شش هزار سال عبادت بى ثمر

نوشته اند شيطان هزاران سال در كنار ملائكه به عبادت حق مشغول بود(1) ، عبادتى كه بالاتر از آن تصور نمى شد ، چون خداى متعال آدم را آفريد به همه ملائكه فرمان داد : اين مخلوق ارزشمند مرا سجده كنيد ، همه سجده كردند جز ابليس كه از سجده ابا كرد و در برابر امر حق تكبر ورزيد(2) .

داستان شيطان در قرآن

خداوند در سوره « ص » داستان ابليس را كه دچار يكى از رذايل اخلاقى ; يعنى تكبر در برابر حق شد ، و در نتيجه اعمال عبادى چندين هزار ساله خود را در كاسه اى از شراب حسادت سركشيد ، چنين شرح مى دهد :

«  [ خدا ] فرمود : اى ابليس ! تو را چه چيزى از سجده كردن بر آنچه كه با دستان قدرت خود آفريدم ، بازداشت ؟ آيا تكبّر كردى يا از بلند مرتبه گانى ؟ *

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ قال على (عليه السلام) : فَاعْتَبِرُوا بما كانَ مِنْ فِعْلِ اللهِ بِاِبْلِيسَ اذا اَحْبَطَ عَمَلَهُ الطَّويلَ وَجَهْدَهُ الْجَهيْدَ وَكانَ قَدْ عَبَدَاللهَ سِتَّةَ آلافِ سَنَة لا يُدْرى اَمِنْ سِنَىِ الدُّنْيا اَمْ مِن سِنَىِ الاْخِرَةِ ] نهج البلاغه : خطبه 192 [ .

2 ـ ( وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلاَئِكَةِ اسْجُدُوْا لآِدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلِيسَ أَبَى وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ )] بقره (2) : 34 [ .

گفت : من از او بهترم ، مرا از آتش آفريدى و او را از گل ساختى . *  خدا  ]گفت : از آن [ جايگاه  ]بيرون رو كه بى ترديد تو رانده شده اى ; * و حتماً لعنت من تا روز قيامت بر تو باد . * گفت : پروردگارا ! مرا تا روزى كه مردم برانگيخته مى شوند ، مهلت ده . * [ خدا  ]گفت : تو از مهلت يافتگانى تا زمانى معين و معلوم . * گفت : به عزتت سوگند همه آنان را گمراه مى كنم ، * مگر بندگان خالص شده ات را . * [ خدا ] گفت : سوگند به حق و فقط حق را مى گويم * كه : بى ترديد دوزخ را از تو و آنان كه از تو پيروى كنند ، از همگى پر خواهم كرد »(1) .

آرى! شيطان در درجه اول كمر به آلوده كردن انسان به تكبر و نخوت و خودبينى و خودفراموشى بسته و مى خواهد ديگران را هم مانند خود، در همه زمينه هاى زندگى ، حتى در خط عبادت ، آلوده به كبر و ريا و خودبينى و خودفراموشى كند(2) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ( إِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلاَئِكَةِ إِنِّى خَالِقٌ بَشَراً مِن طِين * فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِن رُوحِى فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ * فَسَجَدَ الْمَلاَئِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ * إِلاَّ إِبْلِيسَ اسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ * قَالَ يَا إِبْلِيسُ مَا مَنَعَكَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَىَّ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنتَ مِنَ الْعَالِينَ * قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِى مِن نَار وَخَلَقْتَهُ مِن طِين * قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّكَ رَجِيمٌ * وَإِنَّ عَلَيْكَ لَعْنَتِى إِلَى يَوْمِ الدِّينِ * قَالَ رَبِّ فَأَنظِرْنِى إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ * قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ * إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ * قَالَ فَبِعِزَّتِكَ لاَُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ * إِلاَّ عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ * قَالَ فَالْحَقُّ وَالْحَقَّ أَقُولُ * لاََمْلاََنَّ جَهَنَّمَ مِنكَ وَمِمَّن تَبِعَكَ مِنْهُمْ أَجْمَعِينَ ) ] ص (38) : 70 ـ 85 [ .

2 ـ نكته ديگرى كه ذكر آن خالى از لطف نيست اين است كه شيطان با استفاده از انواع راه ها و ابزارها انسان را به رذايل نفسانى و زشتى هاى اخلاقى مى كشاند . هر لحظه به شكلى و هر آن در قالبى با وسوسه ها و دعوت هاى ماهرانه خود ، در پى انحراف انسان مى كوشد .

« انسان » ناخواسته در جنگ نابرابرى قرار گرفته است كه چاره اى جز مقابله و دفاع از حريم قداست خويش ندارد . نابرابرى اين جنگ از آن جهت است كه :

الف : دشمن به چشم ديده نمى شود :

معمولاً در جنگ هاى فيزيكى دشمن مقابل انسان قرار مى گيرد ، در اين حال با ديدن دشمن ، انسان مى تواند در دفع ضربات او خود را حفظ نمايد و حتى مقابله كند ; اما در جنگ ميان انسان و شيطان ديد و نگاه يك طرفه است و تنها شيطان است كه مسلط بر انسان شده و در حالى كه پنهان است به فكر حمله كردن و از پاى درآوردن آدمى است . خداى متعال در قرآن مى فرمايد :

( إِنَّهُ يَريكُمْ هُوَ وَقَبِيلُهُ مِنْ حَيْثُ لاَتَرَوْنَهُمْ ) ] اعراف (7) : 27 [ .

« او و دار و دسته اش شما را از آنجا كه شما آنان را نمى بينيد مى بينند » .

ب : انسان تنها است و دشمن، داراى ياران سواره و پياده است :

قرآن در اين باره مى فرمايد :

( أَفَتَتَّخِذُونَهُ وَذُرِّيَّتَهُ أَوْلِيَاءَ مِن دُونِى وَهُمْ لَكُمْ عَدُوٌّ ) ] كهف (18) : 50 [ .

« آيا او و فرزندانش را به جاى من اولياى خود انتخاب مى كنيد در حالى كه آنها دشمن شما هستند ؟ »

با توجه به مطالب فوق اگر انسان بخواهد در اين جنگ نابرابر پيروز شود ، ابتدا بايد در سنگر و دژ محكمى قرار گيرد و پس از مسلح شدن به سلاح هاى « اخلاص » ، « توكل » و « صبر » به مبارزه با او برخيزد . آن سنگر و دژ محكم چيزى جز تمسك به ولايت و محبّت اهل بيت (عليهم السلام) نيست . تولى و تبرى و پذيرش ولايت و محبّت آن بزرگواران سند پيروزى انسان و حصن حصين نجات انسان است .

به هر روى ، بايد دانست كه شناخت حسنات و سيئات اخلاقى و آراسته شدن به آن تنها از راه ارتباط و اتصال به قرآن و اهل بيت (عليهم السلام) امكان پذير است ; زيرا تنها دين خداست كه همه فضايل و رذايل را برشمرده و به انسان نيروى جلب حسنانت و دفع سيئات را در پرتو اتصال عنايت كرده است ; بنابراين پى جويى از قواعد پاك اخلاقى در مكتبى غير از مكتب اهل بيت (عليهم السلام) ، پى جويى از آب در كوير بى آب است .

سال ها دل طلب جام جم از ما مى كرد *** آنچه خود داشت زبيگانه تمنا مى كرد

بيدلى در همه احوال خدا با او بود *** او نميديدش و از دور خدايا مى كرد

عبوديت و بندگى

بى ترديد انسان از خط بندگى نمى تواند گريز داشته باشد ، و در هيچ لحظه اى از لحظات زندگى ، از مسئله بندگى و عبوديت آزاد نيست . چيزى كه هست اين است كه بندگى انسان ممكن است به دو صورت شكل بگيرد : يكى بندگى صحيح و ديگر بندگى و عبادت غلط .

در صورتى كه عبوديت انسان صحيح صورت بگيرد ، يعنى انسان به حقيقت، تابع برنامه هاى سعادت بخش پروردگار مهربان عالم باشد ، تمام استعدادها ، هنرها و مايه هاى اصالت و معرفت انسان شكوفا خواهد شد ، و از اين موجود محدود خاكى ، وجودى الهى و ملكوتى و بنده اى متصل به خداى متعال كه صفاتش نامحدود است ساخته خواهد گشت(1) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ يَابْنَ آدَمَ اَنَا غَنِيّاً لا اَفْتَقِرُ اَطِعْنِى فِيمااَمَرْتُكَ اَجْعَلُكَ غَنِيّاً لا تَفْتَقِر يابْنَ آدَمَ اَنَا حىٌّ لا اَُمُوتُ اَطِعْنِى فِيما اَمَرْتُكَ اَجْعَلُكَ حيّاً لا تَمُوتُ ، يابْنَ آدَمَ اَنَا اَقُولُ لِلشَّىء كُنْ فَيَكُونُ اَطِعْنِى فِيما اَمَرْتُكَ اَجْعَلُكَ تَقُولُ لِلشَّىء كُنْ فَيَكُونُ ( بحار الانوار:90 / 376 ،باب 24. )

« بنده من ! مرا اطاعت كن تا تو را همانند خود قرار دهم ، من زنده اى هستم كه هرگز نمى ميرم ، تو را نيز زنده اى قرار مى دهم كه هرگز نميرى ، من بى نيازى هستم كه هرگز محتاج نمى شوم ، تو را نيز بى نيازى قرار دهم كه هرگز محتاج نشوى ، من هرگاه به چيزى بگويم باش پس مى باشد ، تو را نيز چنان قرار دهم كه هرگاه به چيزى بگويى باش مى باشد » .

آثار شوم بندگى غلط

انسان در صورت دچار شدن به بندگى غلط ، يعنى گرفتار آمدن به بند طاغوت ها و هواى نفس ، تمام استعدادها و حقايق عالى وجوديش بسته خواهد ماند ، و در اين رشته ، انسان تبديل به شرورترين موجود زمين خواهد شد ، قرآن مجيد مى فرمايد :

« بدترين جنبندگان نزد خدا افراد كر و لالى هستند كه انديشه نمى كنند » .

در اين حال انسان منبعى از شر و پليدى و ظرفى از پستى و شقاوت مى شود ، به طورى كه جنبندگان ديگر از او جز شر و ضرر ، چيزى نخواهند ديد .

انسان هنگام دچار شدن به بندگى غلط ، حتى به نزديكترين افرادش ، كه زن و فرزندان هستند ، رحم نخواهد كرد ، عدم ترحم او به معناى نپرداختن نفقه آنان نيست ، ممكن است از نظر مادى به بهترين صورت خانواده خود را اداره كند ; اما از نظر تربيت و معنويت ، بزرگترين لطمه را به آنان خواهد زد ; زيرا وقتى سرپرست خانواده ، داراى مسيرى غلط و راهى شيطانى باشد ، به ناچار افراد تحت تكفّلش به راه او كشيده مى شوند و در گمراهى و ضلالت خواهند افتاد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ انفال (8) : 22 .

البته هر كدام از افراد خانواده ، خودشان انسان هاى مسئولى هستند و بايد تكاليف الهى خود را به طور شايسته اى انجام دهند ; ولى اين طور نيست كه اثرپذير از سرپرست خود نباشند ، قطعاً پدر در شكل دادن شخصيتى آنان اثر دارد ، و بيشتر اوقات ، زن و فرزند تصور مى كنند راه پدر خانواده راه صحيحى است و اين گونه پدران خائن همانانى هستند كه قرآن مجيد در سوره «احزاب»

درباره آنان و شكايت زن و فرزند از جنايات آنان مى فرمايد :

« ما از فرمانروايان و بزرگانمان اطاعت كرديم ، در نتيجه گمراهمان كردند .
* پروردگارا ! آنان را از عذاب دو چندان ده ، و كاملاً از رحمتت دورشان ساز » .

گناه گمراه كردن ديگران به اندازه اى سنگين است كه در تأويل آيه 32 سوره « مائده » گفته اند گمراه كردن يك انسان ، يا به يادگار گذاشتن يك روش غلط كه ديگران دچار آن شوند ، مساوى با كشتن تمام مردم است(2) .

در روايات آمده است كه مراد از « قتل » در آيه مورد نظر فقط كشتن نيست ; بلكه قتل عقل ، فطرت ، روح و روان ، و به تعبير ديگر پيشگيرى از رشد و كمال ديگران است .

در هر صورت در عبوديت غلط ، هم نابودى واقعيات اصيل انسانى خود انسان و هم تباه شدن مايه هاى تربيتى ديگران مطرح است ، و انسان در طول تاريخ گناهى بزرگتر و پر خطرتر از اين گناه به خود نديده است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ احزاب (33) : 67 ـ 68 .

2 ـ ( مَن قَتَلَ نَفْساً بِغَيْرِ نَفْس أَوْ فَسَاد فِى الاَْرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعاً وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعاً ) .

« هر كس انسانى را بدون ارتكاب قتل يا فساد در روى زمين بكشد ، چنان است كه گويى همه انسان ها را كشته و هر كس انسانى را از مرگ رهايى بخشد چنان است كه گويى همه مردم را زنده كرده است » .

مهمترين نوع بندگى

راويان احاديث از امام باقر (عليه السلام) نقل مى كنند ، كه حضرت در ترجمه بندگى فرموده است :

« هر كس سخن گوينده اى را بشنود و به آن عمل كند او را بندگى كرده است ، اگر سخن را از منبع صحيح شنيد و به اجرا گذاشت بندگى صحيح ورنه دچار عبوديت غلط شده است »(1) .

بندگى گويندگان

گويندگان را در يك تقسيم مى توان به دو گروه تقسيم نمود :

1 ـ گوينده صادق ، حكيم ، عادل ، خيرخواه ، عالم ، بينا و دلسوز .

2 ـ گوينده كاذب ، خائن ، غارتگر ، شقى و گمراه .

خداوند بزرگ متكلمى است كه مستجمع جميع صفات كمال است ، و همانند او كسى طالب خير دنيا و آخرت بشر نيست ، البته براى رسيدن به كمالات و حقيقت گفتار او ، بايد دست به دامن سه نفر زد : پيامبر ، امام معصوم ، فقيه جامع  الشرايط . پيامبر و امام با تفسير و توضيحشان بر قرآن ، و فقيه با اجتهادش در روايات و عرضه اجتهاد از مسائل الهى خبر مى دهند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ قال الباقر (عليه السلام) : « مَنْ اَصْغى اِلى ناطِق فَقَدْ عَبْدَهُ فَاِنْ كانَ النّاطِقُ يُؤَدى عَنِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ فَقَدْ عَبَدَ اللهَ وَاِن كانَ النّاطِقُ يُؤَدّى عَنِ الشَّيطانِ فَقَدْ عَبَدَ الشَّيطانَ » ( كافى : 6/434 ، باب الغناء ، حديث 24 ) .