دردهاى ظاهرى و باطنى و درمان آن‏

 منابع مقاله:

کتاب  : تفسير و شرح صحيفه سجاديه، جلد نهم

نوشته: حضرت استاد حسین انصاریان

تك تك موجودات آفريدگار، صنعت و ظهور تام حق و نمايشگر نظام احسن هستند؛ زيرا همه ساخته و پرداخته دست قدرت اويند و درد و درمان همه آفريده ها در طبيعت آن نهفته است.

تلخى هاى زندگى به ويژه امراض روحى و جسمى بى شمار است كه بروز آنها قابل پيش بينى نيست. مصلحت بشر گذشته از عافيت بدنى و مادى او در اين جهان، كسب يك سلسله از كمالات و فضيلت هايى است كه بايد در دنيا صورت بگيرد و انسان از اين مسير براى آينده خود آماده سازى مى كند.

اگر ما دستورهاى پروردگار را در همه زندگى خود حاكم كنيم و حق تعالى را بر اين امور شاهد بدانيم، بدون ترديد در تهذيب و درمان معنوى خود گام مؤثّرى برداشته ايم؛ زيرا اگر بين اوضاع تشريعى و تكوينى زندگى انسان هماهنگى و همخوانى صورت بگيرد، هيچ اتفاقى به ضرر او نخواهد بود، بلكه هر گونه حادثه اى يا بلايى به سود او در دنيا و آخرت تمام مى شود و آدمى چون از اسباب و حكمت امور خبر ندارد، پس براى او خير و بركت است.

امام صادق عليه السلام مى فرمايد:

قالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: عَبْدِىَ الْمُؤْمِنَ لا أَصْرِفُهُ فى شَىْ ءٍ إِلَّا جَعَلْتُهُ خَيْراً لَهُ. «1»

خداوند عزيز و بزرگ فرمود: بنده مؤمن! خود را به هيچ كارى واندارم مگر اين كه براى او خير قرار دهم.

بنابراين همه آزمايش ها و دردهاى جسمى و روانى، خيرى از سوى حق تعالى است كه انسان دچار انحراف هاى اخلاقى و گناهان بزرگ نشود.

حضرت على عليه السلام در باب تهذيب نفس مى فرمايد:

يَنْبَغى أَنْ يَتَداوَى الْمَرْءُ مِنْ أَدْواءِ الدُّنْيا كَما يَتَداوَى ذُوالعِلَّةِ، وَ يَحْتَمِى مِنْ شَهَواتِها وَ لَذَّاتِها كَما يَحْتَمِى الْمَرِيضُ. «2»

سزاوار است كه مرد دردهاى دنياى خود را معالجه كند، همچنان كه بيماران دردهاى خود را درمان مى كنند و از خواهش ها وخوشى هاى دنيا پرهيز كند، همچنان كه بيمار پرهيز كند.

بنابراين امام سجّاد عليه السلام همگان را به شناخت درد و درمان دعوت مى فرمايد:

مَنْ لَمْ يَعْرِفْ دَاءُهَ أَفْسَدَهُ دَواءُهُ. «3»

هر كه درد خود را نشناسد؛ دوايش او را نابود سازد.

يعنى در اثر ناآشنايى با درد و درمان فطرى و طبيعى، درونى و ظاهرى به دنبال درد و علاج شيطانى يا حيوانى مى رود و نيازهاى خويش را با شهوات و مادّيات برآورده مى سازد و در پايان عمر هم مانند حيوانى كه در لجنزار دنيا و آلودگى هاى خود شناور زيسته است؛ زندگى را تمام مى كند.

مركز درمان هاى جسمى، طبيبان هستند كه با تشخيص علت مرض و دستور داروهاى شيميايى يا گياهى، ظاهر جسمى انسان را سلامتى مى بخشند، امّا مرجع بيمارى هاى باطنى و معنوى پيامبران و اولياى الهى هستند كه هر گاه روح و دل و عقل آدمى دچار زنگار يا آلودگى شوند؛ با ابزار ويژه، او را به راه حق راهنمايى مى كنند و درون او را شفا مى بخشند.

حضرت على عليه السلام در وصف رسالت حضرت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى فرمايد:

طَبيبٌ دَوَّارٌ بِطِبِّهِ قَدْ احْكَمَ مَراهِمَهُ وَ احْمى مَواسِمَهُ، يَضَعُ مِنْ ذلِكَ حَيْثُ الْحاجَةُ الَيْهِ، مِنْ قُلُوبٍ عُمْىٍ وَ آذانٍ صُمٍّ وَ الْسِنَةٍ بُكْمٍ. مُتَتَبِّعٌ بِداوئِهِ مَواضِعَ الْغَفْلَةِ وَ مَواطِنَ الْحَيْرَةِ. «4»

طبيبى است كه همراه با طبّش در ميان مردم مى گردد، مرهم هايش را محكم و آماده ساخته، و ابزارهايش را براى سوزاندن زخم ها داغ نموده، تا هر جا لازم باشد، در زمينه دل هاى كور، و گوش هاى كر، و زبان هاى لال به كار گيرد.

دارو به دست به دنبال علاج بيمارى هاى غفلت و دردهاى حيرت است.

مبتلايان به بيمارى هاى اخلاقى با مراجعه به مربيان الهى مى توانند جان عزيز خود را در مسير انوار شفا دهنده و نفس هاى قدسى قرار دهند تا به نفس مطمئنه برسند و هر كه از اين نسيم هاى شفابخش دورى گزيند، به مرض قلب و نفاق گرفتار مى گردد كه به تدريج سلامتى جسم او هم به خطر مى افتد.

آن گاه كه حضرت سجّاد عليه السلام مى فرمايد: مرا به كار محكم و يقينى خودت درمان بنما، شايد اشاره به دردها و رنج هايى باشد كه از حادثه كربلا و اسارت و ناگوارى هاى سفر در روح و جسم ايشان باقى مانده است و يا بر اثر فشارهاى اجتماعى كه حكومت ستمگر بنى اميه پيش آورده، خاطر مبارك حضرت را آزرده ساخته است؛ پس حضرت درخواست درمان آن ناملايمات را مى نمايد.

كدام بيمارى و رنجى براى امام معصوم دردناك تر از تهمت ها و اهانت هايى است كه به مقام عصمت و طهارت وارد گرديد و حقيقت آنان را نازيبا جلوه داد. امّا وجود شريف آنان در رفتار با ديگران همچو طبيبى حاذق بود كه همگان از كوچك و

بزرگ و غلام و آزاده، همگى در زير سايه امن و لطف ايشان درمان حقيقى مى شدند.

در روايت است:

امام سجّاد عليه السلام غلام خود را سه بار براى كارى صدا زد ولى غلام اعتنايى به فرمان حضرت نكرد. غلام در بار سوم جواب داد، امام به او فرمود: اى پسرم! آيا صداى مرا نشنيدى؟ گفت: بلى. فرمود: چرا پاسخ مرا ندادى؟ گفت: از تو در امان هستم. امام فرمود:

الْحَمْدُلِلَّهِ الَّذى جَعَلَ مَمْلُوكِى يَأْمَنُنِىِ.

سپاس خدايى را كه زير دست مرا از من آسوده خاطر قرار داد. «1» بنابراين امنيت روانى و روحى در مداواى درونى و بيرونى بسيار مؤثّر است.

(نورعلى شاه اصفهانى)

 [ «23» اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ امْنَعْنِي مِنَ السَّرَفِ وَ حَصِّنْ رِزْقِي مِنَ التَّلَفِ وَ وَفِّرْ مَلَكَتِي بِالْبَرَكَةِ فِيهِ وَ أَصِبْ بِي سَبِيلَ الْهِدَايَةِ لِلْبِرِّ فِيمَا أُنْفِقُ مِنْهُ «24» اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اكْفِنِي مَؤُونَةَ الاكْتِسَابِ وَ ارْزُقْنِي مِنْ غَيْرِ احْتِسَابٍ فَلَا أَشْتَغِلَ عَنْ عِبَادَتِكَ بِالطَّلَبِ وَ لَا أَحْتَمِلَ إِصْرَ تَبِعَاتِ الْمَكْسَبِ «25» اللَّهُمَّ فَأَطْلِبْنِي بِقُدْرَتِكَ مَا أَطْلُبُ وَ أَجِرْنِي بِعِزَّتِكَ مِمَّا أَرْهَبُ ]

خدايا! بر محمد و آلش درود فرست، و مرا از اسراف بازدار، و روزيم را از تلف شدن نگاه دار، و داراييم را به بركت در آن افزون كن، و مرا براى خير و نيكى در آنچه از آن مال خرج مى كنم، به راه هدايت برسان.

خدايا! بر محمد و آلش درود فرست، و مرا از سختى و دشوارى كسب و كار كفايت كن، و روزيم را از جايى كه گمان نمى بريم عنايت فرما، تا در راه به دست آوردن روزى از بندگيت باز نمانم، و سنگينى وبال هاى كسب را به دوش نكشم.

خدايا! آنچه را مى طلبم، به قدرتت برايم فراهم كن، و از آنچه مى ترسم، به عزّتت پناهم ده.

بركت و انفاق در اموال

اصل سلامت، در نزد خداوند براى مؤمن و كافر در دنيا و آخرت يكسان است يعنى بدون سلامت و رضايت الهى، سعادت محال است.

اين مسأله از مهم ترين اصول اعتقادى است كه سعادت آخرت در سلامت دنياست و هر گاه انسان سلامتى روانى و اخلاقى و شغلى نداشته باشد، نمى تواند مؤمن باشد؛ زيرا با سلامت، عشق و معرفت حاصل مى شود و در ظرف شناخت نيز شناخت حقيقت توحيد به دست مى آيد كه زمينه ساز سعادت اخروى مى شود.

پس شناخت حق با سلامت نفس و روح گره خورده است تا ايمان و تسليم به درجات كمال برسد.

مشكل اساسى يك جامعه بيمار نيز كمبود سلامت است و بروز بيمارى هاى اخلاقى و شخصيتى و آسيب هاى اجتماعى برگرفته از پايين بودن سطح سلامت و ايمان و بنيان هاى اعتقادى مردم است؛ زيرا هر چه مردم از سرچشمه هاى وحى و كمال دور شوند، امنيّت و سلامتى در همه زمينه ها دچار تزلزل و ترديد مى شود، در نتيجه جوامع بشرى گرفتار سقوط و انحراف عميق مى شوند؛ بنابراين بايد با تفكر و دورانديشى، خود و جامعه پيرامون خود را از آسيب ها نگه داشت و ارزش هاى و بركت ها را ترويج نمود.

امام باقر عليه السلام در اين زمينه در وصيت خويش به جابر بن يزيد جعفى مى فرمايد:

وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لا عِلْمَ كَطَلَبِ السَّلامَةِ وَ لا سَلامَةَ كَسَلامَةِ الْقَلْبِ. «5»

بدان كه هيچ دانشى چون طلب سلامتى نيست و هيچ سلامتى مانند سلامت دل نمى باشد.

بايد در بهره اموال و دارايى ها نيز سلامتى ايجاد كرد تا در متن زندگى بركت ها و رحمت ها روان گردد و همگان به رضايت نسبى برسند. پس در اين جا به ريشه هاى بركت و رحمت الهى در روايات معصومان عليهم السلام مى پردازيم.

امام رضا عليه السلام مى فرمايد:

أَوْحَى اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلى نَبىٍّ مِنْ الْأَنْبياءِ، إِذا أُطِعْتُ رَضِيتُ، وَ إِذا رَضِيتُ بارَكْتُ وَ لَيْسَ لِبَرَكَتى نَهايَةٌ. «6»

خداوند متعال به يكى از پيامبران خود وحى فرمود: هر گاه من اطاعت شوم، خشنود گردم و چون خشنود شوم، بركت دهم و بركت من بى پايان است.

اباالحسن امام جواد عليه السلام يا امام هادى عليه السلام به داود صرمى مى فرمايد:

يا داوُدُ، إِنَّ الحَرامَ لايَنْمِى وَ إِنْ نَمى لايُبارَكُ لَهُ فيهِ، وَ ما أَنْفَقَهُ لَمْ يُوْجَرْ عَلَيْهِ وَ ما خَلَّفَهُ كانَ زادَهُ إِلَى النَّارِ. «7»

اى داود! مال حرام رشد نمى كند و اگر هم رشد كند براى صاحبش بركتى ندارد و اگر از آن چيزى انفاق كند پاداشى نخواهد ديد و آنچه پس از خود بر جاى گذارده، توشه او به سوى دوزخ است.

خداوند بزرگ در آياتى به اين نكته اشاره فرموده كه: گشايش بركات در دو عنوان كليدى است كه با توجه به آنها، نعمت ها و بركت ها فرو مى ريزد.

وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى ءَامَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكتٍ مّنَ السَّمَآءِ وَالأْرْضِ وَلكِن كَذَّبُواْ فَأَخَذْنهُم بِمَا كَانُواْ يَكْسِبُونَ» «8»

و اگر اهل شهرها و آبادى ها ايمان مى آوردند و پرهيزكارى پيشه مى كردند، يقيناً [درهاىِ ] بركاتى از آسمان و زمين را بر آنان مى گشوديم، ولى [آيات الهى و پيامبران را] تكذيب كردند، ما هم آنان را به كيفر اعمالى كه همواره مرتكب مى شدند [به عذابى سخت ] گرفتيم.

امام حسين عليه السلام در تفسير آيه فوق پيرامون رجعت به يارانش مى فرمايد:

هر آينه بركت از آسمان و زمين مى بارد تا آن جا كه درختان از سنگينى ميوه هايى كه خداوند بر آنان خواسته، مى شكنند. در تابستان ميوه زمستانى و در زمستان ميوه تابستانى خورده مى شود و اين معناى گفته خداوند است كه فرمود: اگر مردم باديه نشين ايمان آورده و پرهيزگارى پيشه كرده بودند، بركت هاى آسمان و زمين را به رويشان مى گشوديم. «9» از جمله زمينه هايى كه در روايات براى افزايش بركات نعمت آمده، عبارت است از:

1- وزن كردن خوراك و اجناس

2- فروش مدت دار (نسيه)

3- وام دادن و قرض پرداختن

4- تجارت و خريد و فروش مال

5- عدالت و دادگرى در جامعه

6- پرداختن حقوق واجب الهى مانند خمس، زكات، كفارات و ...

حضرت على عليه السلام مى فرمايد:

إِذا ظَهَرَتِ الجِناياتِ، إِرْتَفَعَتِ الْبَرَكاتُ. «10»

هر گاه جنايت ها آشكار شود، بركت ها از ميان برود.

برخى از صفات و گناهان انسان، سبب محروميت از بركت هاى رزق و مال است كه آثار آن در زندگى روزمره نمايان مى شود.

1- گناه و نافرمانى آشكار

2- پايمال كردن حقوق مسلمانان

3- حرام خوارى

4- خيانت كارى

5- دزدى

6- شراب خوارى

7- زنا و ...

 [ «26» اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ صُنْ وَجْهِي بِالْيَسَارِ وَ لَا تَبْتَذِلْ جَاهِي بِالاقْتَارِ فَأَسْتَرْزِقَ أَهْلَ رِزْقِكَ وَ أَسْتَعْطِيَ شِرَارَ خَلْقِكَ فَأَفْتَتِنَ بِحَمْدِ مَنْ أَعْطَانِي و أُبْتَلَى بِذَمِّ مَنْ مَنَعَنِي وَ أَنْتَ مِنْ دُونِهِمْ وَلِيُّ الْإِعْطَاءِ وَ الْمَنْعِ «27» اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ ارْزُقْنِي صِحَّةً فِي عِبَادَةٍ وَ فَرَاغاً فِي زَهَادَةٍ وَ عِلْماً فِي اسْتِعْمَالٍ وَ وَرَعاً فِي إِجْمَالٍ «28» اللَّهُمَّ اخْتِمْ بِعَفْوِكَ أَجَلِي وَ حَقِّقْ فِي رَجَاءِ رَحْمَتِكَ أَمَلِي وَ سَهِّلْ إِلَى بُلُوغِ رِضَاكَ سُبُلِي وَ حَسِّنْ فِي جَمِيعِ أَحْوَالِي عَمَلِي ]

خدايا! بر محمد و آلش درود فرست، و آبرويم را به توانگرى حفظ كن، و قدر و منزلتم را به تنگدستى پست مفرما كه از روزى خوارانت روزى بخواهم، از بَدان و اشرار آفريده هايت عطايى بطلبم، تا به سپاسگزارى كسى كه عطايم مى كند گرفتار شوم، و به سرزنش كسى كه از عطا كردن به من باز مى ايستد دچار گردم، و حال آن كه تو متولّى عطا و منعمى، نه ديگران.

خدايا! بر محمد و آلش درود فرست، و صحت و سلامتى كه در عبادت مصرف شود، آسايش و فراغتى كه در فضاى زهد به كارم آيد، و دانش و معرفتى كه در عمل به كار گرفته شود، و پارسايى و تقوايى كه از افراط و تفريط دور باشد، روزى من فرما.

خدايا! مدت عمرم را به عفو و بخششت پايان ده، و آرزويم را در اميد به رحمتت تحقّق ده، و راههايم را براى رسيدن به خشنوديت هموار ساز، و در تمام احوال، كردارم را نيكو گردان.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- الكافى: 2/ 61، حديث 6؛ بحار الأنوار: 69/ 330، باب 119، حديث 13.

(2)- غرر الحكم: 240، حديث 4863.

(3)- بحار الأنوار: 75/ 160، باب 21، ذيل حديث 22؛ أعلام الدين: 299.

(4)- نهج البلاغه: خطبه 107.

(5)- بحار الأنوار: 75/ 164، باب 22، حديث 1؛ تحف العقول: 286.

(6)- الكافى: 2/ 275، حديث 26؛ بحار الأنوار: 14/ 459، باب 31، حديث 15.

(7)- الكافى: 5/ 125، حديث 5؛ جامع أحاديث الشيعة: 17/ 144، باب 1، حديث 8.

(8)- أعراف (7): 96.

(9)- بحار الأنوار: 53/ 63، باب 29، حديث 52؛ الخرائج و الجرائح: 1/ 28.

(10)- غرر الحكم: 458، حديث 10465.