مرگ و فرصت ها، ص: 357

الحمدلله رب العالمين و صلّى الله على جميع الانبياء والمرسلين‏

و صلّ على محمد و آله الطاهرين.

مال حلال و ثروت پاك، يعنى مالى كه از طريق مشروع به دست مى‏آيد، فرصت زيبا و پرمنفعت الهى است. اما اگر صاحب مال بخيل باشد، تمام راه‏هاى غنيمت دانستن اين فرصت به روى او بسته خواهد شد.

رسول خدا صلى الله عليه و آله جمله‏اى بر اساس يكى از آيات سوره مباركه آل عمران و سوره مباركه توبه دارد. «1» علت بيان اين جمله نيز اين بود كه حضرت در طواف مكه بودند و در حالى كه دور خانه خدا مى‏گشتند، ديدند كه شخصى دو دستش را به ديوار بيت گذاشته و دارد دعا مى‏كند. در حال دعا خدا را قسم به كعبه مى‏دهد.

حضرت روى شانه‏اش دست زدند، او برگشت، ديد پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله است، حضرت فرمودند: خدا را به قسمى بالاتر از كعبه قسم بده. گفت: قسم بالاتر كدام است؟ فرمودند: اگر مؤمن هستى، خدا را به خودت قسم بده؛

«انّ المؤمن اعظم حرمة من الكعبة» «2»

احترام مؤمن نزد خدا بيشتر از كعبه است. «3»

عرض كرد: يا رسول اللّه! من اگر چه مؤمن باشم، اما عيبى در من است. حضرت فرمودند: عيب تو چيست؟ گفت: بخيل هستم.

اين داستان را مرحوم ملا مهدى نراقى، پدر ملا احمد، در كتاب بسيار پرقيمت «جامع السعادات» نقل مى‏كنند كه تا گفت: من بخيل هستم، پيغمبر براى دور شدن از او سرعت گرفت و اين جمله را فرمود:

«اليك عنى! لاتحرقنى بنارك» «1»

دور شو از من! مرا به آتش (بخلت) نسوزان. بخل در هر كجا باشد، آلوده به اين بيمارى، در آتش جهنم است.

اگر اين رذيله در قلب انسان نباشد، خيلى راحت مى‏تواند از فرصت مال و ثروت به نفع دنيا و آخرت خود استفاده كند. غنيمت دانستن مال به چه صورت است؟

چند آيه قرآن كه خداوند راه غنيمت دانستن اين فرصت را نشان داده است را عنايت كنيد.

موارد وجوب اعطاى مال در راه خدا

طبق آيات قرآن گاهى اين غنيمت دانستن واجب است، يعنى فرصتى كه به افراد داده‏اند، واجب است كه از آن بهره‏بردارى كنند و آن را غنيمت بدانند.

اين آيه كه در سوره انفال است را توجه كنيد:

«وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ‏ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى‏ وَ الْيَتامى‏ وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ» «2»

آيه مى‏گويد: از هر چه كه سود گرفتيد؛ معدن، طلا، نفت، گاز، سنگ‏هاى قيمتى، عقيق، فيروزه، كسب، تجارت، اجاره، «شَيْ‏ءٍ»* شامل همه چيز مى‏شود، از هر چه سود برداشت كرديد؛ «غَنِمْتُمْ»، اگر يك سال گذشت و از اين برداشت استفاده‏

______________________________
(1)- اشاره به آيات: آل عمران (3): 180؛ «و كسانى كه خدا به آنچه از فضلش به آنان داده بخل مى‏ورزند، گمان نكنند كه آن بخل به سود آنان است، بلكه آن بخل به زيانشان خواهد بود. به زودى آنچه به آن بخل ورزيدند در روز قيامت طوق گردنشان مى‏شود. و ميراث آسمان‏ها و زمين فقط در سيطره مالكيّت خداست، و خدا به آنچه انجام مى‏دهيد، آگاه است.»

توبه (9): 75- 76؛ «از منافقان كسانى هستند كه با خدا پيمان بستند، چنانچه خدا از فضل و احسانش به ما عطا كند، يقيناً صدقه خواهيم داد و از شايستگان خواهيم شد.* هنگامى كه خدا از فضل و احسانش به آنان عطا كرد نسبت به [هزينه كردن‏] آن [در راه خدا] بخل ورزيدند و اعراض‏كنان [از پيمانشان‏] روى گرداندند.»

(2)- بحار الأنوار: 7/ 323، باب 16، حديث 16.

(3)- بحار الأنوار: 64/ 71 (الاخبار)، حديث 39؛ «رُوِيَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه و آله نَظَرَ إِلَى الْكَعْبَةِ فَقَالَ مَرْحَباً بِالْبَيْتِ مَا أَعْظَمَكَ وَ أَعْظَمَ حُرْمَتَكَ عَلَى اللَّهِ وَ اللَّهِ لَلْمُؤْمِنُ أَعْظَمُ حُرْمَةً مِنْكَ لِأَنَّ اللَّهَ حَرَّمَ مِنْكَ وَاحِدَةً وَ مِنَ الْمُؤْمِنِ ثَلَاثَةً مَالَهُ وَ دَمَهُ وَ أَنْ يُظَنَّ بِهِ ظَنَّ السَّوْءِ.»

الدر المنثور: 6/ 92؛ «ابن عمر قال رأيت النبي صلى الله عليه و آله يطوف بالكعبة ويقول ما أطيبك وأطيب ريحك ما أعظمك وأعظم حرمتك‏والذي نفس محمد بيده لحرمة المؤمن أعظم عند الله حرمة منك ماله ودمه وان يظن به الا خيرا.»

(4)- ناصر الدين شاه.