ترس از اندوه كيفر و شوق ثواب موعود

منابع مقاله:

کتاب  : تفسير و شرح صحيفه سجاديه، جلد نهم

نوشته: حضرت استاد حسین انصاریان

آنان كه خانه قلب را مركز تجلى ايمان به خدا و قيامت نكردند، و تن به عبادت و عمل صالح ندادند، و جان به حسنات اخلاقى نياراستند، حرمت حق را شكستند، و به تمام محرمات الهى آلوده شدند، و به كار خير رو نياوردند، و در برابر واقعيّت ها و حقايق به تكبر برخاستند، و اهل فساد و افساد بودند، و به عهد و پيمان الهى وفادارى نكردند، بشارت به عذاب حق مسلّم آنان است، و كيفر الهى در دنيا و آخرت برآنان حتم و ثابت است.

آنان كه با قوانين و سنن الهى مخالفت كردند، و با انبياى بزرگوار حق مخالفت نمودند، و به برنامه هاى الهى با غرورى خاص دهن كجى كردند، و ياوه گفتند و باطل سفتند، و دستيار شياطين و معاون ستمگران شدند، و خون به دل خانواده ها و جامعه كردند، بايد منتظر كيفر و جريمه و عذاب و عقاب بمانند.

آنان كه دل به خدا سپردند، و باطن را مركز عشق و علاقه و ايمان به حضرت حق كردند، قيامت را با چشم قلب ديدند، به ملائكه ايمان آوردند، و عاشقانه به دنبال انبيا و امامان دويدند، اعضا و جوارح را در گردونه عمل صالح قرار دادند، به حسنات الهى و اخلاقى آراسته شدند، غم خوار خلق خدا بودند، به اين كه منبع عشق و صفا و مهر و وفا و محبت و دوستى اند شناخته شدند، به عهد و پيمان الهى وفادار بودند، و سنن و نواميس هستى را احترام گذاشتند، و قدم به جاى قدم انبيا و امامان گذاشتند، و براى دردمندان و مستمندان تكيه گاه بودند، بشارت به نعيم ابد و رضوان الهى و حيات طيبه و عيش راضيه حق مسلم آنان است.

همان طور كه حضرت زين العابدين عليه السلام از خداوند مهربان درخواست كرده ترس از اندوه كيفر و شوق ثواب موعود در قلب شما تجلى كند كه اين ترس و شوق دو عامل بسيار مهم بازدارنده از گناه و محرك به سوى عمل صالح واخلاق پاك است.

چون اين شوق و ترس در خانه قلب جاى بگيرند از عبادت لذّت وافر مى بريد، و از گناه افسرده و متنفّر مى شويد، به سوى عمل صالح با تمام وجود به حركت مى آئيد، و از معصيت و طغيان باتمام قدرت فرار مى كنيد و خلاصه با اين دو بال معنوى به مقام قرب حق و لقاى محبوب مى رسيد.

(نورعلى شاه اصفهانى)

وعده هاى عذاب در قرآن

ثُمَّ انْزَلَ اللّهُ سَكينَتَهُ عَلى رَسُولِهِ وَ عَلَى الْمُؤْمِنينَ وَ انْزَلَ جُنُوداً لَمْ تَرَوها وَ عَذَّبَ الَّذينَ كَفَرُوا وَ ذلِكَ جَزاءُ الْكافِرينَ» «1»

آن گاه خدا آرامش خود را [كه حالت طمأنينه قلبى است ] بر پيامبرش و مؤمنان نازل كرد، و لشكريانى كه آنان را نمى ديديد [براى يارى مؤمنان ] فرود آورد، و كسانى را كه كفر مى ورزيدند، به عذاب سختى مجازات كرد؛ و اين است كيفر كفرپيشگان.

وَ كَايِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ عَتَتْ عَنْ امْرِ رَبِّها وَ رُسُلِهِ فَحاسَبْناها حِساباً شَديداً وَ عَذَّبْناها عَذاباً نُكْراً* فَذاقَتْ وَ بالَ امْرِها وَ كانَ عاقِبَةُ امْرِها خُسْراً* اعَدَّ اللّهُ لَهُمْ عَذاباً شَديداً فَاتَّقُوا اللّهَ يا اولِى الْالْبابِ الَّذينَ آمَنُوا قَدْ انْزَلَ اللّهُ الَيْكُمْ ذِكْراً» «2»

چه بسيار آبادى ها كه [اهلش ] از فرمان پروردگارشان و فرستادگانش روى برگرداندند، پس ما آنان را به حساب سختى محاسبه كرديم و به عذاب بسيار شديدى عذاب نموديم؛* و آنان كيفر سنگين كفر و كبرشان را چشيدند و سرانجام كارشان خسارت بود.* خدا براى آنان [در آخرت ] عذابى سخت آماده كرده است، پس اى خردمندان مؤمن! از خدا پروا كنيد. به راستى خدا به سوى شما وسيله تذكّر نازل كرده است.

فَامَّا الَّذينَ كَفَرُوا فَاعَذِّبُهُمْ عَذاباً شَديداً فِى الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ ما لَهُمْ مِنْ ناصِرينَ» «3»

اما كسانى كه كافر شدند، آنان را در دنيا و آخرت به عذابى سخت شكنجه مى كنم و براى آنان هيچ ياورى نخواهد بود.

وَ مِمَّنْ حَوْلَكُمْ مِنَ الْاعْرابِ مُنافِقُونَ وَ مِنْ اهْلِ الْمَدينَةِ مَرَدُوا عَلَى النِّفاقِ لاتَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ الَى عَذابٍ عَظيمٍ» «4»

و گروهى از باديه نشينانى كه پيرامونتان هستند منافق اند؛ و نيز گروهى از اهل مدينه بر نفاق خو گرفته اند، تو آنان را نمى شناسى ما آنان را مى شناسيم، به زودى آنان را دوبار عذاب مى كنيم [عذابى در دنيا و عذابى در برزخ ] سپس به سوى عذابى بزرگ بازگردانده مى شوند.

وَ يُعَذِّبَ الْمُنافِقينَ وَ الْمُنافِقاتِ وَ الْمُشْرِكينَ وَ الْمُشْرِكاتِ الظّانّينَ بِاللّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَيْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ وَ غَضِبَ اللّهُ عَلَيْهِمْ وَ لَعَنَهُمْ وَ اعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصيراً» «5»

و مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرك را كه به خدا گمان بد مى برند عذاب كند؛ پيشامد بد زمانه فقط بر خودشان باد. خدا بر آنان خشم گرفته، و لعنتشان كرده است و دوزخ را براى آنان آماده نموده و بد بازگشت گاهى است.

وَ مَنْ يَتَوَلَّ يُعَذِّبْهُ عَذاباً اليماً» «6»

و هر كس روى بگرداند او را به عذابى دردناك عذاب مى كند.

بشارت هاى ثواب در قرآن

تِلْكَ حُدُودُ اللّهِ وَ مَنْ يُطِعِ اللّهَ وَ رَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنّاتٍ تَجْرِى مِنْ تَحْتِهَا الْانْهارُ خالِدينَ فِيها وَ ذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظيمُ» «7»

اينها حدود خداست، و هر كه از خدا و رسولش اطاعت كند، خدا او را به بهشت هايى كه از زير [درختان ] آن نهرها جارى است درآورد؛ در آن جاودانه اند، و آن است كاميابى بزرگ.

فَآمِنُوا بِاللّهِ وَ رُسُلِهِ وَ انْ تُؤْمِنُوا وَ تَتَّقُوا فَلَكُمْ اجْرٌ عَظيمٌ» «8»

پس به خدا و فرستادگانش ايمان آوريد. و اگر ايمان آوريد و تقوا پيشه كنيد، براى شما پاداشى بزرگ خواهد بود.

وَلَئِنْ قُتِلْتُمْ فِى سَبيلِ اللّهِ اوْمُتُّمْ لَمَغْفِرَةٌ مِنَ اللّهِ وَ رَحْمَةٌ خَيْرٌ مِمّا يَجْمَعُونَ» «9»

و اگر در راه خدا شهيد شويد يا بميريد، يقيناً آمرزش و رحمتى از سوى خدا، بهتر است از آنچه [آنان از مال و منال دنيا] جمع مى كنند.

قُلْ اؤُنَبِّئُكُمْ بِخَيْرٍ مِنْ ذلِكُمْ لِلَّذينَ اتَّقَوْا عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنّاتٌ تَجْرى مِنْ تَحْتِهَا الْانْهارُ خالِدينَ فيها وَ ازْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللّهِ وَ اللّهُ بَصيرٌ بِالْعِبادِ» «10»

بگو: آيا شما را به بهتر از اين [امور] خبر دهم؟ براى آنان كه [در همه شؤون زندگى ] پرهيزكارى پيشه كرده اند، در نزد پروردگارشان بهشت هايى است كه از زيرِ [درختانِ ] آن نهرها جارى است، در آن جا جاودانه اند و [نيز براى آنان ] همسرانى پاكيزه و خشنودى و رضايتى از سوى خداست؛ و خدا به بندگان بيناست.

الَّذينَ يُنْفِقُونَ امْوالَهُمْ فِى سَبيلِ اللّهِ ثُمَّ لايُتْبِعُونَ ما انْفَقُوا مَنّاً وَ لاأَذىً لَهُمْ اجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لاخَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلا هُمْ يَحْزَنُونَ» «11»

كسانى كه اموالشان را در راه خدا انفاق مى كنند، سپس منت و آزارى به دنبال انفاقشان نمى آورند، براى آنان نزد پروردگارشان پاداشى شايسته و مناسب است، و نه بيمى بر آنان است و نه اندوهگين مى شوند.

انَّ اللّهَ يُدْخِلُ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ جَنّاتٍ تَجْرِى مِنْ تَحْتِهَا الْانْهارُ انَّ اللّهَ يَفْعَلُ ما يُريدُ» «12»

يقيناً خدا كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده اند، در بهشت هايى در مى آورد كه از زيرِ [درختانِ ] آن نهرها جارى است؛ مسلماً خدا هر چه را بخواهد انجام مى دهد.

وَالَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ لَنُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئاتِهِمْ وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ احْسَنَ الَّذى كانُوا يَعْمَلُونَ» «13»

و آنان كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده اند، گناهانشان را قطعاً از آنان مى پوشانيم و بر پايه بهترين عملى كه همواره انجام مى داده اند، پاداششان مى دهيم.

وَالَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ لَنُبَوِّئَنَّهُمْ مِنَ الْجَنَّةِ غُرَفاً تَجْرِى مِنْ تَحْتِهَا الْانْهارُ خالِدينَ فيها نِعْمَ اجْرُ الْعامِلينَ» «14»

و كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده اند حتماً آنان را در قصرهايى رفيع و با ارزش از بهشت كه از زيرِ [درختانِ ] آن نهرها جارى است، جاى خواهيم داد، در آن جا جاودانه اند؛ چه نيكوست پاداش عمل كنندگان.

وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنينَ بِانَّ لَهُمْ مِنَ اللّهِ فَضْلًا كَبيراً» «15»

و مؤمنان را مژده ده كه براى آنان از سوى خدا فضل بزرگى خواهد بود.

(رضاقلى خان شيرازى، هما)

حكايتى اندر غمِ مرگ و فرداى قيامت

در تفسير حدائق آمده است «16»:

فضيل عياض درخانه داود طائى آمد، صداى جانسوز او را از درون خانه شنيد، فضيل فرياد زد، اى داود! اگر حديث رسول خدا را كه فرمود:

لايَدْخُلُ النّارَ مَنْ بَكى مِنَ خَشْيَهِ اللّهِ تَعالى. «17»

آن كه از خشيت الهى گريه كند وارد آتش نمى شود.

صحيح يافته اى و قطره اى از اين اشك سوزناك آتش را خاموش مى كند اين همه گريه و زارى چيست؟ آن گاه صدا زد و گفت: در به رويم باز كن تا زيارتت كنم، جواب آمد: مرا خوف و خشيت حق از زيارت ياران بازداشته است.

زنى در همسايگى داود بود، به در منزل آمد به فضيل گفت: صبر كن تا وقت نماز برسد و او عزيمت مسجد براى نماز جماعت كند، او را آن وقت زيارت كن.

وقت نماز شد، داود به مسجد رفت، آن گاه فضيل به خانه او درآمد، كوزه شكسته اى از آب ديد كه آبش آفتاب خورده و خانه و اساسش بسيار معمولى بود!

داود از مسجد برگشت، فضيل به او گفت: اين كوزه جائى بگذار تا آبش سرد شود، گفت: آن قدر به خود اطمينان ندارم كه آب سرد ميل مرا به طرف لذّات دنيا زياد نكند!

گفت: خانه را بپرداز، گفت: عمارت دنيا را تمتّعات طبع است و همين بس مرا كه حال اسراف و زياده روى ندارم!

فضيل مى گويد: قبل از اين جلسه داود را به غايت حسن و جمال ديده بودم به اندازه اى كه در ميان مردم مشهور بود صاحب جمال تر از او كسى نيست، ولى اين بار او را زار ونزار و رنگ پريده و لاغر ديدم، به او گفتم: اين چه حال است؟

گفت: اى فضيل هشت غم مرا از خورد و خواب و سؤال و جواب بازداشته و به اين روزم انداخته است:

غم وقت مرگ

غم اول: هول مطلع يا وقت مرگ:

كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ» «18»

هر كسى مرگ را مى چشد.

ايْنَما تَكُونُوا يُدْرِكْكُمُ الْمَوْتُ» «19»

هر كجا باشيد هر چند در قلعه هاى مرتفع و استوار، مرگ شما را درمى يابد.

فَلَوْ لا اذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومُ* وَ انْتُمْ حينَئِذٍ تَنْظُرُونَ» «20»

پس چرا هنگامى كه روح به گلوگاه مى رسد،* و شما در آن وقت نظاره گر هستيد [و هيچ كارى از شما ساخته نيست!]

كَلَّا اذا بَلَغَتِ التَّراقِىَ* وَ قيلَ مَنْ راقٍ* وَظَنَّ انَّهُ الْفِراقُ* وَ الْتَفَّتِ السّاقُ بِالسّاقِ* الى رَبِّكَ يَوْمَئِذٍ الْمَساقُ» «21»

اين چنين نيست [كه مى پندارد]، هنگامى كه جان به گلوگاه رسد،* و [كسان بيمار] گويند: درمان كننده اين بيمار كيست؟* و [بيمار] يقين مى كند [كه با رسيدن جان به گلوگاه ] زمان جدايى [از دنيا، ثروت، زن و فرزند] فرا رسيده است!* و [از سختى جان كندن ] ساق به ساق به هم پيچد؛* آن روز، روز سوق و مسير به سوى پروردگار توست.

غم قرار گرفتن در منزل گور

غم دوّم: قرار گرفتن در منزل گور است، منزل بى در و پيكر، منزل تنگ و تاريك، منزل غربت، منزل وحشت، منزل سرگذاشتن به خشت لحد با يك لباس چون كفن، منزلى كه راه گريز به جائى ندارد، و نمى دانم كدام تابلو را در اين خانه بالاى سر من زنند:

رَوْضَةٌ مِنْ رِياضِ الْجَنَّةِ اوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ النّيرانِ. «22»

خانه گورباغى از باغ هاى بهشت، يا گودالى از گودال هاى جهنّم است.

غم فرياد دو فرشته

غم سوم: فرياد دو ملكى است كه در قبر به گوشم رسد:

مَنْ رَبُّكَ؟

كه نمى دانم جوابگو هستم يا نه؟ اين بستگى دارد به اين كه نهال توحيد را با عمل و اعتقاد و اخلاق آبيارى كرده و بارور كرده باشم تا بتوانم پاسخگو باشم و گرنه اگر غفلت داشته باشم، و درون تبديل به بتخانه شده باشد چه جوابى دارم بدهم؟!

غم نفخه صور

غم چهارم: اى فضيل! غم نفخه صور است:

وَ نُفِخَ فِى الصُّورِ فَاذا هُمْ مِنَ الْاجْداثِ الى رَبِّهِمْ يَنْسِلُونَ» «23»

و در صور دميده شود، ناگاه همه آنان از قبرها به سوى پروردگارشان مى شتابند.

كه در آن وقت به من برگردانده شود و در قبر آماده ام كنند سپس به محشر وارد شوم، چون آماده گردم نمى دانم به چه حال وارد مى شوم.

يَوْمَ تَبْيَضُّ وُجُوهٌ وَ تَسْوَدُّ وُجُوهٌ» «24»

در روزى كه چهره هايى سپيد و چهره هايى سياه شود.

غم ورود به محشر

غم پنجم: چون از گور وارد محشر شوم، ندانم زمام امرم را به دست ساربان آتش دهند كه خود براى خود پرداخته ام و يا ملائكه رحمت براى نداى:

ادْخُلُوها بِسَلامٍ آمِنينَ» «25»

[به آنان گويند:] با سلامت و امنيّت وارد آن جا شويد.

غم موقف حساب

غم ششم: موقف حساب است كه:

انَّ اللّهَ لايَظْلِمُ مِثْقالَ ذَرَّةٍ» «26»

يقيناً خدا به اندازه وزن ذرّه اى [به احدى ] ستم نمى كند.

فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ* وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرّاً يَرَهُ» «27»

پس هركس هم وزن ذرّه اى نيكى كند، آن نيكى را ببيند.* و هركس هم وزن ذره اى بدى كند، آن بدى را ببيند.

غم وقت ميزان

غم هفتم: وقت ميزان است:

وَ الْوَزْنُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ» «28»

ميزان [سنجش اعمال ] در آن روز حق است.

فَامَّا مَنْ اوتِىَ كِتابَهُ بِيَمينِهِ فَيَقُولُ هاؤُمُ اقْرَؤُا كِتابِيَهْ» «29»

اما كسى كه پرونده اش را به دست راستش دهند، مى گويد: [اى مردم!] پرونده مرا بگيريد و بخوانيد.

وَ امّا مَنْ اوتِىَ كِتابَهُ بِشِمالِهِ فَيَقُولُ يالَيْتَنى لَمْ اوتَ كِتابِيَهْ» «30»

و اما كسى كه پرونده اعمالش را به دست چپش دهند، مى گويد: اى كاش پرونده ام را دريافت نمى كردم.

فَامَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوازينُهُ* فَهُوَ فى عيشَةٍ راضِيَةٍ* وَ امّا مَنْ خَفَّتْ مَوازينُهُ* فَامُّهُ هاوِيَةٌ* وَما ادْريكَ ماهِيَهْ* نارٌ حامِيَةٌ» «31»

اما هركس اعمال وزن شده اش سنگين و باارزش است؛* پس او در يك زندگى خوش و پسنديده اى است،* و اما هركس اعمال وزن شده اش سبك و بى ارزش است،* پس جايگاه و پناهگاهش هاويه است،* و تو چه مى دانى هاويه چيست؟* آتشى بسيار داغ و سوزان است.

غم عاقبت امر

غم هشتم: خدا را رحمت است و قهر، تجلّى رحمتش در دنيا، قرآن و تكاليف و در آخرت، بهشت و رضوان، و تجلّى قهرش در قيامت عذاب دردناك جهنّم، و اين آخرين برنامه است كه ندانم من در آن روز عاقبتم رحمت است يا قهر؟!

 [ «12» اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِي الْحَقَّ عِنْدَ تَقْصِيرِي فِي الشُّكْرِ لَكَ بِمَا أَنْعَمْتَ عَلَيَّ فِي الْيُسْرِ وَ الْعُسْرِ وَ الصِّحَّةِ وَ السَّقَمِ حَتَّى أَتَعَرَّفَ مِنْ نَفْسِي رَوْحَ الرِّضَا وَ طُمَأْنِينَةَ النَّفْسِ مِنِّي بِمَا يَجِبُ لَكَ فِيمَا يَحْدُثُ فِي حَالِ الْخَوْفِ وَ الْأَمْنِ وَ الرِّضَا وَ السُّخْطِ وَ الضَّرِّ وَ النَّفْعِ «13» اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ ارْزُقْنِي سَلَامَةَ الصَّدْرِ مِنَ الْحَسَدِ حَتَّى لَا أَحْسُدَ أَحَداً مِنْ خَلْقِكَ عَلَى شَيْ ءٍ مِنْ فَضْلِكَ وَ حَتَّى لَا أَرَى نِعْمَةً مِنْ نِعَمِكَ عَلَى أَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ فِي دِينٍ أَوْ دُنْيَا أَوْ عَافِيَةٍ أَوْ تَقْوَى أَوْ سَعَةٍ أَوْ رَخَاءٍ إِلَّا رَجَوْتُ لِنَفْسِي أَفْضَلَ ذَلِكَ بِكَ وَ مِنْكَ وَحْدَكَ لَا شَرِيكَ لَكَ ]

خدايا! بر محمّد و آل محمّد درود فرست، و هنگام كوتاهى در شكر گزاريت، آنهم شكرگزارى به خاطر نعمت هايى كه در زمان آسايش و سختى، و سلامت و بيمارى به من عنايت فرمودى، حق را كه تسليم بودن در برابرت، و اقرار به احكام حكيمانه ات و اعتراف به كوتاهى ورزيدنم در شكر است روزيم كن، تا از وجودم نسيم خشنودى و آرامش باطن دريابم؛ آنهم در برابر اداى وظيفه اى كه نسبت به حضرتت بر من واجب است، اداى وظيفه در امورى كه در حال ترس و امنيّت، و خشنودى و خشم، و زيان و سود پيش مى آيد.

خدايا! بر محمّد و آلش درود فرست و سلامت سينه از حسد روزيم كن تا به هيچ يك از بندگانت براى ذرّه اى از احسانت كه به آنها عنايت كردى، حسد نورزم، و تا جايى كه هيچ نعمتى از نعمت هايت را، بر احدى از بندگانت در دين يا دنيا، يا سلامت يا تقوا، يا فراخى يا راحت نبينم؛ جز آن كه برتر از آن را به لطف تو، و از سوى تو براى خود آرزو كنم، يگانه اى و شريكى برايت نيست.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- توبه (9): 26.

(2)- طلاق (65): 8- 10.

(3)- آل عمران (3): 56.

(4)- توبه (9): 101.

(5)- فتح (48): 6.

(6)- فتح (48): 17.

(7)- نساء (4): 13.

(8)- آل عمران (3): 179.

(9)- آل عمران (3): 157.

(10)- آل عمران (3): 15.

(11)- بقره (2): 262.

(12)- حج (22): 14.

(13)- عنكبوت (29): 7.

(14)- عنكبوت (29): 58.

(15)- احزاب (33): 47. (16)- تفسير حدائق: 52.

(17)- وسائل الشيعة: 7/ 76، باب 29، حديث 8771؛ عدّة الدّاعى: 168.

(18)- آل عمران (3): 185.

(19)- نساء (4): 78.

(20)- واقعه (56): 83- 84.

(21)- قيامت (75): 26- 30.

(22)- مستدرك الوسائل: 2/ 324، باب 21، حديث 2095؛ مشكاة الانوار: 305.

(23)- يس (36): 51.

(24)- آل عمران (3): 106.

(25)- حجر (15): 46.

(26)- نساء (4): 40.

(27)- زلزال (99): 7- 8.

(28)- اعراف (7): 8.

(29)- حاقه (69): 19.

(30)- حاقّه (69): 25.

(31)- قارعه (101): 6- 11.