وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا
حشر ( 59 ) : 7
بخش هشتم
تعاليم اخلاقى حيات بخش پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله وسلم)
وصاياى پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) به ابوذر
وصاياى پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) به ابوذر
پيامبر عظيم الشأن اسلام جلوه ى اعلاى اسما و صفات حق و مصداق اتم و اكمل عملى آيات قرآن و اسوه و سرمشق حسنات و مكارم اخلاقى براى جهانيان و آموزگارى بى نظير و شخصيتى بى بديل براى تعليم و تربيت انسان ها تا روز قيامت است .
سفارشاتى كه در زمينه هاى اخلاقى به ابوذر غفارى دارند ، گوشه اى از درياى بصيرت و علم و عقل و دانايى او به حقيقت و حاكى از دلسوزى براى بشريت و نشانه اى از دعوت انسان براى آراسته شدنش به كرامت و فضيلت است .
بزرگان دين و عالمان وارسته هم چون صدوق ، ديلمى ، علامه ى مجلسى با اسناد حديثى خود از ابوذر غفارى روايت كرده اند كه گفت :
أوصَانِى رَسولُ اللهِ بِسبع : أوصانِى أن أنظُرَ إلى مَن هُوَ دونِى وَلاَ أنظر إلى مَن هُو فَوقِى ، وَأوصَانِى بِحُبِّ المَساكِينِ والدُنُوِّ مِنهُم ، وأوصانِى أن أقولَ الحقَّ وَإن كَانَ مُرّاً ، وَأوصَانِى أن أصِل رَحِمى وَإن أدبرت ، وأوصانى أن لاَ أخافُ فِى الله لَومَةَ لائِم ، وَأوصَانِى أن أستَكثِرُ مِن قَولِ لاَ حَولَ وَلاَ قُوّةَ إلاَّ بِاللهِ العَلِىِّ العظيمِ ; فَإنّها مِن كَنوز الجَنّة(1) .
پيامبر خدا مرا به هفت خصلت سفارش كرد : مرا سفارش كرد كه ( در امور
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ خصال : 2 / 345 ، حديث 12 ; بحار الانوار : 74 / 75 ، باب 4 ، حديث 2 .
مادى و مال و منال ) به پست تر و پايين تر از خودم نگاه كنم و از نظر به بالاتر از خود بپرهيزم ; و مرا سفارش كرد به بينوايان و تهيدستان عشق ورزم و به آنان نزديك باشم ; و مرا سفارش كرد كه حق را گويم گرچه تلخ باشد ; و مرا سفارش كرد كه صله ى رحم كنم گرچه رحم من به من پشت كرده باشد ; و مرا سفارش كرد كه در راه خدا و براى دين از ملامت ملامت كننده نترسم و مرا سفارش كرد كه زياد « لا حول و لا قوة الاّ بالله العلى العظيم » گويم ; زيرا اين ذكر از گنج هاى بهشت است .
1 ـ نظر به مادون و چشم پوشى از نظر به مافوق
چنين حالتى كه از سفارشات بسيار مهم پيامبر است و در هر فرصتى مردم را به آن توجه داده اند ، اگر با تمرين در باطن انسان تحقق يابد ، انسان را به عرصه گاه قناعت و شكرگزارى مى كشاند و از هجوم حرص و طمع كه محصول تلخ چشم هم چشمى است در مصونيت مى برد .
انسان ها بنا به فرموده ى قرآن مجيد به خاطر مصالحى از نظر رزق و روزى و مال و منال يا در وسعت و گشايشند يا در مضيقه و تنگى .
پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايد :
در هر مرتبه اى از امور مادى هستى براى اين كه سپاسگزار خدا باشى و قدر نعمت هاى او را بدانى و به داده ى حق كه بر اساس مصلحت و حكمت است قانع باشى ، به مادون خود بنگر و از چشم دوختن به مافوق خويش چشم بپوش ; زيرا هنگامى كه در امور مادّى به مافوق خود چشم بدوزى ، ديو حرص و آز و شيطان، طمع و زياده خواهى تو را وادار مى كند كه همه ى همّ و غمّ و فكر و انديشه ى خود را در به دست آوردن متاع دنيا و مال و ثروت به كار گيرى تا با مافوق خود مساوى و برابر شوى ، يا از او پيشى گيرى ; و اگر در اين زمينه نتوانى از راه
مشروع اين راه را بپيمايى بى ترديد تو را در راه نامشروع مى اندازد تا با غارت مال مردم و رشوه و غصب و پايمال كردن حقوق ديگران خود را با مافوق خود برابر و يكسان سازى !
ولى اگر در اين زمينه به مادون خود بنگرى كه در چه مضيقه و تنگى كمر شكنى قرار دارد ، و براى لقمه نانى و به دست آوردن آنچه براى زندگى اوليه لازم دارد چه رنج و زحمتى را متحمل مى شود و چه مشكلاتى را بر خود هموار مى نمايد ، به آنچه در اختيار دارى و تا حدى زندگى تو و خانواده ات را اداره مى كند و از بسيارى از مشكلات و سختى ها در امانى ، قناعت مىورزى و به شكرگزارى و سپاس خدا برمى خيزى و از هيجانات روحى و عصبى به سلامت مى مانى ، و از بسيارى از گناهان كه در اين مسير به ناچار پيش مى آيد در مصونيت قرار مى گيرى .
قرآن مجيد در اين زمينه در سوره ى حجر مى فرمايد :
( لاَ تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجاً مِّنْهُمْ )(1) .
ديده ى خود را ] به رغبت و ميل [ به آنچه از نعمت هاى مادى به گروه هايى از آنان ] ناسپاسان و كافران [ داده ايم مينداز .
نعمت هاى مادّى امورى ناپايدارند ، سختى هايى كه از آنها به انسان به
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ حجر ( 15 ) : 88 . اينكه خداى متعال پيامبر خود را از نگاه كردن به نعمتهاى مادى و . . . كافران نهى مى كند به اين دليل است كه توجه او را به اين مطالب جلب نمايد كه ما بهترين نعمتها را به تو عنايت كرديم كسى كه بهترين نعمت را دارد ديگر معنا ندارد كه به مسائل بى ارزش مادى چشم بدوزد ; چرا كه در آيه ى قبل از اين آيه ى شريفه مى فرمايد : ( وَلَقَدْ آتَيْنَاكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثَانِي وَالْقُرْآنَ الْعَظِيمَ ) ما به تو سوره ى حمد و قرآن عظيم داديم . بنابراين هر فردى كه به اين مطالب با دقت توجه كند و بداند كه سرمايه اى همچون قرآن و اهل بيت عصمت و طهارت (عليهم السلام) را دارد ، نبايد در هيچ زمانى احساس نياز به مسلمانان نمايد تا چه رسد كه به خاطر مسائل مادى و امور دنيوى بر كافران و سركشان و ناسپاسان و فاسدان چشم بدوزد .
شكل هاى مختلف مى رسد كم نيست ، حفظ و نگاهداريش بسيار مشكل است . منبع هجوم هم و غم و اندوه و غصه مى باشد ، مگر اين كه از راه حلال به دست آيد و در راه خير براى تبديل شدنش به توشه ى آخرت مصرف شود ; بنابراين به خودى خود چيز باارزشى نيست كه ديده ميل و رغبت تو را به جانب خود جلب كند و در برابر نعمت هاى عظيم معنوى قابل ارزش و اهميت باشد .
در سوره ى طه مى فرمايد :
( وَلاَ تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجاً مِّنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ وَرِزْقُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَأَبْقَى )(1) .
ديده ى ] ميل و رغبت [ خود را به نعمت هاى مادى كه به گروه هايى از آنان ] كافران و ناسپاسان [ داده ايم باز مگشا ، اينها شكوفه هاى ] پرپر شدنى و از دست رفتنى و زودگذر [ زندگى دنياست ، ] به آنان داده ايم [ تا آنها را ] به وسيله ى آنها [ بيازماييم ; و آنچه پروردگارت به تو روزى داده است براى تو بهتر و پايدارتر است .
بسيار افراد تنگ نظرى كه همواره مراقب اين و آن هستند كه اينان چه دارند و آنان چه دارند و مرتباً وضع مادى خود را با ديگران مقايسه مى كنند و از كمبودهاى مادى در اين مقايسه رنج مى برند ، هرچند آنان كه مورد چشم هم چشمى اينانند آن امكانات را به بهاى از دست دادن ارزش انسانى و استقلال شخصيت به دست آورده باشند ، در زندگى شكست خورده و سرخورده مى باشند ; چرا كه به خاطر نظر به زندگى ديگران از زندگى خود راضى نخواهند بود .
اين طرز تفكر كه نشانه ى عدم رشد كافى و احساس حقارت درونى و كمبود
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ طه ( 20 ) : 131 .
همت است ، يكى از عوامل مؤثر عقب ماندگى در زندگى حتى در زندگى مادى است .
كسى كه در خود احساس شخصيت مى كند به جاى اين كه گرفتار چنين مقايسه ى زشت و رنج آورى شود ، نيروى فكرى و جسمانى خود را در راه رشد و ترقى خويش به كار مى گيرد و به خود مى گويد :
من از نظر استعداد و قدرت و همت چيزى از ديگران كم ندارم و دليلى ندارد كه نتوانم از آنان پيشرفت بيشترى كنم . من چرا چشم به مال و مقام آنان بدوزم من خودم بهتر و بيشتر توليد مى كنم .
اصلا زندگى مادّى هدف و همّت او نيست . او آن را مى خواهد ولى تا آنجا كه به معنويت او كمك كند ; و به دنبال آن مى رود ، اما تا جايى كه استقلال و آزادگى او را حفظ نمايد ، نه حريصانه به دنبال آن مى دود و نه همه چيزش را با آن مبادله مى كند كه اين مبادله ى آزاد مردان و بندگان خدا نيست ، و نه به صورتى زندگى مى كند كه نيازمند و محتاج ديگران گردد(1) .
از پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله وسلم) روايت شده است :
مَن رَمى بِبَصَرِه مَا فِى يَدِ غَيرِهِ كَثُرَ هَمُّه وَلَم يَشْفِ غَيظُه(2) .
كسى كه ديده ى خود را به آنچه از ( نعمت هاى مادى ) در اختيار ديگران است بدوزد همواره اندوهناك و غمگين خواهد بود و آتش خشم در دلش فرو نخواهد نشست .
2 ـ عشق ورزى به تهيدستان و فقيران
بسيارى از اولياى خدا و عارفان معارف و عابدان زاهد و شيداييان واله
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ تفسير نمونه : 11 / 135 .
2 ـ تفسير صافى : 3 / 121 ; بحار الانوار : 74 / 118 ، باب 6 ، حديث 11 .
و مجذوبان عاشق در ميان تهيدستان و فقيرانند . از اين جهت نبايد به احدى از اين طايفه به چشم حقارت نظر كرد ، بلكه بايد ادب و احترام و خوش اخلاقى و نيك رفتارى را نسبت به آنان رعايت نمود و آنان را از خود برتر و بهتر دانست .
اينان گروهى هستند كه خداى مهربان در قرآن مجيد از آنان به خوبى ياد كرده و بزرگشان دانسته و پيامبرش را به احترام آنان فرمان اكيد داده است(1) .
اينان چهره هاى معنوى وارسته و والايى هستند كه خداى بزرگ پيامبرش را به بودن با آنان امر مى كند و اجازه نمى دهد به خاطر چيزى و كسى دست از آنان بردارد و روى از آنان بگرداند !(2)
خداى عزيز شب معراج به پيامبرش فرمود :
محبت براى خدا محبت به تهيدستان و فقيران و نزديك شدن به ايشان است . پيامبر گفت : پروردگارا ! تهيدستان و فقيران كيانند ؟ خدا فرمود : كسانى كه به كم راضى اند و بر گرسنگى صابرند و بر آسانى شاكرند ، از گرسنگى و تشنگى خود شكايت نمى كنند و دروغ نمى گويند و بر پروردگارشان خشمگين نمى شوند و بر آنچه از دستشان رفته اندوه نمى خورند و به آنچه به آنان داده شده شاد نمى گردند .
اى احمد ! محبت من محبت به تهيدستان و فقيران است ، پس به آنان نزديك شو و نشستن آنان را به خود نزديك گردان تا به تو نزديك شوم(3) .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ ( لاَ تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجاً مِّنْهُمْ وَلاَ تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ ) حجر ( 15 ) : 88 .
2 ـ ( وَاصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ وَلاَ تَعْدُ عَيْنَاكَ عَنْهُمْ تُرِيدُ زِينَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَلاَ تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَن ذِكْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَكَانَ أَمْرُهُ فُرُطاً ) كهف ( 18 ) : 28 .
3 ـ يا أحمد ! إن المحبة لله هى المحبة للفقراء ، والتقرب إليهم قال : يا رب ! ومن الفقراء قال : الذين رضوا بالقليل وصبروا على الجوع وشكروا على الرخاء ولم يشكوا جوعهم ولا ظمأهم ولم يكذبوا بألسنتهم ولم يغضبوا على ربهم ولم يغتموا على ما فاتهم ولم يفرحوا بما آتاهم ، يا أحمد ! محبتى محبة للفقراء فادن الفقراء و قرب مجلسهم منك وبعد الأغنياء وبعد مجلسهم منك فإن الفقراء أحبائى
ارشاد القلوب : 1 / 200 ، الباب الرابع و الخمسون ; بحار الانوار : 74 / 23 ، باب 2 .
نشست و برخاست با فقيران ، به خانه ى آنان رفتن ، با آنان عاشقانه معاشرت كردن ، و به آنان محبت ورزيدن ، آلودگى كبر را از قلب مى زدايد و نقش زيباى تواضع را بر صفحه ى جان صورت گرى مى كند و بيمارى نخوت و خودبينى و فخرفروشى را درمان مى كند و راه رسيدن به فيوضات الهى را هموار مى نمايد و نهايتاً انسان را محبوب خدا مى كند .
متكبّران ـ كه از رحمت پروردگار محرومند و از اخلاق پيامبران و امامان دورند و درونى آلوده دارند ـ از نشست و برخاست با فقيران امتناع مىورزند و از نزديك شدن به تهيدستان و افتادگان دورى مى جويند . درِ خانه ى آنان به روى اينان كه گاهى در ميانشان اهل الله هستند بسته است .
اين خودخواهان مغرور و آلودگانى كه نشست و برخاست با فقيران و محبت ورزيدن به آنان را براى خود ننگ و عار مى دانند گويا خبر ندارند كه پيامبر فرموده است :
لاَ يَدخُلُ الجَنّةَ مَن كَانَ فِى قَلْبِهِ مِثقالُ حَبّة مِن خَردَل مِنْ كِبْر . . .(1) .
كسى كه در دلش به وزن دانه ى خردلى از كبر است وارد بهشت نمى شود !
و گويا نمى دانند كه گاهى بندگان خاص خدا و عباد روشن ضمير حق در ميان اين طايفه اند كه از هر جهت قابل احترامند .
داستان جنيد بغدادى و مسكين
جنيد مى گويد : وارد مسجدى شدم ، فردى را ديدم كه به مردم مى گفت : اگر امكان حل مشكل من براى شما فراهم است مشكلم را حل كنيد . در دلم گذشت
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ معانى الاخبار : 241 ، باب معنى الكبر ، حديث 2 ; مجموعه ى ورام : 1 / 198 ، بيان ذم الكبر .
كه اين بدبخت مفت خور و سربار مردم چهارچوب بدنش سالم است چرا از پى كارى نمى رود ؟
فرداى آن روز كنار دجله آمدم ، ديدم آن مرد سائل خرده سبزى هايى كه مردم بالاتر از آن محل به آب مى دهند از آب مى گيرد و مى خورد . تا چشمش به من افتاد گفت : ديروز بدون دليل و علت در باطنت از من غيبت كردى و مرا هدف سوء ظن قرار دادى ، به خاطر اين كه باطنت را آلوده نمودى و خود را از رحمت خدا محروم كردى توبه كن ، من گرچه چهارچوب بدنم سالم است ولى او خواسته كه در چهارچوب تنگ مادى گرفتار باشم و اين مطلب ربطى به تو ندارد كه نسبت به آن قضاوت بى جا كنى من در عين تنگدستى و تهيدستى از پروردگارم راضى و خشنودم و كمترين گله و شكايتى از او ندارم !
آرى ، در ميان تهيدستان كسانى هستند كه آنچه بر دل انسان مى گذرد مى خوانند ، سپس آدمى را به حضرت حق و توبه ى از گناه راهنمايى مى كنند .
عزّت نفس زنى تهيدست
دوستى داشتم كه در صبر و متانت ، جود و كرم و انجام كار خير و به خصوص رسيدگى به تهيدستان ، انسان كم نمونه اى بود .
او نسبت به فقرا و نيازمندان و سائلان و مشكل داران محبت فوق العاده اى داشت و جانب احترام و ادب را درباره ى آنان رعايت مى كرد .
مى گفت : به واسطه ى يكى از دوستانم در يكى از محلات فقير نشين قم به چند خانواده ى آبرومند در حدّ برطرف شدن نيازشان كمك مى كردم و هر شب جمعه كه به قم مشرف مى شدم احوال آنان را به توسّط دوستم خبر مى گرفتم .
عصر پنج شنبه اى در گوشه ى مسجد معروف به مسجد طباطبايى كه وصل به حرم مطهر است و مخارج كاشى كارى آن را قبول كرده بودم به تماشاى كار
اساتيد هنرمند كاشى كار ايستاده بودم ، زنى باوقار و متين سراغ مرا از يكى از خادمان حرم گرفت ، خود را به او معرفى كردم ، پولى بسيار اندك كه شايد قيمت دو گرده ى نان بود به من داد ، گفتم : چيست ؟ گفت : از شخصى كه هر هفته به من كمك مى كرد به زحمت نام شما را پرسيدم ، من تا اين هفته مستحق بودم ، ولى تنها فرزند يتيمم اين هفته از خدمت سربازى آمد و مردى محترم او را براى كار به حجره اش برد و حقوقى كه برايش قرار داده كفاف هزينه ى ما را مى كند و از شبى كه فرزندم حقوقش را به خانه آورد من از استحقاق درآمدم و اين پول اندك كه از كمك شما نزد من مانده بود هزينه كردنش براى من شرعى نبود ، به اين خاطر به شما برگرداندم !!
آرى ، در ميان تهيدستان و فقرا كه خداى مهربان به همگان سفارش فرموده است به آنان محبت ورزند و پيامبر بزرگ به ابوذر وصيت مى كند كه به آنان عشق بورز و نزديكشان رو ، چنين انسانهاى باعزت و كرامتى هم يافت مى شود .
چهره اى برجسته و مؤمن در لباس باربرى
در حادثه اى عجيب در راه تبليغ دين كه شرحش مفصل است با مردى باربر و به اصطلاح گذشتگان « حمال » آشنا شدم كه به خاطر حالات معنوى و چهره ى ملكوتى و اخلاق انسانى اش به او دلبستگى پيدا كردم تا جايى كه اگر زمينه برايم فراهم بود هفته اى يك بار در منزلش كه در حجره اى در يكى از مساجد قديمى تهران بود به دست بوسش مى رفتم . او انسانى بود كه در طول دوستى و آشنايى ام با او به اين نتيجه رسيدم كه بار امانتى كه آسمان ها و زمين و كوه ها از حملش امتناع كردند او به درستى و سلامت آن بار امانت را بر دوش تكليف حمل
كرده بود .
رابطه ى معنوى من با او تا زمان مرگش برقرار بود ، از كسانى بود كه وقتى خبر
درگذشتش را شنيدم بسيار بر من سنگين آمد . او علاقه ى عجيبى به اهل بيت (عليهم السلام) بخصوص حضرت سيد الشهداء (عليه السلام) داشت ، و با دعا و قرآن انسى شگفت داشت ، تا جايى كه هر سه روز يكبار قرآن را از ابتدا تا انتها با توجه و حال قرائت مى كرد .
وقتى در جلسات كميل شركت مى كرد ، بودن او را غنيمت و بركت مى دانستم و برايم روشن بود كه حال تضرّع و زارى و گريه ى شديد او عامل جلب رحمت خدا نسبت به آن مجلس است .
او در حالى كه بيش از نود سال از عمرش گذشته بود با نشاطى فوق العاده براى باربرى بيرون مى رفت و بار مردم را با مزدى عادلانه جابه جا مى كرد !
با پول باربرى در كمال قناعت زندگى خود را اداره مى نمود و مازاد آن را به مردى كاسب كه داراى چهار فرزند بود و درآمدش با هزينه اش مساوى نبود مى پرداخت و مى گفت : اين مرد كاسب هم خودش محترم است و هم همسرش از خانواده اى معتبر است و من طاقت ندارم كه اين مرد براى مخارج زندگى اش شرمنده ى همسر و فرزندانش شود !
اگر باز هم مازادى از مال دنيا نصيبش مى شد در راه خدا انفاق مى كرد و به اين عمل راضى و خوشنود بود .
مجموعه ى اثاث و وسايل زندگى اش در حدى بود كه انسان با ديدن آن به ياد مسيح و زاهدان واقعى دنيا مى افتاد .
از صدايى خوش برخوردار بود ، تا جايى كه مردم از شنيدن اذان و دعا و مناجات و قرآن خواندنش لذت مى بردند ، و هرگاه در جلسات حضور نداشت احساس مى كردند گوهرى قيمتى را گم كرده اند . او مصداق حقيقى « عاش سعيداً و مات سعيداً » بود .
از طرفى با غرق بودن در معنويت و حسنات اخلاقى مى زيست و از طرف
ديگر امور دنياى خود را با باربرى اداره مى كرد و سربار كسى نبود و با اين همه مازاد مال به دست آمده را در راه خدا هزينه مى كرد .
او در تمام دوران زندگى اش با اين كه از سواد چندانى برخوردار نبود ولى با كسب معلوماتى كه از طريق مجالس مذهبى و نشست و برخاست با عالمان داشت، سعى كرد در اخلاق ورفتار ومنش وكردار شيعه ى حقيقى اميرمؤمنان (عليه السلام)باشد .
تا ز نور معرفت در دل صفا را ننگرى *** جلوه ى آيينه ى گيتى نما را ننگرى
مُلك دل جاى كدورت نيست جاى دلبر است *** گر سرا تاريك شد صاحب سرا را ننگرى
روى جانان در دل روشن تجلى مى كند *** بى چنين آيينه روى آشنا را ننگرى
تا نباشد پرتو عشق حقيقى رهبرت *** گر چراغ عقل باشى پيش پا را ننگرى
در مقام عشق بى نور است عقل دوربين *** چون كشد خورشيد سر نور سها را ننگرى
نرم هم چون دانه كى گردد نهاد سخت تو *** تا فشار سخت اين نه آسيا را ننگرى
آخر از ترك هوا واصل به دريا شد جناب *** چون تو پابست هوايى جز هوا را ننگرى
3 ـ حق گويى
گاهى ممكن است هجوم باطل و فرهنگ هاى شيطانى به يك فرد يا به يك خانواده يا به يك جامعه ميان آنان و حق جدايى اندازد ، و پس از مدتى حق را از ياد آنان ببرد ، يا ممكن است ستمگرى براى ارضاى هوا و هوس خود زمينه اى فراهم آورد كه سبب پنهان ماندن حق شود . در چنين پيش آمدهايى بر مؤمن واجب است حق را اظهار كند و نقاب از چهره ى حقيقت بركشد تا بى خبرى يا بى خبرانى از خواب بيدار شوند ، يا گمراهى يا گمراهانى هدايت گردند ، يا واقعيتى از اسارت نجات يابد و باطلى كوبيده شود و ملتى از خطر وسوسه ها و اغواگرى هاى اهل باطل برهند .
در اين موارد اگر حق گو احساس كند كه با گفتن حق و اظهار حقيقت ، تلخى و دشوارى و زيان و خسارت ـ هرچند سنگين و قابل توجه ـ به او وارد مى شود باز هم به فرموده ى پيامبر اسلام بايد حق را بگويد و از اظهار حقيقت امتناع نورزد .
حق گويى چراغ دين را در ميان مردم روشن نگاه مى دارد و تكاليف و وظايف الهى را به مردم مى رساند و ياران شيطان را ضعيف و ناتوان مى نمايد و به ياران خدا اضافه مى كند و به آنان قدرت و نيرو مى بخشد .
در اين زمينه روايات بسيار مهمى از پيامبر و اهل بيت بزرگوارش در كتاب هاى معتبر حديث آمده كه به برخى از آن روايات اشاره مى شود .
رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود :
أتقَى النّاسِ مَن قَال الحَقَّ فِيمَا لَه وَعَليهِ(1) .
پرهيزكارترين مردم كسى است كه در آنچه به سود او و زيان اوست حق بگويد .
حضرت امام باقر (عليه السلام) فرمود :
قُلِ الحَقَّ وَلَو عَلى نَفْسِكَ(2) .
حق بگو ، گرچه به زيان خودت باشد .
حضرت امام صادق (عليه السلام) فرمود :
