هنگام ذكر توبه و درخواست توبه به درگاه اله عالم به اين دعا با خدا راز و نياز مى كرد
̶ اى خدا(ى عالم) اى آنكه بالغ نظران عالم در اوصاف كمال نعوت جمال و جلال تو همه حيرانند) هم هرگز به كنه تو را (نشناخته به حقيقت توصيف نتوانند كرد (و در مدح شايسته تو عاجزند و تمام انبياء و اولياء و عارفان ربانى چون صفاتت عين ذات مقدسه است همه در معرفى اوصافت به عجز معترفند)
̶ و اى خدائى كه اميد اميدواران عالم از پيشگاه حضرتت به جائى تجاوز نخواهد كرد (بلكه هر بنده اميدوارى به درگاه تو چشم اميد گشوده و دست حاجتش تنها به سوى تو دراز است)
̶ و اى خدائى كه هرگز اجر و پاداش نيكوكاران نزد او ضايع نخواهد شد (بلكه اجر عملشان را چندين برابر عطا خواهى كرد).
̶ اى خدائى كه اهل طاعت و عبادت از قهرت در منتها درجه ى خوفند
̶ و اهل زهد و تقوى در نهايت رتبه ى خشيت (خوف ترس از تقصير در طاعت و خشيت ترس از هيبت و جلال است پس هرگاه مردم خداپرست و با زهد و تقوى از تقصير و قهر و جلال خدا ترسان باشند ديگران البته اولى به خوف و خشيتند)
̶ اين است به درگاهت (حال پريشان و) مقام التجاء كسى كه به دست عصيان (و گناهان مى گردد) و از گناهى به گناه ديگر منتقل مى شود) و مهار اختيارش را دست خطاها به هر طرف مى كشد و ديو رجيم بر جان او استيلا يافته لذا در انجام فرمانت تقصير و افراط كردم و به جانب آنچه نهى از او كردى از غرور و جهل دست دراز كردم
̶ مانند كسى كه از قدرتت بر خويش بى خبر است يا به مانند آنكه فضل و احسانت را در حق خود منكر است و بدين سبب عمر به غفلت و معصيت مى گذراند) تا آن هنگام كه چشم هدايت بگشايد و ابرهاى عمى و ضلالت از پيش چشم بصيرتش برطرف شود (يعنى تا روز رحلت به عالم آخرت) آن روز ظلم و ستمهائى كه به نفس خود كرده (همه را فرد فرد) به شمار آرد و به فكر و انديشه در مخالفتهاى پروردگارش فرورود در آن حال بر بسيارى گناهان بزرگ خود بينا شده عظمت (گناه بزرگ و عقاب سخت) مخالفت خود را به چشم مشاهده خواهد كرد (و در آن حال او را غم و اندوه و حسرت از فوت وقت و عجز از تدارك اعمال)
̶ با شرم و خجلت و حياى بسيار به درگاه تو اى خدا روى آرزو و اميدوارى آورد و از همه ى عالم دل بر كند و يك جهت با شوق و رغبت روى به سوى تو كند (و مشتاقانه اقبال به آن درگاه لطف و كرم كند) چرا كه منحصرا تمام اطمينان خاطرش به تو و طمع و اميدش به طور قطع و يقين به احسان و اكرام تست و هم بيم و هراسش تنها از عقاب تست و آنجا جز تو از همه عالم طمع بريده و دلش از هر خوف و اضطراب امر مخوف و انديشه ناكى غير تو فارغ خواهد بود (يعنى در آن عالم بنده جز به خدا به هيچ كس اميد لطف و احسانى ندارد و از هيچكس جز خدا هم ابدا خوف و هراس و اضطرابى نخواهد داشت و آنجا اميدش منحصرا به كرم و رحمت خدا و هراس و بيمش از قهر و انتقام خداست در صورتى كه بندگان بايد در دنيا چنين باشند كه در اثر ايمان به خدا اميد و بيمى جز به او نداشته باشند و به غير خدا ابدا نظر به كسى نكنند.
(موحد چه زر ريزى اندر برش
چه شمشير هندى نهى بر سرش
اميد و هراسش نباشد ز كس
بر اين است بنياد توحيد و بس)
̶ پس در آن هنگام بنده در حضور حضرتت با حال تضرع و زارى و خشوع و خضوع ايستاده و چشم تذلل بر زمين افكنده و در پيشگاه عزتت به حال ذلت از شرم سر به زير انداخته و با آنكه تو بر اسرار پنهانش داناتر از خود اوئى باز براى اظهار خضوع و فروتنى اسرار درونش را بر تو عرضه مى دارد و نزد حضرتت براى اظهار خضوع و شرمندگى عدد گناهانش را به شماره مى آورد در صورتى كه تو بهتر از او بر شمارش آگاهى و هم به درگاه كرمت پناه مى جويد (و از اهوال) آن روز بزرگ و واقعه عظيم كه بر او در علم تو (و مشيت ازلى تو) محقق و مسلم بوده و هم از قبايح اعمالى كه به حكم تقديرت در عذاب و عقاب آن باقى مانده و ملازم او گرديده است به كرمت پناه آرد
̶ و در عين حال اى خدا عدل تو را هرگز انكار نكند اگر هم او را عقاب كنى و عفو و كرم تو را عظيم شناسد اگر از او درگذرى و به حالش ترحم كنى زيرا توئى خداى كريم (كه لطف و كرمت را حد و نهايت نيست) آمرزش گناه بزرگ خلق در پيش درياى رحمت و مغفرتت بزرگ نيايد (و قطره اى ننمايد).
̶ اى پروردگار من اينك من بر آنچه امر فرمودى از دعا و التماس به درگاهت به اطاعت فرمان آمده ام (و به دعا از حضرتت درخواست مى كنم و آنجا ز و وفا به وعده ات را (كه بندگان را فرمودى دعا كنيد به درگاهم تا مستجاب كنم) از تو اجابت دعاى خود را مى طلبم (پس اى خدا به وعده ات وفا كن و دعايم مستجاب فرما).
̶ پروردگارا درود فرست بر محمد و آل پاكش و مرا با مغفرت و عفو خود ملاقات كن چنانكه من با اقرار و اعتراف (به گناهم) تو را ملاقات مى كنم و مقامم را رفيع تر گردان از آنكه گناهان مرا به خاك هلاك افكند چنانكه من به خوارى و فروتنى رو به درگاهت آوردم و عيب و زشتيهايم در پرده لطفت مستور دار چنانكه مرا از عقوبت و انتقامت مهلت دادى (و به حلم خود معاف داشتى و به عفو و كرمت از من درگذشتى).
̶ پروردگارا (در حق من كرم كن) و نيت و قصد قلبم را در طاعتت پايدار گردان و معرفت و بصيرتم را در پرستش خود استوار ساز و مرا از اعمال خير به كارى كه جانم را از پليدى و ناپاكى خطا و گناهان پاك سازد موفق بدار و مرا بر آئين (پسنديده) خود و آئين پيغمبر خويش محمد مصطفى عليه النحيه و السلام هنگام رحلت بميران.
̶ پروردگارا من با اين حال (زار) و مقام (تذلل) از گناهان خود از بزرگ و كوچك و زشتيهاى پنهان و آشكار و لغزشهاى گذشته و آينده خود از همه به درگاه (عفو و كرم) حضرتت توبه مى كنم آنگونه توبه اى كه ديگر به معصيت و گناه با نفس هم حديث نكرده و ابدا بازگشت به خطا و عصيان را در خيال به خاطر نگيرم (و هرگز قصد عمل زشت نكنم)
̶ و تو اى خدا در كتاب محكم خود (قرآن عظيم) فرموده اى كه البته توبه بندگانت را بپذيرى و از گناهانشان (به عفو و كرم) درگذرى و (هم فرمودى) كه توبه كنان را دوست مى دارى پس اى خداى من (بر اين قول و عهد خود) توبه مرا چنانكه وعده فرمودى بپذير و اعمال زشتم را چنان كه ضمانت كردى عفو كن و محبتت را با من چنانكه شرط كردى حتم و لازم گردان
̶ و شرط من هم با تو اى پروردگار آنكه هرگز بازگشت به عملى كه ناپسند تست نكنم و ضمانت كنم كه ديگر به كارى كه نزد تو ناشايسته است رجوع ننمايم و عهد كنم كه از اين پس من از جميع معصيت و نافرمانيت دورى گزينم
̶ اى خداى من تو به آنچه من كرده ام (از اعمال بد) تحقيقا از من به آنان آگاهترى (زيرا من معاصى خود را بسيار فراموش خواهم كرد اما تو هيچ فراموشى نخواهى داشت) (لا يعزب عن علمه مثقال ذره).
̶ پس از گناهانم كه همه را مى دانى درگذر و به قدرت كامله ى خود (كه هيچ كس از آن تخلف نتواند كرد) روى مرا به جانب آنچه محبوب تست بگردان
̶ اى خداى من و به ذمه ى من حقوقى است كه آنها را به خاطر دارم و حقوقى كه فراموش كرده ام و تمام آنها در مقابل چشم تو كه خواب ندارد و در حضور علم تو كه فراموشى و نسيان نپذيرد همه عيان و مشهود است (زيرا تو بصير و عليمى به عين ذاتت و علم حضوريت عين بصر است كه به تمام كلى و جزئى بى نهايت عالم محيط است و هرگز چيزى از مقابل علم حضورى تو دور نتواند شد) پس اى خداى من تو به اهل آن حقوق كه از بندگانت در ذمه ى من است عوض عطا فرما و گناهى كه (در عدم اداى آن حقوق) كرده ام عفو و محو فرما و بار گران آن عصيان را (به واسطه عفو) بر من سبك گردان و مرا از آنكه بازبمانند آن عصيان مرتكب شوم نگهدارى كن (و محفوظ دار)
̶ كه اى خدا توبه نگهبان من از عصيان نتواند شد مگر به حفظ و نگهدارى تو و من از خطاء (و گناه و لغزشها) خوددارى نتوانم الا به قوت و نيروى (لطف و عنايت) حضرتت پس بارالها تو مرا به نيروئى كافى كه (با هواهاى نفس و شهوات طبع و وساوس عادات و شيطان) مقاومت تواند كرد قوت و نصرت بخش و بر من عصمتى (به لطف خاص خود) بگمار كه (مرا از گناه و كار زشت) منع تواند كرد.
̶ بارالها و چه بسا بنده اى كه از گناه به درگاه تو توبه كرده و او در علم غيب نزد تو (معلوم) است كه توبه اش را فسخ و باطل خواهد ساخت و به جرم و گناه بازگشت مى كند. من اى خدا به تو پناه مى برم كه اين چنين بنده اى باشم پس (كرم كن و) همين توبه ى مرا توبه اى قرار ده كه (ثابت بماند و) ديگر بعد از اين توبه محتاج به توبه ديگر نشوم (و ابدا توبه ام را نشكنم و) آن توبه (در اثر ثبات و عزم) سبب بر محو گناهان گذشته شود و موجب سلامتى از خطا و عصيان در باقى عمر گردد.
̶ اى خدا من از جهالت و نادانيم (در طاعت و معرفتت به درگاه لطف و حلمت) عذر خواه آمده ام و از عمل زشت خود از تو بخشش و آمرزش مى طلبم پس (كرم كن و) عذرم بپذير (و از فعل زشتم درگذر) و به لطف و احسان مرا در كنف رحمتت در آور و (در پرده) عافيتت (به فضل و كرم) مستور و محفوظ دار
̶ اى خدا و من (به توفيق تو) از هر چه خلاف اراده تست و يا هر چه سبب زوال محبت تست از خطرات قلب و نگاه چشم و گفتار زبان از همه به درگاهت توبه مى كنم آن چنان توبه اى كه به آن توبه تمام اعضاء و جوارحم از ترك اداء حقوقت سلامت بماند و از آنچه ستمكاران مى ترسند كه آن الم سطوتها (و قهر و انتقام) تست در امان خود ايمنى بخشى (يعنى پروردگارا من به توفيق تو توبه اى مى كنم كه قلبم را از خواطر شيطانى و انديشه هاى كج و فكر و خيالات باطل نگاهدارد و چشمم را از نگاه خيانت و نگاه حسد و شهوت و خشم و غضب با خلق حفظ كند و زبانم را از تهمت و غيبت و دروغ و بدگوئى و دشنام مردم محفوظ گرداند به توبه اى كه حقوق تو را ادا كنم و در حق بندگانت هم ظلم و جور نكنم تا در قيامت و در هر عالم از سطوات قهر و انتقامت در امان باشم)
̶ اى خدا پس تو هم بر تنهائى (و بى كسى) من در پيشگاه حضرتت ترحم كن (كه من اينجا در حضور تو غير تو كسى و فرياد رسى و يار و مونسى ندارم غريب و تنها و بى يار و ياورم در اين حال به حالم ترحم فرما) و از ترس و وحشت قلبم و بيم و اضطراب اركان وجودم از هيبت قهر و جلالت بر من ترحم كن (كه ابدا تاب هيبت و جلال تو را ندارم نه من بلكه تمام قواى عالى و دانى عالم تاب قهر و سطوت و جلال و مهابت و هيبت و انتقام تو را نخواهند داشت).
̶ اى خداى من مرا گناهان در پيشگاه حضورت سخت با ذلت و خوارى به پا داشته پس اگر من سكوت كنم (و به درگاهت ناله و فرياد نكنم) كسى از طرف من سخنى (به عذرخواهى و شفاعت) نخواهد گفت و اگر خود شفاعت خويش كنم به شفاعت اهليت ندارم (و شفاعتم مقبول نخواهد شد) كه هيچ بنده مجرم عاصى پر گناه ستمكار قابل آنكه نزد سلطان شفيع خود شود نخواهد بود
(تبصره البته بايد دانست كه در اين دعاى توبه اين سخنان و بلكه تمام ادعيه كه امام عليه السلام به درگاه خدا عرضه مى دارد تعليم طريق توبه و دعاست به امت زيرا اگر به ظاهر آن مقصود باشد امام معصوم است و عصيان و گناهى ندارد تا توبه از آن كند پس به طور كلى اين اظهارات يا مقام تذلل و عبوديت است يا حسنات الابرار سيئات المقربين است يا غرض از آن كيفيت دعا و تعليمات كلى به امت آموختن است براى رابطه با خدا و طريق راز و نياز با حق و شرح امورى كه به بندگان در راه معرفت و عبوديت و عرض حاجت به درگاه عزت حضرت احديت تعلمش لازم و تذكرش ضرور است خواهد بود و تمام پيمبران و رسول اكرم و آل اطهارش گناه به معنى مخالفت به امر خدا و ترك طاعت واجب ابدا ندارند لذا اين اظهارات بر محملهائى بايد توجيه شود كه با مقام و منصب عصمت و طهارت مناسب باشد پيغمبر اكرم نيز كه فرمود انى لا ستعفر الله فى كل يوم سبعين مره نه مقصود استغفار و توبه از گناه و عصيانست چون با دليل متقن عقل و نقل و كتاب و سنن انبياء و اولياء جميعا معصومند و گناهشان ترك اولى خواهد بود و خصوص خاتم النبيين و اوصياء آن حضرت همه منزه از عصيان بلكه به شايد مبرا از ترك اولى نيز باشند صلواه الله عليهم اجمعين).
̶ خدايا درود فرست بر محمد و آل پاكش و كرمت را بر خطا و گناهم شفيع مى ساز و بر گناهانم به عفو و رحمتت بازگشت فرما (يعنى به كرم و بزرگوارى گناهانم ببخش) و كيفر اعمالم را عذاب و عقوبتت قرار مده (بلكه به عفو و رحمتت حواله كن) و نعمت و احسانت را بر من وسيع و منبسط قرار ده و (زشتى) مرا در پرده (لطف و كرم) به پوشان و با من آن كن كه سلطان عزيز بزرگوارى با بنده ذليل و خوارى كه به درگاهش تضرع و زارى مى كند خواهد كرد كه البته آن سلطان با آن بنده ترحم و بخشش مى كند يا با من چنان كن كه شخصى دارا و غنى (با كرم وجود) با فقير بينوائى كه به درگاهش عرض نياز و اظهار حاجت مى كند آن خواهد كرد و او محققا با فقير زار كرم و احسان مى كند (و نعمت و رفعت مى بخشد) پس تو كه ارحم الراحمينى البته ترحم خواهى كرد.
̶ اى خدا من وسيله پناه يافتن به درگاه تو جز عزت و بزرگواريت ندارم پس مرا در حرز رحمتت پناه ده و اى خدا من شفيعى (كه از گناهانم به درگاهت شفاعت كند) ندارم تو فضل و كرمت را شفيع من گردان (كه بهترين شفيع بندگان گنهكار همان لطف و كرم خداست) و اى خدا خطا و گناهانم سخت مرا ترسان و هراسان ساخته تو (كرم فرما و) به عفو و بخششت دلم را از اين خوف و هراس ايمن ساز.
̶ اى خدا من تمام اين سخنانى كه به درگاهت عرض كردم چنان نيست كه اعمال بد خود را نمى دانم و يا گذشته و سابقه افعال زشتم را فراموش كرده ام ليكن براى آن اين اظهارات را مى كنم كه آسمان و هر كه در آن آفريده شده و زمين و هر كه به روى آن وجود دارد همه ناله پشيمانى مرا بشنوند و فرياد و التجاء مرا به توبه و انابه به درگاه كرمت بنگرند
̶ كه شايد از آنان (كه در آسمان و زمينند) كسى به رحمتت بر حال زار من و موقف سخت (و حال پريشان) من ترحم كند يا بر احوال (و اهوال قلب فكارم) رقت آرد و عطوفت كند تا از او به دعائى در حق خود نائل شوم كه آن دعاى او از دعاهاى من نزد تو بهتر پذيرفته شود (و زودتر مستجاب شود) تا كسى (از آن اهل آسمان و زمين) كه شفاعتش به پيشگاه حضرتت از شفاعت من محكمتر است (و مقبولتر) شفاعت او از قهر و غضبت موجب نجات من گردد و سبب فوز و كاميابى من به مقام رضا و خشنودى تو شود (يعنى اى خدا من مى دانم كه گناه و خطايم بسيار است و هيچ سوابق اعمال زشتم را فراموش نكرده و لذا قابل آن نيستم كه به درگاهت دعا كنم و به اجابت رسد اما اين همه دعا و التماس به گفتار گوناگون به درگاهت از آن مى كنم كه شايد از اهل آسمان و زمين فرشتگان رحمت و بندگان با صدق و حقيقت ناله و فرياد و فغانم برخى بشنوند و به حالم ترحم كنند و بر من دعائى و شفاعتى به درگاهت كنند كه در حق من پذيرفته شود و موجب رضا و خشنودى حضرتت از من گردد و مرا به سعادت ابد نائل سازد و كشتيم به ساحل نجات و فيروزى رساند با آنكه همان ترحم و رقت قلب و عطوفت خلق هم رشحه اى از درياى رحمت بى انتهاى تو و از منبع اسم رئوف و رحيم تست پس نظرم به ترحم خلق نيز چشم به رحمت واسعه ى تست نه طمع به خلق كه بى افاضه و احسان تو خلق آسمان و زمين همه فقير الذات ربطى الوجود معدوم الهويه اند و لا مدبر و لا مقدر و لا موثر فى الوجود الا الله تعالى شانه و سلطانه)
̶ اى خدا اگر ندامت و پشيمانى از گناه توبه است و بازگشت به درگاه تست من از همه عالم نادم و پشيمان ترم (كه بيش از همه بر سختى عقابت آگاهم و اگر (عزم) ترك معصيت انابه و رجوع است به آن درگاه باز من اول انابه كننده به حضرتت خواهم بود (كه من صبح و شام به درگاهت به لابه و انابه مشغولم) و اگر استغفار و طلب آمرزش از حضرتت موجب محو گناهانست من هم از مستغفران و آمرزش طلبان درگاه توام.
̶ اى خدا چنانكه (بندگان گنهكار را) امر به توبه فرمودى و قبول توبه آنها را ضمانت كردى و خلق را ترغيب و تحريص به دعا نمودى و به آنان وعده اجابت كردى پس اى خدا درود فرست بر محمد و آل پاكش و توبه ى مرا هم به كرمت قبول فرما و مرا به محل محرومى و نااميدى از درگاه رحمت (بى انتهاى) خود بازمگردان كه همانا توئى كه بسيار (و بى نهايت) بر بندگان گناهكارت توبه پذيرى و در حق خطاكاران تائب و نالان به درگاهت بى حد مهربانى خدايا درود فرست بر محمد و آل پاكش (و اين تحيت و ثناى ما بر آن حضرت سپاسگذارى ماست) زيرا به وجود آن بزرگوار تو ما امت را (به توحيد معرفت و طاعت و سعادت ابد) هدايت فرمودى
̶ و نيز درود فرست بر محمد و آل پاكش (باز بدين سبب بر او طلب درود و رحمت از تو مى كنم) كه آن حضرت ما را (از ورطه جهل و شرك و ارجاس جاهليت و ذلت و نكبت رهانيد و از فقر مالى و فقر عقلى و اخلاقى و اجتماعى و فقر علمى و عملى) به واسطه آن وجود مبارك (كه مظهر رحمت واسعه تست ما امت را نجات دادى و باز درود و رحمت فرست اى خدا بر محمد و آل پاكش چنان رحمتى كه ما را (از قهر و عقاب و رنج و عذاب) روز قيامت نجات دهد كه آن روز بيچارگى و فقر و حاجت جميع خلائق است به حضرتت اى خدا همانا تو تنها بر كليه ى اشياء قادر و توانائى و اين شفاعت به رحمتت از ما امت بسى بر تو سهل و آسانست (پس كرم كن و به شفاعت آل رسول گرامى كه مظهر رحمت واسع تست ما امت مرحومه را از قهر و عقاب خود نجات ده و به رحمت ابد و بهشت سرمد مقام بخش).
