فارسی
پنجشنبه 09 فروردين 1403 - الخميس 17 رمضان 1445
قرآن کریم مفاتیح الجنان نهج البلاغه صحیفه سجادیه
1
نفر 5
62% این مطلب را پسندیده اند

عوامل غم و اندوه‏ و راه رهایی از آن

يَا فَارِجَ الْهَمِّ وَ كَاشِفَ الْغَمِّ يَا رَحْمَانَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِيمَهُمَا صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْرُجْ هَمِّي وَ اكْشِفْ غَمِّي

اى زاينده اندوه و برطرف كننده غم! اى رحمان دنيا و آخرت و مهربان هر دو جهان! بر محمّد و آل محمّد درود فرست و اندوه مرا بزداى، و غمم را برطرف كن.

 

خداوند، پناهگاه انسان در اندوه و غم

غم و اندوه از حالات روحى و روانى است كه در شرايط ويژه، به آدمى دست مى دهد. بنابر تفاوت روحيه ها و سجاياى اخلاقى و مراتب وجودى انسان، ظهور چنين حالتى نسبت به افراد گوناگون است. به گونه اى كه مى توان از اين حالت به مقام و مرتبه هويّتى هر آدمى پى برد.

بر اين پايه، ظروف خاص براى بروز چنين حالتى در دنياخواهان با ظرف خاصّ اهل آخرت و اهل كمال و معرفت، تفاوت اساسى دارد. اهل دنيا پيوسته به دنبال خوشى ها و لذّت هاى ناپايدار نفسانى هستند و با شدّت علاقه ها و بروز حالت اندوه و غم در آنان، سبب نااميدى و افسردگى مى شود و گاهى به خودكشى و نابودى مى انجامد.

در اين زمينه رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله مى فرمايد:

أَنَا زَعِيمٌ بِثَلاثٍ لِمَنْ أَكَبَّ عَلَى الدُّنْيا، بِفَقْرٍ لا غَناءَ لَهُ وَ بِشُغْلٍ لا فَراغَ لَهُ وَ بِهَمٍّ وَ حُزْنٍ لا انْقِطاعَ لَهُ. «1»

من سه چيز را براى كسى كه به دنيا بچسبد، حتمى و قطعى مى دانم، فقرى كه هيچ گاه به بى نيازى نيانجامد، مشغوليّتى كه هرگز از آن خلاصى ندارد و غم و اندوهى كه براى او پايانى نيست.

امام على عليه السلام در حال و هواى دنيا مى فرمايد:

... وَ مَنِ اسْتَشْعَرَ الشَّعَفَ بِها مَلَاتْ ضَميرَهُ أَشْجاناً لَهُنَّ رَقْصٌ عَلى سُوَيْداءِ قَلْبِهِ هَمٌّ يَشْغَلُهُ وَ غَمٌّ يَحْزُنُهُ كَذلِكَ حَتَّى يُؤْخَذَ بِكَظَمِهِ فَيُلْقى بِالْفَضاءِ مُنْقَطِعاً ابْهَراهُ ... «2»

... و آن كه عشقش را به دل گيرد خاطرش را از اندوه ها پر كند كه براى آن اندوه ها در سويداى قلبش خلجان است، اندوهى مشغولش دارد، و غمى محزونش كند، چنين است تا نفس گلوگيرش شود و او را به بيابان اندازند در حالى كه رگ هاى حياتش قطع شده ....

امام صادق عليه السلام در مواعظ خويش مى فرمايد:

الرَّغْبَةُ فِى الدُّنْيا تُورِثُ الْغَمَّ وَ الْحَزَنَ وَ الزُّهْدُ فى الدُّنْيا رَاحَةُ الْقَلْبِ وَ الْبَدَنِ. «3»

دنياخواهى، غم و اندوه مى آورد و پشت كردن به دنيا مايه آسايش جان و تن است.

و نيز مى فرمايد:

لَمَّا نُزِلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ

لَا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَ جًا مّنْهُمْ وَ لَاتَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَ اخْفِضْ جَنَاحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ» «4»

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله: مَنْ لَمْ يَتَعَزَّ

بِعَزَاءِ اللَّهِ تَقَطَّعَتْ نَفْسُهُ عَلَى الدُّنْيا حَسَراتٍ وَ مَنْ رَمَى بِبَصَرِهِ إِلى ما فى يَدَىْ غَيْرِهِ كَثُرَ هَمُّهُ وَ لَمْ يَشْفِ غَيْظُهُ. «5»

چون آيه نازل شده كه: «بنابراين به امكانات مادى [و ثروت و اولادى ] كه برخى از گروه هاى آنان را از آن برخوردار كرديم، چشم مدوز، و بر آنان [به سبب اينكه پذيراى حق نيستند] اندوه مخور، وپر و بال [لطف و مهربانىِ ] خود را براى مؤمنان فرو گير.»

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه به دلدارى دادن خدا، آرام نگيرد جانش بر دنيا حسرت ها خورد و هر كه چشمش به دارايى هاى ديگران باشد، اندوهش بسيار شود و ناراحتيش بهبود نيابد.

حزن چنين ظرفيّتى براى اهل آخرت، همان شوق رسيدن به نعمت ها و لذّت هاى ويژه اهل بهشت است. و نسبت به خدا، شدّت حبّ و عشق و وصال حق مى باشد. آنان از شدّت شيدايى وصال به اندوه و غم دچار مى شوند و گاه تا اندازه اى بالا مى رود كه مانند حضرت يعقوب عليه السلام را در فراق فرزندش يوسف، گرفتار نابينايى و ناتوانى مى كند. چنانكه با اين حال آشفته، به خداوند شكوه مى كند كه حق تعالى او را چنين بازگو مى فرمايد:

قَالَ إِنَّمَآ أَشْكُواْ بَثّى وَ حُزْنِى إِلَى اللَّهِ وَ أَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ مَا لَاتَعْلَمُونَ» «6»

گفت: شكوه اندوه شديد و غم و غصّه ام را فقط به خدا مى برم و از خدا مى دانم آنچه را كه شما نمى دانيد.

ابوبصير از امام صادق عليه السلام پرسيد: اى فرزند رسول خدا! شدّت اندوه يعقوب عليه السلام چه اندازه بوده است؟

حضرت فرمود: به اندازه هفتاد زنى كه كودك شيرخوارشان را كشته اند و سر آن بچه ها را روى سينه مادرشان بريده باشند.

عرض كرد: حزن جده شما فاطمه زهرا عليها السلام چقدر بوده است؟

فرمود: هفتاد برابر اندوه يعقوب كه در رحلت پدرش پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله به ايشان دست داد.

سپس فرمود: اى ابابصير! آيا مى خواهى تو را از اندوه كسى كه هفتاد برابر اندوه جدّه ام زهرا عليها السلام بوده آگاه سازم؟

عرض كردم: بله، اى فرزند رسول خدا صلى الله عليه و آله!

فرمود: اندوه جدّم حضرت زين العابدين عليه السلام «7» چنان كه حضرت سجّاد عليه السلام از حوادث كربلا محزون گرديد كه بيست سال يا چهل سال به ياد عاشورا و پدرش امام حسين عليه السلام و اهل بيت ايشان گريست. «8» ابن شهر آشوب از امام صادق عليه السلام نقل مى فرمايد:

على بن الحسين عليه السلام بر پدرش حسين بن على عليه السلام بيست سال گريه كرد و هيچ آب و غذا در برابر ايشان نمى نهادند، مگر آن كه مى گريست تا جايى كه يكى از خادمان گفت: فدايت شوم، فرزند رسول خدا! من مى ترسم شما با اين حال از بين برويد. حضرت فرمود:

اندوه و غم بى پايان را نزد خدا شكوه مى كنم و از خدا مى دانم آنچه را نمى دانند. من هرگز قتلگاه فرزندان فاطمه را به ياد نمى آورم مگر آن كه گريه راه گلويم را مى بندد. «9» بنابراين گرفتارى و اندوه معصومان عليهم السلام و اهل آخرت و جزع و فزع آنان، عين عبوديّت و بندگى است. و شكايت آنان نزد پروردگار، نوعى درد اشتياق و غم فراغ است.

امام سجّاد عليه السلام در اين زمينه مى فرمايد:

إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ كُلَّ قَلْبٍ حَزِينٍ. «10»

خداوند دل هاى اندوهناك را دوست مى دارد.

از اين رو در دعاى بيستم مى فرمايد:

«اللَّهُمَّ انْتَ عُدَّتى إِنْ حَزِنْتُ»

خدايا! چون اندوهناك شدم تو دلخوشى منى.

امام صادق عليه السلام مى فرمايد:

الْحُزْنُ مِنْ شِعارِ الْعارِفينَ لِكَثْرَةِ وارِداتِ الْغَيْبِ عَلى سَرائِرِهِمْ وَ طُولِ مُباهاتِهِمْ تَحْتَ تَسَتُّرِ الْكِبْرياءِ ...

وَ لَوْ حُجِبَ الْحُزْنُ عَنْ قُلُوبِ الْعارِفينَ ساعَةً لَاسْتَغاثُوا وَلَوْ وُضِعَ فِى قُلُوبِ غَيْرِهِم لَاسْتَنْكَروهُ. «11»

اندوه، جامه زيرين عارفان است به سبب افزونى الهامات غيبى بر درونشان و افتخار بسيارشان كه در پوشش كبريا هستند ...

اگر اندوه لحظه اى از دل هاى عارفان كنار رود، ناله از سويدا برآرند و اگر در دل هاى ديگران نهاده شود آن را خوش ندارند.

روايت شده كه:

أَنَّ دَاوُدَ قالَ: إلهى أَمَرْتَنى أَنْ أُطَهِّرَ وَجْهِى وَ بَدَنى وَ رِجْلى بِالْماءِ فَبِماذا اطَهِّرُ لَكَ قَلْبى ؟ قالَ: بِالْهُمُومِ وَ الْغُمُومِ. «12»

داود در مناجات خويش عرض كرد: خداى من! فرمانم دادى كه چهره و بدن و پاهايم را با آب بشويم، دلم را با چه بشويم؟ فرمود: با غم ها و اندوه ها.

امام باقر عليه السلام مى فرمايد: در كتاب حضرت على عليه السلام خواندم كه:

مؤمن بامدادان و شامگاه را به اندوه مى گذراند و جز اين به صلاح او نيست. «13»

 

شناخت انسان نسبت به حوادث دنيا

 

بنابراين انسان نسبت به حوادث دنيا، دو گونه شناخت يا برداشت پيدا مى كند:

الف- دنيا محل خوشگذرانى و استراحت است. و همه چيز پيوسته مطابق ميل و مراد، به راحتى و خوبى برقرار مى باشد. اين طرز بينش سبب پيدايش ناملايمات و بلاها و اندوه هايى در انسان مى شود كه بسيار شكننده و تلخ خواهد بود.

ب- جهان دار بلا و امتحان و مشكلات است و هيچ چيزى پايدار و پابرجا نمى ماند. صاحب اين بينش دنيا را چنين شناخته و هرگز به خاطر درد و بلا و كمبود محزون و اندوهناك نمى شود و حزن و اندوه را وسيله رسيدن به كمال و جمال مى داند؛ چنين انسانى بدون اعتراض و رضايت و خشنودى به تقديرات الهى، به راحتى مى تواند تلخى ها را تحمّل كند.

 

عوامل غم و اندوه

 

بر اساس روايات اهل بيت عليهم السلام و معصومان دين، عوامل و زمينه هاى غم و اندوه بسيارند كه مهمترين آنها به شرح زير است:

1- شوق بى اندازه به جلوه هاى دنيا

علاقه شديد به مال و مقام و منزل دنيايى بر غم و نگرانى انسان مى افزايد و انسان را بسيار حريص و ترسو و خيانتكار مى گرداند و در پايان عمر افسردگى و افسوس دامنگير او مى شود.

2- تنگدستى

تنگدستى سبب خوارى نفس و حيرانى عقل و جذب كننده غم هاست، اما بايد با كار و تلاش تدبيرى نمود تا زمينه هاى نيازمندى دور شود.

3- مال و منال و منافع

برخلاف گمان بسيارى از مردم كه مال اندوختن را عامل خوشى و شادى و افتخار مى دانند، ثروت مادّى، از كانون هاى غصّه ساز بشر است و در حقيقت سرچشمه اندوه ها و ناله هاست و بيشتر مردم ثروتمند از زيادى مال در دام خطر و حادثه قرار مى گيرند. ولى نبايد براى آنچه از دنياست تأسّف خورد.

4- حسادت

خودخورى و برتربينى از عوامل مهم حسرت و اندوه است و غم هاى حسود فراوان و گناهانش هم دو برابر است؛ زيرا پيوسته مراقب پيرامون خويش است، هميشه پيروزى ها و موفقّيت هاى ديگران، او را جان به لب مى سازد و روحش را آزار مى دهد و زندگى خود و ديگران را تباه مى كند.

5- تنبلى و سستى

كوتاهى و ساده انگارى در نظم امور و تصميم ها، سبب بى برنامگى و محروميّت است. و كسى كه در اصل كار و تلاش كوتاهى مى كند از رسيدن به هدف و كمال باز مى ماند. به ويژه با از دست دادن فرصت ها اندوهى فراوان، گريبانگير زندگى انسان مى شود.

6- بدهكارى

قرض گرفتن هم از اسباب توليد اندوه و نگرانى است. از اين رو پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرمود:

إِيَّاكُمْ والدَّيْنَ فَإنَّهُ هَمٌّ بِاللَّيْلِ وَ ذُلُّ بِالنَّهارِ. «14»

بدهى، غصّه شب و ذلّت روز است.

7- گناه

گاهى كه بنده اى گناهش زياد مى شود و عملى كه بتواند گناهانش را بپوشاند نداشته باشد، خداوند او را گرفتار درد يا حزن مى كند تا گناهانش را بپوشاند. و هر كسى از شيعيان و مسلمانان كه مرتكب گناه مى شود دچار غم و اندوه مى شود تا سياهى گناه پاك شود.

بازگشت مسئله فوق به اطاعت نفس و پيروى از هواهاى نفسانى است كه پايه هر رنج و سرچشمه هر گمراهى است.

8- چشم اندوزى به اموال و توانايى ديگران

افراد تنگ نظر كه مراقب امكانات ديگران هستند، هميشه وجود خويش را با مردم مقايسه مى كنند و از كمبودهاى مادّى خود رنج مى برند. اين طرز تفكّر نشانه عدم رشد كافى و احساس حقارت درونى و كمبود همّت است. پس كسى كه چشم به دارايى هاى ديگران بدوزد هميشه اندوهگين خواهد بود و هرگز آتش خشم او فرو نمى نشيند. چشم دوختن به اندوخته هاى مردم، غم هاى درازى را در پى دارد.

9- مصايب و حوادث روزگار

به طور طبيعى انسان براى ناگوارى ها و ناملايمات زندگى غمگين مى شود. اما آنچه ناپسند است بى تابى و جزع و فزع است. و فرياد كشيدن و ناله زدن در اين وضعيّت ها آرزو را بريده و عمل را كم مى كند. اگر كسى به سود و بركت هاى اين مصايب توجّه كند، اين مقدار بى تاب نمى شود.

10- رزق و روزى

انسان در حالى كه مى داند خداوند منّان روزى دهنده همه موجودات است و براى هر آفريده اى به تناسب وجودش روزى مناسب قرار داده است. ولى باز در كمبود رزق و روزى و قسمت ها اندوهناك است. و به اصطلاح، غم روزى مى خورد.

حضرت على عليه السلام فرمود:

الرِّزْقُ رِزْقانِ: رِزْقٌ تَطْلُبُهُ وَ رِزْقٌ يَطْلُبُكَ، فَانْ لَمْ تَأْتِهِ اتاكَ، فَلاتَحْمِلْ هَمَّ سَنَتِكَ عَلى هَمِّ يَوْمِكَ، كَفاكَ كُلُّ يَوْمٍ ما فيهِ فَانْ تَكُنْ السَّنَةُ مِنْ عُمُرِكَ فَانَّ اللَّهَ تَعالى سَيُؤتيكَ فى كُلِّ غَدٍ جَديدٍ ما قَسَمَ لَكَ وَ انْ لَمْ تَكُنِ السَّنَةُ مِنْ عُمُرِكَ فَما تَصْنَعُ بِالْهَمِّ فيما لَيْسَ لَكَ. «15»

روزى دو نوع است: آنكه تو آن را مى طلبى، و آن كه تو را مى جويد، كه اگر دنبالش نروى به دنبالت مى آيد، بنابراين اندوه سال خود را بر اندوه روز خويش بار مكن، كه روزى هر روز تو را كفايت مى كند، اگر سال از عمر تو باشد خداوند متعال در هر روز جديد آنچه نصيب تو نموده به تو مى رساند، واگر سال از عمرت نباشد، پس چه اندوهى مى خورى بر چيزى كه از آنِ تو نيست؟!

بنابراين خوش بينى به آينده و گمان نيك به خداوند؛ اميدوارى مى آورد و گاهى شادى ها و لذّت هاى زودگذر مايه حسرت و اندوه فراوان مى شود و گاهى اندوه و غصّه، بدون سبب به قلب انسان وارد شده ولى ريشه در نور حق دارد.

ابوبصير مى گويد: با يكى از ياران خدمت امام صادق عليه السلام رسيديم، به آن حضرت عرض كردم: فدايت شوم. اى پسر رسول خدا! گاهى من بدون آنكه بدانم، غمگين مى شوم. دليلش چيست؟ امام صادق عليه السلام فرمود:

آن غم و شادى است كه از ما به شما مى رسد؛ زيرا اگر اندوهى يا سرورى به ما برسد بر شما نيز وارد مى شود، چون ما و شما از نور خداوند عز و جل هستيم. «16»

 

راه هاى از بين بردن اندوه و غم

 

اما راه هاى از بين بردن اندوه و غم كه از مضمون آيات و روايات معتبر به دست مى آيد، عبارتند از:

1- دوستى خدا

ارتباط و پيوند قلبى پيوسته با خداوند و دوستى با حق و ياد او، اطمينان دل و آرامش نفس مى آورد و تمامى اضطراب ها و نگرانى ها را از وجود انسان برمى دارد و مردان بزرگ، داراى روحى بلند و قلبى آرام و زندگى خود را همراه با امنيّت و افتخار سپرى مى كنند كه خداوند درباره آنان مى فرمايد:

أَلَآ إِنَّ أَوْلِيَآءَ اللَّهِ لَاخَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لَاهُمْ يَحْزَنُونَ» «17»

آگاه باشيد! يقيناً دوستان خدا نه بيمى بر آنان است و نه اندوهگين مى شوند.

إِنَّ الَّذِينَ قَالُواْ رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقمُواْ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لَاهُمْ يَحْزَنُونَ» «18»

بى ترديد كسانى كه گفتند: پروردگار ما الله است، سپس [در ميدان عمل بر اين حقيقت ] استقامت ورزيدند، نه بيمى بر آنان است و نه اندوهگين مى شوند.

وَ قَالُواْ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنَا لَغَفُورٌ شَكُورٌ» «19»

و مى گويند: همه ستايش ها ويژه خداست كه اندوه را از ما برطرف كرد؛ بى ترديد پروردگارمان بسيارآمرزنده و عطا كننده پاداش فراوان در برابر عمل اندك است.

2- يقين نيكو

ايمان بالاتر از اسلام است. و يقين و باور درجه اى بالاتر از تقواست. و در بين بندگان خدا كمترين چيزى كه تقسيم شده يقين است. هر چه نور يقين در دل انسان افزايش يابد، افق ديد و شهود او كامل تر و از سلامت و صحّت بيشترى بهره مند مى گردد.

امام على عليه السلام در وصيّت خويش به فرزندش امام حسن عليه السلام مى فرمايد:

نِعْمَ طارِدُ الْهُمُومِ الْيَقِينُ. «20»

يقين، چه نيكو غم زدايى است.

حضرت سجّاد عليه السلام مى فرمايد:

الرِّضَا بِمَكْرُوهِ القَضاءِ أَرْفَعُ دَرَجاتِ الْيَقِينِ. «21»

راضى بودن به تقديرات ناخوشايند، از بالاترين مرتبه هاى باور است.

امير مؤمنان عليه السلام در حديث معراج از رسول اللّه صلى الله عليه و آله نقل مى كند كه: پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در معراج از پروردگار پرسيد: پروردگارا! روزه چه اثر و نتيجه اى دارد؟

خداوند به او فرمود:

روزه سبب حكمت است و حكمت سبب شناخت است و شناخت حق موجب يقين است. و هر گاه بنده خدا به مرتبه يقين برسد، باكى ندارد كه به سختى يا به آسانى روزگار را سپرى كند. «22» 3- تكيه بر تقدير

توكّل بر تقديرات و الطاف الهى و يقين به آنچه پروردگار قسمت انسان مى كند؛ روحيه اطمينان و آرامش به انسان مى دهد. و اندوه هاى ساختگى را از بين مى برد.

امام صادق عليه السلام در مواعظ خويش مى فرمايد:

إِنْ كانَ كُلُّ شَىْ ءٍ بِقَضاءٍ وَ قَدَرٍ فَالْحُزْنُ لِماذا؟! «23»

اگر همه چيز به حكم و تقدير است، پس اندوه براى چه؟

امام حسين عليه السلام مى فرمايد:

زير ديوار يكى از شهرها لوحى پيدا شد كه در آن نوشته بود: من خدا هستم و جز من خدايى نيست و محمّد پيامبر من است. در شگفتم از كسى كه به مرگ يقين دارد، چگونه شادى مى كند و در شگفتم از كسى كه به تقدير يقين دارد، چگونه غم مى خورد. «24» 4- خشنودى به قضاى الهى

خرسندى به قضا و قدر خداوند بركات بسيارى دارد از جمله آنها:

آرامش و نشاط هميشگى، زياد شدن توان مقاومت در تنگناها، روحيه رضايت و كفايت در روزى ها و آسايش بدن است.

امام صادق عليه السلام فرمود:

إِنَّ اللَّهَ بِعَدْلِهِ وَ قِسْطِهِ جَعَلَ الرَّوْحَ وَ الرَّاحَةَ فى الْيَقِينِ وَ الرِّضا. «25»

همانا خداوند به عدل و داد خود، خرّمى و آسايش را در يقين و رضا قرار داده است.

امام كاظم عليه السلام فرمود:

مَنِ اغْتَمَّ كانَ لِلْغَمِّ أَهْلًا فَيَنْبَغى لِلْمُؤْمِنِ أَنْ يَكُونَ بِاللَّهِ وَ بِما صَنَعَ راضِياً. «26»

آن كه غم مى خورد، شايسته غم و اندوه است؛ پس مؤمن بايد به خدا و آنچه او مى كند، خشنود باشد.

5- شناخت دنيا و اهل آن

دنيا سراى غم و دشوارى است و محبّت آن اسارت روحى و روانى دارد، و شادى و راحتى در آن ماندنى نيست. هر كه آن را شناخت به اميدى شاد نمى شود و به سختى ها آن اندوهناك نمى گردد.

خداوند كريم مى فرمايد:

لّكَيْلَا تَأْسَوْاْ عَلَى مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَحُواْ بِمَآ ءَاتَاكُمْ وَ اللَّهُ لَايُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ» «27»

تا [با يقين به اينكه هر گزند و آسيبى و هر عطا و منعى فقط به اراده خداست و شما را در آن اختيارى نيست ] بر آنچه از دست شما رفت، تأسف نخوريد، و بر آنچه به شما عطا كرده است، شادمان و دلخوش نشويد، و خدا هيچ گردنكش خودستا را [كه به نعمت ها مغرور شده است ] دوست ندارد.

حضرت على عليه السلام در اين باره مى فرمايد:

لاتُشْعِرْ قَلْبَكَ الْهَمَّ عَلَى مافاتَ فَيَشْغَلَكَ عَمَّا هُوَ آتٍ. «28»

براى آنچه از دست رفته است اندوه به دلت راه مده، كه تو را از آنچه مى آيد باز مى دارد.

6- يارى جستن از خدا

گاهى انسان در اثر حوادث روزگار، دچار بى تابى و حال گيرى مى شود و شيطان هم از اين موقعيّت كمال استفاده را برده و درهاى نااميدى و شك و شبهه را باز مى كند و اندك اندك او را نسبت به پروردگار، ناسازگار و بدبين مى سازد و او ناسپاس مى شود. در چنين حالى پناه بردن به ذات مقدّس الهى و دورى از شيطان، بسيار مؤثّر است.

پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله مى فرمايد:

مَنْ أَكْثَرَ الْاسْتِغْفارَ جَعَلَ اللَّهُ لَهُ مِنْ كُلِّ هَمٍّ فَرَجاً وَ مِنْ كُلِّ ضِيقٍ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقُهُ مِنْ حَيثُ لايَحْتَسِبُ. «29»

هر كه زياد استغفار كند خداوند گره غم هاى او را بگشايد و از هر تنگنايى بيرونش برد و از جايى كه گمان نمى برد روزيش رساند.

و نيز خطاب به امام على بن ابى طالب عليه السلام فرمود:

يا عَلِىُّ! أَمانٌ لِأُمَّتى مِنَ الْهَمِّ: لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ الَّا بِاللَّهِ. لا مَلْجَأَ وَ لا مَنْجَى مِنَ اللَّهِ الَّا إِلَيْهِ. «30»

اى على! ذكر

«لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ الَّا بِاللَّهِ ...»

امان امّت من از غم و اندوه است.

همچنين نظافت لباس و شستن سر و صورت و خوردن انگور (سياه)، هم سبب از بين رفتن اندوه و نگرانى مى شود.

مناجات با قاضى الحاجات

در حقيقت دان كه دل شد جام جم

 

مى نمايد اندرو هر بيش و كم

دل بود مرآت وجه ذوالجلال

 

در دل صافى نمايد حق جمال

حق نگنجد در زمين و آسمان

 

در دل مؤمن بگنجد اين بدان

ملك دل را كس نديده غايتى

 

در احاطه حق دل آمد آيتى

مظهر شأن الهى دل بود

 

مظهر شأنش كماهى دل بود

     

(محمد اسيرى لاهيجى)

 «2» يَا وَاحِدُ يَا أَحَدُ يَا صَمَدُ يَا مَنْ لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ اعْصِمْنِي وَ طَهِّرْنِي وَ اذْهَبْ بِبَلِيَّتِي وَ اقْرَأْ آيَةَ الْكُرْسِيِّ وَ الْمُعَوَّذَتَيْنِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ قُلْ «3» اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ سُؤَالَ مَنِ اشْتَدَّتْ فَاقَتُهُ وَ ضَعُفَتْ قُوَّتُهُ وَ كَثُرَتْ ذُنُوبُهُ سُؤَالَ مَنْ لَا يَجِدُ لِفَاقَتِهِ مُغِيثاً وَ لَا لِضَعْفِهِ مُقَوِّياً وَ لَا لِذَنْبِهِ غَافِراً غَيْرَكَ «4» يَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ أَسْأَلُكَ عَمَلًا تُحِبُّ بِهِ مَنْ عَمِلَ بِهِ وَ يَقِيناً تَنْفَعُ بِهِ مَنِ اسْتَيْقَنَ بِهِ حَقَّ الْيَقِينَ فِي نَفَاذِ أَمْرِكَ ]

اى يگانه! اى يكتا! اى بى نياز! اى كسى كه نزاده و زاده نشده و احدى براى او همتا نيست! حفظم كن و پاكم فرما، و مصيبت و بلايم را از ميان ببر- «در اين قسمت از دعا آية الكرسى و سوره فلق و ناس و قل هو اللّه احد را بخوان و بگو:»- خدايا! از تو درخواست مى كنم؛ درخواست كسى كه نيازش شديد، و نيرويش ضعيف و گناهانش زياد شده، درخواست كسى كه براى نيازمنديش فرياد رسى، و براى ناتوانيش نيرو دهنده اى، و براى گناهش آمرزنده اى، غير تو نمى يابد.

اى صاحب جلال و اكرام! عملى را از تو درخواست مى كنم كه هر كس آن را انجام دهد، به خاطر آن دوستش دارى و يقينى را مى خواهم كه به سبب آن كسى را سود مى دهى كه در مسير جريان فرمان و اراده ات به وسيله آن يقين، حق اليقين را به دست آورد.

آيات و اذكارى براى رهايى از غصّه و اندوه

آيات و اذكارى هم در نجات از غم و اندوه سفارش شده است:

الف- «ذكر يونسيه»

از ذكرهاى معروف و پرمغز بين اهل معرفت و عرفان و از زمينه هاى مؤثّر در نجات و گشايش امور انسان است.

خداوند از قول يونس عليه السلام در سوره انبيا بازگو فرموده:

وَ ذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِى الظُّلُمتِ أَن لَّآإِلهَ إِلَّآ أَنتَ سُبْحنَكَ إِنّى كُنتُ مِنَ الظلِمِينَ» «31»

و صاحب ماهى [حضرت يونس ] را [ياد كن ] زمانى كه خشمناك [از ميان قومش ] رفت و گمان كرد كه ما [زندگى را] بر او تنگ نخواهيم گرفت، پس در تاريكى ها [ى شب، زير آب، و دل ماهى ] ندا داد كه معبودى جز تو نيست تو از هر عيب و نقصى منزّهى، همانا من از ستمكارانم.

پس از آنكه حضرت يونس عليه السلام را به دريا افكندند، ماهى بزرگى او را بلعيد و به امر خداوند در دل خود پناهگاهى قرار داد، او پيوسته در دل ماهى دريا، به شكافتن ظلمت هاى قعر دريا مشغول بود. در آن زندان غم انگيز دچار اندوهى بزرگ شد و با حال غم و افسردگى گفت: من از ستمكارانم، با ذكر فوق به درگاه الهى شتافت و خداوند كه داراى رحمت فراگير بود، دعاى حضرت را پذيرفت و يونس را از غم و گرفتارى نجات داد و خداوند در سوره انبياء درباره او چنين فرمود:

فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَ نَجَّيْنهُ مِنَ الْغَمّ وَ كَذَ لِكَ نُنجِى الْمُؤْمِنِينَ» «32»

پس ندايش را اجابت كرديم و از اندوه نجاتش داديم؛ و اين گونه مؤمنان را نجات مى دهيم.

امام صادق عليه السلام مى فرمايد:

در عجبم از كسى كه غمگين است و به قول خداوند: لَّآإِلهَ إِلَّآ أَنتَ سُبْحَانَكَ إِنّى كُنتُ مِنَ الظَّالِمِينَ پناه نمى برد، همانا من شنيدم كه خداوند در پى آن مى فرمايد: پس ما او را از غم رهانيديم و همچنين مؤمنان را نجات مى دهيم. «33» ب- «ذكر يا فتّاح»

در برخى روايات ذكر «يا فتّاح» براى حل مشكلات بيان شده است؛ زيرا اين اسم بزرگ الهى كه به صيغه مبالغه از مادّه «فتح» گرفته شده، بيانگر قدرت پروردگار بر گشودن هر مشكل و از بين بردن هر اندوه و غمى است و فراهم ساز اسباب فتح و پيروزى است. «يا فتّاح» كليد همه درهاى بسته در دست قدرت بى زوال اوست.

 

 

پی نوشت ها:

 

 

 

______________________________

(1)- بحار الأنوار: 70/ 81، باب 122، ذيل حديث 43؛ كنز الفوائد: 1/ 344.

(2)- نهج البلاغه: حكمت 367.

(3)- بحار الأنوار: 75/ 240، باب 23، ذيل حديث 108؛ تحف العقول: 358.

(4)- حجر (15): 88.

(5)- بحار الأنوار: 70/ 89، باب 122، حديث 58؛ الكافى: 2/ 315، حديث 5؛ تفسير القمى: 1/ 381.

(6)- يوسف (12): 86.

(7)- صحيفه عشق، محمد رضا نيكوكلام: 428، به نقل از خير الكلام فى وقايع الايّام.

(8)- كامل الزيارات: 107، حديث 1 و 2؛ بحار الأنوار: 46/ 109، باب 6، حديث 3.

(9)- بحار الأنوار: 46/ 108، باب 6، حديث 1؛ المناقب، ابن شهر آشوب: 4/ 165.

(10)- الكافى: 2/ 99، حديث 30؛ بحار الأنوار: 68/ 38، باب 61، حديث 25.

(11)- بحار الأنوار: 69/ 70، باب 97، حديث 1؛ مصباح الشريعة: 187.

(12)- بحار الأنوار: 70/ 157، باب 125، ذيل حديث 3؛ الدعوات، راوندى: 56، حديث 142.

(13)- بحار الأنوار: 69/ 73، باب 97، حديث 3؛ التمحيص: 44، حديث 55.

(14)- بحار الأنوار: 100/ 141، باب 2، حديث 4؛ علل الشرايع: 2/ 527، حديث 1.

(15)- نهج البلاغه: حكمت 379.

(16)- بحار الأنوار: 5/ 242، باب 10، حديث 29؛ علل الشرايع: 1/ 94، حديث 2.

(17)- يونس (10): 62.

(18)- احقاف (46): 13.

(19)- فاطر (35): 34.

(20)- بحار الأنوار: 74/ 213، باب 8، حديث 1؛ تحف العقول: 84.

(21)- بحار الأنوار: 75/ 135، باب 21، حديث 3؛ تحف العقول: 278.

(22)- بحار الأنوار: 74/ 27، باب 2، حديث 6؛ إرشاد القلوب، ديلمى: 203.

(23)- بحار الأنوار: 75/ 190، باب 23، حديث 1؛ الخصال: 2/ 450، حديث 55.

(24)- بحار الأنوار: 13/ 295، باب 10، حديث 11؛ عيون أخبار الرضا عليه السلام: 2/ 44، حديث 158.

(25)- الكافى: 2/ 57، حديث 2؛ بحار الأنوار: 67/ 143، باب 52، حديث 7.

(26)- بحار الأنوار: 68/ 152، باب 63، حديث 57؛ التمحيص: 59، حديث 122.

(27)- حديد (57): 23.

(28)- غرر الحكم: 321، حديث 7460.

(29)- بحار الأنوار: 90/ 281، باب 15، حديث 23؛ جامع الأخبار: 57.

(30)- بحار الأنوار: 74/ 60، باب 3، حديث 3؛ مكارم الأخلاق: 443.

(31)- انبياء (21): 87.

(32)- انبياء (21): 88.

 

(33)- بحار الأنوار: 90/ 184، باب 4، حديث 1؛ الخصال: 1/ 218، حديث 43.

 

مطالب فوق برگرفته شده از 

کتاب:تفسير و شرح صحيفه سجاديه، جلد دوازدهم 

نوشته :استاد حسین انصاریان

 


منبع : پایگاه عرفان
1
62% (نفر 5)
 
نظر شما در مورد این مطلب ؟
 
امتیاز شما به این مطلب ؟
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:

آخرین مطالب

امام آسمانی (1)
قدرت و فرمانروائى مطلقه حق بر ظاهر و باطن هستى‏
صدقه عامل دفع بلا
امام سجاد (ع) و روشهای تفسیری
بی‌تفاوتی مصداق بی‌دینی است
بركرانه ی صحیفه ی سجادیه
ملحق شدن راس مطهر امام حسین (ع) به بدن مطهر
علامه شهید مطهری
وَ اَمّا حَقّ الْجَارِ فَحِفْظُهُ غَائِباً وَ ...
پنج درس آموزنده سعادت بخش

بیشترین بازدید این مجموعه

آثار اخروی نماز
كلام اميرالمؤمنين عليه السلام در باب حرص‏
دعا؛ اسلحه مؤمن‏
نگاهی به واپسین روزهای عمر امام حسن مجتبی (علیه ...
برتري امام حسين(ع) بر امامان ديگر
شما چقدر به عهد خود وفا می کنید؟
تاثیر صلوات در حسابرسی آخرت!
افزایش رزق و روزی با نسخه‌ امام جواد (ع)
سوره ای از قران جهت عشق و محبت
متن دعای معراج + ترجمه

 
نظرات کاربر

حسین
سلام و درود خدا بر حضرت آیت الله حاج شیخ حسین انصاریان عزیز دل مردم ایران
پاسخ
0     0
29 ارديبهشت 1393 ساعت 5:54 بعد از ظهر
پر بازدید ترین مطالب سال
پر بازدید ترین مطالب ماه
پر بازدید ترین مطالب روز



گزارش خطا  

^