ريشه از ايمان نمى‏گيرد گرچه عشق و محبتى شديد باشد علاوه بر اين كه كاربرد مثبتى ندارد در معرض زوال و فناست .

محبّت و عشقى كه ريشه الهى ندارد ، محبّت به نفس و محبّت به شهوت و محبّت به شكم است ، انسان در فضاى چنين محبتى اگر دل به كسى ببندد ، اين دل بستن يقيناً براى حفظ خوديّت و منيّت خويش است .

هستند مردمى كه در ظاهر اهل محبّت يا برخى از خصلت‏هاى ارزشى‏اند ولى محبّت و خصلت‏هايشان در حقيقت ، بندى است كه ديگران را به وسيله آن به اسارت درآورند و از وجود آنان به نفع شكم و شهوت و خواسته‏هاى نامشروع خود استفاده كنند .

اين گونه محبّت‏ها و خصلت‏ها نه اين كه انسان را تلطيف نمى‏كند بلكه بر عكس از وجود انسان ستمكارى خشن و موجودى ظالم و شخصى متجاوز كه فقط به منافع خود فكر مى‏كند مى‏سازد و در چنين فضايى دچار انكار حقايق و تكذيب واقعيات مى‏كند .

بسم اللّه‏ ، جلوه مهر و محبت خداوند

انسان اگر همه امور زندگى و به ويژه حالات و جهات معنوى و باطنى و به خصوص روش مهرورزى و محبّت به ديگران را از حضرت حق و پيامبران و امامان درس بگيريد ، به يقين منبعى از پاكى و دوستى و صدق و صداقت و عشق و مهرورزى و نيكى و احسان خواهد شد ، در اين زمينه شناخت صفات و اسماى حضرت حق و روش زندگى پيامبران و امامان ضرورى است و پس از شناخت بايد از طريق تمرين عملى ، آن حقايق شناخته شده را در خود تحقق داد تا همگان از وجود او بهره‏مند گردند و سعادت دنيا و آخرت او تأمين شود .

هنگامى كه به قرآن دقت مى‏كنيم مى‏بينيم آيه شريفه بِسْمِ اللّه‏ِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ صد و چهارده بار در قرآن مجيد تكرار شده است ، آيا يكى ازاهداف اين تكرار درس دادن به انسان نيست كه بر او لازم و واجب است وجودش را افق طلوع مهر و مهربانى و عشق و محبّت‏ورزى قرار دهد ؟

كلمه « رحمان » صيغه مبالغه و كلمه « رحيم » صفت مشبهه است و بر اين اساس رحمان به معناى دارنده رحمت فراگير و رحيم به معناى دارنده مهر و محبّت هميشگى و ابدى است .

فيض كاشانى كه متخصص علوم اسلامى و آراسته به حسنات انسانى است در « تفسير الصافى »مى‏گويد :

رحمت رحمانيه ، فراگير نسبت به همه موجودات و شامل همه نعمت‏هاست و اما رحمت رحيميه به معناى عنايت كردن توفيق در دنيا و دين به مؤمنان و دعوت نمودن از كافران به ايمان و آيين است⁶ .

آيه بِسْمِ اللّه‏ِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ

كه به انسان درس مهر و محبّت و عشق‏ورزى مى‏دهد ، بى‏ترديد جزء سوره فاتحة الكتاب و از آيات قطعى و حتمى اين سوره مباركه است و رسول خدا صلي الله عليه و آله در همه نمازهايش آن را قرائت مى‏كرد و از آيات سوره حمد به شمار مى‏آورد و مى‏فرمود : فاتحة الكتاب همان سبع المثانى يعنى آيات هفت گانه است .

و از حضرت امام رضا عليه السلام روايت شده است :

بِسْمِ اللّه‏ِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ به اسم اعظم خدا از سياهى چشم به سپيدى آن نزديك‏تر است ⁷ .

و حضرت امام صادق عليه السلام فرمود :

بلند خواندن و اظهار

بِسْمِ اللّه‏ِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ در نماز واجب مى‏باشد ⁸ .

و فرمود :

ديگران را كه خدا آنان را نابود كند چه شده و چه دليلى دارند كه بزرگ‏ترين آيه قرآن را در نماز خود ترك مى‏كنند ؟ ! ⁹ .

حضرت امام باقر عليه السلام فرمود :

[ غير پيروان ما اهل بيت ] آيه‏اى از آيات كتاب خدا را كه بسم اللّه‏ است دزديدند در حالى كه شايسته است آن را در ابتداى هركار بزرگ و كوچك براى بركت كردن آن كار بخوانند ¹⁰ .

و حضرت امام صادق عليه السلام فرمود :

از خواندن بِسْمِ اللّه‏ِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ

دريغ نكنيد گرچه پس از آن

بخواهيد شعرى بخوانيد ¹¹ .

و از اميرالمؤمنين عليه السلام روايت شده كه پيامبر صلي الله عليه و آله از خداى عزّوجلّ نقل مى‏كند :

« كُلُّ أمرٍ ذِى بَالٍ لَمْ يُذْكَرُ فِيهِ بِسْمِ اللّه‏ِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ فَهُوَ أبْتَرُ » ¹² .

هر كارى كه در آن بسم اللّه‏ الرحمن الرحيم ذكر نشود ، ابتر و بريده از نتيجه مطلوب است .

آغاز و انجام قرآن ، نمودار محبّت

نزول قرآن مجيد بر قلب ملكوتى پيامبر با آيه شريفه بِسْمِ اللّه‏ِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ كه نمودار مهر و محبّت و عشق و رحمت خداست ، شروع شد و در آن آيه شريفه سخن از رحمانيّت خداست كه همه هستى رشحه‏اى از ظهور آن است :

الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى * لَهُ مَا فِى السَّماوَاتِ وَمَا فِى الاْءَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَمَا تَحْتَ الثَرَى ¹³

[ خداى ] رحمان بر تخت فرمانروايى و تدبير امور آفرينش چيره و مسلّط است . * آنچه در آسمان‏ها و زمين و آنچه ميان آن دو و آنچه زير زمين است ، فقط در سيطره مالكيّت و فرمانروايى اوست .

و بهشت جلوه‏اى تام از آن حقيقت مى‏باشد :

إِلاَّ مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحاً فَأُولئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلاَ يُظْلَمُونَ شَيْئاً * جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِى وَعَدَ الرَّحْمنُ عِبَادَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّهُ كَانَ وَعْدُهُ مَأْتِيّاً ¹⁴

مگر آنان كه توبه كرده و ايمان آورده و كار شايسته انجام داده‏اند ، پس آنان به بهشت درآيند و ذرّه‏اى مورد ستم قرار نمى‏گيرند . * بهشت‏هاى جاويدى كه [ خداى ] رحمان به بندگانش وعده داده در حالى كه اكنون از نظرها پنهان است ، يقيناً وعده خدا آمدنى است .

و بازگشت اهل تقوا در محشر به آن است :

يَوْمَ نحْشُرُ الْمُتَّقِينَ إِلَى الرَّحْمنِ وَفْداً ¹⁵

[ ياد كن ] روزى را كه پرهيزكاران را به ضيافت و ميهمانى [ خداى [ رحمان گرد مى‏آوريم .

و پديده با عظمت شفاعت ظهورى از آن واقعيت است :

يَوْمَئِذٍ لاَّ تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلاَّ مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ وَرَضِى لَهُ قَوْلاً ¹⁶

در آن روز شفاعت كسى سودى ندهد مگر آن كه [ خداى [رحمان به او اذن دهد و گفتارش را [ در مورد شفاعت از ديگران ] بپسندد .

همچنين در آيه شريفه بِسْمِ اللّه‏ِ سخن از رحيميت خداست كه هر رزق حلالى و هر گذشت و لطفى جلوه‏اى از آن است :

فَكُلُوا مِمَّا غَنِمْتُمْ حَلاَلاً طَيِّباً وَاتَّقُوا اللّه‏َ إِنَّ اللّه‏َ غَفُورٌ رَحِيمٌ ¹⁷ .

آنچه از غنيمت [ در ميدان جنگ ] گرفته‏ايد ، حلال و پاكيزه بخوريد و از خدا پروا كنيد ؛ يقيناً خدا بسيار آمرزنده و مهربان است . . . . مَا عَلَى الُْمحْسِنِينَ مِن سَبِيلٍ وَاللّه‏ُ غَفُورٌ رَحِيمٌ ¹⁸ .

. . . بر نيكوكاران [ معذور ] هيچ مؤاخذه و سرزنشى نيست ، و خدا بسيار آمرزنده و مهربان است .

و راه ورود به رحمت خاص الهى است :

. . . سَيُدْخِلُهُمُ اللّه‏ُ فِى رَحْمَتِهِ إِنَّ اللّه‏َ غَفُورٌ رَحِيمٌ ¹⁹ .

. . . به زودى خدا آنان را در رحمتش در آورد ؛ زيرا خدا بسيار آمرزنده و مهربان است .

و موجب پذيرش توبه و پذيرش صدقات است :

أَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللّه‏َ هُوَ يَقْبَلُ التَّوبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَيَأْخُذُ الْصَّدَقَاتِ وَأَنَّ اللّه‏َ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ ²⁰ .

آيا نداسته‏اند كه فقط خداست كه از بندگانش توبه را مى‏پذيرد و صدقات را دريافت مى‏كند ؟ و يقيناً خداست كه بسيار توبه‏پذير و مهربان است .

و همچنين راه نجات از نفس اماره مى‏باشد :

وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِى إِنَّ النَّفْسَ لاَءَمَّارَةُ بِالسُّوءِ إِلاَّ مَا رَحِمَ رَبِّى إِنَّ رَبِّى غَفُورٌ رَّحِيمٌ ²¹ .

من خود را از گناه تبرئه نمى‏كنم ؛ زيرا نفس طغيان گر بسيار به بدى فرمان مى‏دهد مگر زمانى كه پروردگارم رحم كند ؛ زيرا پروردگارم بسيار آمرزنده و مهربان است .

و موجب آفرينش ابزار زندگى است :

وَتَحْمِلُ أَثْقَالَكُمْ إِلَى بَلَدٍ لَّمْ تَكُونُوا بَالِغِيهِ إِلاَّ بِشِقِّ الاْءَنفُسِ إِنَّ رَبَّكُمْ لَرَؤُوفٌ رَّحِيمٌ ²² .

و بارهاى سنگين شما را تا شهرى كه جز با دشوارى و مشقت به آن نمى‏رسيد ، حمل مى‏كنند ؛ يقيناً پروردگارتان رئوف و بسيار مهربان است .

و نعمت‏هاى بى‏شمار و نزول قرآن جلوه‏اى از آن است :

وَإِن تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللّه‏َ لاَ تُحْصُوهَا إِنَّ اللّه‏َ لَغَفُورٌ رَّحِيمٌ ²³ .

و اگر نعمت هاى خدا را شماره كنيد ، هرگز نمى‏توانيد آن‏ها را به شمار آوريد ؛ يقيناً خدا بسيار آمرزنده و مهربان است . تَنزِيلَ الْعَزِيْزِ الرَّحِيمِ ²⁴ .

[ قرآن ] نازل شده تواناى شكست‏ناپذير و مهربان است .

پايان قرآن مجيد هم با سوره‏اى است كه ابتدايش آيه بِسْمِ اللّه‏ِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ و محتوايش دعوت مردم براى پناه بردن به رب ناس ، پادشاه ناس و معبود ناس است كه لطف و مهر و رحمتش نسبت به ناس بى‏نهايت و بى‏پايان است .

اگر انسان به وسيله قرآن تربيت شود و قلبش جلوه‏گاه آيات كتاب خدا گردد ، بى‏ترديد منبعى از مهر و محبّت و عاطفه و دل سوزى مى‏شود .

نكته‏اى كه بسيار مهم است و در اين بخش شايسته است مورد توجه قرار گيرد ، اين است كه ما اهل ايمان شبانه روز در ده ركعت نماز از نمازهاى يوميه بيست بار حضرت حق را به دو صفت رحمن و رحيم به صورت فريضه‏اى شرعى مى‏خوانيم ، اين دو صفت فقط براى قرائت با زبان مقرّر نشده است ، بلكه نمازگزار با تكيه به عنايت و لطف حق بايد قلب خود را از طريق نماز كه منبع فيض و انرژى است به مهر و رحمت بيارايد و آن را در همه امور مثبت براى ديگران به خاطر خدا و جلب خشنودى او هزينه كند تا از اين راه به پاداش و ثواب دنيايى و آخرتى برسد و درونش همچون درون پيامبر صلي الله عليه و آله ـ كه در سوره مباركه توبه به رئوف و رحيم بودن بر اهل ايمان وصف شده²⁵

ـ آراسته شود و نهايتاً متخلق به اخلاق حق گردد .

بر گويندگان و نويسندگان كتاب‏هاى دينى است كه مردم را با محبّت و عشق پروردگار به بندگان آشنا كنند و درباره حضرت حق به صورتى سخن و قلم نرانند كه مردم را به خصوص گناه‏كارى كه علاقه دارد از گناهش برگردد و توبه كند ، از او برانند و نااميد كنند .

پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله مى‏فرمايد :

« إنَّ رَجُلاً قَالَ يَوماً : وَاللّه‏ِ لاَ يَغفِرُ اللّه‏ُ لِفُلانٍ قَاَلَ اللّه‏َُ عَزَّوَجَلَّ : مَنْ ذَالَّذى تَألَّى عَلَىَّ أن لاَ أغفِرَ لِفُلانٍ ؟ فَإنِّى قَدْ غَفَرْتُ لِفُلانٍ وَأحبَطْتُ عَمَلَ المُتَأَلِّى بِقَولِهِ : لاَ يَغْفِرُ اللّه‏ُ لِفُلانٍ » ²⁶ .

روزى مردى گفت : به خدا سوگند خدا فلانى را نمى‏آمرزد ، خداى عزّوجلّ فرمود : كيست آن كه سوگند خورد من فلانى را نمى‏آمرزم ، بى‏ترديد فلانى را آمرزيدم و عمل سوگند خورده را به خاطر افترايى كه به من بست كه خدا فلانى را نمى‏آمرزد نابود كردم ! !

آرى ؛ كسى كه خدا را نسبت به بنده‏اش بى‏مهر و محبّت نشان دهد و راه رحمت او را بسته انگارد ، جريمه‏اش نابودى اعمال اوست .

پيامبر صلي الله عليه و آله كانون مهر و محبّت

حيات و زندگى و وجود پيامبر صلي الله عليه و آله ، بويژه مقام نبوّت و رسالت آن حضرت كه در آيات قرآن و روايات مطرح است ، براى همه انسان‏ها در همه عصرها و قرن‏ها كانونى بى‏نهايت از مهر و محبّت و رحمت و رأفت است .

قرآن در اين زمينه مى‏فرمايد :

وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ ²⁷ .

و تو را جز رحمتى براى جهانيان نفرستاديم . لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَاعَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُم بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُوفٌ رَحِيمٌ ²⁸ .

يقيناً پيامبرى از جنس خودتان به سويتان آمد كه به رنج و مشقت افتادنتان بر او دشوار است ، اشتياق شديدى به [ هدايتِ ] شما دارد ، و نسبت به مؤمنان رئوف و مهربان است .

ابن عباس در رابطه با اين عنوان كه پيامبر صلي الله عليه و آله براى جهانيان رحمت و مهر است مى‏گويد :

او كانون مهر و رحمت و عشق و محبّت به نيكوكار و بدكار و فاجر و كافر است ، اما براى مؤمن در دنيا و آخرت مهر و رحمت است و اما براى كافر به اين صورت مهر و رحمت است كه به احترام وجود مبارك او كافران زمان او و پس از او از عذاب‏هايى چون خسف و مسخ ، معاف شدند²⁹ .

قرآن در اين زمينه مى‏فرمايد :

وَمَا كَانَ اللّه‏ُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِيهِمْ وَمَا كَانَ اللّه‏ُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ ³⁰ .

و خدا بر آن نيست كه آنان را در حالى كه تو در ميان آنان به سر مى‏برى ، عذاب كند و تا ايشان طلب آمرزش مى‏كنند ، خدا عذاب كننده آنان نخواهد بود .

امامان معصوم قدس سرهما كه جانشينان بر حق پيامبرند ، وجودشان و امامتشان و فرهنگشان همچون پيامبر رحمت ، براى جهانيان منبع مهر و محبّت و شفقت و دل سوزى است ، پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله آنان را در سود رسانى به جهانيان هم وزن قرآن دانسته و در روايت بسيار مهم و معروف ثِقْلَيْن كه شيعه و غير شيعه آن را روايت كرده‏اند ، تمسك به هر دو را عامل نجات و حفظ انسان از سقوط در گمراهى دانسته است .

پيامبر صلي الله عليه و آله مظهر رحمت به مؤمنان

قرآن كريم از پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله به عنوان منبعى از رأفت و رحمت ياد كرده است آنجا كه مى‏فرمايد :

. . . بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُوفٌ رَحِيمٌ ³¹ .

. . . و نسبت به مؤمنان رئوف و مهربان است .

گفته شده « رئوف » به معناى اوج مهربانى و شدت مهرورزى و « رحيم » به معناى دلسوز و مهربان دائمى و هميشگى است .

او به اهل ايمان به شدت مهر مى‏ورزيد و عشقى آتشين و محبتى فراوان داشت و نسبت به اهل گناه در جهت هدايتشان دل‏سوز و مهربان بود .

خويشان و نزديكانش بهره‏مند از رأفت او بودند و اصحابش از چشمه پرجوش مهر او سيراب مى‏شدند .

نسبت به اهل بيتش به شدت رئوف بود و به امتش چه آنان كه در زمان او مى‏زيستند و چه آنان كه از نظر زمانى از او غايب بودند مهر مى‏ورزيد و هر كه را ملاقات مى‏كرد به او اظهار محبّت صادقانه داشت³² .

پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله از نهايت محبّت و رأفت و مهرورزى و دل‏سوزى نسبت به امت و به همه جهانيان ، آرزو داشت تك تك مردم اسلام را كه مايه سعادت دنيا و آخرت و آيينى بر پايه توحيد و فطرت و دينى بر اساس عقل و علم و دليل و برهان است ، از روى صدق و درستى بپذيرند و احكامش را به اجرا بگذارند .

او به راستى در اين زمينه از جان مايه مى‏گذاشت و لحظه‏اى آسوده و راحت نبود و هر بلا و رنج و مصيبت و دردى را براى هدايت مردم تحمل مى‏كرد و به فرمان خدا به مردم مى‏گفت :

. . . مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ . . . ³³ .

. . . هيچ پاداشى از شما نمى‏خواهم . . .

او طبيب عاشقى بود كه به راستى به بيماران عشق مى‏ورزيد و تنها توقع و آرزويش اين بود كه بيماران ، نسخه شفابخش او را بپذيرند و به كار بندند و از عوارض بيمارى‏هاى خطرناكى چون كفر و شرك و حسد و حرص و غِلّ و ريا و كينه‏ورزى و ظلم و تجاوز و . . . نجات يابند .

او به شدت علاقه داشت كه مردم ملتزم به رنگ خدا كه همان اسلام است شوند و فضاى زندگى را در سايه به كار گرفتن دستورات حق و احكام نورانى و معنوى آيين الهى از صدق و صداقت و درستى و امانت و صفا و صميميت و شرافت و كرامت و همت و فضيلت پر كنند چنان كه قرآن مى‏فرمايد :

صِبْغَةَ اللّه‏ِ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللّه‏ِ صِبْغَةً وَنَحْنُ لَهُ عَابِدُونَ ³⁴ .

[ به يهود و نصارى بگوييد : [رنگ خدا را [ كه اسلام است ، انتخاب كنيد [و چه كسى رنگش نيكوتر از رنگ خداست ؟ و ما فقط پرستش كنندگان اوييم .

1 ـ بحار الانوار:168/95 , باب 7

2 ـ توبه ( 9 ) : 71 .

3 ـ تحف العقول : 237 ؛ وسائل الشيعه : 16/130 ، باب 2 ، حديث 21160 ؛ بحار الأنوار : 97/79 ، باب 1 ، حديث 37 .

4 ـ آل عمران ( 3 ) : 161 .

5 ـ « وَ ما كانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَغُلَّ وَ مَنْ يَغْلُلْ يَأْتِ بِما غَلَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ نَزَلَتْ فِي حَرْبِ بَدْرٍ وَ كَانَ سَبَبُ نُزُولِهَا أَنَّهُ كَانَ فِى الْغَنِيمَةِ الَّتِى أَصَابُوهَا يَوْمَ بَدْرٍ قَطِيفَةً حَمْرَاءَ فَفُقِدَتْ فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللّه‏ِ صلي الله عليه و آله : مَا لَنَا لاَ نَرَى الْقَطِيفَةَ مَا أَظُنُّ إِلاَ رَسُولَ اللّه‏ِ صلي الله عليه و آله أَخَذَهَا فَأَنْزَلَ اللّه‏ُ فِى ذَلِكَ وَ ما كانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَغُلَّ إِلَى قَوْلِهِ وَ هُمْ لاَ يُظْلَمُونَ فَجَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللّه‏ِ صلي الله عليه و آله فَقَالَ : إِنَّ فُلاَناً قَدْ غَلَّ قَطِيفَةً فَاحْتَفَرَهَا هُنَالِكَ فَأَمَرَ رَسُولُ اللّه‏ِ صلي الله عليه و آله بِحَفْرِ ذَلِكَ الْمَوْضِعِ فَأَخْرَجَ الْقَطِيفَة » . تفسير القمى : 1/125 ؛ بحار الأنوار : 19/268 ، باب 10 ، حديث 7 .

6 ـ « فالرحمة الرحمانية تعم جميع الموجودات وتشتمل كل النعم . . . وأما الرحمة الرحيمية بمعنى التوفيق فى الدنيا والدين فهى مختصة بالمؤمنين وما ورد من شمولها للكافرين فانما هى من جهة دعوتهم إلى الايمان والدين . . . » . تفسير الصافى : 1/81 ، ذيل آيه « بِسْمِ اللّه‏ِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ »

7 ـ « عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ ابْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الرِّضَا عليه السلام قَالَ : إِنَّ بِسْمِ اللّه‏ِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ أَقْرَبُ إِلَى اسْمِ اللّه‏ِ الاْءَعْظَمِ مِنْ سَوَادِ الْعَيْنِ إِلَى بَيَاضِهَا » . عيون أخبار الرضا عليه السلام : 2/5 ، باب 30 ، حديث 11 ؛ بحار الأنوار : 90/232 ، باب 11 ، حديث 4 .

8 ـ « أن الإجهار بها فى الصلاة واجب » . تفسير الصافى : 1/82 .

9 ـ « مَا لَهُمْ قَاتَلَهُمُ اللّه‏ُ وَعَمَدُوا إلى أعظَمِ آيَةٍ فِى كِتابِ اللّه‏ِ فَزَعَمُوا أَنَّها بِدْعَةٌ إذا أظْهَرُوا وَهِىَ بِسْمِ اللّه‏ِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ » تفسير العياشى : 1/21 ؛ بحار الأنوار : 89/238 ، باب 29 ، حديث 40 .

10 ـ عن الباقر عليه السلام : « سرقوا آية من كتاب اللّه‏ ، بسم اللّه‏ الرحمن الرحيم وينبغى الإتيان بها عند افتتاح كل أمر عظيم أو صغير ليبارك فيه » . تفسير الصافى : 1/82 .

11 ـ عن الصادق عليه السلام : « لا تدعها ولو كان بعده شعر » . تفسير الصافى : 1/83 .

12 ـ تفسير الامام العسكرى عليه السلام : 25 ؛ بحار الأنوار : 73/305 ، باب 17 ، حديث 1 ؛ تفسير الصافى : 1/51 .

13 ـ طه ( 20 ) : 5 ـ 6 .

14 ـ مريم ( 19 ) : 60 ـ 61 .

15 ـ مريم ( 19 ) : 85 .

16 ـ طه ( 20 ) : 109 .

17 ـ انفال ( 8 ) : 69 .

18 ـ توبه ( 9 ) : 91 .

19 ـ توبه ( 9 ) : 99 .

20 ـ توبه ( 9 ) : 104 .

21 ـ يوسف ( 12 ) : 53 .

22 ـ نحل ( 16 ) : 7 .

23 ـ نحل ( 16 ) : 18 .

24 ـ يس ( 36 ) : 5 .

25 ـ « لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَاعَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُم بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُوفٌ رَحِيمٌ » . توبه ( 9 ) : 128 .

26 ـ الأمالى ، طوسى : 58 ، حديث 84 ؛ وسائل الشيعة : 15/336 ، باب 47 ، حديث 20677 ؛ بحار الأنوار : 6/4 ، باب 19 ، حديث 3 .

27 ـ انبياء ( 21 ) : 107 .

28 ـ توبه ( 9 ) : 128 .

29 ـ « و فى قوله تعالى وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَ رَحْمَةً لِلْعالَمِينَ أى نعمة عليهم قال ابن عباس : رحمة للبر و الفاجر و المؤمن و الكافر فهو رحمة للمؤمن فى الدنيا و الآخرة و رحمة للكافر بأن عوفى مما أصاب الأمم من الخسف و المسخ » . بحار الأنوار : 16/306 ، باب 11 .

30 ـ انفال ( 8 ) : 33 .

31 ـ توبه ( 9 ) : 128 .

32 ـ مناقب : 1/230 .

33 ـ ص ( 38 ) : 86 .

34 ـ بقره ( 2 ) : 138 .